Historische Contexten H3 – Koude Oorlog Paragraaf 1 | Waardoor

Historische Contexten H3 – Koude Oorlog
Paragraaf 1 | Waardoor raakte Europa na 1945 verdeeld in twee ideologische blokken en
waardoor groeide de spanning tussen deze blokken?
De Koude Oorlog begon na WO II en ging tussen de twee supermachten: Verenigde Staten en
Rusland. De spanningen begonnen toen Amerikaanse president Wilson tijdens WO I "vrijheid voor de
democratie" wilde. Dat was gericht tegen het Duitse keizerrijk, maar Sovjet-Unie kwam daarbij. Zij
gingen namelijk en communistisch beleid voeren zonder partijen, een klasseloze maatschappij en
geen kapitalisme. Ze wilde een wereldrevolutie voor het communisme. Dat moedigde,
ideologieleider Lenin, aan door mensen in andere landen op te roepen. Hieruit ontstond
bijvoorbeeld de Spartakus-opstand in Duitsland.
Ook in Rusland zelf verliep het onrustig, het (communistisch) Rode Leger streed voortdurend tegen
de Witten, die steun kregen van de VS.
De Sovjet-Unie bestond uit heel veel landen waaronder, Rusland, Georgië en Oekraïne.
Stalin was de opvolger van Lenin. Hij zette het 5-jarenplan in werking en creëerde collectieve
boerderijen. Verder was alle macht in handen van de communisten, werd de economie volledig
gecontroleerd en er was geen vrijheid van meningsuiting en media. Ook werd propaganda ingezet.
Dit systeem staat lijnrecht tegenover het Amerikaanse systeem van democratie, kapitalisme en
individuele vrijheid.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd VS aangevallen door Japan en Sovjet-Unie door Duitsland. VS
en Sovjet-Unie gingen toen samenwerken (de geallieerden). Na de WO II gingen ze beide
samenwerken in de Verenigde Naties (VN). Maar de betrouwbare Roosevelt stierf en Truman kwam
aan de macht. Hij vertrouwde Stalin voor geen cent. De spanningen liepen vanaf toen sterk op.
Truman verdacht Stalin ervan dat hij het communisme Europees wou maken.
Stalin dacht dat Truman het communisme wou uitbannen.
Tijdens de conferentie van Potsdam (1945) werd duidelijk dat Amerika bezig was met het versterken
van een geheim superwapen, de atoombom. Deze was gebruikt in Japan, Truman vertelde Stalin van
hun militaire voortgang op zo'n manier dat Stalin het opvatte als intimidatie.
Toen begon de Koude Oorlog. Sovjet-Unie maakte Polen, Tsjecho-Slowakije, Hongarije, Roemenië en
Bulgarije communistisch.
Truman wilde niet dat het gebied zich uitbreidde. Hij was van mening dat de VS vrije volken moest
helpen tegen de communistische dreiging, dit is de Trumandoctrine. Hij voerde een
containmentpolitiek (indammen), daarmee werden Europese landen ingedamd en kregen ze
bescherming van de VS tegen de communisten.
Daardoor raakte Europa verdeeld in twee blokken. De grens ging midden door Duitsland, Berlijn lag
in het Sovjet gedeelte maar was ook verdeeld. Toen de muur daar, in Berlijn, werd gebouwd
(1961)(door de communisten) maakte de Amerikanen zich populair in Duitsland door de West-kant
(Westerse kant) in leven te houden door vliegtuigen geladen met voedsel. Transport over de grond
was immers niet meer mogelijk.
In 1949 werd in West-Duitsland de BondsRepubliek Duitsland (BRD) opgericht. In Oost-Duitsland de
Duitse Democratische Republiek (DDR). In hetzelfde jaar sloten de West-Europese landen (exclusief
BRD) met de VS een militair bondgenootschap: de NAVO. Later, in 1955, kwam de tegenhanger: het
Warschaupact van de Oost-Europese landen (inclusief DDR).
Paragraaf 2 | Waardoor liep de Koude Oorlog op kritieke momenten niet uit op een militaire
confrontatie tussen beide grootmachten?
Toen de NAVO in 1949 werd opgericht mocht de BRD (Bondsrepubliek Duitsland, West-kant) niet
mee doen. In 1955 mocht het wel, er kwam ook een Duits leger. Als reactie daarop kwam het
Warschaupact van de Sovjets. De DDR werd wél meteen lid van het Warschaupact. Nu stonden
beide kanten ook militair tegenover elkaar.
Stalin stierf (1953), daarmee kwam een einde aan de ergste onderdrukking. Het beleid ging van
oorlog-dreiging over naar vreedzame co-existentie (communisme en kapitalisme bestaan naast
elkaar).
Toch bleef een totalitaire dictatuur wel bestaan. Alleen individuelen kregen iets meer vrijheid en
strafkampen werden geleegd. De nieuwe president, Chroesjtsjov was ook tegen Stalin en noemde
hem een tiran. Mensen kregen het gevoel dat er meer vrijheid was, dus gingen ze over tot actie:
Hongaarse Opstand
In Boedapest (Hongarije) kwam een opstand. Studenten demonstreerde op straat voor vrijheid en
democratie. Een Stalin-standbeeld werd omver getrokken. Nagy, de machthebber in dat land,
beloofde te onderhandelen. Hij beloofde zelfs dat Hongarije zich los zou maken van Sovjet, het
Warschaupact en de troepen in het land.
Dit was voor Chroesjtsjov een brug te ver. Het Rode Leger ging orde op zaken stellen. Het vermoorde
3000 demonstranten, executeerde Nagy en stuurde 10-duizenden naar de gevangenis.
Amerika durfde niet Hongarije te verdedigen, een derde wereldoorlog lag dan op de loer.
De Berlijnse Muur
De relatie verbeterde, toch was er in Berlijn weer spanning. Er zat een gat in het IJzeren Gordijn, veel
Oost-Berlijners gingen naar de West-kant, BRD. Daar was het welvarender, de DDR liep leeg.
Chroesjtsjov bouwde daarop in 1961 een zwaarbewapende muur. De uittocht was gestopt, ook
Kennedy was opgelucht. Want zo was de spanning gesust. Daarom ondernamen de Amerikanen ook
niks.
De Cubacrisis
De Cubacrisis was het gevaarlijkste moment van de Koude Oorlog, een derde wereldoorlog had zo
kunnen uitbreken (1962). Fidel Castro (communist) had met rebellen de Amerikanen verjaagt. Hij
vestigde een communistische één partijstaat. De vijand zo dichtbij was gevaarlijk, Kennedy (Westers,
kapitalist) voerde toen een invasie uit, dit mislukte. Chroesjtsjov stuurde ondertussen versterking:
schepen met kernwapens(!). Amerika had immers hetzelfde gedaan bij de Sovjets, VS had namelijk
kernwapens in Turkije (heel dicht bij Rusland) neergezet.
De VS stond de Russische schepen op te wachten met wapens. Als ze niet zouden terugkeren voor
een bepaalde linie werd er geschoten. Dan was de oorlog begonnen. De schepen voerde door tot het
punt, en keerde op het randje om. De hele wereld zat met doodsangsten voor de tv te kijken, het
liep met een sisser af. Maar gevaar was er nog steeds, er stonden nog lanceerinstallaties op Cuba.
Chroesjtsjov liet deze weghalen, op afspraak dat Kennedy hetzelfde deed in Turkije. De rust keerde
weer terug.
Paragraaf 3 | Waardoor namen de spanningen tussen Oost en West af?
De Cubacrisis zorgde voor een besefmomentje dat het wel even heel gevaarlijk was. De spanningen
namen daarop af. Er brak een periode van detente (rust) aan. Om een herhaling te voorkomen
kwam er betere communicatie. Er kwam tussen Washington en Moskou een hotline waarmee
leiders direct contact konden hebben via een soort email.
Maar de detente zorgde niet dat de grootmachten de controle over hun invloedsferen loslieten.
Breznjev, de opvolger van Chroesjtsjov, ontwikkelde een doctrine (de Breznjevdoctrine) om OostEuropese landen, die dreigde af te glijden naar het Westen, met militair ingrijpen weer terug te
krijgen.
In 1975 werd Europa het toneel voor de Koude Oorlog. Sovjet-Unie plaatste
middellangeafstandsraketten die niet de VS, maar Europa wel, kon bereiken. NAVO plaatste op hun
beurt ook deze raketten in Europa. De Europeanen werden toen bang en boos, de angst werd
vergroot omdat Reagan (opvolger Kennedy) veel agressiever te werk ging. Hij maakte ook plannen
voor een Strategic Defense Intiative (SDI), dat is een onzichtbare koepel verbonden door satellieten
die kernraketten uit de lucht kunnen schieten.
Ondertussen raakte de Sovjet-Unie economisch steeds verder achterop. Gorbatsjov (opvolger van
Breznjev die Sovjet economisch heeft verknald) werd toen bang. Toen kwam er in 1987 een
sensationeel verdrag in IJsland over ontwapening en vrede. De middellangeafstandsraketten
moesten worden vernietigd.
Gorbatsjov veranderde nog iets: hij dacht dat het communisme alleen kon overleven als er glasnost
en perestrojka kwam. Oftewel: openheid en verbouwing.
De staat moest transparant zijn en ruimte geven aan particuliere initiatieven.
Het plan werkte niet uit, de economie verslechterde en armoede nam toe. Andere volken mochten
nu zelf kiezen wat ze wilde. Vanaf toen vertrok het ene na het andere land uit de Sovjet-Unie:
Polen, er kwamen vrije verkiezingen. De communistische partij haalde toen 1 van de 100 zetels.
Hongarije, de communistische partij hief zichzelf op.
DDR, probeerde de opstand nog te stoppen. Maar durfde niet teveel geweld te gebruiken en stond
reizen langs de grens toe. Gorbatsjov hief de DDR toen op en liet het toetreden tot de
Bondsrepubliek Duitsland (BRD).
Toen pakte Boris Jeltsin de macht, hij zette Gorbatsjov af en hief de Sovjet-Unie op in 1991, ook
verbood hij de communistische partij.
Europese landen waren bang voor de hereniging van Duitsland, het was nu weer sterk (net als
vroeger). Daarom gingen Europese landen samenwerken. Later kwam er een Verdrag van Maastricht
(1992). Hier werd de Europese Unie opgericht en de Euro ingevoerd. Vanaf 2004 traden OostEuropese landen toe tot de EU.
_________________________________________________________________________________
De Koude Oorlog in tijdsvolgorde:










Sovjet-Unie voert communistisch beleid zonder partijen en kapitalisme
Sovjet-Unie wil revolutie voor communisme
Lenin roept moedigt dit aan
Spartakus-opstand in Duitsland
Stalin volgt Lenin op
Sovjet-Unie volledig gecontroleerd en 5-jarenplan in werking
Truman volgt Roosevelt op
Conferentie Potsdam (1945), wantrouwen stijgt
Sovjet-Unie neemt landen in en maakt het communistisch
Trumandoctrine (vrije volken beschermen tegen communisme), Europese landen indammen
(containmentpolitiek)

























Ontstaan verdeling twee blokken
BRD en DDR worden opgericht (1949)
NAVO wordt opgericht (1949)
Stalin sterft (1953)
Vreedzame co-existentie
BRD wordt lid van NAVO (1955)
Warschaupact wordt opgericht (1955)
Hongaarse Opstand
Dichten van het gat IJzeren Gordijn in Berlijn (1961)
Cubacrisis
Verwijderen kernwapens Cuba en Turkije
Detente + instelling hotline
Breznjevdoctrine (militair ingrijpen afglijden Oost-Europese landen)
Protest tegen middellangeafstandsraketten in Europa
Reagan toont SDI concept
Sensationeel verdrag in IJsland voor ontwapening (1987)
Gorbatsjov wil glasnost en perestrojka (openheid en verbouwing)
Plan mislukte, landen mochten zelf kiezen Sovjet-Unie ja of nee
Landen maken zich onafhankelijk
Val van de muur in Berlijn (1989)
Gorbatsjov heft DDR op
DDR voegt zich samen met BRD (nu Duitsland)
Jeltsin pakt de macht en heft Sovjet-Unie op (1991)
Oprichting EU en invoering Euro (1992)
Oost-Europese landen treden toe tot de EU (2004)