basisscholen en natuur bij school

BASISSCHOLEN EN NATUUR
BIJ SCHOOL
KANSEN EN BELEMMERINGEN
Kees Both
Baarn, 17 mei 2013
groen onderwijsdier
JEUGDERVARINGEN
Zintuiglijke ervaringen in vroege jeugd
Buitenspel op bouwterrein
Later in het bos
Twee perspectieven
Kinderen voor natuur Natuur voor kinderen
= NME [zorg voor de
aarde]
[zorg voor kinderen]
Positieve effecten natuurcontact:
‘van buiten word je beter’
•Herstel van stress en
aandachtsmoeheid
• Stimuleren van bewegen
•Vergemakkelijken sociale contacten
•Positieve invloed op ontwikkeling
kinderen, waaronder de creativiteit
•Positieve invloed op persoonlijke
ontwikkeling en zingeving.
Natuur = openheid
wekt creativiteit
• Werken met ‘ruw materiaal’
• Theorie van de ‘losse dingen’
• ‘Luisteren’ naar het materiaal
• Maken van dingen:
werktuigen,
mooie dingen, hutten,
gebruiksvoorwerpen
Uitsterven van ervaring –
‘extinction of experiences’
‘Natuur voor kinderen’en
‘Kinderen voor natuur’
in elkaars verlengde
• Informele, niet schoolse jeugdervaringen
met natuur zijn bedreigd
• Een belangrijke basis voor NME daarmee
weg
Over leren gesproken
Informeel leren – vrije spel
Formeel leren: leerplan bepalend
Non-formeel leren: buiten
schoolterrein, in de samenleving
Plaats, didactiek en leren
relaties tussen …
kind
kind
anderen
plaats
Buitenleren – ‘outdoor learning’
Buitenonderwijs
‘outdoor education’
‘leren in context van ecologie en samenleving’
‘leren voor de echte wereld’
‘authentiek leren’
‘’levend leren’
‘omgevingseducatie’
Plaatsen als context en bron
‘place-based education
‘VERBONDENHEID’
De stille taal van de ruimte
Vergelijk
• strak betegeld plein met
speeltoestellen: ‘hier zijn de
grote jongens de baas en is
geen plaats voor natuur’
met
• natuurrijk en gedifferentieerd
terrein: ‘hier zijn kinderen in
hun verscheidenheid en natuur
welkom
UITNODIGENDE
NATUURRIJKE
PLAATSEN
Plaatsen voor kinderen om
te doen, fysieke activiteiten
te denken: intellectuele
uitdagingen, onderzoeken
te voelen: schoonheid, troost,
thuis zijn, verbondenheid
te zijn: ‘bij jezelf’, samen met
vrienden; refugium
Werken met de aarde
• Tuinieren – voedsel produceren
• Kringloophuishouding
• Water en energie –
natuuronderzoek, techniek
• Beheer natuur – klein
landschapselement
Bodem, voeding, kringloop
Drie mogelijke hoofdfuncties
met gevolgen voor de inrichting
tuinieren
spelen
natuur: onderzoek en/ of kunst
Ontwikkelingen basisonderwijs
• 1. Standaardisering, verschraling, versmalling ‘reken- en taalscholen’
• 2. ‘Onderwijzen in de netwerkmaatschappij’
• Levend, authentiek, intergenerationeel,
contextueel, ecologisch leren
• ‘it takes a village to raise a child’
• 3. ‘Passend onderwijs’
Passend onderwijs 1
Niet uitgaan van wat kind niet kan
maar
van wat het kan
Buitenzijn als ‘therapie’
Buiten werken idem
Onderwijzen en leren in de ECHTE WERELD
En voor de ECHTE WERELD
Passend onderwijs 2
Verschillende manieren van leren –
meervoudige intelligentie
Verbaal-linguïstische
Logisch-mathematische
Visueel-ruimtelijke
Lichamelijk- kinesthetische
Interpersoonlijke
Intrapersoonlijke
Muzikaal-ritmische
Natuurgerichte
Passend onderwijs 3
-ADHD is neurologische aandoening, deels erfelijke
gevoeligheid
-Er zijn ‘toenemende aanwijzingen dat alledaagse
omgevingsfactoren, zoals televisiekijken en voeding ook
een rol kunnen spelen in het ontstaan van ADHD. … de
veronderstelling van Richard Louv dat ADHD een
“natuurtekortstoornis” is, is niet geheel uit de lucht
gegrepen’ (Agnes van den Berg, 20011).
Regelmatig buiten zijn in een groene omgeving en zelfs al
het kijken erop ontspant, draagt bij aan herstel van de
aandacht, het schoolwerk beter aankunnen en aan
verminderen medicijngebruik.
Dit geldt mutatis mutandis ook voor kinderen die moeite
hebben met aandacht, maar geen ADHD hebben.
Ontwikkelingen basisonderwijs 2
• 1. Standaardisering, verschraling, versmalling - ‘reken- en
taalscholen’
•
Niet in de steek laten, uitdagen en bemoedigen, bij regionale activiteiten
betrekken, kleine projecten op locatie
• 2. ‘Onderwijzen in de netwerkmaatschappij’
• Levend, authentiek, intergenerationeel, contextueel,
ecologisch leren
•
Koesteren, benutten voor experimenten, uitdagen tot veel
buitenonderwijs, voor in principe alle vak- en vormingsgebieden; links
tussen informeel en formeel leren
• 3. ‘Passend onderwijs’
• In scholen relatie leggen tussen ‘zorgverbreding’ en buitenleren en
natuur, participeren in regionale verbanden ‘passend onderwijs’
Leren buiten onderwijzen
Het is te gek voor woorden als de groene buitenruimte
wel gebruikt wordt in pauzes en in de bso, maar niet in
het onderwijs
Veel leraren voelen zich buiten onzekerder dan binnen:
‘stel je voor dat de kinderen vragen stellen waarop ik
geen antwoord heb’
‘door de grotere ruimte heb ik het gevoel dat ik de
controle verlies’
Leren om de stap naar buiten te wagen, allereerst voor
natuureducatie
Stap voor stap
 Leren omgaan met vragen kinderen
 Langzamerhand meer kennis krijgen van wat rond de school leeft en
groeit
 Werken met [observeren, etc.] natuurlijk materiaal binnen, bijv.
observatiekring
 Hanteerbare buitenactiviteiten: bijv. adopteren boom, struik of plekje
en volgen ontwikkeling; jaarkalender van activiteiten,
monitoringsprojecten (‘tuinvogeltelling’, e.a.), documenteren
waarnemingen door en met kinderen
 Beperken, focussen, om vat te krijgen op materie, exemplarisch
onderwijzen en leren – ‘niet het vele is goed, maar het goede is veel’
 Leren hanteren dialogen met kinderen over hun ervaringen
 Terug kunnen vallen op collega of externe deskundigen
 Zorgen voor set materiaal – loepen, bakjes, etc.
Nog veel werk aan de winkel
samen leren en ontwikkelen
Stap voor stap – plan buitenleren natuur voor leraren
Buitenonderwijs taal en rekenen: leerplan, voorbeelden
Onderzoek naar effecten buitenleren op leerprestaties
kinderen
Stelling
Het gaat mij niet zozeer om NME.,
maar om een groene pedagogiek, die
ook NME omvat.
Op pabo’s is dat evenzeer een zaak
van de pedagogiek-docenten als voor
de docent natuuronderwijs.