PowerPoint-presentatie

Rusland na 1917
Rusland na 1917
•
•
•
•
•
Politieke leiders van Lenin tot Poetin
Grote gebeurtenissen
Wat kenmerkte hun regeerperioden?
Wij: waar praten historici over? Waarom?
Veel vraagtekens
Na oktober 1917
Communisme van bolsjewieken onder Lenin:
- Allesomvattende theorie
- Wetenschappelijk
- Positivisme
- Arbeidersklasse
Communisme in Rusland:
- Rusland ongeschikt? Geen arbeidersklasse
- Geen wereldrevolutie
Vladimir I. Lenin
Lenin (1870) van adel: Oeljanov (vanaf 1882).
Vader Ilja stierf toen Lenin 16 was. Broer Alexander
terechtgesteld in 1887 wegens geplande aanslag op
Alexander III. Invloed op jonge Lenin?
Via universiteit in aanraking met socialisme en
marxisme. Schreef veel, sloot zich aan bij de
Russische Marxistische Partij. De politie hield hem
in de gaten.
Lenin vaak verbannen, naar Siberië en uiteindelijk
trok hij door Europa naar Zwitserland.
Lenin
Lenin
gearresteerd in
december 1895
Lenin, c. 1887
Lenin als lid van Bond van de
strijd voor de bevrijding van de
arbeidersklasse, 1897.
Lenin en oorlog
Bolsjewistische regering in sovjets: Lenin, Rykov,
Trotski, Kamenev, Stalin, Zinovjev.
Altijd spanning tussen staat en partij (Centraal
Comité<Politburo): ‘soft-liners’ en ‘hard-liners’.
Voorlopige Regering en Grondwetgevende
Vergadering afgeschaft: burgeroorlog,
‘oorlogscommunisme’ (o.a. staatscontrole over
economie, voedselvoorraden gecentraliseerd) en
terreur als reactie op moordaanslag op Lenin.
Uiteindelijk ook vrede met Duitsland begin 1918.
Stalin
Lenin
Kalinin, 1919
Brest-Litovsk
Concessies
Burgeroorlog
Bolsjewieken, SR-en, Witten en lokale groepen
strijden met elkaar door hele land en over de
grenzen.
Keizerlijke familie
geëxecuteerd
in Jekaterinburg op
16 juli 1918.
Uiteindelijk winnen
Bolsjewieken.
Michail V. Frunze, 1919
Roman Fjodorovich von Ungern-Sternberg,
in 1921. Mongools kostuum met Russische
orde.
Sovjet-Unie
Op 30 december 1922 werd de Sovjet-Unie
gecreëerd. Bekende situatie pas vanaf
1936/1945: niet soepel.
RSFSR binnen Sovjet-Unie, 1922
Gebieden onderdeel van RSFSR
in 1922
Na Lenin
Lenin sterft op 21 januari 1924. Stalin en Trotski
in machtsstrijd tot 1928.
Stalin wint machtsstrijd.
‘Socialisme in één land’,
dus vooral richten op
ontwikkelen van
Sovjet-Unie.
Stalin
Jozef (‘Soso’) Vissarionovitsj Dzjoegasjvili (18781953) uit Georgië. Slechte thuissituatie. Opleiding
bij Russisch-Orthodoxe seminarie, las veel, maar
voltooide niet vanwege geldgebrek. Kwam rond
1899 in aanraking met Marx, Lenin en revolutie.
Ging ondergronds (‘Koba’), sloot zich aan bij
Bolsjewieken en regelde veel organisatorische en
financiële zaken: bankovervallen en
moordaanslagen. Werd naar Siberië verbannen,
maar ontsnapte.
Stalin
Stalin meerdere functies, onder andere:
Volkscommissaris van nationaliteiten (1917-1923)
Orgburo (1919-1952)
Arbeiders en Boereninspectoraat, ‘Rabkrin’ (1920)
Commandant in Rode Leger tijdens Burgeroorlog en
oorlog tegen Polen en Georgië
Secretaris-generaal van Centraal Comité CP (1922)
Stalin
Stalin, 23 jaar
(1902)
Informatie over Stalin door
geheime politie van St.
Petersburg, 1900-1911.
Stalin in
Siberië? 1915
Honger en dood
Onder Stalins leiding industrialisering, ten koste
van boerenvrijheid. Collectivisatie van
boerenbedrijf. Veel verzet, honger en doden.
Vooral in Oekraïne, maar op veel plekken.
Ook campagnes tegen rijke boeren, koelakken,
en later intensivering van terreur in 1937-1938.
Zowel elites als volk slachtoffer. Miljoenen
slachtoffers.
Vooropgezet plan van Stalin?
Grote Vaderlandse oorlog
23 augustus 1939 sluiten Sovjet-Unie en Duitsland
niet-aanvalsverdrag.
Molotov-Von Ribbentroppact.
Oost-Europa wordt heimelijk
verdeeld. Finland houdt
Stand tijdens Winteroorlog.
Executie Poolse officieren nabij
Katýn.
21 juni 1942 ‘operatie
Barbarossa’.
‘Barbarossa’
Oorlog
Blokkade van Leningrad en gevechten nabij Moskou
en bezetting van Stalingrad. De steden van CentraalAzië en de Volga-Oeral waren toevluchtsoorden
voor elites, zoals dichteres Anna Achmatova.
Toch was het leven niet alleen strijd: burgers
zochten ook manieren om zich te vermaken,
bijvoorbeeld in het circus. Stalin staat religie toe en
speelt nationalistische kaart.
Uiteindelijk toen de kansen leken te keren en de
Duitsers zich terugtrokken meer partizanenverzet
van burgers.
Terreur
Duitsers vermoordden veel Slaven en joden, ook
in samenwerking met lokale groepen die tegen
Sovjetbewind streden. Veel deportaties en
executies.
Tijdens en na oorlog gaat Sovjetterreur door.
Vele deportaties van ‘collaborerende’ volkeren
naar Centraal-Azië, zoals Tsjetsjenen en KrimTataren. Velen sterven.
Stalins levensavond
Stalin sterft op 5 maart 1953, maar in de
voorgaande periode is er sprake van een
zogenaamde ‘artsensamenzwering’. Stalin
antizionistisch na oprichting Israël in 1947?
Nikita S. Chroesjtsjov
Na Stalins dood kreeg Nikita Chroesjtsjov de
bovenhand na interne machtsstrijd. Hij was al
lang in beeld. Afzweren Stalins misdaden in
1956. Inval in Hongarije.
Onder hem Sovjet-Unie weer ‘op weg naar
communisme’ door consumptiegoederen. Het
goede leven. Huizen voor iedereen:
chroesjtsjovki.
Liberaal of repressief?
Chroesjtsjov
Chroesjtsjov en Stalin, 1936
Chroesjtsjov in Stalingrad, 1942
Chroesjtsjov
Grote kolonisatie en bebouwing van
steppegronden: ‘maagdelijke grondencampagne’.
Ruimtevaartprogramma.
Gericht op internationale
revolutie: Cuba, Afrika, Azië.
Centraal-Azië als model.
Concurrentie met China.
Idealistisch?
Leonid I. Brezjnev
Afzetting Chroesjtsjov in 1964, Brezjnev als secretarisgeneraal en voorzitter Politburo uiteindelijk naar voren in
‘collectief leiderschap’ met Nikolaj Podgorny (voorzitter
Opperste Sovjet) en Alexej Kosygin (premier).
Sterk afhankelijk van Centraal-Aziatische premiers voor
zijn machtspositie.
Einde van Chroesjtsjovs ‘Dooi’. Iets minder
gecentraliseerd, meer door ministeries. Grote
economische groei, uitbreiding sociale voorzieningen.
Stagnatie in jaren zeventig?
Brezjnev
Gerald Ford en Leonid Brezjnev in
Vladivostok, 1974.
Brezjnev
Internationale politiek idee dat revolutie vooral
verdedigd moest worden door betere bewapening.
Dan een betere onderhandelingspositie (met VS).
Brezjnev-doctrine: Sovjet-Unie heeft het recht
invloedssfeer te verdedigen. Oost-Europese coalitie
valt Tsjecho-Slowakije binnen. Grotere spanningen
met China. Meer inmenging. Einde détente met VS.
In 1979 beslissing om Afghaanse communistische
regering te verdedigen. Lange oorlog.
Brezjnev
Brezjnev dol op onderscheidingen.
‘Meest gewaardeerde leider’.
Brezjnev decoreert
Chroesjtsjov, 1964
Gerontocratie?
Regering door oude mannen: Brezjnev, Andropov en Tsjernenko,
1975
Na Brezjnev
Brezjnev sterft op 10 november 1982.
Na twee dagen van steun vergaren werd de
opvolger Joeri V. Andropov (voormalig hoofd
KGB). Hij had ‘Hongarije’ en ‘Praag’ onderdrukt.
Patroon van Gorbatsjov.
Al gauw repressie, ook tegen ambtenaren.
Andropov
Samantha Smith,
1983
Konstantin U. Tsjernenko
Andropov sterft op 9 februari 1984. Opgevolgd door
reeds zieke Konstantin Tsjernenko, tweede man van
Brezjnev. Bij begrafenis Andropov moest hij met
traplift het mausoleum van Lenin op. Tsjernenko
dertien maanden aan de macht. Sterft op 10 maart
1985.
Meer ruimte voor vakbonden en onderwijs.
Daarnaast ook stimulans voor
consumptiegoederen.
Relatie met China iets beter, met VS slechter.
Tsjernenko
Michael S. Gorbatsjov
Jonge hond: met 54 jaar Secretaris-generaal.
Nieuwe generatie, van na 1917.
In zijn jeugd de Terreur meegemaakt. In zijn tijd
opkomst nieuwe namen: Jegor K. Ligatsjov,
Nikolaj I. Ryzjkov en Boris N. Jeltsin.
Concurrentie aan de top: Jeltsin ontslagen uit de
Moskouse CP.
Glasnost en perestrojka, vooral populair in
Westen.
Gorbatsjov
Economische hervormingen: privébedrijven,
staatsbedrijven moeten winst maken.
Bureaucratie werkt tegen.
Toenadering met China, terugtrekking uit
buitenland.
Oost-Europa niet meer nodig in tijden van
intercontinentale raketten? Teveel onrust (Polen,
Hongarije, Duitsland)? Economische kostenpost
(olie- en gasprijzen te lang te goedkoop)?
Gorbatsjov
Politieke hervormingen: legitimatie nodig.
Komt een Congres van Afgevaardigden. Nieuwe
positie: president. Partij en staat gescheiden:
weerstand bureaucratie omzeild.
Jeltsin gekozen als voorzitter van Presidium van
Opperste Sovjet van de RSFSR in 1989. Jeltsin
maakte van de RSFSR ‘echte’ deelrepubliek,
positie van USSR afgekalfd. Meer politieke
oppositie en groeiend nationalisme.
Gorbatsjov
Andropov en Gorbatsjov, 1973
Vergadering met gedeputeerden van
Russisch parlement op 23 augustus 1991,
‘Leest u maar voor’. Ging om een lijst van
verraders van Gorbatsjov tijdens de
augustuscoup.
Augustus 1991
Na val communisme in Oost-Europa ook
verschillende deelrepublieken onrustig.
Machtsmonopolie CP weggestemd.
Gorbatsjovs ‘Sovjetpolitiek’ tegen nationalisme
mislukt. Teveel macht voor Gorbi?
Baltische staten willen onafhankelijkheid. Geweld,
ook in Tadzjikistan. Gorbatsjov vervolgens te
toegeeflijk voor hard-liners.
Op 18 augustus 1991 een coup, Jeltsin gebruikt
deze om eigen positie te versterken. Politieke einde
van Gorbatsjov.
Augustus 1991
Jeltsin op de tank bij het Witte Huis, 18
augustus 1991.
Einde USSR
Na augustus 1991 had Jeltsin volledige steun
van volk en leger. Hij verbood de CP uit Rusland.
In december stemde Oekraïne voor
onafhankelijkheid en kort daarna de Minsk
akkoorden tussen Oekraïne, Rusland en WitRusland: achter Gorbatsjovs rug om werd de
USSR opgeheven en GOS opgericht. Enkele
dagen daarna ook de andere republieken. Op 17
december 1991 gaf Gorbatsjov toe. 26e officieel.
En Gorbi?
Gorbatsjov in de jaren daarna nog vaak in beeld
als politiek commentator. Verdedigt Rusland
tegen VS en NAVO, niet per se pro-Poetin. Zet
zich ook in voor milieu.
2004
2013
Boris N. Jeltsin
Lang lid van CP, veel hoge functies. Secretaris van de
Moskouse CP. Kritiek op Gorbatsjovs prestaties
bracht hem electoraal succes. Nationalisme sterker.
Hij weekte RSFSR los van Unie-organen. In 1990 uit
de CP.
Als president van Russische federatie erg veel
moeite om land bij elkaar te houden. Economische
hervormingen en sterk separatisme: Tsjetsjenië
(1994-96) een fiasco en opkomst van oligarchen.
Jeltsin afhankelijk van hun steun voor herverkiezing
in 1996.
Jeltsin
Jeltsin moest positie van president tegenover
Opperste Sovjet van Rusland en Congres van
Volksafgevaardigden vaststellen. Veel verzet
tegen hervormingen. Jeltsin probeerde de
organen op te heffen. Uiteindelijk gewelddadige
confrontatie: bombardement Witte Huis op 4
oktober 1993.
Constitutionele crisis
Tanks beschieten Witte Huis, 4 oktober
1993
Jeltsin
Jeltsins familie zich enorm verrijkt. ‘Nominatie’
Poetin een akkoord tegen belofte geen
vervolging?
Onder Jeltsin toenadering met Westen of
overrompeld?
Nalatenschap onder Poetin: Jeltsin held tegen
Sovjetsysteem of verrader van het rijk?
Jeltsin met Clinton, 24 oktober 1995
Patriarch Aleksej, Poetin en Jeltsin,
31 december 1999
Vladimir V. Poetin
KGB-agent in Oost-Duitsland geweest, medewerker
lokaal bestuur in St. Petersburg onder
burgermeester en jurist Anatoli Sobtsjak (mentor
Poetin en Medvedev). In 1996 functie aangeboden
in Moskou, promoveerde ook, in 1998 hoofd van de
FSB door Jeltsin. Op 9 augustus 1999 werd hij
premier.
Verkiezing tegen burgermeester Moskou Loezjkov
en voorzitter van Russische Regering Primakov.
Poetin stond voor het herstel van orde en gezag na
economische neergang en terrorisme.
Poetin
Separatisme ‘beteugeld’, vooral Tsjetsjenië en Dagestan
speerpunt Poetins verkiezing in 2000. In ruil daarvoor
behoud autonomie. Poetins ‘verticaal van de macht’. Wie
won?
Brak de oligarchen: weer staatseconomie? Zelfverrijking.
President meer directe macht over bestuur van Rusland:
directe benoeming gouverneurs (ondemocratisch?).
‘Soevereine democratie’: partijstelsel kapotgemaakt?
Personaliteitscultus?
Wisselende relaties met Europa, de VS en MiddenOosten.
Relatie met China verbeterd?
Poetin
Poetin
Op zoek naar orde na Jeltsin. Situatie in 20002008 anders dan in 2012-2016? Conservatisme
een andere invulling: van actieve consolidatie
van Moskou over regio’s naar passief voorkomen
van onrust? Interne spanning tussen civiel
burgerschap en cultureel burgerschap of
Russisch nationalisme?
Rusland op Sonderweg, heeft het volk ‘tsaar’
nodig?
‘Tsaar’?
Delen van macht?
Eenvoudig
schema. Lijkt
terugkeer van
‘Kremlinologie’, statisch en
slechte psychologie
zoals bij Stalin.
Relatief weinig
onderzoek naar
praktijk van
‘Poetinisme’.
Blik op het regionale en
lokale nodig.
Poetin tussen liberale economen, juristen,
zakenmensen en ‘siloviki’ uit de
veiligheidsdiensten.
Dmitri A. Medvedev
Jurist uit St. Petersburg. Leerde daar Poetin kennen.
Is hij liberaal? Belang voor Poetin in ‘hofpolitiek’?
Marionet van Poetin of toch eigen koers? Meer oog
voor economische vernieuwing, rechten (anticorruptie) en milieu tijdens presidentschap?
Conflicten met Poetin? Toch na zijn ambtsperiode
van 2008-2012 weer premier en Poetin president:
‘tandemocratie’ of rokirovka (rokade, schaakzet).
Crisis 2008, veel armoede. Opkomst middenklasse
gezien als factor voor democratisering: waarom?
Medvedev & Poetin
Oekraïne en Georgië (en Kirgizstan)
kleurenrevoluties, zorgen om volksopstand in
Rusland?
Oorlog in Zuid-Ossetië en Abchazië tegen Georgië.
Hoge spanningen met de VS en NAVO. Legt
moeilijke nationaliteitenpolitiek in regio sinds 1991
bloot.
Naast veel kleine demonstraties, in 2012 groot
protest tegen rokirovka, later protesten tegen
Oekraïense president Viktor Janoekovitsj wederom
onzekerheid machtspositie in Rusland.
Medvedev & Poetin
Riskante buitenlandpolitiek? MiddenOostenpolitiek niet zonder gevolgen vanwege
islamitische bevolking in Rusland? Zowel door
traditionele gemeenschappen als radicaliseerde
groepen. Ook relatie VS gespannen.
Rusland als verbindende factor Eurazië:
economische samenwerking niet alleen tegen
EU, ook tegen China?
Rusland demografisch en ecologisch onder druk.
Russen kritiekloos?
‘Roken doodt meer mensen
dan Obama en dat terwijl hij
erg veel mensen doodt.
Rook niet, je hoeft niet op
Obama te lijken.’ 2016
Medvedev op Krim: ‘Er is geen geld, maar
houdt u vol!’ 2016, satirische
campagneposter.