Inhoud - HandiKlap.be
advertisement
Geïntegreerde proef Muziekbeleving bij jongeren met een meervoudige handicap BuSO OV1-verzorgingsklas ‘Groenlaar’, Reet Se-n-Se LEEFGROEPENWERKING a-klas DE LAET Kitty Schooljaar 2009-2010 Geïntegreerde proef Muziekbeleving bij jongeren met een meervoudige handicap BuSO OV1-verzorgingsklas ‘Groenlaar’, Reet Se-n-Se LEEFGROEPENWERKING a-klas DE LAET Kitty Schooljaar 2009-2010 Woord vooraf Tijdens het Se-n-se Leefgroepenwerking kregen we de opdracht om een eindwerk te maken. Na een bezoek aan mijn stageplaats besloot ik om dit rond muziekbeleving te doen bij jongeren met een meervoudige handicap. Om deze GIP tot een goed einde te brengen kreeg ik hulp van verschillende mensen die ik hier allen persoonlijk zal bedanken. Meneer Roggemans leerkracht KTA-Paramedisch Instituut Mechelen en tevens CLB-medewerker GO Mechelen, die me begeleid heeft om dit eindwerk tot een goed einde te brengen en die me door de moeilijke momenten heen geholpen heeft. Daarnaast wil ik ook alle andere leerkrachten bedanken die ons geholpen hebben om dit jaar tot een goed einde te brengen. Mijn stageplaats, Groenlaar, praktijkgedeelte uit te voeren. te Reet, waar ik de kans kreeg om het Ook wil ik mijn stagementor, Vera Gillis, bedanken voor de vele steun en vertrouwen dat ze me tijdens de stageperiode gegeven heeft en aan wie ik ook altijd een luisterend oor had. Ik zou ook graag MuVo-leerkracht, Tom Luyten, bedanken voor de tijd die hij voor mij heeft vrijgemaakt, omdat hij me de kans gegeven heeft om een aantal vragen te stellen. Verder wil ik “mijn” leerlingen van OV1 verzorgingsklas bedanken voor hun medewerking aan de activiteiten. Tevens bedank ik de ouders van mijn leerlingen omdat ik foto’s van hun kinderen in deze GIP mocht publiceren. Tenslotte wil ik al mijn klasgenoten, vrienden en familie bedanken omdat ik met problemen steeds bij hen terecht kon. Inleiding Iedereen kan genieten van muziek! Maar wat als je een ernstig verstandelijke of een meervoudige handicap hebt? Op welke manier kan je jongeren met een ernstige meervoudige handicap bereiken? Op welke manier kan men deze jongeren laten bezig zijn met muziek en nog belangrijker, hebben ze hier iets aan? Op deze vragen zocht ik een antwoord tijdens het maken van dit eindwerk. In deze GIP krijg je een beknopt overzicht op welke manier personen met een handicap op muziek kunnen reageren, wat muziek voor hen kan betekenen en op welke manieren je met muziek kan werken. In het BuSO ‘Groenlaar’, namelijk in de OV1 verzorgingsklas voerde ik mijn praktijkgedeelte uit. De verzorgingsklas richt zich op leerlingen met een ernstige meervoudige of ernstige mentale handicap. Tijdens mijn praktijk heb ik op twee manieren gewerkt namelijk, op een actieve manier door de leerlingen te laten kennis maken met het keyboard en op een passieve manier door hen muzikale, basale massages aan te bieden. Uit de reacties van de leerlingen kon ik opmaken dat ook zij van muziek kunnen genieten, maar dan op hun niveau. Verder ben ik door het maken van dit eindwerk te weten gekomen hoe moeilijk het is om gepast materiaal te vinden om rond muziek te werken Ook het vasthouden van de aandacht van deze leerlingen was niet zo simpel. Het is belangrijk om goed te zoeken welk materiaal je gaat gebruiken omdat deze leerlingen niet altijd voldoende mogelijkheden hebben om te begrijpen hoe iets werkt of waar ze met bezig zijn. Ik heb ook gezien dat het belangrijk is om individueel te werken met deze leerlingen. Op deze manier kan je hen maximaal laten genieten van de aangeboden muziek en kan je indien nodig hen wat extra aandacht geven. Ook al kunnen ze het niet woordelijk zeggen, deze leerlingen kunnen ook genieten van activiteiten die je aanbiedt door te glimlachen of door grote ogen te trekken. Tenslotte is het van essentieel belang om in team te werken. Dit komt alleen ten goede van deze leerlingen. Na een moeilijkere start ben ik dan toch tot een eindwerk gekomen waar ik best trots op ben. Inhoud Woord vooraf Inleiding A Theoretisch gedeelte 1 Situering en verduidelijking van enkele begrippen .................... 4 1.1 Structuur Buitengewoon Onderwijs .................................................................. 4 1.2 Situering Opleidingsvorm 1 (OV1) .................................................................... 5 1.3 Leerplicht binnen het BuSO ................................................................................. 5 1.4 Dagcentrum ............................................................................................................... 6 1.5 Tehuis voor niet-werkenden .............................................................................. 6 1.6 Definitie meervoudige handicap. ..................................................................... 7 1.7 Mentale handicap ..................................................................................................... 7 1.8 Wat is muziek en welk doel heeft het bij begeleidingen? ..................... 7 2 Basale stimulatie ........................................................................ 8 2.1 Wat is basale stimulatie ? .................................................................................... 8 2.2 Wie was Andreas Frölich ? ................................................................................... 9 2.3 Soorten waarnemingen ......................................................................................... 9 2.4 Basale stimulatie via muziek ............................................................................. 10 3 Muziek ...................................................................................... 13 3.1 Inleiding..................................................................................................................... 13 3.2 Wat kan muziek betekenen voor de doelgroep? ....................................... 14 3.3 Werken met muziek met de doelgroep ......................................................... 16 3.3.1 Actief werken met muziek .......................................................................... 16 3.3.2 Receptief werken met muziek .................................................................. 16 3.3.3 Klankschaaltherapie ................................................................................... 16 3.4 De ideale muziekruimte ...................................................................................... 17 3.5 De reactieniveaus op de aangeboden muziek ............................................ 18 3.6 Mogelijkheden van de doelgroep op vlak van muziek ............................ 19 3.6.1 Mogelijkheden en beperkingen van personen met een ernstig verstandelijke handicap .......................................................................................... 19 3.6.2 Mogelijkheden en beperkingen van personen met een diep mentale handicap ...................................................................................................... 20 4 Snoezelen ................................................................................. 21 5 Mijn stageplaats........................................................................ 23 5.1 Voorstelling .............................................................................................................. 23 5.2 Voorstelling doelgroep ......................................................................................... 24 6 Draaiboek ................................................................................. 27 7 Aangeboden activiteiten ........................................................... 28 7.1 Muzikaal bad ............................................................................................................ 28 7.2 Keyboard spelen met de leerlingen ................................................................ 29 7.3 Snoezelen op muziek ........................................................................................... 29 8 Zelfevaluatie ............................................................................. 30 8.1 Keyboard ............................................................................................................... 3030 8.2 Snoezelen……………………………………………………………………………………………32 8.3 Muzikaal bad…………………………………………………………....................32 9 Taak als opvoedster .................................................................. 33 10 Bronnenlijst ............................................................................ 35 1 Situering en verduidelijking van enkele begrippen 1.1 Structuur Buitengewoon Onderwijs1 Het Buitengewoon Onderwijs is net als het gewone onderwijs opgedeeld in 3 niveaus - het Buitengewoon Kleuteronderwijs (BKO 2,5 tot 6 jaar) het Buitengewoon Lager Onderwijs (BLO 6 tot 12 jaar) het Buitengewoon Secundair Onderwijs (BuSo 12 tot 21 jaar) Het BLO wordt onderverdeeld in 8 types. - type 1 voor leerlingen met een licht mentale handicap (niet op kleuterniveau) type 2 voor leerlingen met een matige/ernstige mentale handicap type 3 voor leerlingen met ernstige emotionele/gedragsproblemen type 4 voor leerlingen met een fysieke handicap type 5 voor leerlingen die in een ziekenhuis of preventorium verblijven type 6 voor leerlingen met een visuele handicap type 7 voor leerlingen met een auditieve handicap type 8 voor leerlingen met ernstige leerstoornissen (niet op kleuter- en secundair niveau) In het BuSO wordt er ook aanvullend gewerkt met opleidingsvormen - 1 Opleidingsvorm 1 : bereidt de leerlingen voor op een leven in een beschermd leefmilieu Opleidingsvorm 2 : bereidt de leerlingen voor om te werken in een beschermd arbeidsmilieu Opleidingsvorm 3 : bereidt de leerlingen voor op een leven en werken in een gewoon leef- en arbeidsmilieu Opleidingsvorm 4 : niet voor leerlingen met een mentale handicap. De leerlingen worden voorbereid om te werken in een gewoon arbeidsmilieu of op studies in het hoger of universitair onderwijs. - www.ond.vlaanderen.be - cursus TV-opvoedkunde Beroepsorganisatie 2009-2010, Roggemans I, KTA-PI Mechelen, hoofdstuk 2, blz 23-24 4 1.2 Situering Opleidingsvorm 1 (OV1)2 Ik zal wat dieper ingaan op de leerlingen die in OV1 zitten, omdat ik mijn praktijkgedeelte van dit eindwerk zal doen met de leerlingen van de verzorgingsklas van OV1 in Groenlaar te Reet. Opleidingsvorm 1(OV1) richt zich op leerlingen met een ernstig mentale handicap, al dan niet gecombineerd met een fysieke handicap. Ze worden voorbereid op een leven in een beschermd leefmilieu dus een bezigheidstehuis of een gezinsvervangend tehuis. Dagelijkse leefsituaties, ontwikkeling van zelfredzaamheid en communicatie vormen de voornaamste leerdoelen van deze onderwijsvorm. Binnen OV1 heb je in Groenlaar ook nog eens een verzorgingsklasje dat zich richt op leerlingen met ernstig meervoudige beperkingen. De kinderen vinden hier voornamelijk rust, geborgenheid en vooral een goede verzorging. In deze doelgroep is het ook belangrijk dat de leerlingen zeer individueel benaderd worden en dat er op een gepaste manier gereageerd wordt op hun behoeften. 1.3 Leerplicht binnen het BuSO3 Net als in het gewone onderwijs geldt er in het Buitengewoon Onderwijs een leerplicht voor kinderen van 6 tot 18 jaar. De meeste leerlingen blijven tot hun 21 jaar in het Buitengewoon Onderwijs, omdat er vaak geen aangepaste opvangplaats is na het beëindigen van de leerplicht. Daarna stromen de leerlingen van OV1 meestal door naar een dagcentrum of naar een bezigheidstehuis waarover in het volgende puntje uitleg gegeven zal worden. In sommige gevallen kan een leerling een paar jaar langer in het onderwijs blijven, op voorwaarde dat men is ingeschreven in minstens 2 aangepaste dagcentra en/of een tehuis voor niet-werkenden en waarvan men ook een bewijs dient voor te leggen dat aan de plaatsing geen gevolg gegeven kon worden. Dit dient dan ook wel op gemotiveerd advies van de CABO (Commissie voor Advies Buitengewoon Onderwijs) te zijn. De ouders moeten hier zelf een aanvraag voor indienen. Wanneer de ouders zelf geen aanvraag indienen kan het CLB (Centrum 2 3 - http://www.groenlaar.be - Uitleg op stage door leerkracht ASV Ann De Gruyter via bundel doelstellingen OV1 verzorgingsklas - http://www.ond.vlaanderen.be/gidsvoorouders/specifiekesituaties/buitengewoon/08.htm - http://www.vaph.be/vlafo/view/nl/486749-Leerplicht.html - http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=9320 - cursus TV-opvoedkunde Beroepsorganisatie, 2009-2010, KTA-PI Mechelen, Roggemans I, hoofdstuk 3, blz 44 5 voor Leerlingenbegeleiding) de ouders hierin wel steunen. Deze aanvraag moet gebeuren voor elke leerling die vóór of op 1 september van het lopende schooljaar de leeftijd van 21 jaar bereikt. Wordt een leerling later op het schooljaar, bijvoorbeeld op 14 oktober, 21 jaar kan hij dat schooljaar nog als regelmatige leerling ingeschreven blijven. Voor bepaalde leerlingen is het onmogelijk om voltijds onderwijs te volgen omwille van de ernst van hun handicap. Dan kan men terecht bij de CABO en kan de mogelijkheid bestaan dat men recht heeft op voltijds onderwijs aan huis. Dit omvat 4 lestijden in de week en wordt ingericht door een school voor Buitengewoon Onderwijs. In sommige gevallen kan de CABO de leerling ook vrijstellen van de leerplicht. Deze vrijstelling kan tijdelijk of permanent zijn. Al deze vrijstellingen kunnen enkel op verzoek van de ouders worden aangevraagd en de CABO zal deze situatie dan natrekken. Voor deze vrijstellingen baseert de CABO zich op gemotiveerde medische attesten. 1.4 Dagcentrum4 Als het voor iemand te zwaar is om te werken op de gewone arbeidsmarkt of in een beschut werkmilieu dan kan een dagcentrum een geschikte opvangplaats zijn. Dagcentra richten zich tot alle doelgroepen, ze beperken zich dus niet tot één bepaalde handicap. Alleen personen met enkelvoudige psychische stoornissen kunnen niet terecht in een dagcentrum. Om van deze voorziening gebruik te kunnen maken moet men een positief beslissing hebben van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap of kortweg het VAPH. De meeste dagcentra zijn geopend van 8 tot 18 uur en meestal is er een periode van sluiting tijdens de vakanties. In het dagcentra worden ook zinvolle activiteiten verricht. Zo worden er bijvoorbeeld sociale vaardigheden getraind. 1.5 Tehuis voor niet-werkenden5 Een tehuis voor niet-werkenden is beter bekend als een bezigheidstehuis. Het richt zich naar mensen voor wie werken te zwaar is en die thuis ook niet terecht kunnen. Binnen deze vorm van tehuis heb je nog twee categorieën, namelijk een nursingtehuis en een bezigheidstehuis. 4 5 - http://www.vaph.be/vlafo/view/nl/20557-Dagcentrum.html - cursus TV-opvoedkunde Beroepsorganisatie 2009-2010, Roggemans I, hoofdstuk 3, blz 48 - http://www.vaph.be/vlafo/view/nl/20551-Tehuis+voor+niet-werkenden.html - cursus TV-opvoedkunde Beroepsorganisatie, 2009-2010, KTA-PI Mechelen, Roggemans I, hoofdstuk 3, blz 48 6 Een nursingtehuis richt zich op personen met een ernstig meervoudige handicap en hier ligt de nadruk vooral op verzorging en paramedische begeleiding (bijvoorbeeld kinesitherapie). De leerlingen waarbij ik stage heb gelopen zullen veelal in een nursingtehuis terechtkomen. De “sterkeren”, komen terecht in de bezigheidstehuizen. Daar kunnen ze arbeidsvervangende activiteiten doen of deelnemen aan ingerichte ateliers naargelang hun eigen mogelijkheden en interesses, al is deze opvangvorm niet geschikt voor de leerlingen van mijn doelgroep. 1.6 Definitie meervoudige handicap.6 De definitie van meervoudige handicap is: “Een ernstige meervoudige handicap is een combinatie van ernstige cognitieve en ernstige sensomotorische functiestoornissen. Daarenboven moeten twee of meer functiestoornissen zo ernstig zijn, dat elke stoornis op zich al zou leiden tot het hebben van een beperking.” Ik heb mij voor mijn GIP gebaseerd op de Nederlandse definitie aangezien deze veel uitgebreider is dan de Vlaamse versie namelijk: “De persoon heeft een combinatie van verschillende handicaps.” 1.7 Mentale handicap7 Een mentale handicap (verstandelijke handicap) is een ontwikkelingsstoornis van de verstandelijke functies. Al naargelang het niveau van de personen wordt het onderverdeeld in: - licht verstandelijke handicap (ontwikkelingsleeftijd van maximum 12 jaar) matig verstandelijke handicap (ontwikkelingsleeftijd van maximum 7 jaar) ernstig verstandelijke handicap (ontwikkelingsleeftijd van maximum 3 jaar) diep verstandelijke handicap (ontwikkelingsleeftijd van maximum 4 maanden) Vaak wordt de groep ernstig en diep mentale handicap samengenomen omdat ze veel overeenkomsten hebben. De leerlingen van mijn klas halen de ontwikkelingsleeftijd van anderhalf jaar niet. 1.8 Wat is muziek en welk doel heeft het bij begeleidingen? 8 Wanneer je in het woordenboek het woord muziek opzoekt zal men volgende 6 7 8 - http://www.encyclo.nl/begrip/handicap%20meervoudige - Vlaskamp C, Gewoon bijzonder, Van Gorcum, Assen, 1996, inleiding p 1 - www.vgph.be/index.php?id=198 ( Vlaams Gebruikersoverleg Personen met een Handicap) - http://www.e-gezondheid.be/informatie-verstandelijke-handicap-geestelijke-handicap/handicap-18103 - cursus TV-opvoedkunde Ortho-agogiek, 2009-2010, KTA-PI Mechelen, Claes H, hoofdstuk 3 , blz 1-2 - www.vandaele.be - interview met Tom Luyten , 4 maand MuVo leerkracht in Groenlaar, verzorgingsklas 2008-2009 7 omschrijving tegenkomen: “bewuste ordening van klanken die met instrumenten of je stem worden voortgebracht.” Het doel van muziek bij mijn doelgroep is het niveau aan te passen aan hun mogelijkheden en op deze manier de leerlingen iets aangenaam aan te bieden met het weinige dat ze kunnen. Hieruit trek ik dan ook conclusies voor de invulling van mijn taak als opvoedster. 2 Basale stimulatie9 Ik ga me voor mijn muziekbeleving specifiek richten op de basale stimulatie van Andreas Frölich, omdat zijn ideeën het meeste toepasbaar zijn op mijn klasgroep. 2.1 Wat is basale stimulatie ? Wie ben ik? Wat voel en zie ik rondom mij? Hoe beleef ik de wereld? Op welke manier kunnen we personen met een ernstig meervoudige handicap toch een beetje zichzelf laten ervaren? Op deze vragen proberen we via basale stimulatie een antwoord te vinden. In de eerste plaats probeert basale stimulatie de persoon te sterken in zijn lichaams-ik, hiervoor bieden we eenvoudige, doordachte en gestructureerde prikkels aan. We dienen ons steeds af te vragen of onze prikkel tot het kind doordringt, wordt het kind de prikkel echt gewaar? Heeft onze prikkel een echte betekenis voor het kind, ook al is dit maar enkele seconden/minuten. 9 - Frölich A., Basale stimulatie, Garant, Leuven, 1995, p 3- 7 - http://www.basale-stimulatie.be - http://www.basalestimulatie.net/ - http://www.basale-stimulation.de/allgemeines/basale-stimulation/einfuehrung.html 8 Origineel richt basale stimulatie zich op het domein van de zintuigen: - de somatische waarneming = de waarneming via de huid de vestibulaire waarneming = de waarneming van de eigen positie in de ruimte de vibratorische waarneming = de waarneming via trillingen van de huid of via het beenderstelsel Deze zintuigen spelen een bepalende rol in de sociaal-emotionele ontwikkeling van de mens. Verder wordt hier de basis gelegd voor een verdere ontwikkeling en begrip van de waarnemingen zoals bijvoorbeeld: geur, smaak en geluid. 2.2 Wie was Andreas Frölich ? Andreas Frölich was een Duitse orthopedagoog, hij werkte in een dagcentrum voor kinderen met een meervoudige motorische handicap in Landsthul. Hij werkte samen met Ursula Haupt de ideeën rond basale stimulatie uit. Dit deed hij vanuit zijn praktijk, gekoppeld aan een universitaire wetenschappelijke opdracht. Sinds 1989-1990 is hij voltijds benoemd tot professor in de orthopedagogiek in de sectie mentaal gehandicapten. Hier is zijn opdracht dus het uitbouwen van de opleiding voor de studenten Andreas Frölich van orthopedagogiek. 2.3 Soorten waarnemingen Basale stimulatie richt zich, zoals reeds vermeld, op het domein van de zintuigen. Zo heb je de somatische waarneming die gericht is op waarnemingen via de huid. Deze zijn onderverdeeld in prikkels van: a. diffuse aard (verspreide aard): een voorbeeldje hiervan is borstelen en masseren tijdens het baden. Zo voelt het kind prikkels over de hele huid b. doelgerichte aard: een voorbeeldje hiervan is prikkelen van het lichaam met scheerschuim. Met een spuitbus worden de armen en benen van het kind ingespoten zodat ze deze ook ervaren. Je kan ook andere materialen gebruiken zoals zand zodat ze deze ook leren kennen 9 c. door zelfactiviteit voor somatische prikkels zorgen: leg het kind onder een droogdouche (= een lichte plank waar honderden plastieken kettinkjes aanhangen) de droogdouche wordt telkens wanneer kind licht beweegt in gang gezet Verder heb je de vestibulaire waarneming (evenwicht, plaats in de ruimte, …). Een voorbeeld hiervan is de ligschommel: een kind dat zijn eigen lichaam niet kan controleren wordt in een hangmat gelegd. Het wordt nu zowel schommelend als draaiend gewiegd. De kinderen volgen deze bewegingen vaak oplettend en stereotype bewegingen kunnen hierdoor ook stoppen. Tenslotte heb je de vibratorische waarneming waaraan ik mijn praktijkgedeelte zal wijden. Een voorbeeld hiervan is prikkelen via de stem. Een opvoeder ligt op de rug met het kind op zijn buik. Hierbij voelt men duidelijk tijdens het spreken de trillingen. 2.4 Basale stimulatie via muziek Ik heb gekozen voor de vibratorische waarneming via muziek omdat dit het onderdeel is wat me aanspreekt aangezien ik hierover nog niet veel wist en ik me hierin ook graag verdiept heb. Het ervaren van trillingen is een voorganger voor het ervaren van alle andere geluiden en muziek. Bij het werken doelstellingen: met vibratorische waarnemingen zijn er 3 belangrijke a. het wekken van de auditieve aandacht en het uitbreiden van de auditieve belevingswereld b. het ervaren van het eigen lichaam c. werken naar ontspanning door het gebruiken van lage frequenties a. Wekken van de auditieve aandacht en het uitbreiden van de auditieve belevingswereld Personen met een ernstig meervoudige handicap lijken vaak volledig in zichzelf gekeerd. Daarom is het bij hen zeer belangrijk om synchroon te werken met het horen van de muziek en het voelen van de trillingen. Hierdoor zal de prikkel beter ervaren worden en is het voor de jongere gemakkelijker zich naar het gevoelde geluid toe te wenden. Het wekken van de aandacht kan door een instrument tegen het kind te plaatsen en trachten op deze manier de aandacht te trekken. Wanneer de aandacht vermindert verplaats je het instrument enkele centimeters. Het kind 10 hoort nog steeds het geluid, maar de trilling is iets minder. Men kan de afstand blijven vergroten tot het kind niet meer aandachtig is. Een voelbare trilling heeft bij personen met een diepe mentale handicap ook een betere werking. Een voorbeeld hiervan is het rustig worden van een baby wanneer hij door moeder opgenomen wordt en haar hartslag kan voelen. Voor het beleven van muziek dient men niet altijd dure instrumenten aan te kopen, ook met je stem kan je vibratorische prikkelingen geven. Zo kan je een kind zijn naam zingen of een liedje neuriën tegen zijn hoofd, steeds verder zich van het kind verwijderen en erop letten hoe lang het kind zich op jouw stem kan concentreren. b. Ervaren van het lichaam Hier kan het gebruik van trilapparaatjes zeer belangrijk zijn. Gezonde mensen ervaren hun lichaam constant wanneer ze lopen, springen, …Elke beweging geeft een impuls op ons skelet. Personen met een ernstig meervoudige handicap bewegen minder, zitten of liggen vaak stil. Hun lichaamsdelen die ze haast niet meer gebruiken zoals hun voeten/benen worden vaak niet meer ervaren als een deel van hun lichaam. Trillingen op deze lichaamsdelen kunnen dan beleefd worden bijvoorbeeld door massages met onze handen, het gebruik van kleine tril- of massageapparaatjes. Wanneer we deze trillingen via onze lange beenderen geven worden deze via geleiding doorgeven naar de rest van het lichaam. Het aanbieden van deze trillingen moet altijd op een gestructureerde manier gebeuren. Enkel op deze manier kan het lichaam als een samenhangend geheel ervaren worden. Wanneer je denkt dat de trillingen te hard zijn voor het kind kan je je hand op het lichaam plaatsen en het apparaatje op jouw hand laten trillen zodat de trillingen voor het kind minder hard aankomen. Tenslotte kan men ook bij bedlegerige personen het apparaatje op een matras laten trillen en de trillingen op deze manier doorgeven aan het ganse lichaam. c. Werken naar ontspanning bieden Hieronder worden enkele producten besproken die kunnen zorgen voor ontspanning via trillingen. Wegens financiële redenen en plaatsgebrek hebben we op de stageplaats geen enkele van deze producten. 11 1. de trilvloer Dit is een onafhankelijke vloer, waarop luidsprekerboxen worden geplaatst. Deze zorgen voor de trillingen die de muziek overbrengt direct over het hele vloeroppervlak te verspreid zijn. Op deze manier kunnen de kinderen de muziek over hun hele lichaam voelen. Voor personen met een ernstig meervoudige handicap kan dit uiteraard zorgen voor een betere beleving van de muziek. trilvloer 2. het trilwaterbed Op mijn stageplaats werd er gebruik gemaakt tijdens de snoezelsessies van een waterbed, maar niet van dit soort waterbed. Het waterbed bestaat uit een grote waterzak gevuld met 1000 liter verwarmd water (tot 36°C). Onder het bed worden geluidsboxen aangebracht. Op deze manier brengt het water de trillingen naar de oppervlak te. Deze manier Trilwaterbed van werken is vergelijkbaar met de trilvloer. d Het idee van het trilwaterbed kwam van een Duitse muziektherapeut Berndt Vogel. Hij wou een stressvrije ruimte bouwen en op deze manier de personen geborgenheid en akoestische stimuli van het prenatale laten ervaren. Aangezien het waterbed gelijk kon worden gesteld aan de baarmoeder. Voor zijn sessies gebruikte Vogel hartslaggeluiden en lage frequentiegeluiden. Het rode gedempte licht, het wiegen op het water, de lage frequentiegeluiden moesten zoveel mogelijk het prenatale gevoel laten ervaren. 12 3. de vibrelax Dit is een zetel waarbij voor middel van éénpunts trillingen een geluidsbron over het hele lichaam gevoeld kan worden. Er bestaat hierbij ook een mogelijkheid om alleen de trillingen aan te bieden. Zoals ik al zei is er wegens plaatsgebrek en financiële redenen geen enkele van deze producten aanwezig. Een nieuwe aankoop ervan is ook niet haalbaar aangezien dit klasje nog maximum 3 jaar zal bestaan,aangezien er andere opvangsplaatsen zijn voor deze leerlingen zoals een Vibrarelax semi-internaat voor niet-schoolgaanden. Wat we wél hebben is een gewoon waterbed in de snoezelruimte. Waarbij het water elke beweging hoe klein ook, omzet in een trilling. Verder wordt er af en toe een keyboard of een gitaar meegebracht zodat de leerlingen met deze instrumenten en geluiden kennis kunnen maken. 3 Muziek 3.1 Inleiding10 Ik heb gekozen voor het onderdeel muziek omdat dit zeer toegankelijk is, ook voor personen met een meervoudige handicap (i.p.v. bijvoorbeeld sporten). Voor het beluisteren van muziek worden geen grote inspanningen van hen verwacht. Ze moeten gewoon luisteren en genieten. Ik heb hieronder kort beschreven hoe je met deze personen communiceert ook zonder muziek. Omdat dit ook een zeer belangrijk onderdeel is voor de uitvoering van mijn praktijkgedeelte. 10 - Interview Tom Luyten, 4 maanden MuVo leerkracht, Verzorginsklas Groenlaar 2008-2009 13 Omdat personen met een meervoudige handicap soms slechts beperkt op prikkels reageren is het moeilijk om met hen in contact te komen. Het is belangrijk dat je hen laat merken dat je veel tegen en veel met hen praat. Belangrijke factoren tijdens het contact: a. oogcontact: één van de belangrijkste vereisten voor een goed contact is oogcontact. Via oogcontact kan men zeer veel afleiden over hoe iemand zich voelt. Op deze manier kan er dan ook een relatie tot stand komen. Aangezien het bij personen met een meervoudige handicap niet vanzelfsprekend is dat ze dit zelf doen. Daarom is het belangrijk om als begeleider altijd zelf oogcontact te maken met de persoon met een meervoudige handicap b. aanraking (tactiel contact): tijdens de verzorgingsmomenten kan je de contactmomenten uitbreiden met tactiel contact. Men kan bijvoorbeeld kietelen, zacht en hard wassen, spelen met de handdoek. Op deze manier kan men ook het contact met de persoon verhogen c. stem en muziek: wanneer er op de naam gereageerd wordt betekent dit een herkenningspunt in de contactsfeer voor de persoon met een handicap. Verder kunnen alle tactiele momenten (knuffelen, verzorgen,kietelen,…) begeleid worden. Hierbij is het niet zo belangrijk wat je zegt, maar wel hoe je iets zegt. Zo is bijvoorbeeld intonatie een belangrijk item. Wanneer de stem niet tot de persoon doordringt kan er worden teruggevallen op gezang. Zo kan je altijd hetzelfde liedje zingen tijdens bijvoorbeeld een eetmoment. Personen met een ernstig meervoudige handicap communiceren veelal via lichaamstaal (gezichtsexpressie, houding,…) ook al gebeuren deze signalen niet altijd bewust toch is dit een vorm van communicatie. Ze kunnen ook communiceren via verwijzende objecten ( een lepel betekent eten). Ze communiceren meestal niet via woordelijke taal omdat dit dient aangeleerd te worden en niet de kans kreeg om tot ontwikkeling te komen. 3.2 Wat kan muziek betekenen voor de doelgroep11? Muziek kan vele functies hebben. Denk maar aan ontspanning bieden, zelf muziek spelen, … Voor personen met een handicap zijn deze functies niet zoveel verschillend als die van ons. Ze zullen net als wij muziek beleven vanuit hun ervaringswereld, ook al is deze niet zo groot als de onze. 11 http://www.emgplatform.nl/pages/nieuwsbrieven/Bijlagen/brochure%20emg%20en%20muziek.pdf: online brochure muziektherapie 14 - Muziek is luisteren: je kan luisteren naar verschillende soorten muziek (jazz, pop, klassiek, rock,…). Men kan ook naar instrumentale muziek luisteren of men kan zelf muziek spelen. Belangrijk is dat tijdens het luisteren de omgeving stil is zodat je aandacht vanzelf naar de muziek gaat. Een voorbeeld hiervan kan je in mijn praktijkdeel vinden door de keyboardsessie. - Muziek is voelen: muziek kan een invloed hebben op hoe je je voelt. Je kan ook de trillingen van muziek voelen of het trillen van een muziekinstrument terwijl je het bespeelt (bv. de trilling van de trommels in je buik). Wanneer je zelf muziek speelt voel je ook het instrument aan je vingers (bv de snaren van een gitaar). Het is ook mogelijk om een ritmische massage te geven bijvoorbeeld op de maat van de muziek. Dit is een voorbeeld van de muzikale massage tijdens mijn praktijkdeel. - Muziek is kijken: men kan kijken naar mensen die muziek spelen of men kan kijken naar mensen die bewegen op de muziek. Ook hier kan ik de keyboardsessie als voorbeeld aanhouden. Ze kunnen kijken hoe ik de muziek speel. - Muziek is spelen: iedereen bezit de mogelijkheid om muziek te spelen al dan niet met hulp. Men moet kijken naar de individuele interesses en mogelijkheden. De ene speelt bijvoorbeeld graag met de trommelstokken terwijl de andere liever met de bellenkrans speelt. Als begeleider kan je het spelen begeleiden door zelf mee te spelen of door een cd af te spelen. Een voorbeeld hiervan vind je ook in mijn praktijkgedeelte omdat de kinderen zelf ook al eens het keyboard kunnen uittesten. - Muziek is expressie: wanneer iemand zijn stemgeluid gebruikt of iets bespeelt gaat hij zichzelf uiten en is dit dus expressie. Wanneer je meespeelt of meezingt daag je de persoon uit om verder te spelen en op deze manier wordt de persoon op een positieve manier bevestigd - Muziek is contact: muziek maken kan een vorm van contact zijn. Vooral bij personen die niet kunnen praten. Wanneer de ene speelt reageert de andere en omgekeerd. Op deze manier krijg je een samenspel. Ook hiervan is de muzikale massage een voorbeeld. - Muziek is ontspanning: muziek kan ook als heel bijzonder effect op mensen hebben dat ze een teveel aan(spier)spanning loslaten. Soms alleen door het luisteren naar muziek, soms in combinatie met het voelen van de trillingen van muziekinstrumenten. Het komt zeker ook voor dat door middel van muziek spasmes (tijdelijk) worden doorbroken. Soms gebeurt het dat ademhaling vanzelf rustiger en dieper wordt tijdens het voelen van of het luisteren naar muziek. Dit gedeelte is eigenlijk van toepassing op elk van mijn praktijkactiviteiten. 15 3.3 Werken met muziek met de doelgroep Binnen het werken met muziek vinden we verschillende vormen. Men neemt de vorm die het dichtst aansluit bij de belevingswereld van de personen die men begeleidt. Elke vorm wordt hieronder kort besproken. 3.3.1 Actief werken met muziek12 Bij het actief werken met muziek is de persoon zelf meer betrokken bij het maken van de muziek. De muziek wordt beleefd op een actieve manier wanneer er letterlijk op bewogen wordt. Dit kan zijn door middel van klappen in de handen, stampen met de voeten, met het hoofd schudden, dansen,… Wanneer we een stapje verder gaan in het actief beleven van muziek gaan we zelf musiceren. Dit kan zowel met onze stem door te neuriën, te zingen of met een instrument. 3.3.2 Receptief werken met muziek Bij de receptieve muziekbeleving maakt de persoon niet zelf muziek, maar luistert ernaar en voert eventueel hieraan verbonden opdrachten uit zoals tekenen. Men kan kiezen voor muziek die voor de persoon bekend of onbekend is. Men kan ook muziek uitzoeken die een bepaalde emotie kan opwekken zoals activering, rustgevend,…Bij het receptief aanbieden van muziek gaat het vooral over het beleven van de muziek en de emoties die erop aansluiten. 3.3.3 Klankschaaltherapie13 Een alternatieve vorm van muziektherapie is de klankschaaltherapie. Hierbij gaat men er van uit dat de trillingen die opgewekt worden door de klankschaal een therapeutische werking hebben. klankschalen 12 13 Flameng, K, 2 maten rust, Abimo, Sint-Niklaas, 2007, p22 en p29 http://www.therapiehulp.nl/therapie/alternatieve/lichaamsgerichte/klankschaaltherapie/ 16 3.4 De ideale muziekruimte14 Om de muziekactiviteit op een aangename manier te laten doorgaan dient het muzieklokaal aan een aantal normen te voldoen, namelijk: - een apart lokaal enkel voor de muziekactiviteiten akoestisch isolerend materiaal. Hierdoor worden de afleidende geluiden van buitenaf geweerd groot genoeg (rolstoelen, tillift,….), maar toch ook knus ingebouwde zitplaatsen (schuivende stoelen kunnen storend zijn) voldoende instrumenten en bergruimte 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Een grote opbergkast voor eventuele instrumentjes Luidsprekers Zitmatras Spiegel Trilvloer Keyboard Djembé Opbergkast Ligbank - 10.Instrumentenbox Jammer genoeg zijn deze voorwaarden niet altijd haalbaar wegens plaatsgebrek, of de hoge kostprijs. 14 Interview met Tom Luyten,4 maanden leerkracht MuVo, Groenlaar verzorginsklas 2008-2009 17 3.5 De reactieniveaus op de aangeboden muziek15 Muziek heeft een grote invloed op personen met een handicap. Dat kan je zien bijvoorbeeld wanneer ze dansen, snoezelen, op de trilvloer,…Je hebt verschillen in de reacties op muziek, gaande van volledig in de muziek opgaan tot geen enkele reactie geven op prikkels van muziek. De muzikale gevoeligheid kan je naargelang de ernst en de aard onderverdelen in 5 verschillende niveaus: 15 - niveau 1: afwezigheid van enige reactie op muziek. Dit is zeer zeldzaam, zelfs bij mensen met een diepe verstandelijke handicap. Meestal gaat het hier om zeer jonge kinderen met een zware perinatale problematiek (bijvoorbeeld zuurstoftekort bij de geboorte) die lange tijd intensief moesten verzorgd worden op neonatologie en later vaak een bijna vegetatief leven leiden. Soms gaat het ook om oudere bewoners, vaak met Down Syndroom, die een snel dementeringsproces doormaken en voor wie de muziek nauwelijks nog enige betekenis of invloed heeft - niveau 2: reflexmatige reacties op muziek bijvoorbeeld met een zuigreflex of meer specifieke motorische reacties zoals Moro-reflex (dit wil zeggen het openen van de vingers, de armen en benen gespreid) of schrikreacties. Daarnaast zijn er weinig of geen herkenbare omgevings- of persoonsgerichte bewustzijnsacties zoals lachen of alert zijn - niveau 3: een meer emotioneel belevingsniveau van muziek waarbij herkenbare emoties opgeroepen worden (blijdschap, ontroering, opwinding, overrompeling, agressie) of waarbij je merkt dat er in de persoon een duidelijke gevoelsbeleving aan de gang is. Globaal komt dit het meeste tot uiting via spontaan opkomende ritmische bewegingen (van emotie tot plaatsverandering tot ritmisch bewegen), bewegingen van de ledematen, stemgeluidjes, neuriën, lichaamstaal, aangezichtsmimiek of ogentaal - niveau 4 een meer cognitief-intellectueel (verstandelijk) belevingsniveau waarbij de persoon in staat is muziek meer dan qua inhoud te begrijpen. In feite is het de vaardigheid om muziek te kunnen rangschikken bij reeds eerder gemaakte categorieën van muziek (zoals klassiek, pop,…) - niveau 5: een hoger verstandelijk belevingsniveau van muziek waarbij een analyse van de muzikale waarneming mogelijk wordt, en er tevens ook zelfstandig muziek kan worden gemaakt. - VIBEG lezing Het eeuwige moment, Kindt J, syllabus, Gielsbos, 1999 - http://www.modemadvies.be/WOCVJohanKindt.htm 18 3.6 Mogelijkheden van de doelgroep op vlak van muziek16 Een deel van de leerlingen van mijn klas heeft een ernstig verstandelijke handicap. Anderen hebben een diepe verstandelijke handicap (zie 1.7, pagina 12) Bij het aanbieden van muziekactiviteiten is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen beide doelgroepen. De meeste personen met een ernstig mentale handicap willen actief betrokken worden bij een muziekactiviteit, terwijl personen met een diep mentale handicap weinig tot niet actief kunnen deelnemen. Verder is zeer belangrijk om in te zien dat personen met een ernstig meervoudige handicap een zeer heterogene groep vormen. Er doen zich zeer uiteenlopende combinaties voor van verstandelijke, sensorische en motorische handicaps. Wat deze mensen gemeen hebben is dat ze heel hun leven afhankelijk zijn van anderen. Vervolgens gaat men sensitief responsief reageren op deze kinderen. Dit wil zeggen dat men op een gepaste manier gaat reageren op de behoeftes die ze hebben en dus specifiek gaat letten op de signalen die een kind uitstraalt. Een voorbeeld hiervan is wanneer een kind tijdens het eten geven zijn gezicht afwendt het niet dwingen om te blijven eten. 3.6.1 Mogelijkheden en beperkingen van personen met een ernstig verstandelijke handicap In mijn klasje zitten 9 leerlingen. De meesten van hen hebben een diep mentale handicap, de anderen hebben een zeer ernstig mentale handicap a. Mogelijkheden Actieve ingesteldheid Deze mensen worden graag actief betrokken bij activiteiten. Ze hebben meestal nog een mogelijkheid om zelf een instrument al dan niet onder begeleiding te bespelen. Het is als begeleider belangrijk om voor de nodige variatie te zorgen (bijvoorbeeld niet altijd met de schudbusjes, maar ook eens met de triangel te laten spelen) 16 Interview Tom Luyten, Leerkracht MuVo, Groenlaar verzorgingsklas 2008-2009 19 b. Beperkingen Onvermogen tot ordening Het spel van deze doelgroep kent weinig tot geen structuur. Het tempo, geluid, ritme,…kunnen sterk verschillen. Dit heeft te maken met een beperkt concentratievermogen of motorische belemmeringen. Ze gaan veelal verder in hun eigen, al dan niet constant, ritme verder spelen. Op deze manier is het moeilijk om tot samenspel te komen. Niet kunnen eindigen Het komt vaak voor dat de leerlingen niet in staat zijn om uit zichzelf het spel te beëindigen. Ze blijven verder gaan tot iemand anders het teken geeft om te stoppen. Dit gebeurt dan ook plots zonder dat er naar enige afsluiting gezocht wordt. Beperkt materiaalgebruik Personen met een ernstig mentale handicap gebruiken slechts enkele tonen die ook nog opeenvolgend zijn. Ook verschillen in hard en zacht of snel en traag zijn eerder beperkt. De oorzaken hiervan kunnen zijn: het niet durven experimenteren of de onzekerheid over het materiaal. Soms komt het ook voor dat ze per toeval een paar klanken ontdekken die hen aanspreken en dit steeds opnieuw gaan herhalen en dus geen behoefte meer hebben aan verdere exploratie van het materiaal. 3.6.2 Mogelijkheden en beperkingen van personen met een diep mentale handicap Bij leerlingen met een diepe mentale handicap is het beleven belangrijker dan het beluisteren of spelen. a. Mogelijkheden Muziek beleven Personen met een diep mentale handicap zijn allen zeer verschillend in hun mogelijkheden. Het is daarom ook moeilijk om hun mogelijkheden en beperkingen te onderscheiden. Bij personen met een diep verstandelijke handicap is vooral het beleven van de muziek belangrijk. Dit is namelijk het gene ze allemaal kunnen. Op deze manier probeert men hen ook een muzikaal aanbod te bieden. 20 b. Beperkingen Passief gedrag Zelfs bij personen met een diepe verstandelijke handicap komt volledige passiviteit nauwelijks voor. Het komt wel voor dat ze weinig lichamelijk op de aangeboden muzikale activiteiten kunnen reageren. 4 Snoezelen17 Naast basale stimulatie kan je met deze leerlingen ook nog op een andere manier bezig zijn met muziek. Namelijk door te snoezelen. Snoezelen is een samentrekking van de woorden snuffelen (rond snuffelen en ontdekken) en doezelen (tot rust komen). Een aantal keren per jaar gaan de leerlingen van mijn klas naar “ ’t Spinneke” in Kontich om te snoezelen. Logo ‘t Spinneke De naam “Spinneke” is een samentrekking van: SP van spelen en de IN van informatie. Het doel van deze snoezelruimte en speleotheek staat op hun website heel mooi omschreven als: Het spinneke maakt ook een web en dat staat voor de draden van verbinding tussen spelen, ontspanning en informatie daarrond. Het web is tegelijk een symbool voor de verbondenheid tussen personen met en zonder handicap Op een actieve manier kan men in de snoezelruimte met muziek bezig zijn in de “muziekkamer” Een voorbeeld hiervan is een plaat waarop een microfoon is aangesloten. Wanneer je een geluid maakt zal deze plaat van kleur veranderen (zie foto) Andere manieren om actief met muziek bezig te zijn in de snoezelruimte zijn: ingebouwde muziekknoppen in de vloer. Die maken een geluid wanneer je er op staat. 17 www.spinnekekontich.be Muziekbord 21 Dezelfde platen heb je ook in een muur. Op het actief werken met muziek in de snoezelruimte heb je honderden verschillende mogelijkheden. Op een passieve manier met muziek snoezelen kan zoals al eerder beschreven op het trilwaterbed of op een gewoon waterbed met rustgevende muziek. Eventueel met andere lichteffecten om de prikkelingen iets meer te visualiseren. 22 5 Mijn stageplaats 5.1 Voorstelling18 Waar elk kind uniek is! Mijn praktijkgedeelte zal doorgaan in Groenlaar. Het is een zeer grote school voor Buitengewoon Onderwijs en ze valt onder het GO!(Gemeenschapsonderwijs), samen met andere scholen vormt ze de scholengroep Rivierenland. De school heeft verschillende vestigingsplaatsen namelijk: - - Aartselaar = BKO type 2 (kleuters met een matig/ernstige verstandelijke handicap) en type 4 (kleuters met een lichamelijke handicap) Boom = BLO type 1 (lagere schoolkinderen met een lichte verstandelijke handicap). Hier bevinden zich de oudste klassen Reet (Rozenlaan)= BLO type 1(lagere school kinderen met een lichte verstandelijke handicap) type 8 (lagere schoolkinderen met ernstige leerstoornissen.). Hier bevinden zich de jongste klassen Niel= BLO type 8 (lagere schoolkinderen met ernstige leerstoornissen. Hier bevinden zich de oudste klassen Bornem = BuSO OV1 (jongeren met een ernstige verstandelijke handicap) en BuSO OV1type4 (jongeren met een ernstige fysieke handicap) In de hoofdschool gelegen aan de Predikherenhoevestraat te Reet wordt er in het BLO ook nog type 2 (voor lagere schoolkinderen met een matig/ernstig verstandelijke handicap) en type 4 (voor lagere schoolkinderen met een fysieke handicap) aangeboden. Er is ook een stimuliklasje voor kinderen met een ernstig meervoudige handicap. Deze kinderen stroomden tot voor enkele jaren door naar het BuSO OV1 verzorgingsklas. Nu stromen deze leerlingen door naar een semiinternaat of dagcentrum. In het hoofdgebouw vind je ook nog de opleidingsvorm OV3 (jongeren met een lichte mentale handicap). Deze leerlingen worden voorbereid op een leven en werken in een “normaal” arbeidsmilieu. De leerlingen hebben hier net zoals in het reguliere onderwijs keuze uit verschillende studierichtingen. 18 http://www.groenlaar.be 23 De nieuwbouw verleent plaats aan de leerlingen van de autiklasjes van OV1 (leerlingen met autisme en een matig/ernstig verstandelijke handicap) en aan de OV2 (leerlingen die worden voorbereid op werken en leven in een beschermd milieu). Het klasje waar ik stage doe bevindt zich ook in de nieuwbouw en is het verzorgingsklasje. Dit is een klasje voor leerlingen met een ernstig meervoudige handicap. Het heeft als doel de leerlingen het nodige hygiënische comfort, veiligheid en geborgenheid te bieden. Verder wordt er zoveel mogelijk gewerkt met vaste begeleiders zodat de leerlingen toch iets of wat een kans krijgen om een band op te bouwen. De hoofdactiviteiten in mijn klas bestaan eigenlijk uit snoezelen en wandelen. De nieuwbouw Jammer genoeg is er besloten dat er in de verzorgingsklas geen nieuwe leerlingen meer bij mogen komen. De klas wordt binnen maximum 3 jaar gesloten, omdat volgens de inspectie deze klas niet voldoende leerbaarheid heeft om in het onderwijs te zitten. Op deze manier komt er dan een extra klasje vrij voor leerlingen met autisme. 5.2 Voorstelling doelgroep19 Mijn praktijkactiviteit zal doorgaan verzorgingsklas van Groenlaar te Reet. met de leerlingen van OV1e de Om een beter beeld te geven over mijn leerlingen zal ik van elke leerling een korte, anonieme voorstelling geven. Wegens privacyredenen zal ik telkens een pseudoniem geven. Alice is een 20-jarig meisje (19 maart 1990) met een zeer ernstig verstandelijke handicap. Ze heeft ook epilepsie en is nog niet aanvalsvrij verklaard. Ze zoekt 19 Leerlingendossiers BuSO Groenlaar 24 veel contact voornamelijk met de leerkrachten en het verzorgende personeel en heeft met 1 klasgenootje Laura zeer veel contact. Aandachtspunt(en): - ik ga erop letten dat ik Alice niet teveel prikkels geef om geen aanval uit te lokken. - geen te plotse aanrakingen wegens moeilijke thuissituatie. Ali is een 21-jarige jongen (26 december 1988) met een meervoudige en diep verstandelijke handicap. Hij is geboren met hydrocefalie (waterhoofd) en heeft verschillende drainages gehad. Verder zit hij in een rolstoel met een aangepaste zitschelp en lijdt hij ook aan epilepsie. Hij is dol op dingen die lawaai maken. Aandachtspunt(en): - ik ga erop letten dat ik Ali niet teveel prikkels geef. Om een epilepsieaanval te vermijden. - opletten voor de drainages. Tobias is een 23-jarige jongen (29 december 1986) met een ernstig verstandelijke handicap en een zware vorm van autisme. Tobias is in staat om veel dingen te doen, maar is zeer passief. Hij heeft ook veel stereotiepe bewegingen zoals met zijn handen boven zijn hoofd kloppen. Aandachtspunt(en): - Tobias zoveel mogelijk actief betrekken bij de activiteiten geen te plotse aanrakingen aangezien dit schrikwekkend voor hem kan zijn. Maarten is een 24-jarige jongen (7 februari 1986) met een meervoudige en een diep verstandelijke handicap. Hij ontwikkelde zich normaal tot zijn 14 maanden. Toen kreeg hij een hersenvliesontsteking en heeft hij alles wat hij kon terug afgeleerd. Hij heeft ook epilepsie. Maarten zit in een gewone rolstoel en heeft beenbeugels zodat hij ook in de klas kan rondlopen. Aandachtspunt(en): - niet teveel prikkels geven Maarten zoveel mogelijk op zichzelf laten doen, want hij neemt nooit deel aan activiteiten. Laura is een 16-jarig meisje (15 juli 1993) met een diep mentale handicap. Ze heeft haar mentale redartatie te wijten aan verslikking in melk toen ze 4 maanden was. Laura heeft ook last van tremor (bibberen) bijvoorbeeld tijdens 25 het eten en ze heeft ook rugproblemen en scheefstaande voeten waardoor ze bij lange wandelingen in een rolstoel zit. Ze heeft ook epilepsie, maar is aanvalsvrij verklaard. Laura heeft ook veel last van woedeaanvallen waarbij ze bijt en hoofdstoten geeft. Aandachtspunt(en): - Laura haar rug niet te veel belasten opletten voor agressieaanvallen Joost is een 18-jarige jongen (8 mei 1991) met een meervoudige handicap en een zeer ernstig verstandelijke handicap. Hij is geboren met een zuurstoftekort en met hydrocefalie (waterhoofd). Hij zit in een rolstoel met een aangepaste zitschelp. Hij heeft ook spasticiteit in de armen en verlamming van de benen. Joost kan niet spreken maar begrijpt wel zeer veel zowel Nederlands als Engels. Joost vraagt veel aandacht en vooral auditief (zoals bijvoorbeeld kusjes geven). Joost heeft ook epilepsie. Aandachtspunt(en): - Joost zeer veel bij de activiteiten betrekken hij heeft graag mensen rondom zich Rachid is een 14-jarige jongen (17 september 1995) met een meervoudige en diep verstandelijke handicap en zit in een aangepaste zitschelp. Rachid is geboren in Spanje met een normale bevalling. Hij at weinig en op dag 5 had hij zeer hoge koorts. Ze zijn dan met hem naar het ziekenhuis gegaan en daar werd zijn handicap vastgesteld. Ze zijn dan naar België verhuisd omdat ze vonden dat in Spanje de zorgverlening niet goed genoeg was. Rachid heeft ook last van een centrale visusstoornis (een probleem met je zicht dat niet verholpen kan worden met een bril) en heeft een groeiachterstand. Rachid heeft epilepsie en doet regelmatig kleine aanvallen (absences) waardoor hij begint te huilen. Aandachtspunt(en): - opletten dat wanneer je zijn handschoentjes uit doet Rachid zichzelf niet gaat bijten. wanneer je hem iets laat zien er op letten dat het voldoende dicht bij zijn ogen is. regelmatig kleine epileptische aanvallen Guust is een 18-jarige jongen (5 maart 1992) met een zeer ernstig verstandelijke handicap en autisme. Wanneer Guust teveel prikkels krijgt kan hij agressief worden omdat hij niet weet hoe hij met deze prikkels moet omgaan. Guust heeft ook veel stereotiepe bewegingen zoals in zijn t-shirt bijten en met zijn vingers wrijven. 26 Aandachtspunt(en): - opletten voor gedragproblemen! Als Guust iets niet wil hem niet dwingen geen te plotse aanrakingen dit kan schrikwekkend zijn voor hem. Astrid is een 16- jarig meisje (9 mei 1994) met een diep mentale handicap. Verder heeft Astrid last van een open gehemelte op 3 plaatsen dat voor een deel gecorrigeerd is, een overmatige speekselproductie, een gezichtsstoornis, gehoorsproblemen en is haar rechterkant sterker ontwikkeld dan haar linkerkant. Ze zit graag aan de verwarming en speelt vaak met een touwtje. Aandachtspunt(en) - Astrid niet teveel prikkels geven 6 Draaiboek Dit is een korte weergave van mijn voorbereiding en plannen voor het praktijkgedeelte van mijn GIP. In het volgende hoofdstukje wordt elke uitgevoerde activiteit en haar doelstellingen uitgebreid besproken. Uren Activiteit 9.20 – 9.30 Badkamer klaarzetten Materiaal - Cd-speler Cd met rustgevende muziek Ballonnen gevuld met water, rijst, belletjes Washandje Handdoek Shampoo Douchegel Reservekledij 9.30-9.45 Muzikale massage - Cd-speler Douchegel Ballonnen met water,rijst,belletjes,… 9.45 – 10.00 Wassen - Douchegel Shampoo Handdoek Washandje Reservekledij 27 10.00 – 10.05 10.05 – 10.20 Keyboard bespelen Kinderen bespelen keyboard (6 leerlingen) - Keyboard Keyboard 10.20 – 10.30 Vibratorische waarnemingen met A. - Cd met für Elise Snoezelruimte 10.30-10.40 Opruimen - Geen materiaal 7 Aangeboden activiteiten 7.1 Muzikaal bad Deze activiteit zal ik uitvoeren met Tobias. Het is de bedoeling dat hij tijdens het bad een massage op muziek krijgt aangeboden. Hij krijgt ook de kans om kennis te maken met verschillende soorten geluiden zoals: een ballon gevuld met water, een ballon gevuld met rijst en en ballon met een belletje. Omdat de hygiëne bij Tobias thuis niet optimaal is zal ik tevens zijn kleren wassen en er voor zorgen dat zijn nagels bijgeknipt worden, dat zijn tanden gepoetst worden en dat zijn baard geschoren wordt. Deze activiteit zal uiteraard doorgaan in de badkamer. De doelstellingen hiervan zijn: - de jongere laten genieten van de aangeboden muziek door laten dringen van de muziek door op maat tactiele prikkels te geven zorgen voor een goede hygiëne Het materiaal dat ik hiervoor nodig heb is: - de badkamer shampoo zeep washandje handdoek scheermesjes tandenborstel/tandpasta Tenslotte heb ik voor deze activiteit een aantal aandachtspuntjes: - zorgen voor een goede privacy van de jongere door altijd de deur gesloten te houden 28 - zorgen voor een goede veiligheid door de jongere nooit alleen in bad te laten letten op een goede nazorg (baard scheren, tanden poetsen, nagels knippen) 7.2 Keyboard spelen met de leerlingen Deze activiteit wordt met de hele klas gedaan. Ik zet het keyboard op tafel en zet alle leerlingen rond de tafel. Ik speel dan een eenvoudig liedje (Broeder Jacob). Daarna laat ik de leerlingen een voor een eens proberen op het keyboard. Deze activiteit zal in de klas doorgaan. De doelstellingen hiervan zijn: - de leerlingen laten kennis maken met muziek het oefenen van de motoriek (op de toetsen slaan) verbanden leren leggen (als ik op een toets duw komt er een geluidje) Het materiaal dat ik hiervoor nodig heb: - keyboard eventueel verlengkabel Ook voor deze activiteit heb ik een aantal aandachtspunten: - er op toe zien dat de leerlingen niet schrikken van de muziek er op toe zien dat de leerlingen het keyboard niet stuk maken wanneer een leerling geen zin heeft om te luisteren of te spelen deze zeker niet dwingen 7.3 Snoezelen op muziek Deze activiteit zal doorgaan in de snoezelruimte en zal ik met Astrid uitvoeren. Ik ga haar vragen of ze mee gaat snoezelen en dan breng ik haar naar de snoezelruimte waar ik haar al op de watermatras zal zetten. Terwijl zij al tot rust kan komen van de lichteffecten en het water zet ik de cd met het liedje op dat ik heb voorbereid (Für Elise). Dan neem ik zelf ook plaats op de watermatras met Astrid op mijn schoot. Ik leg haar hoofd tegen mij en 29 neurie het liedje mee. Op deze manier voelt Astrid het liedje en kan ze ondanks haar gehoorsproblemen ook genieten van muziek. De doelstellingen hiervan zijn: - Astrid ondanks haar gehoorsproblemen toch laten genieten van de trillingen van muziek Astrid tot rust laten komen het bevorderen van lichamelijk contact door Astrid dicht tegen me aan te nemen. Het materiaal dat ik hiervoor nodig heb is: - snoezelruimte cd met für Elise cd-speler Enkele aandachtspunten bij deze activiteit zijn - erop toe zien dat Astrid geniet van het lichamelijk contact zelf in een makkelijke houding zitten zodat ik voldoende lang kan blijven zitten 8 Zelfevaluatie Hieronder beschrijf ik telkens het verloop tijdens het uitvoeren van de activiteit zoals de dingen die goed gingen, de dingen die anders gelopen zijn,… 8.1 Keyboard Op dinsdag 23 maart 2010 voerde ik mijn praktijkgedeelte van deze GIP uit. Ondanks mijn draaiboek had ik besloten om het muzikale bad als laatste te doen zodat de badkamer voldoende tijd kreeg om op te warmen en omdat ik op deze manier me niet zou moeten afjagen om het bad af te maken. Ik ben dus begonnen met het bespelen van het keyboard. Ik zette alle kinderen rond de tafel en begon een eenvoudig liedje te spelen (broeder Jacob). Sommige kinderen reageerden hier duidelijk op door luidop te lachen of door me aan te kijken. Ik speelde het liedje eventjes fout, maar had me snel herpakt en speelde rustig verder. Toen ik klaar was nam ik als eerste Rachid uit zijn rolstoel, zette hem op mijn schoot en deed zijn washandjes uit, zodat hij ook eens het keyboard kon uittesten. Hij genoot hiervan en liet dit blijken door in zijn handjes te klappen en naar me te glimlachen. Wanneer ik zelf meeklapte of meespeelde met hem moest hij ook luidop lachen. 30 Hierna liet ik Alice plaats nemen aan het keyboard. Zij drukte 1x op de toetsen en liep weg. Ik heb haar dan ook laten doen en niet verder aangedrongen om te komen spelen. Toen ging Laura eens op het keyboard spelen zij vond dit ook duidelijk leuk. Ze moest heel hard lachen en sloeg met haar volle hand op de toetsen zodat we het moesten tegenhouden zodat het niet zou vallen. Toen ze het beu was ging ze ook zelf weg. Ik heb toen de rolstoel van Joost genomen en deze onder de tafel gereden zodat ook hij kon genieten om eens te mogen spelen. Voor hem was het moeilijk omdat hij last heeft van spasmen en stijfheid in zijn handen. Toch kan Joost hier enorm veel van genieten. Hij gaat met zijn hoofd tegen zijn steun liggen en moet lachen en maakt vrolijke geluidjes. Tenslotte heeft Guust op het keyboard gespeeld. Eerst had hij geen zin, maar eens hij bezig was moest hij toch lachen. Wanneer hij het beu was nam hij zelf het initiatief om weg te gaan. Enkele sfeerbeelden: 8.2 Snoezelen Toen ik Astrid meenam naar de snoezelruimte deed ze dit vrij makkelijk. Eens in de snoezelruimte aangekomen probeerde ik mijn cd in de cd-speler te steken, maar deze nam mijn cd niet aan. Ik heb dan maar een cd opgezet die al instak en een ander liedje geneuried. Toen ik Astrid op mijn schoot wou nemen wou ze dit niet direct doen. Ik heb het dan nog een keertje opnieuw geprobeerd, maar toen ze terug er af kroop heb ik met mijn mentor overlegd om een ander kindje te nemen voor deze activiteit. Omdat het mijn bedoeling was om de kinderen een aangename ochtend te bezorgen en dwingen hoort hier niet bij. We besloten om Rachid te nemen aangezien hij ook klein is en dus gemakkelijk op mijn schoot kan zitten. Terwijl zij Rachid ging halen ben ik met Astrid in de snoezelruimte gebleven, waar zij een beetje rondkroop en de lichteffecten bekeek. Wanneer ik Rachid op mijn schoot nam keek hij even rond, maar toen ik begon te neuriën legde hij zijn hoofd op mijn schouder ontspande hij zich volledig. Ik denk dat deze activiteit op Rachid minder effect had dan op A. omdat hij geen gehoorsproblemen heeft. Toch heeft hij ook genoten van deze activiteit. Dat zag ik doordat hij glimlachte en oogcontact met me maakte en in zijn handen begon te klappen. Toen ik de activiteit afsloot maakte Rachid hier ook geen problemen van. 8.3 Muzikaal bad 31 Zoals hierboven al vermeld staat heb ik afgesloten met mijn muzikaal bad. Normaal ging ik dit doen met Tobias. Na het hem enkele keren gevraagd te hebben of hij mee wou en nadat hij volledig dichtsloeg heb ik met mijn mentor overlegd dat ik het opnieuw met Racid zou doen. Ik denk dat Tobias dichtsloeg omdat hij mijn gipbegeleider mijnheer Roggemans niet kent of omdat het zijn vaste “baddag” op donderdag niet was. Aangezien de leerling veranderde moest ik ook mijn aandachtspunten aanpassen - Rachid is kleiner dan Tobias zodat ik hem zeker moest tegen houden in bad ik had Rachid nog nooit in bad gedaan, dus ik wist niet hoe hij zou reageen Rachid zit in een rolstoel dus ik moest zien dat ik hem ergens kon neerleggen om aan en uit te kleden Ik was best wel zenuwachtig omdat ik het gewoon ben om het badje met Tobias te doen. Ik ben begonnen met de kraan open te zetten en de cd op te zetten. Daarna legde ik Rachid op het bedje in een kamertje ernaast zodat ik hem kon uitkleden. Ik nam hem op en zette hem in bad. Ik vond het jammer dat ik Rachid minder van de massage kon laten genieten, omdat ik vooral bezig was met Rachid tegen te houden (hij is zo klein dat hij in de breedte in bad kan zitten). Ik heb bij Rachid ook geprobeerd hem te laten kennismaken met de ballonnen met water en rijst gevuld, maar toen ik zag dat hij hier bang van was (zijn hoofd wegtrekken en de ballon proberen weg te slaan) heb ik deze maar weggelegd. Ik heb nog even geprobeerd om hem te masseren en hem dan vooral laten genieten van het water en de muziek. Toen ik Rachid ging wassen zijn mijn stagementor en mijn gipbegeleider naar buiten gegaan. Ik heb dan ook zijn tandjes gepoetst, zijn nagels nagekeken. Ik heb hem dan uit het bad genomen, hem afgedroogd aangekleed en terug in de rolstoel gezet. Ondanks het tegenwerken van Tobias had ik toch een zeer goed gevoel bij deze activiteit. 32 9 Taak als opvoedster Mijn taak als opvoedster in deze doelgroep is vooral er voor zorgen dat de jongeren zich veilig en geborgen voelen door voor structuur en regelmaat te zorgen. Bijvoorbeeld altijd alles in de zelfde volgorde doen (eerst een propere luier en dan eten) en door de leerlingen voldoende lichamelijke genegenheid te geven door hen af en toe eens te knuffelen of door tijdens een verzorgingsmoment extra aandacht te geven. Daarnaast moet je zorgen voor een goede hygiëne voor deze jongeren door hen op regelmatige tijdstippen een propere luier aan te doen en door te kijken of hun kledij niet vuil is. Indien de leerlingen thuis onvoldoende hygiëne krijgen kan de kinderverzorgster dit opvangen door de leerling in school een badje te geven. Het is NIET de bedoeling dat de school de volledige hygiënische zorg overneemt. Het bevorderen van de zelfstandigheid is ook zeer belangrijk voor deze leerlingen. Wat ze zelf kunnen moeten ze zelf doen zoals bijvoorbeeld jas uitdoen. Tenslotte heb je nog als taak contact met de ouders te onderhouden. Dit gebeurt door 4x per jaar een oudercontact te organiseren en door de heen en weer schriftjes waarin zowel de ouders als de leerkrachten aandachtspunten kunnen schrijven (zoals een slechte nacht gehad). 33 Voor mijn GIP was het mijn taak om de leerlingen met muziek te laten kennis maken door op het keyboard een eenvoudig liedje te spelen. De leerlingen verbanden te leren leggen bijvoorbeeld: wanneer ik op een knopje duw komt er een geluidje. Verder is het mijn bedoeling om de kinderen met hun beperkte mogelijkheden toch een toffe voormiddag te bieden door op hun niveau activiteiten aan te bieden. Bij het snoezel- en het badmoment was het tenslotte de bedoeling om leerlingen die al moeilijker zelf tot rust komen toch tot rust te brengen. 10 Bronnenlijst Boeken Flameng, K, 2 maten rust, Abimo, Sint-Niklaas, 2007, p22 en p29 Frölich A., Basale stimulatie, Garant, Leuven, 1995, p 3- 7 Vlaskamp C, Gewoon bijzonder, Van Gorcum, Assen, 1996, inleiding p 1 Websites Vlaams samenwerkings verband voor basale stimulatie, http://www.basalestimulatie.be Consultant & trainingen Basale Stimulatie, http://www.basalestimulatie.net/ Basale Stimulation Internationaler Förderverein E.V., http://www.basalestimulation.de/allgemeines/basale- stimulation/einfuehrung.html E-gezondheid, http://www.e-gezondheid.be/informatie-verstandelijke-handicapgeestelijke-handicap/handicap-18-103 EMG platform, http://www.emgplatform.nl/ Online encyclopedie, http://www.encyclo.nl/begrip/handicap%20meervoudige SBSO Groenlaarhttp://www.groenlaar.be Mode advies http://www.modemadvies.be/WOCVJohanKindt.htm 34 Van Daele woordenboek, http://www.vandaele.be VAPH, http://www.vaph.be/vlafo/view/nl/20557-Dagcentrum.html VAPH, http://www.vaph.be/vlafo/view/nl/486749-Leerplicht.html VAPH, http://www.vaph.be/vlafo/view/nl/20551-Tehuis+voor+nietwerkenden.html VGPH, http://www.vgph.be/index.php?id=198 Onderwijs Vlaanderen, http://www.ond.vlaanderen.be ’ t Spinneke http://www.spinnekekontich.be Therapiehulp, http://www.therapiehulp.nl/therapie/alternatieve/lichaamsgerichte/klankschaalth erapie/ Andere Cursus TV Opvoedkunde- Beroepsorganisatie 2009-2010, Roggemans I, KTA-PI Mechelen Cursus TV Opvoedkunde- Ortho-agogiek, 2009-2010, Claes H, KTA-PI Mechelen, Interview met Tom Luyten , 4 maand MuVo leerkracht in Groenlaar, verzorgingsklas 2008-2009 Leerlingendossiers BuSO Groenlaar Uitleg op stage door leerkracht ASV Ann De Gruyter via bundel doelstellingen OV1 verzorgingsklas VIBEG lezing Het eeuwige moment, Kindt J, syllabus, Gielsbos, 1999 35 36
