HET OUDE - OV Arcade

LEVEND VERLEDEN
HET OUDE
Andrew Haslam 8c' Alèxandra Parsons
LEVEND VERLEDEN
EGYPTE
__ HET OUDE
Wie waren de oude Hgyptcnarcn en waarom gingen /e midden
in een dode, droge woestijn wonen? Hoe llielden /e /ich/elf
koel in die schroeiende h i t t e ? Wat aten en dronken /e,
gingen /e op reis en /<> ja, waar naartoe? l loc konden /e met
heel eenvoudig gereedschap /ulke reusachtige monumenten
bouwen? Hn waarom was Hgypte het rijkste land in de oudheid?
Verken een fascinerende beschaving
die meer dan 3000 jaar standhield.
In de serie Levend Verleden maken we op een speelse maar
verantwoorde manier kennis met het verleden.
De boeken b e v a t t e n een unieke reconstructie van het leven in
oude beschavingen, en geven praktische i n s t r u c t i e s voor leuke
projecten om /elf t e maken en /o
de desbetreffende t i j d na te bootsen.
'Titels in deze serie zijn:
Mensen in liet Stenen Tijdperk
Noord-Amerikaanse Indianen
Japan
Poolvolken
Het Romeinse Rijk
Het Oude Egypte
ISBN 10-f«4S-ffOS-1
9 "789054U952053
HET OUDE
EGYPTE
Andrcw Haslam & Alexandra Parsons
x^
Corona
<
I'J'J.S luo-C.in l'ublislimt; l I l ), l ouden. Vh.
Oorspronkelijke fitf/Ancienl I.ir^pi
( I'W V ( /.F/,m,A Y.Wer/>iV,/Ars S.nk-iuh UV. H.irmelen, NJ
Productie l V Laude Si n p t o n m i KV. f [armelen, NI
l ïrtitltu^ < ii-rt j.iii Kr.uiuT
Xcmnk [ntertext, Antwerpen, Helmie.
|SHN'>o-54<)5-2<iS '<
Alli 1 rechten voorbehouden. Niets uu de/e uif^.ive m.ig verveelvoudigd en/'ot openbaar
m ' n u A t \\ orden door middel \'jn d t uk. fotokopie, microfilni, bandapparatuur et op \\vlkiamlorc \\ij/o ook. / m u l f i voorafgaande schriftelijke tofsti-nuiini^ \,m d t- uitm.'vcr.
Voor \T.im'ti over iti- unt;,i\i-ii v.m Ars ScribendJ l(\' k u n t u /u li wi-nden n>t ili- uityi-M.-!
StüdhoiukTshof M». 34S1 HW H j r i i i i - l t - i i . ^ nV|S-44V>«>H IAX K34S 444n7r,.
l )e inti^fvor houdt ?n h iiu-t verantwoordelijk voor loutt-n ol ni]\\Mttinncii.
Fotovcrantwoording:
I t r n i s l i Musi-uni: pjj: 4 (rechtsboven), pag. 12.pjj;. lü.pjj: .23 (rechtsboven), pag. 24, pag. 28,
pjg. 31,p.ig. 3f>. p.ij-. 4d. pji;. 4 l . p . i ^ . .Sn (Iniksondor). p;tj-. 51, p.ig. 55. p.t^. 5» (rechts);
< .r
l \MJI\ International: p.ii;. 5f>. p.i^. 5H (linksboven); < intiltlT. lustituii-: p.ii;. 1 1 . p.i^. 14.
p.fj. ^7 (t f! lirshovmj. p.it;. 4'i. p.ity. M', p.i^. 'il ; ( i S, F. Picture l.ibnry: p.i^ l'( [imddi-ii rt-i lit\i;
[iiuge Bank: pag, 5 (rechtsboven); Mcl Pickering: pag. 4 (kaart); Metropolitan Musi-um nt A r t :
p.iiï. 52 (links); Stil l l 'u turi-s: ]\ig. '); Robcrt H.irdmg: p.ig. 23 (rechtsonder), paj-. 37 (linksboven),
pjf;. 44. p.ii;. 5') (tinkshovfii). p.ig. 54. p.ifi 5X (linksonder); l<.H/lïntish Mttscum: pjjï. 48;
S, U - I K c l'lioto | i b r , i r \ . p.ii; .V' dniksoiidi-r ); Wi'rn.ir l orin.iii Archive: p.i^. 35; WFA/University
( ollrm' l oiidon. JVtru- Museum: p.ij;. l": W l A lintisli Miisi-iini: pj^. 5 (linksonder), p.ij-. IK,
paj;. 47;WFA/E. Sirouh.il: p.i^. 3H;Wr : A/Kg\'pti.iu Musouin. Turijn: p.ij>. 42;WFA/E^\ r pti.ui
Museum. < '.uro: p.iji. 52 (rechts). Overige lotn's; |on
Inhoud
Het leven van de Egyptenaren
4
Hoc komen wc dingen te weten?
Tijdschaal
6
De vruchtbare Nijl
8
Hoe zag het land eruit?
Koele kleding
10
Wat droegen ze?
Van farao tot arbeider
l (>
Hoe was de samenleving ingericht?
Woningen en villa's
18
I loc Algen hun huizen eruit?
Het alledaagse leven
24
l loc leefden ze?
Werken op het land
26
Wat verbouwden ze?
Eten en drinken
28
Wat aten ze?
Sport en spel
30
Hoe vermaakten ze zich?
Kunst en ambacht
34
Wat maakten ze?
Lezen en schrijven
40
Hoc communiceerden ze?
Egyptische uitvindingen
42
Wat wisten ze?
Boten en strijdwagens
44
Hoe reisden ze?
Bewaken van grenzen
50
Wie waren hun vijanden f
Goden en het hiernamaals
52
Wat geloofden ?e?
Piramiden en begrafenis
56
I loe zagen hun graven eruit?
Een wonderbaarlijke ontdekking
60
Hoe komen we aan alle informatie'
Verklarende woordenlijst
62
Vetgedrukte woorden in de tekst kun je hier terugvinden
Register
64
Het leven van de Egyptenaren
Alle mensen hebben voedsel en onderdak nodig om te
overleven. Ze moeten ook dingen hebben om naar uit te
kijken, dingen die hoop en betekenis geven aan hun
leven. Hoor de geschiedenis heen hebben diverse volken
nver heel de wereld hun eigen manieren bedacht om in
Je/e basisbehoeften te voorzien. Als we oude
beschavingen bestuderen, kunnen we leren hoe zij de
hulpmiddelen in hun omgeving gebruikten om
schuilplaatsen te bouwen, hoe ze voedsel vonden ot
verbouwden, en hoe ze voorzagen m hun spirituele
behoeften en hoop op een betere toekomst.
f l)i—c kiJ,irr loont lift hfiifHfliittg.'-f
l-gyi'tf <'» i/c n.ihinigc l<nnifH, ir.i.itr.ni
sommige i'tin groot l't'l-ing miroi t'o.T lifi omic l:gyf>ti'.
A Sonnnigf eenvoudige landhouwtechniekett nm </<•
i>Ni/i p Egyptenaren \ronlcn ooi: nu nog
IN DE LOOP VAN DE GESCHIEDENIS /ijn
bes* havingen opgekomen en uiteindelijk
ondergegaan vanwege binnenlandse
problemen of door druk van buitenaf. De
oude F-lgyptist/he beschaving heeft een hele
lange geschiedenis. Zij hield meer dan 3000
j.i.n stand. Het grote Romeinse Kijk kwam
op en ging ten onder in de helft van die tijd,
terwijl de Griekse beschaving minder dan
1000 jaar standhield.
OM DIE ENORME TIJDSSPANNE
overzichtelijker te maken, wordt de grootste
periode van de Egyptische geschiedenis
meestal verdeeld in drie tijdperken, of rijken.
We hebben in dit boek elk rijk voorzien v.MI
een symbool, louter om .ian te geven
wanneer informatie betrekking heett op Jat
tijdperk.
VERKLARING VAN DE SYMBOLEN
il Oude R i j k 2686 v .Chr.-2W v.Chr.
V Muldenrijk 2055 v.Chr.-1650 v.Chr.
w Nieuwe Rijk l 550 v.Chr.-1069 v.Chr.
WK MOETEN KIJKEN NAAR de
geografische ligging v.ui Fgypte om de
ontwikkeling als beschaving te begrijpen.
Tijdens de periode die dit hoek bestrijkt,
ontdekte men \v.ui\le\olle grondstoffen uit
andere landen, waardoor de handel met en
reizen naar het buitenland toenamen.
Hoe komen we dingen te weten?
DE EGYPTENAREN reisden over land of over
zee na.ir naburige landen. Als rijkste Lu ui van de
oude wereld li.id Egypte zijn buurlanden veel te
bieden, zoals goud uit de ( )ostelijke Woestijn, in
ruil voor wat het zelf miste. Dit /orgde in het
begin voor goede handelsbetrekkingen, maar
leidde later tot invasies door andere landen die
eropuit waren de geweldige natuurlijke
r i j k d o m m e n van Egypte te exploiteren.
EGYPTE LIET DE WERELD een aantal van de
meest spectaculaire monumenten na die ooit zijn
gebouwd, l >e piramiden bij ( ï i / e h , de ( i i o i e
Sfinx en magnifieke tempels zijn allemaal
schitterende staaltjes van bouwtechniek. Sterker
nog. veel deskundigen proberen er nog steeds
.u hier te komen hoe de Hgyptenaren met heel
eenvoudig gereedschap /ulke enorme
bouwwerken konden oprichten.
ARCHEOLOGEN EN ANTROPOLOGEN hebben
echter een heleboel weten op te helderen over het
dagelijks leven van de oude Egyptenaren aan de
hand van muurschilderingen, documenten,
schatten, persoonlijke bezittingen en
huishoudelijke artikelen die in de resten van zulke
graftombes en tempels zijn aangetroffen.
A l)f fckitterende h-nipt-t hij H/w Sitnhcl nvn/. in opdracht t',iu kiiin^ II,
voor koningin .Yc/mrrr uit wttrn \\iii zandsteen gehouwen.
DEZE VONDSTEN onthullen ook veel over de godsdienst \ . M I
de Egyptenaren en hoe men dacht over de dood en wat daarna
k w a m . Deskundigen zijn een heleboel te weten gekomen over
het Egyptische geloof in het hiernamaals door de ontdekking
van grafbeeldjes die aan de doden werden meegegeven,
doodkisten bedekt met spreuken om de doden te beschermen
tegen ge\aar. en mummies - perfect geconserveerde lichamen
die werden begraven.
•^ Of> (/e-e muurschildering c/V ;<• </<• Iwti-u
i/ir ,/(• oinlf Egyptenaren gebruikten, dr iviy/
i/ic (•/' (/<• i'nrr> i'iin </«' \'ijl voorkwamen <•»
i/r werktuigen u\i,inmr t-dcllieden
IN DIT BOEK ?oeken we het
antwoord op bepaalde vragen dooi
de dingen die de mensen in die tijd
maakten na te maken. Maar je lioett
heus met alles te maken wat in dit
boek beschreven staat om te
begrijpen hoe de oude Egyptenaren
leefden. Door alleen al de
stapsgew ijze instructies te lezen, kun
je zien hoe ze dingen in elkaar zetten
en goed lieten werken.
Tijdschaal
EGYPTENAREN WERDEN GEREGEERD door farao's
In dit boek bekijken we de geschiedenis door
erachter te komen hoe de oude Rgyptenaren
l e e f d e n . Geschiedenis kun je ook bestuderen door
te kijken naar de gebeurtenissen en politieke
veranderingen die in de loop der tijd plaatsvonden.
Zo kun je op de onderstaande tabel zien welke
i l v n . i s t i e van farao's, of koningen, op de troon zat
toen Egypte niet andere landen begon te handelen
en toen buitenlandse indringers Egypte
binnenvielen.
en de troon werd van generatie op generatie
doorgegeven binnen de familie. Hen dynastie, ot
f.imihelijn, hield stand tot de mannelijke lijn uitstierf"en
een buitenstaander, mogelijk niet steun v,m het leger ot
het hof. niet de koningin of erfgename trouwde. Er
ontstond 7elden een machtsstrijd. Hlke dynastie had haar
eigen tradities en karakter. Sommige bouwden
monumenten, sommige stimuleerden de kunsten,
sommige waren /wak en lui. terwijl andere machtige
legers financierden die indrukwekkende milit.iire
operatie 1 ' uitvoerden.
.< H K .
v
cP
v3
A
v
FARAO'S
' L De Roiie Kioon en i/c ll'iffc
Kroon symboliseren tic vereniging
t;in KTO;- en Beneden-Egypte
in één land
i \ Binnenlandse onrust. Om/c Rijk
r.ill uiteen, 'lill i'itn ^ri'jK'cic t.u,i
ii kleine gebieden
fierste liyutittie hegtnt niet r/c
•v/c l,n\h>, Mene*
GEBOUWEN
EN TECHNIEK
ii
Heerschappij m// >ie
A / i i f i ' V t\in hel
^vii/% Amenemhet
' i Ontwikkeling >',in kttn.<t en
h&rogliefensfhnft in /:
f
Menden
t ,
eenvoudige kleding
£—
A
piramiden
/i'm/'o i-iw eJel, n
"
lii'UU' l'tlll
kleinere piramiden
ttXtHIr.Chr.f
'
t
BOUW i'ttn eerste
ilVWr.Clir.)
; i- •
aouu> i'tin forten om verdediging
nin ligypte te waarborgen
f
HANDEL EN
OORLOG
('.onttiii UK-I volken uit het MiddetlandseZeegebied - fiin ( 'y^rn.\ Rhoiio* en Krett
- en liet
Zuidelijke expeditie
n.iitr \nhie en Soeti
liegt 11 t'iin ruilhandel
juwelen t:u cederbomen mei
Ulhtnon, liyhlt» en St>ni,iiii
OUDE RIJK
(2686 V.CMK.-2181 V.CIHR.)
TUSSENPERIODE
l eiwering
i;in \uhie.
Egyptcnaren
\'uhii'rs tot
tlaaj
MIDDENRIJK
(2055 V.CHR.-1650 V.CHR.)
Tijdschaal
ELK RIJK - het Oude, Midden en Nieuwe - was
getuige v.in een opeenvolging van heersende dynastieën,
lussen de rijken zelfwaren er perioden van chaos en
conflict, l >ït k\v;im door politieke onrust in Egypte,
waarbij een aantal verschillende heersers voeht oin de
macht van het land, en door buitenlandse invasies. Na
het einde van het Nieuwe Kijk waren er slechts korte
perioden van rust en welvaart, naarmate herhaalde
aanvallen vanuit Soedan, l'erzië en Macedonië steeds
meer gevaar en hinder opleverden.
EGYPTE VIEL IN 332 V.CHR. uiteindelijk m handen
vun de Ciricken. In de 3<NI jaar daarop bestuurde de
familie l'toleniaeus het land: vooraanstaande mensen
namen de (ïriekse cultuur over en leerden ( i r i e k s
spreken. Rond 3O v.Chr. was Egypte een provincie van
Rome geworden. Gedurende de volgende paar eeuwen
brokkelden de Egyptische cultuur en godsdienst
geleidelijk steeds verder af. Met een Arabische invasie in
7 n.C'hr. deed de islam zijn intrede en in 324 n.Chr.
werd Egypte officieel christelijk, waarna alle tempels in
hei land werden vervangen door Koptische kerken en
kloosters.
N.CHR.
s*
s
^Mfc}
{
Regeerperiode r «u Toetanchamon
l l.ï.lf»- l iJ~i:Clir.)
Regeerperiode ''iin \et-l,tneho. ile Itiith
EgyptischeJafOO (.ïf>()-.14J i:('hr./
MM»
t\ni Cleopatra
m Regeerperiode ii;ni R.un.^'.-. l! 11279f
IJI.ti:Chr.)fei/ II! 11 /.S'-/- / /5.* r.Chr.)
{St-.WrChi >
Imitatie tuit Ihnnc- m
i! int het ()tith' I-tijk-
.S'friV</M'(i(,v» lijilfib hel \ii'tni'i' Rijk' *"*
geïntroduceerd tUw binnenvallende Hyksos
i'u Jt't'i Egyptenarengebruikt iwr oorlogvoering
Toetanchamon rerpLutst hel l tof i',in Ant,iriui, ile lotMtie i'üti ile nie
/i,v/ ( /.vM</, tetu\! IM.II ï'hebe en Meni^hi"
1
' llotiu- i-iin tie tempel*,tfeirihl .'•'" . linon-ke. hij Kttnnik en Liixor
(•>ivf>-fc
uitbreiding in Syric
en Palestina
Perken bezetten l(\tyute I525--W4 i'.CIn.l en kanten
luier korte tij»! .ittn ,le ithhli! t ï-4 i- M J r.Clir.l
uit Griekenlandtn rtm
iimli'u in i/c Mn
V
X,v
Egyptenaren
ondernemen
veldtochten
met uitbreiden
t
Thebegeplunderd tUw
binnenvallende Assyriën
I.VO III, il» lichte oorlogvoerende /,/r.i.>,
Li.n il< '/.a \vlken in ile strijti
TUSSENPERIODE
(1550
NIEUWE RIJK
V.CHR.)
TUSSENPERIODE
.-\le\iiniiet Je
< itste uit
Mihethnie m/f
/:\'}7>fr binnen
fyypte
IVOrdt een
/>r<»rn)iïr
run Rome
(332 f.Clir.)
LATE PERIODE
(712 V.CHR. -332 V.CHR.
De vruchtbare Nijl
De eerste Egyptenaren waren jagers uit het stenen tijdperk, gevolgd
door kolonisten uit het zuiden en oosten die op de vruchtbare grond in
het rivierdal afkwamen. De oude Egyptische beschaving begon meer
dan ril H H) jaar geleden en hield 31H K l jaar stand, voordat zij werd
weggevaagd door buitenlandse invasies. Oorspronkelijk was Egypte
verdeeld in Boven- en Beneden-Egypte (het dal en de delta). Deze
gebieden werden in 31 IS v.C'hr. verenigd en geregeerd door een farao
die men 'Heer van de Twee Landen' noemde.
V Beneden-Egypte
fla-mfhu)
<;i;ïh
V Ht't kompas geeft .i.m in wrlkc
ttc .V;// ïtnwtttl: i'iin zuid iiitiir noord.
N
\
xtrx
\ijlticitit
DE MOERASSIGE, DRIEHOEKIGE DELTA van
Beneden-Egypte, waar d t* rivier zich vertakt, stond
bekend als 'Ia-inchu - het land van de papyrusplant.
Boven-Egypte - de lange, smalle vallei, amper
1 l kilometer breed - noemde men 'lït-\hcnui - het land
van de rietstengel. De oude Egyptische beschaving
ontwikkelde zich in deze twee vruchtbare streken.
MEMPHIS was niet alleen een van de dichtsrbevolkte
plaatsen van Egypte, maar ook van heel de oude wereld.
Tijdens het Oude Rijk was Memphis de hoofdstad van
Egypte en speelden /ijn haven en werkplaatsen een
sleutelrol in de buitenlandse handel van het land. Even
ten noorden van Memphis ligt (iizeh. waar de
allergrootste piramide staat: de Grote Piramide.
Hoe zag het land eruit?
DE NlJL ONTSPRINGT in de nieren en bergbronnen van
Ethiopië en Midden-Atrika. Vandaar stroomt Inj
noordwaarts naar de Middellandse Zee. Door zomerregens
overstroomde de bodem van het Nijldal. waardoor er een
weelderige, groene strook land ontstond. In het huidige
Egypte houdt de Aswandani, aangelegd in de jaren 6U van
de twintigste eeuw, de Nijl constant op peil.
^ Deze luchtfoto toont liet hnitH\>c \ijt<i<il. Hft ronnl niet Lm
ifroetif strooi: roii/x in lici oiuie li^y^tc, onuitit deAswattdam tic
tegenhoudt.
^tal< n
HET RODE LAND (/)c>/m7) was de woestijn rondom
het rivierdal. Er was geen leven mogelijk en er woonde
dan ook niemand. Maar toch voorzag het de oude
Egyptenaren van een aantal dingen: een barrière tegen
een invasie, veilige handelsroutes naar de rest van Afrika,
zandsteen voor het bouwen van monumenten en goud
voor het maken van sieraden.
monumenten
vruchtbaar gebied
HET ZWARTE LAND, bekend als Kctnct, was de smalle
strook slib die door het rivierdal liep. Het dankte zijn
naam aan de rijke, vruchtbare bodem waarin gewassen
gedijden. De Egyptenaren noemden zichzelf reinet-fiiK, in,•; - het volk van het zwarte land - en hun taal,
nu-tiet-rcint't-cn-Keiiiet, betekende 'spraak van het volk van
het zwarte land'.
9
Koele kleding
Pc oude- F.gyptenaren droegen lichte en koolo kleren. Ze werden
vervaardigd van fijn. ongcvcrtd l i n n e n en bevatten vrijwel geen
naden omdat ze gewoon om het lichaam werden gedrapeerd.
Prachtige sieraden, pruiken en make-up zorgden voor meer
kleur en versiering. Otnd.it het b i j n a heel het j a a r warm was,
liepen kinderen vaak m hun blootje.
IN HET OUDE RIJK droegen vrouwen een eenvoudige, kokervormige
j u r k . vervaardigd van een rechthoekig stuk linnen, met aan één /ijde
een naad, met bandjes aan de bovenkant. Om lekker koel te blijven, wis
het linnen vaak flinterdun en droeg niemand ondergoed. Deze simpele
jurkvorm veranderde niet, hoewel gedurende het Middenrtjk zowel de
ri|ken als de armen gekleurde knigen niet patronen gingen dragen. De
mode van het Nieuwe Kijk was eleganter; over de kokerjurk droeg
men toen een geplooid gewaad.
MANNEN DROEGEN tijdens liet Oude Rijk korte kilts tot aan de
knie. l Iet geplooide linnen werd vastgemaakt rond het middel, met een
knoop ot met een riem. In het Middenrijk kregen de kilts een .mdere
vorm: ze werden recht en langer voor iedereen. Mantels tot aan de
enkels hielden de winterkou op een afstand.
A Deze geplooide /ark /> mogelijk liet oudste «»»(j
['rrrty/i/nrn klt'ilin^lnL' h-r n'nt'lil. Het is
afkomstig uit tic ^cri^tic IMH tic ccr.sfc /.imc'. itu
i:Chr. /<•<•/</<-.
In het Nieuwe Rijk kwamen ratels L -n plooien m de mode, die de toen
door mannen gedragen sjerpen en schorten verfraaiden.
MAAK ZELF EEN TUNIEK
Je hebt nodig: naald en draad, viltstift,
schaar, veiligheidsspeld, rechthoekige
lap stof
1 Wikkel de stof rond de persoon
waarvoor je de tuniek maakt - van onder
de armen tot aan de knieën.
2 Laat de stof minstens de helft van
de breedte overlappen. Knip de
overtollige stof af. Maak van de
resterende stof twee
schouderbandjes.
3 Houd de koker bij elkaar met een
veiligheidsspeld die je voorzichtig van boven
aan de achterkant vastmaakt (zodat je de
koker aan en uit kunt trekken).
Wat droegen ze?
MAAK ZELF EEN PAAR SANDALEN
Je hebt nodig: karton, pen, schaar,
dun touw en rijgnaald, lijm,
gevlochten raffia
1 Zet je voeten op het karton, trek
er zorgvuldig een lijn rond en knip
de zolen uit.
PLOOIEN was de
voornaamste vorm van
versiering. Men maakte
de plooien vermoedelijk
door de stuf stevig op een
plank met groeven te
ili u k k e n , waarna de
plook-n met een soort
stijfsel op hun plaats
werden gehouden.
2 Lijm de raffia rond de rand
van de zool. Knip stukjes die
In het midden passen en vul
de zool op (zie boven).
3 Naai de raffiabandjes vast met
het dunne touw. Bevestig het
midden van het bandje tussen de
tenen en aan beide zijden van de
hiel. Laat de rest zitten om rond
fe enkel te binden.
^ O/» de ziitcn i-tin
i/ccc koninklijke
ïiltliLlli'll >fdilH
afbeeldingen twn de
aloude vijanden \\iii
/:,v,')';'h'. '/-J A'i'f; /"' /c
vijanden hij t-tkc .\(,i[>
onder tic twt Icn-ii'
LINNEN \\.is
Dit MVT; tuniekjurken
dienstmeisje* itt int
huishouden.
in die tijd een
veelvoorkomend
materiaal, omdat vlas
- de plant waarvan men
l i n n e n draden maakt -
makkelijk groeide in het vruchtbare
Nijlshh. Bovendien groeide er m ligypte
geen katoen en hadden de Egyptische
schapen geen wol.
4 Naai de bandjes vast aan
beide schouders en knip de
zoom op gelijke lengte.
5 Als je de eenvoudige tuniek
prachtig versiert, kun je haar
omtoveren tot een koninklijk
gewaad. Veren, rozetten en
sierblaadjes behoorden tot de
populaire versieringen m het
oude Egypte. Men verfraaide
de gewaden van edelvrouwen
ook met franje aan de zoom.
WIT WAS DE KLEUR van puurheid en tijdens liet
Oude en Middennjk droeg men meestal kleding van
uitte Hnnen doek. In die tijd gebruikten de
Egyptenaren soms bruine en blauwe verfstoffen om het
linnen te kleuren, maar ze konden geen andere, fellere
kleuren, zoals rood en groen, aanbrengen omdat /e een
speciaal fixatief nodig hadden om de stot te verven. In
het Nieuwe Rijk had men ontdekt hoe je verfstoffen
moest fixeren, l herna werden kleren veel teller gekleurd
en dessins verfijnder.
12 Koele kleding
DE OUDE EGYPTENAREN leefden m de noordoosthoek
v,m Afrika. Ze hadden donkere ogen. steil, zwart haar en een
koperkleurige huid.
M A N N E N EN VROUWEN gebruikten n u k e - u p en
geparfumeerd t- oliën, die m mooie kistjes werden bewaard.
Oliën /orgden ervoor dat de h u i d soepel bleet en niet
verbrandde ot barstte door de zon en het s t u i v e n d e /and.
OM AL DIE MAKE-UP AAN TE BRENGEN en je
h a a r op te maken, moest je een spiegel hebben.
Egyptische spiegels waren rond en
gemaakt van blinkende
schijven metaal, meestal
brons. M u n vorm en glans
deden de oude Hgyptenaren
denken aan de
levenbrengende /on. /odat
DE OOGLEDEN werden gekleurd met een groen pigment,
gemaakt van een fijngemalen /.u"lire steensoort niet de n a a m
malachlet. l >e ogen werden omlijnd niet zwartkool,
gemaakt van looderts gemengd met water, om ze groter te
doen lijken en te beschermen tegen de felle /on,
WANGEN EN LIPPEN kleurde men rood niet oker. Met
henna, vervaardigd van de tot poeder gemalen bladeren van
een pi.int. verfde men het haar. en dat doen we
tegenwoordig nog.
spiegels ook belangrijke
religieuze voorwerpen
waren. In her Nieuwe Rijk
werd de achterkant van de
spiegel vaak versierd met
heilige motieven.
)(•-(' brvnzfn >7>ii;i;r/ titittrrt uil
\;ni lift \n-niiv Kijk. Het
(/<• ivnn i'iiti ci-n papyrusplant.
\ ^ MAAK ZELF EEN PRUIK
Je hebt nodig 3 vellen zwart
papier, schaar, lijm, liniaal, dun
stokje, dikke houten pen en
boetseerklei of pruikenstandaard
1 Maak pruikenstandaard van dikke houten pen
(zie boven). Knip lange stroken papier (ca. 3 crn
breed) voor de onderzijde van de pruik. Pas, knip
en lijm de onderste strook. Maak dwarsstroken
en lijm die eraan vast.
2 Knip lange dunne stroken papier,
Wikkel elke strook rond het stokje
en haal het door |e hand. Haal het
papier eraf en je hebt een stevige
lange krul.
HET HOOFD VAN KINDEREN werd
VELEN VONDEN geziehts- en
kaalgeschoren, op een lange, gevlochten
haarlok na. De lok hing aan de zijkant en
stond bekend als de 'lok van de jeugd'.
liehaanishaar vies.Vrouwen
gebruikten een p t m c t om haartjes uit
te trekken en hun wenkbrauwen bij
te werken. Edellieden aan het hof
droegen soms een korte baard, maar
de meeste mannen waren
gladgeschoren. Priesters schoren hun
hoofd en lichaam helemaal kaal.
aangelegenheden Jw\; Je farao
van gevlochten rit \r< -hii^i lhi.tr, J
Wat droegen ze?
MAKE-UP VOOR EEN KONINGIN
Je hebt nodig zwarte oogpotlood,
groene oogschaduw, rode lippenstift
1 Zorg dat \e gezicht schoon is en bind je
haar op. Breng oogschaduw aan van het
ooglid tot de wenkbrauw.
2 Teken een zware lijn rond de ogen met het
zwarte oogpotlood. Pas op dat het niet gaat
vlekken.
3 Maak de wenkbrauwen zwart met het potlood zodat ze een rechte lijn vormen.
4 Breng voorzichtig de lippenstift
aan.
5 Om de make-up te verwijderen,
gebruik je watjes gedoopt in een
olieachtige make-up remover.
Hot' /JI>I><T de /»(>>(//'('
ccti perfwu, /nv
'iT make-up ru
3 Zet de onderkant van de pruik op de
standaard en lijm de krullen eraan vast;
begin bij de onderste strook. Gebruik
kortere krullen aan de voorkant en
knip de pony bij met een schaar.
VEEL EGYPTENAREN
schoren /ich kaal of hielden hun haar
kort en droegen kant-en-klare
pruiken. 13ij speciale gelegenheden
droeg men mooie krullende pruiken
met kralen. De onderkant bestond
uit een net van geweven haar, en
afzonderlijke plukken met lussen
waren in het net vastgemaakt.
Koele kleding
SIERADEN WERDEN GEDRAGEN door zowel rijken
als armen, mannen als vrouwen, en zelfs door sommige
heilige dieren. Men droeg schitterende namaakjmvelen
om de anders zo gewone kleding te verfraaien, maar
ook als teken v.ui maatschappelijke positie.
GOUD EN HALFEDELSTENEN werden gebruikt om
dure \ieraden te maken. Goedkopere uitvoeringen
\\.iivn van glas en faience. een geglazuurd materiaal
vervaardigd door het verhitten van poedervormige
kwarts, ot /and, in een in.il. Sieraden hadden vaak t \ \ e r
functies: ze dienden als versiering voor het lichaam en
als amulet om de drager te beschermen tegen onheil,
l >e oude Egyptenaren versierden bijna elk deel van hun
lichaam, van oorringen rot enkelbandjes.
DE EGYPTENAREN DACHTEN dat stenen zoals kornalijn,
A Dit hiihi-itTtititl nvrj aangetroffen i'/> tlr mummie i\in tic /,ir<i<>
Tbetanchantott, l l f i i\ gcniiiiikt van gekleurd glas en .-telt Nechbet,
degiergodin i'-in Bovtn-Egyptf, r<w.
hipis la/uli en turkoois magische krachten hadden.
^ MAAK ZELF EEN BORSTHANGER
Je hebt nodig: papier, passer, potlood,
dun karton in stroken van ca 2 cm
breed, lijm en plakband, boetseerklei,
gips, verf
3 Rol de boetseerklei uit met een roller.
Hierop giet je later het gips, dus zorg
ervoor dat alles helemaal plat is.
1 Teken de bovenstaande vorm over op
een vel papier; gebruik een passer voor
de cirkels. Zet de strook langs de
bovenkant van de vleugels en het
lichaam vast met klei.
2 Knip, buig en lijm de stroken karton
over de lijnen van de tekening;
begin met het lichaam.
Maak zo nodig vast
met plakband.
4 Leg de kartonnen vogel op de klei en
duw hem er zachtjes in, zodat het gips
niet onder de stroken karton door kan
lopen. Maak het gips.
5 Giet het gips m de vorm en laat het
een nachtje drogen Haal de klei weg,
draai de borsthanger om en verf hem
(zie rechts).
Wat droegen ze?
TOT DE MAGISCHE MOTIEVEN behoorden
afbeeldingen van goden en. het allerbelangrijkste, de
scarabce: een voorstelling van de mestkever. Hij de
oude Egyptenaren \\.is dit een krachtig symbool van de
zonnegod en bet leven dat opnieuw wordt geboren uit
stof. Kinderen droegen in bun vlecht soms een
hangertje m de vorm van een vis./odat /e met zouden
verdrinken. Zwangere vrouwen droegen figuurtjes van
de nijlpaardgodin Taweret. war 'de grote' betekent, om
hen te belpen bij de bevalling.
GOUD werd op heel w;it manieren bewerkt, l )e meeste
gouden sieraden maakte men door het goud tot d u n n e
platen te hameren en daarna in de juiste vorm te
snijden, /e werden versierd door er met een scherpe
beitel patronen in te slaan en indeukingen te maken
voor stenen of juwelen. De platen werden ook in d u n n e
reepjes gi-sneden on) gouddraad te maken. Kostbare,
massieve sieraden vervaardigde men door vloeibaar of
gesmolten goud in een vorm te gieten.
Dc-rr hinitffr r,m iru r.ilk
nii't uitgestrekt* r/ruiyk >/<•//
Re-Harakhty iwi. </<•
in trii \\in ;
vele gedaanten.
ik *-« BORSTHANGERS uerden /o\\el ter
bescherming als ter versiering op de borst
gedragen en hadden vaak de vorm van een valk
of een scarabee. 7,e werden gemaakt met behulp
van een techniek die nu bekendstaat als cloisoniié.
waarbij halfedelstenen of gekleurde stukjes glas op de
plaats worden gehouden door dunne metalen strips.
iiifn armbanden ^M.I; >h- ^l //,>ni> ,i(\>fht\-ltl ,i/«
turf d'/T.iV » ' ' cm lotusbiocm :tt.
klauwen houden In-t
>/;cN->)-m/'<
eeuwigheid
Van farao tot arbeider
l V Egyptische maatschappij was goed geordend
en werd bestuurd door ordehandhavers,
gerechtshoven en rechters. Alle klassen betaalden
hun belasting niet goederen of diensten, waarmee
dan weer de regeringsambtenaren en het leger
werden betaald. Schrijvers kregen als enigen in de
samenleving de kans om zich np te werken tot de
adelstand. Maar desondanks bleef de Egyptische
maatschappij veilig en stabiel.
versierde kilt
DE FARAO, \\at 'groot huis' betekent, was de
alleenheerser. Hij had misschien tal van vrouwen, maar
slechts één koningin kon de (Irote Koninklijke
Echtgenote zijn. De symbolen van zijn ambt waren de
dubbelkroon van Boven- en Beneden-Egypte, de
herdersstaf en de vlegel, een werktuig voor het dorsen
van graan.
HOFAMBTENAREN EN EDELLIEDEN bekleedden in
het oude Egypte een hoge positie en hielpen de tarao
het land te besturen. De farao beloonde zijn trouwe
edelen vaak door hun land te schenken, /od.U ze hun
eigen inkomen uit belastingen ontvingen.
Hoe was de samenleving ingericht?
PRIESTERS EN PRIESTERESSEN /orgden voor de
tempels en hielden rehgicu/e ceremonies, l V
hogepriester leidde zijn tempel niet de hulp v.m
muzikanten, dansers en hulppriesters. Mensen betaalden
direct bekisting aan de tempels om in hun onderhoud te
voorzien.
KUNSTENAARS EN AMBACHTSLIEDEN werkten in
efficiënte werkplaatsen met simpele technieken en
middelen; ze werden ingehuurd door de farao, de
regering of de tempels.Ten tijde van hel Oude Kijk
werkten blinden vaak als muzikant en nam men
gewoonlijk dwergen in dienst als juweliers.
SCHRIJVERS waren de ambtenaren van het oude
Egypte. Ze pasten de \ \ c t toe, inden belastingen /agen
toe op de uitvoering van overheidsptojecten. Ouders
wilden graag dat hun kinderen naar de schrijversschool
gingen (zie pag. 41), zodat /e leerden lezen en schrijven,
l Xiarna konden ze gaan werken voor de regering of aan
het hot, waar ze misschien wel r i j k en machtig werden.
VOETSOLDATEN EN ONGESCHOOLDE ARBEIDERS
behoorden tot de armste leden van de samenleving, in
tegenstelling tot officieren, die gelijkstonden aan edelen.
Arbeiders betaalden hun belasting door in het leger te
gaan ol .i.m overheidsprojecten te werken tijdens het
overstromingsseizoen, wanneer men niet op het land kon
werken.
lierenhuid
schaapherder
Woningen en villa's
Het merendeel van de Egyptennren woonde in
steilen en dorpen verspreid door heel het Nijldal.
Om te ontkomen aan de gevolgen van de jaarlijkse
overstromingen, bouwde men stadjes aan de rand van
de woestijn en op hooggelegen stukken land b i n n e n
het bebouwde dal.Tot liet Nieuwe R i j k bouwde
men lunzen, paleizen, overheidsgebouwen en zelfs
tempels van gedroogde leemsteen, een vrij kwetsbaar
bouwmateriaal.Als een w o n i n g afbrokkelde, sloeg de
eigenaar deze tegen de vlakte en bouwde op de
resten weereen nieuwe, zodat het hoogland
geleidelijk steeds hoger werd en daardoor veiliger
voor overstromingen.
A Dit 'zielenhuis' i-- trn nwitt-l t\in cc» doorsnee dorpsuvning.
Hft nrnl in een graftombe geplaatst <><" </<• overledenen in ln~t
tuit Mitii-nhik te i'twcr'rn.
~~s GRAANSCHUREN, BAKKERIJEN EN
><int<"<in n»
BROUWERIJEN waren belangrijk in elke st;id. Men
m.i.ikte modellen van de/e gebouwen en gat die mee
.1.111 overledenen, omdat men
d.u'ht dat die in het
hiernamaals nok nog
voedsel nodig /ouden
hebben.
n w lit'l
opslaan r<i;i
gtaanschuttr
Hoe zagen hun huizen eruit?
STADSWONINGEN hadden een schuilplaats
op het dak om de koele noordenwind op
te vangen. Als het erg warm was,
woonden gezinnen daar soms. Binnen
waren de h u i / e n vaak krap en vrij
donker omdat de ramen klein waren
en hoog /aten om het zonlicht buiten
te honden. K e u k e n s bevonden zich
meestal op de bovenverdieping, zodat
de warmte en kookluchtjes door een
opening naar het dakterras konden
wegwaaien.
A Dr (>H</<r<frw/v/.v (//c in I'^yf'ti' zijn gevonden, waren gemaakt
j'tiii riet. /)c lini:i'ii h.nlilfii tl>' tvrm nm ft'ii bijenkorf.
DRAGENDE WALKEN en pilaren werden gemaakt van
hout, bedekt met pleister en daarna geschilderd. Zuilen
bestonden uit diverse boomstammen, samengebonden
met touw van papyrus, een lange rietsoort. Huizen
werden besmeerd met witte pleisterkalk om de hitte van
de zon te weerkaatsen.
'EEN HUISJE BEGINNEN' was de Egyptische
u i t d r u k k i n g \-oor t-en huwelijk, dat zonder enige \ o i m
van ceremonie verliep. Kunilies kwamen bijeen om het
huwelijk van hun kinderen te regelen en xodra er een
schriftelijke overeenkomst was opgesteld, ging het paar
samenwonen (zie pag. 24).
Iflllffl
MAAK ZELF EEN VILLA
Je hebt nodig: golfkarton, hobbymes,
afplakband, deuvels, grondplaat, gips,
spatel
1 Vraag hulp bij het uit karton snijden
van de benedenmuren, het dak
(linksboven) en de bovenverdieping
(zie boven).
2 Snijd bmnenmuren uit voor de
bovenverdieping (zie boven}. Snijd twee
stukjes van de deuvels ter hoogte van
elk plafond. Dit is de pilaar.
3 Zet de benedenverdieping en
binnenmuren in elkaar (zie boven). Plak
hoeken vast met afplakband. Lijm pilaar
op zijn plaats (zie pag 20).
4 Breng het onderste dak aan. Zet
daarna de bovenverdieping m elkaar en
plak vast met afplakband. Lijm pilaar op
zijn plaats en bevestig het bovenste dak
5 Maak gips en breng met een spatel
een dunne laag aan op je villa. Als dit
droog is, snijd je gips voor deuren en
ramen weg met een hobbymes.
Woningen en villa s
~^ DE VILLA VAN EEN EDELMAN bood onderdak
aan liet ge/in, bedienden en vee. maar was ook een
plaats waar zaken werden gedaan. Zoals de meeste
Egyptische gebouwen, was het waarschijnlijk een laag,
witgekalkt bouwwerk met een plat dak.Voor de villa lag
meestal een prachtige landschapstuin, met terrassen,
vijvers, schaduwrijke bomen en bloemen. De
groentetuinen, stallen en graamchuren bevonden zich,
samen niet de vertrekken van de bedienden en de
keuken, rond een binnenplaats achter de woning.
^ l)i- uiteindelijke villa (zie vorige pagina).
I-fii i/cc/ ritu In-t litik fit il»- niuifii i.%
uri^'oNcJcM ïiifliit het interieur
ifktbaar f-, ff kunt /'<• i-i'/Ai irr>ic»ci;
Jour hem te schilderen, eenvoudige
fiiihn)wim-n if iiutkfit of zand ft'
gebruiken.
beschutting tcgm c/c :
AAN DE
VOORKANT en in
het midden van de
woning had je de
openbare ruimtes. Hier
ontving men de gasten en
deed men /aken. Dit waren
ook de grootste vertrekken, met
hoge plafonds en versierde zuilen,
vaak ingelegd niet halfedelstenen.
Muren werden gepleisterd,
geschilderd en behangen met
beschilderde doeken.Vloeren waren
versierd niet geglazuurde tegels.
DE PRIVÉ-VERTREKKEN lagen aan de achterkani \ a n
de woning en \\aien \eel eenvoudiger ingericht. Hier
bevonden zich ook de slaapkamers en kinderen konden
er ongestoord spelen.
Hoe zagen hun huizen eruit?
i fit vertrekken
bedienden
''01 'Cll-
verdiepinji
'n %ƒ>!//< n
binnenplaats
DE MEESTE RIJKE MENSEN hadden een
badkamer.Tegen de muren stonden platen van
kalksteen om het leemsteen te beschermen tegen
opspattend water. Als je wilde doiu -hen ging je op een
stenen plaat sta.ui en werd je door een bediende niet
water overgoten, l let water liep via een groet in de
stenen plaat in een schaal die daarna werd geleegd. Het
toilet bestond uit een stenen zitplaats niet een gat erin.
Hieronder stond een grote, met zand gevulde urn, die
van tijd tot tijd word verschoond.
22
Woningen en villa's
MEUBELS, zoals krukjes, t.üels, bedden en kasten, waren
eenvoudig. Ze werden vervaardigd door timmerlieden
in een werkplaats. Arme mensen maakten /elfde
benodigde meubels ot gingen op matjes ot kussens op
de grond zitten.
dakbatken
STOELEN werden uit hout gesneden
en hadden een zitting van gevlochten
toim. I V Stoelpoten sneed men vaak
in de vorm van een leeuwen- of
stierenpoot.
deuropening
JE HAD ALLERLEI
SOORTEN KRUKJES - van ^
simpele, lage constructies tot
prachtig versierde modellen met
gebeeldhouwde poten, ledereen gebruikte krukjes.
Stoelen, met hele korte poten en zonder armleuning,
werden alleen gebruikt door de koninklijke familie en
mensen met een hoge maatschappelijke positie.
STENEN OF AARDEWERKEN SCHALEN, gevuld met
palmnootolie en een pit van vlas, deden dienst als
lampen. Ze werden s avonds m.iar heel even
aangestoken, tussen zonsondergang en bedtijd, w.mt
mensen gingen naar bed zodra het donker werd en
stonden weer op bij zonsopgang om het daglicht zo
goed mogelijk te benutten.
eenvoudig
MATTEN EN GORDIJNEN worden gemaakt van
gevlochten rietstengels en versierd met gekleurde stof.
,-* IN DE EGYPTISCHE WOONKAMERS stond vaak
een schrijn gewijd aan huisgoden, waartoe Bes.de
dwerggod van het huwelijk en famihegcluk, en
Imhotep. god van de geneeskunst, behoorden.
Hoe zagen hun huizen eruit?
DE EGYPTENAREN HADDEN GEEN KASTEN en bewaarden dm .illes m
kieren. Sommige waren gemaakt van hout - sycomorcrn-. vijgen- ot
geïmporteerd ebbenhout - en sommige v.m gevlochten rietstengels.Je had
on versierde en eenvoudige kisten.ina.tr ook mooi gebeeldhouwde
meubelstukken, ingelegd met ivoor en taience.
pottenstandaard
/ii'i'/(/>ffiitn'» uuren IMH hi'Nf. Xc
tic ivnn r,in trn halvemaan c»'<Au /c er
ei j c ,ii Ittfrliiwtit tfi>fitihin
k\^n Iniiu-n.
BEDDEN hadden een houten
raamwerk en een bodem van
gevlochten bie/en. Heddengoed \\as
gemaakt van linnen en men gebruikte
geen kussens, maar gebogen houten of
stenen hoofdsteunen met daarop een
kussentje. Hierdoor kon er ook lucht
onder de nek stromen, wat koeler was
in het broeierige Egyptische klimaat.
Dc:i' >'(><'/ 1 vin ebbfnhout,
H'u i/ic tic /iini!' Toetanchamon
gckinikh' twr rc/i^iVi^i'
ceremonies.
Het alledaagse leven
De oude Egyptenaren hadden een sterke
familieband en trouwden meestal niet iemand uit
hun eigen sociale groep of familiekring. Historici
dachten vroeger dat broers en zusters soms met
elk.i.ir trouwden, ma.ir het lijkt erop dat dit.
atgc/icn van de koninklijke familie* niet waar is. De
woorden 'broer' en 'zus' waren in het oude Egypte
gewoon koosnaampjes.Trouwen ging vrij
gemakkelijk on scheiden was legaal maar duur.
A Dit gfdjbtetdje
uit lift Om/c Rijk' i\in <r»
I l i l DAGELIJKS LEVEN speelde zich afrond de
markt, waar pleinen en straten vol stonden met kramen.
Hier stuurden de rijken altijd hun dienaren naartoe om
boodschappen te doen. De oude Hgyptenaren
gebruikten geen geld. maar vertrouwden op een
systeem van ruilhandel. Men ruilde \\erkelijk van
alles: van voorraadkruiken en meubels tot
graan, vlas of kopererts. Prijzen gingen
zelden omhoog, wat betekende dat
de waarde van dingen vrijwel
altijd gelijk bleet. Hierdoor
\\ isten mensen \\.a /e
konden verwachten m
ruil voor hun
goederen.
uu-i
h>t, Hetephttes m K.iitfj', ,i,ni-i-n uit
ER VONDEN BINNEN DE FAMILIEKRING wel v.iak
gemengde huwelijken pl.uts. /o.ils nissen neven en
iiiehten. Kinderen speelden een belangrijke rol binnen de
samenleving en werden beschouwd als een grote zegen.
Ouders b.iden de goden om veel kinderen, die op hun
beurt moesten zorgen voor hun bejaarde ouders.
KINDEREN konden niet hing genieten van hun jeugd.
want ze moesten al op hun achtste of negende een vak
gaan leren, terwijl een paar bevoorrechte kinderen een
opleiding moesten gaan volgen op de schrijversschool.
Meis|cs trouwden soms al op 1 2-jarige leeftijd en jongens
op hun 14de. De gemiddelde levensverwachting was
4n jaar, hoewel mummies van ambtenaren en bestuurders
aantonen dat sommige mensen veel ouder werden.
marktkraam
Hoe leefden ze?
hoge buitenmum
takbalken
wijn
opgeslagen
in
STEDEN ONTWIKKELDEN zich
lukraak rond een kern van openbare
gebouwen. I lui/en die in het bezit w.nvn
van leden van de/elfde f a m i l i e stonden soms
rond een binnenplaats die niet een poort van de
straat werd geseheiden. Nauwe op- en aflopende
straten verbonden de stad. De straten waren warm,
stoffig en lawaaiig, zod.it mensen veel tijd
doorbrachten op hun koelere dakten.is.
Werken op het land
Het oude Egypte was een welvarend land, omdat de rijke en vruchtbare
grond vrijwel elk jaar een fantastische oogst opleverde, l )it kwam
doordat de N i j l jaarlijks tussen juli en oktober buiten zijn oevers trad.
Tijdens die periode werkte men weinig op het land en betaalden arme
gezinnen hun belasting door te werken aan overhcidsprojecten.
A Dr saduf H-crd nilgnwiden .>m n\itei
omhoog te litilen. Hen waterhouder >MH Je cue
k,ttit i\iti een hefboom ircrJ opgetild </<vr cc»
tegengeivicht MII </r iindere hint.
AKHET
\\.is de naam
die men gaf aan
het jaargetijde waarin
de Nijl de riviervlakte
overstroomde, waardoor de droge grond werd
doorweekt en er een vruchtbare laag zwarte slib
achterbleef. Als er te weinig water op het l.tnd stroomde,
gingen gew.issen dood, maar te vee! water bracht grote
schade toe aan de huizen.
\'i/7
De iturlijtisc overstroming i\tn tic \ijl zorgde ervoor il.it de
grond IMII Hithnritfc iiü'CM n-ent herloeid en heinest.
WANNEER
HET WATER
zich begon terug te
trekken, ging men aan
de slag. Irrigatiekanalen
moesten worden gerepareerd en grenzen opnieuw
vastgesteld. Moeren bakenden hun akkers af/odat /e
geen ruzie zouden krijgen over wie de eigenaar WJS,
maar ook makkelijker kunden uitrekenen w.U ze
ja.irlijks aan belasting moesten betalen.
/Vi'i irrigatiekanalen k\iu het vloedwater ook aftken
bereiken die verder hij de rivier vttndihin
Wat verbouwden ze?
I
PERET was het groeiseïzoen dat duurde van november
tot februari. Om de gewassen v.m water te voorzien
moest er voortdurend water door de irrigatiekanalen
stromen. Jongetjes jaagden vogels weg, maar
insectenplagen en vliegende stormen vormden een
constante bedreiging voor de gewassen.
SHEMU was de periode tussen maart en |iim waarin de
gewassen werden geoogst. Kinderen \\erkten ook mee;
ze raapten de tarwe- en gerstaren op die de oogsters
over het hootd hadden gezien. Belastingambtenaren o t"
schrijvers zagen toe op het werk en berekenden hoeveel
belasting en h u u r de boeren moesten betalen.
ft
ZODRA HET
LAND WAS
ZODRA
ALLE
LEEGGEHAALD werd
SCHULDEN .1.111 de
regering waren betaald
werden de geoogste
gcuassen weggebracht en opgeslagen in graansclniren.
Boeren die niet betaalden, werden vaak meedogenloos
geslagen.Ten slofte bracht men otVers aan de oogstgodin
Renenoete om haar te bedanken voor een rijke oogst.
het geploegd met een
eenvoudige houten ploeg,
voortgetrokken door runderen. De belangrijkste
gewassen die men zaaide waren tarwe en gerst voor het
maken van brood en bier, vlas voor het maken van linnen
en lijnzaadolie, en emerkoren, een oude tarwesoort.
ƒ><• uitgedroogde grond r.m >lc rLikif urn/
nift tril dunne liiiig *lih.
Men jjiivsf i/ii'/'crc kanalen graven i>/ii
ha hogergeïfgen Luit! re
Steden cti </»>r/v;f ïtitntti'n
l,nnl IK» overstromingen re
\, </r ( vi>
Eten en drinken
De Egyptenaren hielden v.ui lekker eten en
drinken. Ze verbouwden bijna al hun eten zelf en
het hootdvoedsel was brood, l >e meeste mensen
dronken bier, gebrouwen uu gerst, en de rijken
dronken wnn. Zelts arme mensen aten dagelijks
gezonde groenten, fruit en vis uit de Nijl, terwijl
de rijkelui bun maaltijden aanvulden met vlees voornamelijk kalfs- en rundvlees - en gevogelte
/o.ils eend. duif. gans en ooievaar.Vlees was d u u r
want er waren weinig weilanden, aangezien men
de grond nodig had voor het verbouwen van
gewassen.
Tr te ••••";. l
A Deer ïtltHtifrintf (>ƒ> coi </i>i<Jki>f i'.ui irn nitin tiu: w n feestmaal
.1,111 É/ ( -I>,)(/C/I offert, gteft i'i;\ ccn n/cc m» ii'.il i/c /;y
DE EGYPTENAREN ATEN aan lage tafels en niet
hun vingers, (iewone mensen aten van aardewerken
sehalen, ma.ir de rijken kregen alles opgediend op
schalen van zilver, brons, goud of taience. Tijdens
banketten bonden de bedienden een kegel van geurig
vet op het hoofd v,in elke gast. De kegel smolt en liep
langs het haar en de pruik van de gast. waardoor die
lekker rook.
MAAK ZELF VIJGENKOEKEN
Je hebt nodig blender, 200 gr verse
vijgen, water, gemalen kardemom,
honing, 50 gr walnoten,
50 gr amandelen
1 Gebruik de blender om de amandelen
en walnoten apart fijn te malen en leg ze
opzij.
BIER WERD BEREID door gerstenbrood eerst half te
bakken en daarna de broden te verkruimelen in een
mengsel van gerst en water. De kruiken werden
afgesloten en men liet het mengsel gisten. Dit leverde
een dik, klonterig bier op, dat werd gezeefd voordat het
werd ingeschonken.
2 Hak de vijgen in grove stukken, stop
ze in de blender en doe er een scheutje
water bij.
DE WIJNSTOK was een van de belangrijkste
tuingew assen en werd hocJfdzakelijk gebruikt voor wijn.
Druiven werden platgetrapt in t roggen waarin wel zes
mannen konden staan, om het sap eruit te persen, l let
sap werd in kruiken van klei geschonken en verzegeld.
Daarna schreef men op een etiket de datum en naam
van de wijngaard, zoals \\e nu eigenlijk nog doen.
Wat aten ze?
XI'I/M het griiiiii ttrti!< \n\\\{>ïi tirrJ het gedorst (uu-t
behulp i'iin iwr/ij en gewand <>/n In-t L;t( r\m lift kw
ii- ^hiult'ii. Daarna ircrJ het opgeslagen in v/7c\ 1^1
opslaan r,iu
gniiin in ^7i»V
men lift fijnmaalde »>») fr nv</M'/ i\in tv
MENSEN KOOKTEN binten of op het dak
omdat het te heet en te gevaarlijk was om
binnen op een open v u u r te koken. Vuurtjes
werden gemaakt door een boogpees k r a c h t i g
tegen een stok te wrijven.
VLEES VAN RUNDEREN en schapen
werd geroosterd boven het open vuur
of gestoofd. Men hield enkele
varkens, hoewel priesters the m
v e i b a n d b rat liten met de bo/e god
Set - ze weigerden dan ook
varkensvlees te eten. Vissen en
eenden die men in de Nijl ving,
werden soms gezouten en gedroogd om
ze te bewaren. Bijen, die men in
kleipotten hield, maakten honing, die \\erd
gebruikt als zoetstof bij het bakken.
3 Voeg de walnoten en kardemom toe
en zet de blender weer aan. Als het
mengsel te plakkerig is, doe )e er een
scheutje water bij.
4 Schep het mengsel uit de blender op
een schoon schoteltje. Maak ballen van
het mengsel.
BROOD VORMDE bij de meeste mensen het
hoofdbestanddeel van de dagelijkse maaltijd, maar d.it
had zo zijn voor- en nadelen. Egyptisch brood was vrij
taai, want het zat dikwijls vol zand en grit die er bij het
malen van het graan in terecht waren gekomen.
Onderzoek bij mummies heeft aangetoond dat het
brood zo grof \\ as dat je tanden ervan sleten!
5 Rol de ballen door de honing en
bestrooi ze met gemalen amandelen.
29
Sport en spel
C.rafschildenngen en de artefacten (door de mens
vervaardigde gebruiksartikelen) die samen met de
oude Egyptenaren werden begraven, tonen dat 7e
zich op tal van manieren vermaakten. Muziek was
heel populair en zangers werden veel gevraagd voor
teesten.
Mi vi KA N i \ N \\ iren ei • in trek l M I openbare festi; i l Tijdens het Oude Rijk waren het hoofdzakelijk
mannen, maar zo rond liet Nieuwe R i j k voornamelijk
vrouwen. Kinderen van rijke families leerden een
instrument te bespelen voor hun eigen plezier. Maar er
zijn ook bewijzen die erop duiden dat de gewone
r.gyptenaren elke dag muziek maakten en zongen.
MAAK ZELF EEN HARP
Je hebt nodig balsahout en karton in
bovenstaande vormen (vraag hulp bij het
uitsnijden), plastic fles, hobbymes,
krant, afplakband, houten pennen in
vier pennen gesneden, blokje
balsahout, nylonkoord, plasticlijm, boor, verf
1 Snijd de fles schuin doormidden.
Maak een klein prop van de krantPlak prop en karton op hun plaats
(zie boven). Snijd de brug (zie onder)
uit het blokje balsahout. Boor gaten
in en teken lijnen op de hals van de
harp (zie boven).
2 Beplak fles met afplakband om een
klankkast te maken. Laat de gleuf
onbedekt. Schuif de gebogen hals m de
klankkast en lijm hem vast. Knip 'snaren'
op lengte, haal ze door de gaten in de
brug en bind ze vast. Duw stemschroeven door de gaatjes in de hals.
t'tin darmen
stftnschroeven
^ De /Mr/' »'•)> ren finvrift
itiïtrinnfttt hij Je cuJe
Egyptenaren, vootal voorliet
<pclett IMH liefdesliedjes. Hiirjw
ii'titni uici allemaal even groot;
M'iH/iif^e tfiin u c.' iwcr .»ƒ>- </e
/;.»/"./ie/er ce// fti Ihttltlfit
it't-l nifi'f iLui 20 -.
3 Lijm de brug op haar plaats en draai de
snaren rond de schroeven. Trek de snaren
aan, zodat elke snaar anders klinkt. Verf je
harp nu met kleuren als oker en
terracotta.
Hoe vermaakten ze zich?
MAAK ZELF EEN SISTRUM
Je hebt nodig: balsahout in
bovenstaande vormen (vraag hulp bij het
uitsnijden), plasliclijm, zaag, priem,
buigtang, dun ijzerdraad, dik karton in
bovenstaande vorm en met gaten,
flessendoppen, verf
1 Lijm beide houten vierkanten op
handvat (zie boven). Maak met de priem
een gat in elke flessendop. Knip draad m
drie stukjes; buig die aan één kant om.
Zaag boven in het handvat twee gleuven
(zie rechtsboven!.
2 Duw recht uiteinde van elke
draad door gaten m karton. Rijg
flessendoppen eraan, buig
karton rond en maak draden
vast door andere kant om te
buigen. Steek ratelkop in de
gleuven van het handvat en lijm
vast. Verf.
MUZIEKINSTRUMENTEN werden verdeeld in drie groepen:
snaar-, blaas- en slaginstrumenten. Ze werden complexer tijdens
bet Nieuwe R i j k . toen er nieuwe muzikale ideeën uit het
Oosten kwamen overwaaien. De harp, lier en luit vormden tie
voornaamste snaarinstrumenten;de blazerssectie bestond uit
vroege vormen van de fluit, hobo en klarinet; ratels, castagnetten
en tamboerijnen waren veel gebruikte slaginstrumenten.
f )ƒ» i/eer muurschildering zijn dansmeisjes CH muzikanten volop
. Dr hii'wglH'ïi'n i^ni'n het Hol J<ir uwiit uitgevoerd.
Bij EGYPTISCHE BANKETTEN ging bet er rumoerig en feestelijk .1.111 toe,
en godsdienstige vieringen waren net zo levendig. Er werden enorme
hoeveelheden voedsel en wijn geconsumeerd - voor gasten die .il te veel
hadden gegeten stond er altijd een bediende klaar met wat reukwater of" een
braakschaal!
A Eaelvrouwen
BEROEPSDANSERS, acrobaten, goochelaars en verhalenvertellers waren
verbonden aan het koninklijk hof en aan woningen van edelen. Dansen
werd voornamelijk door vrouwen gedaan, die al op jonge leeftijd begonnen
met oefenen. Andere artiesten werkten in groepen die /ieh verhuurden.
CIl / ' M C S f C f C s v i ' I I
droegen bij
HTOM<1JMO (TH
WH'iitlt' M/C/
(sistntm).
Sport en spel
*—* MANNEN gingen in hun vrije tijd graag op jacht. De farao en zijn
edellieden jaagden op leeuwen, wilde stieren en luipaarden.Vergezeld van
professionele jagers gingen /e niet door paarden voortgetrokken strijdwagens
de woestijn in, op jacht naar een prooi. Of ze lagen op de loer rond een
waterput, klaar om niet pijl en boog aan te vallen.
IN DE MOERASSIGE RIVIERDELTA doodde
men watervogels door met stokken te gooien
en nijlpaarden niet lasso's en harpoenen.
Nijlpaarden vormden een bedreiging
voor boeren omdat /e gewassen
plattrapten. Alleen de dapperste jagers
maakten jacht op krokodillen!
> Nijlpaaraenjacht i</> Je n'ncr
DE RIVIER was ook een plaats om te ontspannen. Egyptenaren namen hun rieten boot mee naar lu-t water, genoten
van een picknick, gingen vissen of vingen watervogels.
KINDEREN vermaakten zich met haasje-over en
t o u w t r e k k e n ot deden worstel- en gymnastiekoefeningen. Senet was een geliefd bordspel dat
door iedereen werd gespeeld.
MAAK ZELF EEN SENETSPEL
Je hebt nodig balsahout. hobbymes,
plasticljjm, verf, viltstiften, zelfhardende
klei, liniaal, schuurpapier
1 Vraag hulp bij het in bovenstaande
vormen zagen van het balsahout. De
grote delen (links) zijn voor het bord, de
kleine (rechts) voor de schuifla.
2 Maak voor beide spelers vijf dopjes
(en een paar reserve) van klei. Als de
klei droog is, verf je vijf dopies zwart en
de andere vijf wit.
3 Lijm schuiila en handvat van balsahout
in elkaar (zie boven). Lijm dan de
schuifleiders aan de onderste rand van
de zijkanten. Verdeel het bovenste bord
in 30 vakken.
Hoc vermaakten ze zich?
HOE SPEEL JE SENET
.Het doel van dit spel is om als eerste speler met je
dopjes het bord rond te gaan en het te verlaten Spelers
gooien om beurten met de vier dobbelstokjes om te zien
hoeveel plaatsen ze vooruit mogen:
Eén platte kant boven = 1
Twee platte kanten boven = 2
Drie platte kanten boven = 3
Vier platte kanten boven = 4
Vier ronde kanten boven = 6
SPELREGELS
• Als je een 1, 4 of 6 gooit, mag je nog een keer gooien.
• Je verplaatst dopjes in de lengte heen en weer over het bord: rij
één, links naar rechts; rij twee, rechts naar links; rij drie, links naar
rechts.
• Als een speler op een vakje komt waar een tegenspeler staat, moet
het dopje van de tegenspeler terug naar de plaats waar diens
aanvaller vandaan is gekomen
• Twee dopjes met dezelfde kleur mogen niet op één vakje
staan, maar als ze naast elkaar staan, mag je ze niet aanvallen.
• Drie dopjes op een rij kunnen niet door een tegenspeler
worden gepasseerd.
• Als je op het vakje ^ 2 komt, moet je terug naar
het vakje 5p, en als dat bezet is, ga je terug naar
start.
• De vakjes £({ , ^& en &f£f kunnen niet worden
aangevallen.
• Je mag pas met een dopje het bord af, als je
zelf geen dopjes meer op de eerste rij hebt
staan.
BEGIN VAN HET SPEL
1 Zet de witte dopjes op de eerste rij
en sla telkens een vakje over. Zet de
vijf zwarte dopjes op de vakjes
ertussen.
2 De eerste speler die een l gooit, zet het laatste zwarte
dopje op de eerste rij één vakje naar onder. Daarna gooit hij
opnieuw en mag hij elk van de zwarte dopjes verzetten.
4 Verf de lange verticale latjes en korte
verdeelstokjes zwart. Snijd de
verdeelstokjes in korte latjes en lijm ze
stevig vast tussen de verticale stroken
(zie boven).
3 Wanneer de speler met wit zijn
eerste zet doet, moet hij het laatste
witte dopje op de eerste rij gebruiken.
5 Teken bovenstaande plaatjes op het
bord. Let erop dat elk plaatje in het juiste
vakje komt te staan (zie rechts). Versier
de zijden van het bord met viltstiften en
verf.
6 Snijd nog vier korte, dunne latjes van
balsahout en gebruik die als
werpstokjes. Schuur de stokjes aan de
ene kant rond en verf de andere kant
bruin.
33
Kunst en ambacht
Er zijn veel mooie voorwerpen uit liet oude
Egypte bewaard gebleven, wat aangeeft dat de
Egyptenaren heel handig en creatief waren, /e
maakten papyrusvellen om op te schrijven en de
rijken versierden hun woning met ornamenten en
weefsels.Veel arbeiders werkten uitsluitend als
handwerksman om aan die vraag te voldoen.
WEVEN was een v.in de oudste Egyptische ambachten.
Men heelt stukjes geweven linnen gevonden die 60(10
I.I.H oud /ijn. I.innenvezels komen van de vlasplant. De
stengels werden geweekt in water tot alleen de ve/els
overbleven. Die \\erden tot fijne strengen gekamd en
gesponnen om een doorlopende
draad te vervaardigen.
VOOR HET MAKEN VAN PAPYRUSVELLEN oogstte
men papyrusstengels,die overal langs de Nijl weelderig
groeiden. Ferst pelde men de groene bmtenla.ig van de
stengel af. Het binnenste werd daarna in repen gesneden
en in water geweekt. De natte repen werden in een
raamwerk gelegd, zij aan zij en net over elkaar heen, en
daarop legde men een afwisselende laag repen. Tot slot
\\erd het vel papier geperst, gedroogd, gerold en
gladgemaakt.
MAAK ZELF EEN WEEFGETOUW
Je hebt nodig
spaanplaat met gaten
(zie boven), stokken op maat (zie
boven), balsahout op maat en met
gaten (zie boven), touw, zwarte en
beige wol, schaar
kettingboom
spmtglat
schachtstfun of'stut'
schachtlal
Wat maakten ze?
ÏVX1ÏT
tSii *jr,;r Ji>.**
'. .-p .'.iffj.-.j
i-thtj; <'ƒ' ht'i ir/ /M/>}'ri<> xr.Mf, /veen </c
/j.'r, hiëraiisch ^Inij't. trn vereenvoudigde
J V J H hiërogliefen, </«• ;<• /w/
6 r \ ' *o«.«jfia/- •
PAPYRUS werd veel gebruikt door
sL'hnivers. kunstenaars en architecten
^
\:iff»: "^'-i'"
,-.'!. --.«,»,u HiIIJJ->»n3lJ
voor documenten of tekeningen
m.ur het was te kostbaar om er
/oin.i.ir aantekeningen op te maken.
ï-i .-'-:=•-V'.''?-]
1 Duw de pinnen in de gaten
op de vier hoeken; zet ze eventueel
vast. Haal zwarte kettingdraden door
afwisselende gaten in de schachtlat. Knoop ze
vast aan de kettingbomen voor en achter. Bind dan
de kettingbomen aan de pinnen. Maak nu de
beige kettingdraden vast aan de bomen
voor en achter (zie onder).
inslagdraad
2 Leg de schachtlat op de
schachtsteunen. Om te weven,
wikkel je de inslagdraad rond de
schietspoel. Knoop het begin van de eerste rij
vast aan de buitenste kettingdraad; haal de
zwarte draden omhoog door de schacht naar je
toe te halen Haal de schietspoel erdoor Laat de
stutten zakken en weef met de hand door de
naturel draden. Houd je weefstuk strak door het
nu en dan met het net aan te drukken
*-. DE EERSTE WEEFGETOUWEN
lagen op de grond. De ketting (de
draden in de lengte) werd rond houten
bomen gespannen die waren vastgemaakt
aan pennen in de grond. Afwisselende
kettingdraden werden omhooggehaalcl niet
een l a t , /odat de inslag (de draden in de
breedte) er makkelijk doorheen kon worden
gehaald.Weefgetouwen uit het N i e u w e R i j k
stonden recht, maar de weeftechmek veranderde
niet veel tot de komst van de Romeinen in
30v.Chr.
bodem \'itn spaanplaat
35
Kunst en ambacht
•^ ƒ>;<• kruik uit lift MitUfiiriik
hcffi ilc i'i'nn r.m een knielende
i-ii'iiu' i/ic cc» /i ( i/)}' i/c Ihit-'t iyr/r
(.'.eleettien <ieitk<-n i/.if /ii-f ;c/f> re»
voorstelling L\in ?ijn i\iu tic godin
/>i> i/i'c /M»»' ciVH t lont-, iwtit.
Moedermelk werd beschouwd >it< t-1-n
krachtig geneesmiddel /<\'cn ciVt/r
c/i ii'civ/ i'iiiik bewaard in kruiken en
potten.
HUISHOUDPOTTEN werden vervaardigd van
r i v i e r k l e i . I r weid eerst tij n /,ind door de klei gemengd
zodat je er makkelijker mee kon werken, l )e
pottenhakkers vormden daarna de potten door middel
van de spiraalmethode en streken ze van binnen en
buiten glad tot een opvallend gelijke dikte. Meestal
wreef men met een platte steen over de buitenzijde van
de potten voordat ze werden gebakken om /e een
glanzend rood aanzien te geven. Andere werden
beschilderd met zwarte patronen of voorzien van
groetjes door een kam over het Oppervlak te halen.
DE POTTEN WERDEN GEBAKKEN in ovens waarin
men hout stookte. De ovens li.idden de vorm van een
bijenkorf en waren van leemsteen.Je moest voortdurend
opletten ot de temperatuur hoog en gelijk bleet.
MAAK ZELF EEN KLEIPOT
Je hebt nodig zelfhardende klei, scherp
potlood, verf
1 Kneed de klei tot je er makkelijk mee
kunt werken. Maak een platte, ronde
bodem voor je pot. Bewaar de overige
klei in de vorm van een bal, zodat het
niet uitdroogt.
2 Pak wat klei van de bal en rol twee
lange slierten van gelijke dikte. Maak
met het potlood krassen in de rand van
de bodem, zodat de klei goed blijft
plakken.
3 Bouw de zijden van de pot op met de
slierten (zie boven). Maak een derde
sliert vóór je de tweede gebruikt enz.
om ervoor te zorgen dat ze allemaal
even lang zijn. Kras steeds in elke laag.
VEEL POTTEN EN KRUIKEN kregen een spits
toelopende onderkant, waardoor je ze in een standaard
of een u i t h o l l i n g in de grond kon zetten. In het begin
werden ze versierd met geometrische patronen op een
rode ondergrond, of spiraalvormige en gevlekte
motieven /adat het leek alsof ze uit steen waren gehakt.
TIJDENS HET NIEUWE RIJK vervaardigde men
sierva/en en gestileerde beeldjes van mensen en dieren.
In plaats van de rode en zwarte decoratie uit vroegere
jaren, beschilderde men potten in die tijd ook met een
telle kleur blauw, een verKtot die men uit koper ot
kob.ilt haalde.
w
Wat maakten ze?
1.-n ,ilhii<;tt'n i\iti< uit lift \inin'f
kijk nii'l tni liuifff /M/\ ntfiflt'^fi iiifi
bloemenkransen ivu >fi ( i%.
METALEN VAZEN, schalen en open potten \\erden
gemaakt van goud, brons en koper door platen metaal
rond een aambeeld - een zwaar houten ut" stenen blok
ie h a m e r e n . Heelden, gereedschap en wapens vormde
men door het gesmolten metaal in een aardewerken ot
stenen nul te gieten. Alle metalen \ \ e i d e n .iK /(.-ld/aam
en kostbaar beschouwd, want
ook al was er voldoende
voorhanden, het uitgraven
ervan was een duur,
lastig en tijdrovend
proces.
A Dr-rc 'wetubeket' r.iu ..iliift snis ecu nut Je
ic i/c i'/\'Mi'io r,ui ïbelanfhamons MW
5 Wanneer je pot klaar is.
werk ie hem netjes af door
de binnen- en buitenkant
glad te strijken. Maak een
rand of, als extra
versiering, een paar oren.
Laat de pot drogen volgens
de aanwijzingen op de
verpakking van de klei.
4 Wanneer je bij het breedste punt
aankomt, stop je en strijk je je pot van
binnen en buiten glad. Maak krassen in
de bovenkant vóór je verdergaat met de
slierten.
STENEN VATEN maakte men van
de grote, boven de grond
uitstekende rotsen van mooi gevlekt
steen in de woestijn en heuvels
rondom het Nijldal. Herst zaagde
men blokken steen uit, die daarna
aan de buitenkant met beitels,
boogboren en raspen werden
bewerkt.Tot slot boorde en beitelde
men de binnenkant uit.Vazen met
een smalle hals bestonden uit twee
aparte stukken die met cement aan
elkaar werden gezet.
6 Verf je pot donkerrood
net als terracotta uit het
Nijldal. Wanneer dat droog
is. schilder je er een paar
zwarte geometrische
patronen op.
37
Kunst en ambacht
n
A D/r i
-fliüi i\jn ffii muurschildering int lu-i ^it \\m
i/tcr/jrcr i n'/ /ie/ Middenrijk. Mogelijk gebruikte
ivn coSrdinatensysteem nu-t rui.;/cx iv» Je intrige rij
fc vi/n/i/crcN. (//c allemaal pm-ic* nvn ijrivf cr/ir
Dl HÏ s l ui v i A A u n ei i t i i vi N s< hildci in n « i i : i
gesi'hilderd op de bepleisterde muren van de vetvegelde
graftombes v.m de rijken. Eir zijn bewijzen dat huizen ook niet
gekleurde muurschilderingen en patronen werden versierd.
MAAK ZELF EEN GRAFSCHILDERING
Je hebt nodig gips, water,
kom, bakje van piepschuim,
potlood, liniaal, papier en
overtrekpapier, spijker, verf,
slaalwol
1 Doe het gips in een kom, giet
er langzaam water bij en roer
constant zodat er geen droog
poeder overblijft. Meng het gips
met je vingers en zorg ervoor
dat alle luchtbellen eruit zijn.
2 Wanneer je een glad papje
hebt, giet je het mengsel m het
bakje van piepschuim tot het de
bodem bedekt. Laat dit hard
worden.
3 Kopieer of teken je eigen Egyptische
tafereel op het overtrekpapier. Je kunt. net
als de oude Egvptenaren, de figuren met
een raster in de juiste verhoudingen
vergroten.
4 Als het plakkaat droog is, leg je je
overtrekpapier erop en teken je iedere
lijn over, waarbij je hard drukt. Kras lijnen
op het plakkaat weg met een spijker
zodat je een duidelijke omtrek
overhoudt.
5 Beschilder het plakkaat met
aardeachtige, natuurlijke kleuren. Wrijf
daarna zachtjes met staalwol stukjes van
de afbeelding weg zodat het lijkt alsof
die ongeveer 3000 jaar oud is (zie
rechts).
•^ /:'<•» muurschildering uit de graftombe \\\n
/,JM<' f fotnnln-l> tlii- itt lift l)<ll th-r Kt>iiin\;i'ii
wt'ni Milth-kt. / V ftiJiu I*i< kijkt Je /iir.ii' J.IM
en nr/if.% HIM lu-in >M.H Je \fsti l foms.
Wat maakten ze?
DE TEKENKUNST, en de bijbehorende regels,
ontwikkelde zich samen met de schrijfkunst.
Kunstenaars tekenden en schilderen niet wat ze
zagen, ina.ir datgene \ \ a . u \ a n /e \\ isten dal het er
was. Als ze bijvoorbeeld een kist schilderden en
wisten dat er in een v.m de laden een halsketting lag,
toonden ze misschien een zijaanzicht van de kist met
daarop de halsketting. Hn wanneer ze een tafereel
M hilderden. legden ze met gewoon vast w.u ze
vanuit hun eigen gezichtspunt zagen, maar
schilderden ook alles en iedereen die erbij aanwezig
waren.
ER GOLDEN WELOMLIJNDE REGELS voor kunst
omdat zij een \\elomlnnd doel had: tot leven komen
in de volgende wereld. De mensen en voorwerpen
in het hiernamaals moesten volmaakt zijn, /odat op
gr.it- en tempelschilderingen nooit dood. ziekte ot
ouderdom werd afgebeeld.
MENSEN EN VOORWERPEN werden plat getekend
vanuit de ge/u htshoek waaruit ze onmiddellijk herkenbaar
waren. Mensen werden bijna altijd getekend niet hun
gezicht, armen en benen in profiel (omdat die dan
makkelijker te onderscheiden zijn), maar het oog en de
schouders zaten aan de voorkant. Mannen werden vaak
afgebeeld met een donkere h u i d . aangezien ze in de zon
werkten, terwijl vrouwen een bleke huid hadden, omdat ze
meer tijd binnenshuis doorbrachten.
X MEN LEGDE DE JUISTE VERHOUDINGEN VAST
zodat mensen in het hiernamaals door de goden konden
\\orden herkend, maar ook om leerlmgsehilders van
richtlijnen te voorzien. De meeste leerlingen gebruikten
een vierkant raster als hulpmiddel. Op één schaalverdeling
uit liet Middenrijk telt een staande mens. van de grond tot
Je haargrens, l H vakken, waarbij de schouders in vak l d
begonnen, het middel in vak 12 en de knieën tussen
6 én 7.
VERFSTOFFEN werden gemaakt van tot poeder
gemalen mineralen en andere natuurlijke materialen.
Dit zijn slechts een paar voorbeelden:
Zwart
houtskool
Rood
Wit
Blauw
oker
Ciroen
Geel
poeder van kalksteen
koper/kobalt
malachiet
i|A'io\ide
.\ /,!/,»< /nef, tru
kopcroxide, \rcrti
\H'ni.iIfii i'ii \;<'
\nhu-. Syiti en
Je ( )ostftijke
iifcfc er : t 'iir/
39
Lezen en schrijven
HET OUDE EGYPTISCH
l )e oude Lgyptenaren hadden een geschreven taal
en legden alles vast; dit is één reden waarom we
zoveel van hen weten. Alle juridische en zakelijke
overeenkomsten werden m documenten vastgelegd,
zodat de weinigen die konden lezen en schrijven
erg in trek waren. Men noemde hen schrijvers. In
plaats van een alfabet maakten ze gebruik van
hiërogliefen, of tekens, oni geluiden weer te
geven. Er waren er in totaal meer dan 700, die in
verschillende combinaties bepaalde betekenissen
hadden of stonden voor groepjes
van twee of drie
medeklinkers.
behoort tot een taalfamilie die
zich over Noord-Afrika
en \X'est-Azië
verspreidde. Sommige
talen uit die familie,
zoals Arabisch, worden
ook nu nog
gesproken. Maar het
oude Egyptisch is een
dode taal, behalve binnen
de Koptische Kerk
waar het in een
.uulere vorm
voortleeft.
DE STEEN VAN ROSETTA vormde
J
de sleutel bij liet ontcijferen van
hiërogliefen. Op de/e /warte steen
staan inscripties in drie
verschillende falen: Grieks.
demotisch schrift en hiërogliefen.
De steen werd in 17W ontdekt bij
Rosetta in de Nijldelta en later, in
1822, ontcijferd door de Franse
geleerde Jean l nincois Champollion.
h
ra
A e
A Hel Iwenste ileel iwi tl e Steen IMII
ki'M'lhi i> heulirei'eti in hiërogliefen, Itet
miililel.-ite in <lenton-Ji -c/in/r en liet Mtdcrste
in liet driek*.
A Diw het $ehmik i'-ni Hiërogliefen n\i< liet it^ewikkeld en nwilijl: om ie leren schrijven.
HIËROGLIEFEN werilen in het steen v.ui inonunienten gehakt, op de muren
van tombes geschilderd en gebruikt voor het maken van een cartouche, of
persoonlijk zegel, die je als handtekening kon gebruiken.
hiërogliefen
Hoe communiceerden ze?
A Hft piilct iwi a-n schrijver had gleuven
iwr rirtpcniifii ai uithollingen ivor i,
SCHRIJVERSSCHOLEN hoorden bij
tempels en het k o n i n k l i j k hof.
Jongens uit rijke families begonnen
op hun negende .1,111 een vijfjarige
opleiding op een school of bij een
privé-leraar, ter \\ i j l
thuis leerden lezen en
schrijven. Slimme
studenten
studeerden
wiskunde,
natuurwetenschap en
geschiedenis, hen goed
opgeleide schrijver kon zich
opwerken en heel rijk en machtig
worden. Eén zo'n schrijver,
Horcmheh, trouwde met de
dochter van een farao en
werd xelt farao.
MAAK ZELF EEN PENNENHOUDER
Je hebt nodig rietstengels, stroken
balsahout met bovenstaande figuren,
plasticlijm, poederverf, hobbymes
1 Snijd riethouder en verfvakjes uit
(zie boven). Leg de lagen hout op
elkaar en lijm ze vast. Laat dit drogen.
2 Leg de pennen in de houder. Vul de verfvakjes met poederverf die lijkt op gemalen
mineralen. Je schrijverspalet is nu klaar.
Egyptische uitvindingen
De Egyptenaren waren een slim,
nieuwsgierig volk. Ze vonden veel dingen
uil die we ook nu nog kennen. Naast hun
ingewikkelde vorm van beeldschritt (zie
pag. 4O), hadden ze vooruitstrevende
ideeën over geneeskunst, het meten van
tijd, wiskunde en astronomie.
1)1 01 Dl l-XiYI'TENARhN \crdeelden ik eerst, volk h t jaai
in 3 (o dagen en de dagen in 24 uren. Het Egyptische jaar werd
als volgt ingedeeld: lo dagen ~ l week; 3 weken = l maand;
4 maanden = l seizoen; 3 seizoenen + n heilige dagen - l jaar.
DE WATERKLOK, het meest voorkomende Egyptische uurwerk,
was een pot niet strepen ,i.m de binnenkant. De tijd wen!
gemeten door te kijken hoe hoog het water stond, dat door een
gaatje in de hodem wegdruppelde. Geleerde mensen, zoals
priesters,gebruikten zonnepalen, ideaal m het zonnige k l i m a a t ,
om te zien hoe laat het was.
MAAK ZELF EEN WATERKLOK
Je hebt nodig pot van zelfhardende klei
(beschilder en vernis de binnenkant om hem
waterdicht te maken), priem, waskrijt, waterkan
vol water, kopje of glas
EGYPTISCHE ARTSEN waren bijzonder vergevorderd voor
hun tijd. Handboeken op papyrus onthullen dat ze
gedetailleerde kennis bezaten over lichamelijke processen zoals
de spijsvertering, bloedsomloop en het zenuwstelsel. Die
kennis was voornamelijk verkregen door het eeuwenlange
balsemen van de doden, /.e bestudeerden ook de symptomen
van zieke mensen, teneinde aandoeningen en /iekte te
begrijpen, en gebruikten planten en kruiden, zoals knoflook
en jeneverbessen, als medicijnen.
OOK HECHTTE MEN WAARDE aan de helende k r a c h t e n
van tovenaars. Er werden spreuken gezongen om genezing te
bewerkstelligen en letsel, / l e k t e en gevaar at" te weren.
He t gemummificeerde lnwtil i«» .Y<7>cnj, /n>i>/</ iw/i </<• koninklijke
occ.v II!- Balseming l<rnU- (irt>cn m7 <>irr anatomie.
1 Prik met de priem een gaatje in de zijkant van
de pot, net boven de bodem (zie links). Zet glas
of kopje onder de pot om het uit het gat
druppelende water op te vangen. Vul de pot met
water.
Wat wisten ze?
MAAK ZELF EEN ZONNEPAAL
7.00
t
Je hebt nodig: houten stok, horloge
1 Zoek een plek m je tuin waar het heel
de dag zonnig is.
2 Duw de stok in de grond en geef aan
waar de schaduw om 7.00 uur valt. Kijk
elk uur waar de schaduw valt en geef dit
telkens aan.
> H
matenstelsel ttvrktf .i!"
volgt:
afstand nin </<• flliih\\\>
ri»( uitgestrekte
= t c/
c/ = crrcH palmen
inngerbreedtes
2 Meet de tijdsduur op van het wegdruppelende
water en geef om de vijf minuten het waterpeil aan
door een krijtstreepje in de pot te zetten. Als de pot
leeg is, vul je hem opnieuw en kijk je of de strepen
kloppen.
MATEN hielden verband met het menselijk lichaam. De
voornaamste maat vv.is de el, die overeenkwam met de
a K t a n d van de elleboog tot het topje van de middelvinger.
De el werd onderverdeeld m palmen en vingerbreedtes.
VOOR HET BOUWEN VAN PIRAMIDEN maakte men
gebruik van wiskundige berekeningen waarbij
ingewikkelde geometrische figuren kwamen kijken. De
Egyptenaren hadden geen tekens voor getallen tussen twee
en negen.
1 = 1
10 =
dus 13 schreef men zo: f \ 11 l
14(. .ik volgt: /3 r\r\ | i |
3 Na een hele dag zon, waarbij je elk uur
op de grond hebt aangegeven, is je
zonnepaal helemaal af. Als de zon weer
opkomt, kun je zien hoe laat het is.
43
Boten en strijdwagens
De N i j l was de snelweg van l-gypte. Boten konden
stroonutwaarts naar het noorden van het land
drijven, en stroomopwaarts varen met behulp van
de noordenwind naar het zuiden. Het Egyptische
hiëroglief voor het reizen naar het noorden is een
boot zonder zeil of mast; voor het
reizen naar het zuiden is het een
boot met volle zeilen.
-cii tvrgnltl
A'i tanchamon <i/>
harpoetiier <^> <•< n
papyntsboot.
DE EERSTE BOTEN werden gemaakt
v.in papyrusstengels, samengebonden niet
touw van rietve/els. Zo rond 32<H) v.( I n
werd er hout geïmporteerd uit Libanon en
bouwden scheepswerven aan de Nijl
houten sehepcn.
>
MAAK ZELF EEN RIETEN BOOT
Je hebt nodig: bundel rietstengels of
gedroogde grashalmen, schaar, dun
touw, rijgnaald, balsahout in vorm van
steel en blad voor stuurriem, zes
rotanstengels voor dekhuis, lijm
1 Bind touw op gelijke afstand van elkaar
rond een bundeltje rietstengels. Maak
op die manier 7 a 8 bundels en naai ze
aan elkaar. Knip de uiteinden bi| zodat de
bodem van \e boot lijkt op het voorbeeld
linksboven.
2 Maak 2 langere bundels voor de
zijkanten (zie linksboven). Naai ze vast
met de rijgnaald en het touw. Vul het
midden zo nodig op met meer bundels
en zet ze aan de bodem van de boot
vast Izie boven).
Hoc reisden ze?
DE MEESTE EGYPTENAREN staken de Nijl over met
een veerboot, want er waren geen bruggen.Veerboten
roeiden voortdurend van de ene naar de andere oever en
vervoerden mensen en goederen.
DE EGYPTENAREN
achtersteven
DE GROTE BOTEN van edelen en regeringsambtenaren
werden zowel voor zaken als voor plezier gebruikt.
GELOOFDEN dat de
zonneboot de zonnegod
Re elke dag van de ene
kant van de wereld n.i.n
de andere kant braein. De
boot voer over een nv u i
m de l u c h t , 's Nachts zon
Re door de onderwereld
varen.
hntnii'1* rietstengels
ftiiurricin
VRACHTBOTEN
waren een alledaags
verschijnsel. Alle zware ladingen.
zoals platte stenen of" obelisken, vervoerde
men op enorme rivierschepen die werden
voortgetrokken door een vloot van kleine bootjes.
MET BEGRAFENISBOTEN bracht men lichamen over
tic rivier naar de werkplaatsen van df balsemers. Pe
oversteek werd met veel ceremonie en waardigheid
uitgevoerd.
3 Maak de achtersteven door de
uiteinden van de stengels strak samen
te binden, omhoog en om te buigen.
Bevestig met het touw zoals boven
(natte stengels buigen makkelijker).
Doe hetzelfde voor de boeg.
VEESCHEPEN waren b i j z o n d e r brede boten met een
plat dek. Ze waren bedoeld om het kostbaarste bezit \ , m
een Egyptische boer te vervoeren: /ijn vee. Deze dieren
toonden zijn ware rijkdom en moesten koste \ \ a t het
kost beschermd worden.
KONINKLIJKE BOTEN zorgden ervoor dat de t a i a o
heel stijlvol en comfortabel kon reizen. Enorme,
overdekte boten beschermden de koninklijke familie
tegen de felle zon en tegen nieuwsgierige blikken van
bun onderdanen.
4 De bodem van het dekhuis bestaat
uit latwerk van aan elkaar gelijmde
stengels; het dak is van m halve cirkels
gebogen rotan, vastgemaakt met touw.
Vul het dak van binnen op met korte
rietstengels.
5 Lijm de bodem van het dekhuis op de
boot en plaats daar het dak op. Lijm steel
en blad van de riem aan elkaar. De stok
op de achtersteven is een steun voor de
stuurriem, zodat die stil kan liggen. De
boot kan nu te water gelaten worden!
45
Boten en strijdwagens
ZEESCHEPEN moesten groter en sterker zijn dan
rivierschepen, maar /e werden wel op dezeltde manier
vormgegeven. Ze werden gemaakt van hout,
voornamelijk eederhout, dat uit de heuvels bij liyblos,
een /eehaven in Libanon, kwam. Zeeschepen stonden
dan ook bekend als'Hyblosboten'.
V ~-* GEWONE EGYPTENAREN gingen weinig op
reis. Sommigen kwamen niet verder dan het volgende
dorp en maakten, als /e het konden betalen, eenmaal in
hun leven een pelgrimstocht naar Abydos. een religieus
c e n t r u m in het zuiden. Over het algemeen stonden
mensen heel wantrouwig tegenmer heilige plaatsen en
\ o n d men bet veel verstandiger om thuis te blijven. Hun
grootste angst was om m een vreemd Lmd te sterven,
want ze zouden daar geen goede begrafenis krijgen en
/odoende onvoorbereid aankomen in het hiernamaals.
(rondhout n
h< r
i
loef (achterste
t'iiii het :eil)
\riinf i'/ tuigag
ftiiHti'cn riw het
liij-.cn en .-.{rijken
fiin hel zeil)
(achterkant >Y/N/>>
helmstok
(handgreep
A ƒ;'(•« modelzeilboot gevonden m lui $t,it
Tbctatuhamott, compleet tnet roetspanen en linnen zeilen.
/<• sturen)
X w DE OPBRENGST VAN DE
BUITENLANDSE HANDEL haalde Egyptenaren
toch over om te gaan reizen. In het zuiden lag
Niibië (nu Soedan), rijk aan goud,
koper en halfedelstenen. Men bracht
ook vreemde dieren, zoals apen, giraiten
en panters, mee naar huis.
£ IN HET NOORDEN lag de Middellandse Zee,
maar de Egyptenaren bleven langs de
vertrouwdere noordoostelijke kustlijn en
handelden met het huidige Israël, Libanon en
Syrië. Syriërs reisden ook naar Egypte. Ze zagen
er heel anders uit en de oude Egyptenaren keken
raar aan tegen hun kleurrijke kleding en baarden.
titihhele ^innnieiti
Hoe reisden ze?
Mild
lit-t < ii
v
A Kci'-rr» /KT (Vo/ u\i.- belangrijk iivr Je Egyptenarcn, ^^,il< ivfc
Wiit'f i/// /irf ,i,mt,il hi'tttfii nwiifllwii, .:»u/> i/ccr. i/.ir <iic»i KI
graftombes plaatste.
~ IN HET OOSTEN lag de Rode Zee en het
geheimzinnige land Punt. In Egyptische teksten wordt
dit land vaak genoemd als de plek waar zeevarende
handelaars op /oek gingen naar exotische, 7 wart e
homen waarvan wierook werd gemaakt. De exacte
locatie van Punt is onbekend, maar het lag
waarschijnlijk ergens landinwaarts voor de kust van
Soedan ot Ethiopië.
rt'flit
nwi/rJ.'
planken
wmp (omhulsel
l\lll lift
it (rrek"
lïJJl lift
M/ll'l)>
47
Boten en strijdwagens
ER WAREN GEEN GOEDE WEGEN in het oude Egypte.
Dat had geen zin onid.it de jaarlijkse o\erstroming ze zou
hebben weggespoeld. tiewone mensen moesten overal te
voet naartoe, tenzij ze het geluk h.idden een ezel te bezitten,
l Iele r i j k e mensen lieten zich door bedienden ronddragen
op een platform met een op een troon l i j k e n d e zetel.
DE OOSTELIJKE WOESTIJN, tussen de oostoever van
de N i j l en de K ode Zee, bood landroutes naar het
huidige Syrië en Libanon. He handel met de/e landen
u as belangrijk omdat ze een overvloed aan metalen en
halfedelstenen hadden. De Oostelijke Woestijn leverde
ook grondstotK-n op, zoals koper en t i n .
MAAK ZELF EEN STRIJDWAGEN
Voor de wielen heb je nodig papier,
potlood, passer, balsahout, dunne
stokjes voor spaken en pinnen, dikkere
stokken voor as, houten cirkels voor
naven, plasticlijm, hobbymes
1 Maak een sjabloon voor de wielen (zie
rechts). Teken met de passer twee
delen voor elk wiel op het hout Vraag
hulp bij het uitsnijden ervan.
ZWARE VOORWERPEN, zoals stenen en standbeelden,
werden op een slee gebonden en door mannen niet
touwen voortgetrokken. Onder de voorzijde van de slee
goot men water of olie om hem beter te laten glijden.
2 Zet de wielen m elkaar; duw spaken in
boorgaten in de naaf en lijm ze aan de
binnenrand van het wiel. Maak as vast
met pin (zie boven). Verf.
V ~* IN HET WESTEN lag een woestijngebied,
bevolkt door nomadische stammen, d,u tijdens de
jaren van het Oude en Middennjk bekendstond als
'l'ienn-lin.Tegenwoordig is dit Libië. Onder 'Ijt-inchu
strekte zich de eindeloze vlakte van de Westelijke
Woestijn uit, die Egypte beschermde tegen invallende
b u u r l a n d e n . Zij voorzag de oude Hgyptenaren ook v.m
kalksteen, die ze in de streken dicht bij huis uithakten.
ER WERDEN LANGE
TOCHTEN over land gemaakt om
handel te drijven met buurlanden 111 het oosten,
maar ook om mijnen te ontginnen en steen uit te
h a k k e n m het westen. F./els werden beladen met
goederen en meegenomen op lange tochten door de
w o e s t i j n . Kamelen, ideale dieren voor het reizen door
de woestijn, tleden pas hun intrede aan het begin van de
Romeinse periode in 30 v.Chr., toen plunderende leden
van een stam het vruchtbare N i j l d a l binnenvielen op die
merkwaardige, snelvoetige beesten.
^ Dit relief in stccti. ttit tic tcmpt-l \\in Rtinttcs II, /ivm r/r l,u.i<< >li\nu >fr//</r trekt c>p ecu Strijdtuagett fi/</ni> tic ivn'ivnn^ i;ni hel
clc<i>cii .V»/>ir.
Hoe reisden ze?
X ^^ DE STRIJDWAGEN werd door de Hyksos uit
Zuid-l'alestina in Fgyptc geïntroduceerd, /e vielen .1.111
liet einde v.in liet Middennjk het deltagebied v.m F.gypte
b i n n e n . De rijken waren de enige mensen die /u h een
stt i|d\\agcn konden veroorloven. Ze gebruikten de
wagem vooi de j .ie l u en voor zakenreizen.
Voor de kooi heb je nodig balsahout,
gesneden en geschuurd zoals boven;
staanders en aslager (zie rechtsboven),
touw, rotan, plasticlijm
WAGENWIELEN waren een wonder van techniek,
gezien het weinige gereedschap d.it men voorhanden h.id.
Ze bestonden uit gebogen segmenten van hout,
samengebonden niet een lereti band. Aanvankelijk reden
alle strijdwagens op wielen met vier spaken, maar tijdens
het Nieuwe K i j k kwamen er twee extra spaken bi).
3 Lijm houtdelen aan elkaar (zte boven}.
Bevestig rotanleuning met touw op
staanders. Lijm en bind voorsteunen van
rotan in een Y-vorm.
Voor het voltooien van je wagen heb
je nodig canvas, uitgesneden en
geverfd zoals boven; lijm, vlechtnet, dun
touw en rijgnaald, verf, viltstiften
4 Leg stroken net uit
elkaar over het frame en lijm ze
aan elk uiteinde vast. Vlecht er
verticale stroken door en lijm
die vast om bodem te vormen.
Lijm zijden van canvas
vast en bevestig
disselboom met touw
Schuif as en wielen op
hun plaats en bind vast
met touw. Verf.
bodem ivtn gtvhckttn
/ccr i'/ iïi7 o ' r i-iw
49
Bewaken van grenzen
Het oude Egypte was de eerste rijke eti m.ichtige
beschaving in de geschiedenis. ] )n wekte n a t u u r l i j k de
afgunst op van buurlanden die een deel van Egypte's
rijkdom voor zichzelf Wilden, l )e Egyptische farao's
hadden liever niet invloed dan met oorlog gebieden
willen veroveren, maar ze deinsden er beslist niet voor
terug om de grenzen van Egypte uit te breiden. Ze
bouwden torten ter bescherming en maakten, indien
nodig, korte metten met indringers.
A ƒ Mkfii Ihiililcii i;uk' trn mt-t gomt hi'ttfktc <,lni<h\
MAAK ZELF EEN SCHILD
Je hebt nodig: dik karton, schaar,
canvas, potlood, touw, plasticlijm,
verf
1 Knip karton m de vorm van een schild
Izie hierboven). Knip daarna een stuk
canvas uit in dezelfde vorm, alleen
groter.
2 Lijm canvas op karton. Teken rondom een
brede rand. Verf het deel binnen de rand wit
met bruine vlekken, zodat het lijkt op een
koeienhuid.
Pijlpunttn irt'ith-ti mr< -M/
ttitikt i;iit k<->}«t t-n uuren
(>/n lift
stachtoffti
tt-
HET KONINKLIJKE LEGER
bestond, tijdens het Oude en Middenrijk,
int een kleine groep beroepssoldaten en de lijfwachten
van de farao. Als er een veldtocht op touw werd gezet
riep men de landarbeiders onder de wapenen. Rond
die tijd bestond het leger uit voetsoldaten, die waren
bewapend met pijlen en bogen of bijlen en speren, en
die zich beschermden met een groot schild van hout of
leer.
« TIJDENS HET NIEUWE RIJK was .Ie oorlogvoering
veel meer georganiseerd. Het leger was groter en werd
beter geleid, terwijl paarden en strijdwagens voor extra
snelheid zorgden. Soldaten kregen een goede training en
mochten na een succesvolle veldtocht slaven en
goederen van overwonnen legers meenemen.
Wie waren hun vijanden?
/><• Aiftio uvni nw CI'/H i;it>cJ »>/> '/< r
slagveld beloond uu-t een gouden vlieg.
*~* BINNEN HET
OFFICIEREN hadden een comfortabel ingerichte
rent. c\eiuK koks en schrijvers om voor het eten te
zorgen en een dagelijks verslag
van de strijd bij te houden.
KONINKLIJKE LEGER had
je verschillende divisies. Hlkc divisie bestond uit
4"00 voetsoldaten en een eliiekorps van l OOI l
\\agenmcnncrs. Die werd d.in weer onderverdeeld
in 2(1 compagnies van 250 in.inst happen:
200 voetsoldaten (in vier eenheden van
50 man) en 50 wagenmenners.
~^ WAGENMENNERS vochten
niet z'n tweeen op een strijdwagen
en werden beschouwd als superieur
aan de andere soldaten. Ze hadden
hun eigen barakken en werden
slechts tijdelijk ondergebracht bij
een compagnie.
BIJLEN EN SPEREN hadden een
houten handvat en een bronzen
snijgedeelte. Soldaten droegen
een beschermende tuniek
met metalen schubben
ot wikkelden leren
banden rond hun borst.
ER WERDEN KAMPEN OPGESLAGEN
wanneer het leger onderweg was. Rond de
buitenkant groet" men een greppel en van de
schilden van soldaten maakte men een muur.
MAAK ZELF EEN STRIJDBIJL
Je hebt nodig hobbymes, li|m,
stok, potlood, touw,
zilverpapier, zaag, karton
1 Teken een bijlblad op karton en snijd
'het uit. Sngd voor elk bijlblad twee
vormen uit; maak de ene zijde iets
korter dan de andere.
2 Vraag hulp bij het inzagen van de stok
tot de lengte van het bijlblad (zie
boven). Kras met potlood een patroon
op het blad.
3 Lijm de twee zijden van het blad op
elkaar, met de lange zijde onder. Leg
zilverpapier op het blad en wrijf over het
patroon. Schuif bijlblad tn de stok en
bind vast met touw (zie links).
Goden en het hiernamaals
l >e oude Egyptenaren geloofden stellig in t.il van goden die alles
beheersten van zon en m.un tot liefde, wijsheid en oorlog.
Sommige waren nationale goden, die in grootse tempels door heel
het land werden aanbeden, maar de meeste waren lokale goden, die
men vereerde m kleinere tempels binnen de steden. Een
Egyptenaar was er heilig van overtuigd dat hij ot zij na de dood
zou genieten van een pr.ichtig leven - een pertecte variant van het
leven op aarde. Om hierop voorbereid te /ijn werden de doden
begraven met al h u n bezittingen en met voedsel voor de reis naar
het hiernamaals.
DE ZONNEGOD RE, nt
Ka. neemt in de meeste
Egyptische legenden over
de schepping v,m de \ \ e r e l d
een centrale pl.i.its i n . In
één versje bestaat de wereld
uit niets dan een zwarte
oce.i.m. I X i n stijgt er een
h e u v e l van droog land u i t
de modder omhoog,
u.urop een heilige b l a u w e
lotLisbloein groeit, l >e
bloem gaat open. Re s t . i p t
eruit en schept alle dingen.
/.CM /iir/JcMijn'c/' uit liet Or
Rijk' mei /ii((i<i Mykerinos,
iMijMi/c /nvM'M de godin Hathor,
hrschtwnl <)/> /«7
.«./K'OM/ICIi/.Mi/C,;,!/. CM / / / ( . I/C
personificatie r.in CCM />n>i ( i;f<tc
IM /{ l u'CM-/;\'}7>fi 1 .
SINDS HET OUDE RIJK werden er dierengod.'ii aanbeden. De
Egyptenaren .issocieenlen het k a r a k t e r van een dier vaak niet dat vjii een
god. Ook in het Nieuwe Rijk bleet nien de meeste goden afbeelden met
de kop of het lichaam v.m een dier.
l-.cn
/'(•(/<//(• i'iiii .-\inon-Hi; ct-n ^<il tut lift .ViVmrc kijk >iu c<:n
IMDtlJc IMM (/C ^i)MM(;U(t(/ W ( ' CM .-llMi'Jf. (/C M /«•ƒ>ƒ)<•ƒ.
Wat geloofden ze?
vv</ r,ni i/r
\'Ci/ i'iiii ilc
.M/;<Y7'f))v;
m.i,»/
l'ill! (/(
necropolis
DE EGYPTENAREN VEREERDEN honderden goden
en godinnen, die veelal tamilie van elkaar waren. Sjoe,
/oon van Re, was de god \ a n de Uu hl. Noet. de doehter
\-an Sjoe, \\as de hemelgodin wier lu haam, gedragen
door haar vader, zich uitstrekte over de hon/on. /e
trouwde met tieb, haar broer en god van de aarde. Hun
erfgenamen \\.uvn Isis en Osiris (god v.m d..onderwereld) en s.imen legeeiden /e Egypte. Seth, de
broer van Osiris en Isis, en god van liet k u a a d , was
l'.lll
./('
onderuvreld
jaloers, l lij \ermoordde Osiris en sneed diens lichaam
in stukken. Anoebis. god van de balseming en de doden.
\vT/anielde de stukken en de godin Isis bracht ( Xiris
lot leven.
TEMPELS vormden de aardse \\oningcn van de goden
en godinnen. Alleen priesters en priesteressen mochten
naar binnen. ter\\ ijl ge\\one mensen bij de poorten
baden.
MAAK ZELF ANOEBIS
Je hebt nodig: dun ijzerdraad
{dubbelgevouwen en
samengedraaid voor extra
stevigheid), buigtang,
zelfhardende klei, plasticverf
(goud en zwart), vernis
1 Maak skelet door het draad m
bovenstaande figuur te buigen.
Knijp verbindingen goed en
stevig vast met buigtang.
2 Bedek je skelet met klei. Maak een
ruwe vorm (zie boven) vóór je begint aan
de oren, ogen en poten. Laat dit drogen.
Daarna verf en vernis je Anoebis
(zie links).
A Anoebis,god \\m ./c necropolis, i>/ </i></o),
.)/•• ft'ii i.
iltiitl c'/> begraafplaatsen rondhingen.
53
54
Goden en het hiernamaals
DE EGYPTENAREN GELOOFDEN dat de onderwereld, Doeat, een
land vol gevaren was. Vandaar dat men de overledenen een reisgids
meegaf die bekendstond als het dodenboek. Dit boek en het kennen
van alle juiste spreuken, garandeerde een veilige reis door de
onderwereld n a a r de l l.tl van de Twee Waarheden.
IEDEREEN WILDE na de dood naar het hiernamaals, een volmaakte
versie van Egypte. Als een Egyptenaar was gestorven en in de Hal van
de Twee Waarheden arriveerde, \\erd h i j door Anoebis, god van de
doden en balseming, naar een weegschaal geleid. Na te zijn
ondervraagd, werd hierop zijn hart gewogen tegen de veer van de
waarheid. Als de persoon eerlijk was, kreeg hij van Osiris een vrije
doortocht naar het hiernamaals. De harten van de zondaars werden
verslonden door een godin die bekendstond als de Verslindster van de
l )udeii. In het paradijs was geen plaats voor /leien /onder hart.
ER ZIJN GRAVEN van gewone mensen gevonden, en het lijkt erop dat
ze in rieten of houten kisten werden begraven, samen met hun
be/ittingen en voedsel, teneinde er zeker van te zijn dat ze het
hiernamaals bereikten.
A Hei schitterende dodenmasker I\IN </<• ;»»ut>r
Jtmw Tbetanchamon hcciili hem .j/ <i/> f )s/n>.
de god i'ttn </c onderwereld. Het «ijv^r/ /.>
gemaakt van goud »»<•/ inlegwerk, i> 5-/ cm
/fivtj ei/ im;u/ /neer </ ( m /'J /.'/V
DE LICHAMEN VAN DE RIJKEN werden begraven met een voorraad
wereldse goederen voor de eeuwigheid, evenals beeldjes van dienaren
die op de akkers van de goden moesten werken om hemelse
belastingen af te betalen. Men legde ook modellen van bakkerijen,
werkplaatsen, schrijvers en priesters in tombes, zodat de doden alle hulp
en raad zonden krijgen die /e nodig hadden.Tevens geloofde men dat
de doden een lichaam nodig hadden in liet hiernamaals; de reden
waarom l i j k e n werden geconserveerd.
MAAK ZELF EEN DODENMASKER
Je hebt nodig grote grondplaat,
boetseerklei m de vorm van een bebaard
gezicht met nek (zie boven), vaseline,
karton, krant in repen gescheurd,
behangplaksel, afplakband
1 Smeer het hoofd van boetseerklei in
met vaseline, zodat de repen papier er
niet aan vastplakken.
2 Knip vormen voor hoofdtooi uit karton
(zie boven).
3 Begin het hoofd te bedekken met
repen krant en behangplaksel. Houd de
laag papier over het gezicht zo glad
mogelijk, zodat de details van de
gelaatstrekken niet verloren gaan.
Wat geloofden ze?
HET DUURDE 70 DAGEN om een lichaam klaar te
in.iken voor de begrafenis. Perst verwijderde men de
hersenen en alle inwendige organen (behalve het hart)
en legde die in
canopen
DE LAATSTE CEREMONIE voor de begrafenis
bestond uit het openen v.m de mond. De priester raakte
de mond van de m u m m i e aan met rituele instrumenten,
/odat de overledene m vl.iat /on / i j n te eten. te spreken
en te ademen in het hiernamaals.
l)c iniiinniu- i\m ecu volwassen r
r,in .'mijnr^ 1111)11 r.C.hi.
VERVOLGENS werd het
lichaam met natronknstallen (een soort zout)
ingepakt en 40 dagen te drogen gelegd. Hierna vulde
men de lichaamsholte met linnen en zaagsel en weiden
er kunstogen in d t* oogkassen gestopt. Het lichaam werd
ingewreven met lotions en voorzien van een harslaag.
Tot slot was men 15 dagen bezig het lichaam in
windselen en amuletten te zwachtelen om ervoor te
zorgen dat de vorm goed bewaard bleet.
EEN DODENMASKER maakte de mummie at.
Koninklijke maskers waren van goud. andere werden
van linnen ot papyrus gemaakt en beschilderd om ze
een gouden uiterlijk te geven.
4 Schuif de hoofdtooi van karton rond
het hoofd, achter de oren. Leg de
bovenkant van de hoofdtooi over het
voorhoofd van het model; maak met
afplakband vast aan de achterzijde van
hoofdtooi.
IN DE HOUTEN OF STENEN DOODKIST weiden
inscripties en gebeden gekerfd; meestal M hilderde men
o(i de buitenkant een paar ogen, /odat de dode naar
buiten kon kijken. Aan de b i n n e n k a n t schilderde men
een deurtje waardoor de /iel de kist kon verlaten.
5 Bedek de rest van het masker
met papier en lijm. Laat dit drogen.
Haal het hoofd er van achteren
voorzichtig uil. Pas op: de baard en
oren zijn misschien moeilijk te
verwijderen. Verf het masker.
55
Piramiden en begrafenis
Farao's geloofden dat ze in het hiernamaals goden
werden, dus hun tombes moesten heel groot zijn.
De piramidengraven werden gebouwd tijdens het
Oude Rijk. De vorm stelt de aarden heuvel voor
die a.m het begin der tijden uit de duistere oceaan
opsteeg en waaruit de scheppergod Re ontstond
(zie pag. 52). De Grote Piramide van Gi/eh is de
grootste piramide en nog steeds een van de
grootste, door de mens gemaakte bouwwerken ter
wereld.
A />c (;r<>rr l'irtnnide r,m (',i:eli rr,j> de graftombe iM
/)<• Ih'ini' i'iiti ile piramide ii'iin meer <liin 20 j.itir m beslag. De piramide
irio oorspronkelijk I4f> m hoog.
overdekte geplaveide
l l'IH
itfe r.v/'cr/> denken dttt iitfiwrnte ht*u\r*tenen nift aleeïn t'i'rr
ren /iiHijr, iielite helling t'.ui leem en
/'((/(/ tel heren i>/' de piramide
irenleu gelrokken.
Itlllg
Naarmate
tie piramide ligger
ti'eiil. it'eni de helling
Luizet i'in tii' hellingshoek
gelijk te lijnden.
HET MARKEREN
VAN DE GROND vormde
de eerste stap. Hier k\\.im
complexe wiskunde bij kijken. Voor
het uitzetten van de hoekstenen moest
men de hoogte van de piramide en de hoek
van de schuine zijkanten zorgvuldig berekenen.
zodat de punt precies in het midden kwam te liggen.
Hoe zagen hun graven eruit?
DE EGYPTENAREN HAKTEN STENEN uit met
koperen en bronzen werktuigen (ij/er \vas erg schaars).
F.en andere manier ging als volgt: langs de uit te hakken
lijn maakte men kleine gaten waarin houten wiggen
werden gedreven. Daarna goot men water over het
droge hout dat hierdoor uitzette en liet steen langs de
lijn deed barsten.
piramide iwr
OM HET PIRAMIDE-OPPERVLAK glad te maken
hakte men grote driehoekige bekledingsblokken van
eersteklas gepolijst kalksteen uit, die men van.it de punt
aan elke laag toevoegde. De/e bekledingsstenen
glansden wit in de zon. I >e steenhouwers waren /o
handig in het hakken en passen van de blokken (ze
gebruikten geen cement) d a t j e zelN nu nog
geen velletje papier tussen twee
blokken k u n t krijgen.
Piramidencomplex
nut S,ihiiif l'i!
, 1/UU'MJ.
ARCHEOLOGEN hebben
diverse theorieën over hoe de
Egyptenaren steenblokken van tweeënhalve
ton op een piramide hesen.
VOLGENS DE ÉÉN-HELLINGTHEORIE bouw de men
graftempel
DE EERSTE LAAG, of mantel, stenen werd verspreid
over het volledige grondvlak. Daarna legde men de
zijblokken. die precies aansloten op elke hoeksteen.
Ue volgende laag kwam op de eerste en dat ging zo
201) lagen door, totdat er één enkele deksteen op de top
werd geplaatst. (Hij de tirote Piramide van Cizeh was
die bedekt met een laagje goud.) Ondertussen werden
de gratkainers, voorkamers en toegangstunnels in de
piramide uit de blokken geslagen met hamers van
doleriet, een harde steensoort.
een helling van leem, waarover de stenen omhoog
werden gesleept. Maar omdat de helling niet al te schuin
kon lopen, moet zij wel drie keer 70 lang /ijn geweest
als de piramide. Er is geen puin gevonden dat erop wijst
dat zo'n constructie ooit heeft bestaan.
DE HOEKHELLINGTHEORIE stelt dat het binnenste
van de piramide werd opgebouwd uit trappen en dat er
een reeks hellingen werd aangelegd - van trap tot trap.
l )e trappen vulde men dan later op met kleinere stenen,
waarin de bekledingsstenen werden gezet.
DE HEFBOOMTHEORIE oppert dat groepen
bouwvakkers de stenen met een hefboom op de lagen
tilden.
Piramiden en begrafenis
•
A ƒ)(• ( ',iot<- Sfinx l'ii (ïi:eli /> 4500 ja.n oud. I l i i i- * m
2(1 m Jiivij, *•» bewaakt tte MV^ miiir </c piramide iwi !,ir.io
^ IN l>t PIRAMIDE liep een reeks gangen kronkelend
op en neer naar spelonken en kamers, wa.irv.ui sommige
bekleed waren met graniet. Na het verzegelen van de
grafkamer en schatkamers, kon de groep
begrafenisbedienaren via ontsnappingsschachten uit de
piramide komen.
DE GRAFKAMER werd meestal diep onder de
piramide uitgegraven. Mier legde men de kist van de
dode Lirao in een stenen bak, een
sarcofaag. Overal in de
kamer stonden stapels kisten
vol bezittingen, voedsel,
meubilair en miniaturen van
alles wat een belangrijk
persoon in het hiernamaals
nodig zou kunnen hebben.
Op de muren stonden
spreuken in hiërogliefen dude tarao ver/ekerden van
een vrije doortocht naar
het hiernamaals.
VOORKAMERS \verden
gevuld niet schatten,
zodat de farao na de
dood een rijk en
comfortabel leven kon
leiden. Men zette ook
boten neer in het graf
van de tarao, voor liet
geval zijn ziel op reis
moest.
NA DE BEGRAFENIS
verlieten de priesters de
kamer; ze liepen achteruit
naar de deur en veegden
hun voetstappen uit.
Daarna werd de deinverzegeld zodat niemand
binnen kon komen.
DE GRAFTEMPBL was
meestal een onverzegelde
kamer boven de grond.
Priesters the zich wijdden
aan het verzorgen van de ziel
van de dode farao konden
hier voedsel en ofïers aan de
goden achterlaten.
l)c doodkisten t w t koninklijke /KT.MVICH <>/ edelen werden in ecu
qggeplaatst. In ln'i .VrVuirc Rijk' umi (>/> c/Jtc Iwck </c
afbeelding t\m ecu btschermgodin
O/> kisten >h>ii<ti'n >i>tt'itkt'ti
in hiërogliefen om tic doden
i>- beschermen tijden* hun
reis ihi,n liet hiernamaals.
Hoe zagen hun graven eruit?
GRAFROVERS beroofden al graftombes van hun goud,
sieraden en kostbare oliën vanaf dr rijd dat ze voor het
eerst werden gebouwd. Men denkt bijvoorbeeld dat de
Grote Piramide bij Gizeh bijna geheel is Leeggepïunderd
toen de koninklijke macht aan het einde van het Oude
Rijk instortte.
N-/r/r ilfkati-fii t"/' punt, —
146 in
"
De farao's van het Nieuwe R i j k vonden datje te
gemakkelijk in een piramide kon inbreken, dus lieten ze
hun gratkamers in massief gesteente aanleggen. Gangen
en kamers werden diep onder de grond uitgegraven en
de ingang van de piramide werd goed verborgen.
•^ Binnenkant iwi tic (.'rc/r
//cc/ <//'<•ƒ» trr bescherming tcgt-n tli
c hij <;f;i7i. Degrajkamet
kalksteen
diepe gang
vast gesteente
/•"«* l J t
eerste grajkamer
KONINKLIJKE
GRAVEN
bevonden zich in
het Dal der Koningen
n de westoever van de
N i j l . Door de eeuwen
zijn echter alle graven
geplunderd, tip één na - de
beroemde graftombe van tarao
Toetanchamon.
59
Een wonderbaarlijke ontdekking
DE ONTDEKKING
VAN HET GRAF van
loetam hainon in het Dal
der Koningen was een van
ik opwindendste archeologisc
vondsten van de eeuw. De
tombe was al sinds 1327
v.Chr. verborgen gebleven
voor rovers.
A Oc inging twit ïoftatuhamonsgra) tn liet l),il <1ci Koningen.
Wc weten een heleboel over de oude t : ,;j;ypieiuren,
voornamelijk omdat ze hun doden bedroeven niet zo
veel gebruiksvoorwerpen voor in het hiernamaals.
Hierdoor verschaffen hun tombes een enorme
hoeveelheid informatie u.i.uinee archeologen een
gedetailleerd beek) van hun dagelijks leven hebben
kunnen opbouwen. Bovendien is het warme
en droge klimaat van Egypte ideaal voor
het bewaren van deze eeuwenoude
plaatsen en artefacten.
BEGIN NOVEMBER 1922 \\vrd het
.
graftombe
eerste bewijs van liet graf gevonden, toen
een expeditie, geleid door de Britse
aivlu-oloiïL'ii Lord Caernarvon en Ho\v.ird
C Carter, een stenen trap blootlegde die in de
rotswand was u i t g e h a k t en naar beneden voerde.
ONDER AAN DE TRAP onuk-ku- nu-n een ver/egekkingang; de deur was dichtgepleïsterd en de zegels w.iren nog
intact, l >e gang achter de deur lag vol puin. Ken tweede
deur, een/elfde als de toegangsdeur, was eveneens verzegeld.
Hoe komen we aan alle informatie?
DE VOORKAMER vormde een schitterende /ee
v.iii glimmend goud. loen ( ' a r t e r op 2(> november
1*^22 deze deur opende en /ijn kaars omhooghield,
kon hi| z i j n ogen nauwelijks geloven, De k.imcr
stond barstcnsv ol k i M c n . doosjes, beelden, bedden,
stoelen, strijdwagem en wapens, l lel leeghalen v.m
de k.inier en het catalogiseren van alle voorwerpen
duurde tot f e b r u a r i l''23.
HET LICHAAM VAN DR FARAO was op briljante wij/e
verborgen. Achter de vergrendelde deuren ,1.111 de z i j k a n t v.m
de tempel AU een tweede tempel, en een derde. Fr w.iren m
rota.ll vier tempels en toen vond men een s.mot.iag. l lierin
lagen drie doodkisten, die ,ils matroesjka's m elkaar pasten.
De laatste kist. compleet van goud, werd in oktober l')25
geopend- De/e bevatte de 3 I N K ) jaar oude mummie van
loet.iiu liamon. die een masker droeg van massief goud.
ingelegd met edelstenen en omkranst met bloemen.
overkapping
tcnt^cl
A Oirfrr i'i'nn/</<ïf Je hard geworden c
u-ntfifl niet houten
ei i tvrgnld oppervlak
tifftlc en i'icnh' Inj(/)i7
IWH verguld
schatkamer- lii<'t i
mt'i ilc ingewanden
Tbetanchamon tin- iwt hei
UITEINDELIJK drong men m februari l')23 de
gratkanier binnen door een versperde deuropening
met aan weerszijden een standbeeld van de t'.ir.io. De
kamer wen! opgevuld door een enorme gouden en
blauwe tempel. De b o v e n k a n t reikte lot ,1,111 het platond
en tussen de tempel en de muren z.it maar zo'n halve
meter ruimte.
sarcofaag
binnenkisten i/iV </<• m.i»iW
gouden doodkist cti tic mnniniif \\in Tbetanchamon
61
Verklarende woordenlijst
amulet Een sieraad gedragen als een magisch
geluksvoorwerp om de drager te beschermen tegen
onheil of ziekte.
anatomie \ Iet bestuderen van de manier waarop het
lichaam is opgebouwd.
antropoloog Iemand die de oorsprong, ontwikkeling
en het gedrag v.ui mensen onder/nekt.
archeoloog Iemand die de resten van gebouwen en
voorwerpen uit het verleden bestudeert.
artefact Hen door de mens gemaakt voorwerp.
balsemen Het met kruiden en zaltjes behandelen van
een lijk om het als een mummie te kunnen
conserveren.
beschaving Ei e n ontwikkeld en georganiseerd volk of
land.
boogboor Een eenvoudige boor gemaakt van een stok
met een punt van vuursteen of metaal. Een boogpees
wordt om de stok gewikkeld en heen en weer bewogen.
l herdoor draait de stok zodat de scherpe punt boort.
canopen Voordat een lichaam werd gebalsemd
verwijderde men de ingewanden en stopte die in de/e
kruiken om ze te beschermen tegen bezweringen.
cartouche De naam van een konmg(in) in hiërogliefen
en omringd door een ovalen rand.
cloisonné Een vorm van versiering waarbij men een
omtrek van metaal opvulde niet gekleurd email of glas.
cultuur De activiteiten, ideeën en overtuigingen van
een volk die ten grondslag liggen aan hun gezamenlijke
levenswijze.
werd door de meeste mensen gebruikt omdat je er
sneller mee kon schrijven dan met het hiëratisch schrift.
dodenboek Een papyrusrol die samen met de doden
werd begraven, l lienn stonden instructies en spreuken
die /ouden /orgen voor een veilige reis door de
onderwereld.
faience Een glasachtig materiaal vervaardigd door het
verhitten van tot poeder gemalen kwarts of zand, De
oude Egyptenaren gebruikten taience om kleurrijke
sieraden te maken.
farao Een koning m het oude Egypte. Het woord farao
betekent 'groot huis'.
geometrie l >e tak van wiskunde die zich bezighoudt
met lijnen, hoeken, bogen en ruimte. Het is een
belangrijk onderdeel van de architectuur.
henna Een roodachtige haarverf van een plant die
gevaar zou k u n n e n afweren.
herdersstaf Een staf met een haak die veel lijkt op de
staf van een herder. Het was een van de ambtstekens van
de farao {samen met de vlegel en scepter} en
symboliseerde het koningschap.
hiëratisch Een verkorte vorm van het
hiërogliefenschrift die schrijvers voor zaken, brieven en
verhalen gebruikten.
hiernamaals De oude Egyptenaren geloofden dat ze na
de dood zouden voortleven m een perfecte wereld, mits
ze veilig door de onderwereld kwamen.
hiërogliefen Een schrtftvorm waarbij voorwerpen,
ideeën en geluiden worden voorgesteld door plaatjes.
Het oude Egyptische schrift telde zo'n 700 hiërogliefen
die voornamelijk werden gebruikt voor religieuze
inscripties en monumenten.
delta Een plaats bij de monding van een rivier, waar de
rivier zich vertakt in kleinere armen en een driehoek
vormt.
inscriptie Een tekst die in steen, metaal ot een ander
hard materiaal is gebeiteld.
demotisch Een Oud-Egyptisch schrift dat rond de
zevende eeuw v.Clhr. het hiëratisch schrift verving. Het
irrigatie Het land voorzien van water zodat gewassen
kunnen groeien.
Verklarende woordenlijst /C ^
kilt Kok gedragen Jour mannen, /oals de S, hoisr rok.
Koptische Kerk De Christelijke Kerk v.ui Egypte,
gesticht in de vierde eeuw n . C M i r .
maatschappij Mensen die samenleven in een
geordende gemeenschap.
matrocsjka Hen Russisch poppetje in een poppetje, in
een poppetje en/.
mummie Het l i j k V.IM een persoon of dier dat bewaard
is gebleven door balseming.
natron F.en vorm van /out waarmee lit hamen werden
gedroogd voordat 7e werden gebalsemd.
necropolis Iien dodenstad, ofwel begraafplaats, vaak bij
een grote stad. Anoebis \\,is /o\\ el de god van de
necropolis als de god van de balseming en dood.
nomadisch I-en /wervend bestaan leiden zonder vaste
woon- of verblijfplaats.
obelisk Hen lange stenen pilaar met vier platte /ijden
en een piramidevormige punt. die dienst deed als
monument.
oker Een rode, poederachtige vorm van ijzeroxide, die
werd gebruikt als vettstot of, gemengd met vet,.ils
make-up voor lippen en wangen.
onderwereld l let gevaarlijke land dat de Egyptenaren.
volgens hun geloof, na de dood moesten doorkruisen,
voordat ze het land bereikten waarin ze het hiernamaals
zouden doorbrengen.
papyrus Hen lange, rietachtige pLmt die langs de oevers
van de Nijl groeide. De oude Hgyptenaren gebruikten
papyrus om een soort papier te maken, maar ook voor
sandalen, manden, touw en zelfs boten.
piramide Een enorme graftombe met vier schuine,
driehoekige zijvlakken,die men vooreen tarao
bouwde.
rasp Hen stuk gereedschap met een ruw oppervlak
waarmee je k u n t schrapen en vijlen.
saduf Hen werktuig waarmee water uit een kanaal
omhoog werd gehaald om het land te bevloeien.
sarcofaag Een stenen bak met daarin een doodkist.
scarabee ten magisch symbool in de vorm van een
mestkever. De scarabee was een van de krachtigste
symbolen omdat zij de zon en wedergeboorte
voorst e 11) e.
schrijn Hen plek waar heilige afbeeldingen of beeldjes
worden geplaatst en vereerd.
schrijver Iemand die de kost verdiende met lezen en
schrijven. Schrijvers reisden voor de regering vaak door
het hele land om de vorderingen van bouwprojecten en
de oogst op te schrijven.
senet Hen oud Egyptisch bordspel.
slib Zand, klei of andere grond die wordt achtergelaten
door stromend water.
stenen tijdperk I Iet tijdperk waarin de mens stenen
werktuigen en wapens gebruikte. In die periode, om en
nabij 500O v.Chr., arriveerden de eerste kolonisten in
het Nijldal.
vlegel Een werktuig voor het dorsen van graan, l >e
vlegel was een van de ambtstekens van de farao en
symboliseerde de vruchtbaarheid van het oude Egypte.
zwartkool Hen /wart poeder van looderts (bekend als
galeniet) dat men gebruikte als make-up voor de ogen.
Register
Aardewerk 36-37
amulet 14
antropoloog 5
arbeiders 17,50
are hooi ooi; 5, 57,60-61
Baarden 12
balseming 55
Osiris 53. 54; Re (zonnegod) 15.
45, 52. 53. 56; Re-Harakhty l 5;
Renenoete 27; Seth 29. 53; Sjoe
53; Lmeret 15;Tbot 35.53
godsdienst 52-59
gratkamers 5H. 59. 60-6)
gratrovers 59, 60
graftombes 5, 17. 54. 56-61
banketten 2 8 , 3 1
bedienden l 1. 13.20,21.24,28,50
belasting H.. 17.26,27
Beneden-Egypte H. 9
boten 32, 44-47
Hoven- F.gyptc 8.9. 14.52
Caernarvon, l ord 60
canopen 55, 61
Carter, Howard 60,61
cartouche 4O. 41
( ;hampollion,Jean-Francois 40
15
Dagelijks leven 24
Dal der Koningen 38, 59. 6O
danser1. 16, 31
delta 8, 9, 32, 40, 49
denumsch 4O
dodenboek 54
dodenmaskers 54-55
doodkisten 5. 55. 58, 61
Edelen 12, 16, 17,20,31,32
eten en drinken 4, 28-29,31
F.ueiu-e 14.23.28
l a i m h e 1 'J. 24. 25
farao's 6, S, l 6, 17.22.32.50,56,58,
59, 60, 61 ; Amenemhet (r, Chefren
58; ( Üieops 56; l loremheb 38, 4 l ;
Mykerinos 52; Ramses II 5, 4H;
Saliure 57;7 hoetmozes III 42;
Toetaiu Iianion 1 4, 23, 37, 44, 46.
54, 59-61
Geneeskunst 42
CÜzeh, Grote Piramide van 5, 8, 56.
59
glas 14. 15
goden en godinnen 39. 52-53, 58;
Amon 52. 53; Anoebis 53, .54; Bes
22; Chons 53; (ieb 53; Hathor 52.
53;Horus36,38,53;Hu 52;
Imhotep 22; kis 36, 38. 53;
Montoe 53; Nekbbet 14; Noet 53;
Ha.mlracht 12-13.28
handel 4,5,6,8,9,24,46,48
hiëratisch 35
hiernamaals 5. 18. 39, 46. 52, 54. 55,
56. 58,61)
hiërogliefen 35. 4o, 44. 5S
lunzen 18-23. 25
huwelijk l 'J. 24
Irrigatie 9. 26. 27
Jacht 32
Kalksteen 21.48. 57. 5(>
keuken W, 20
kinderen 10. 12. 15. 17. W, 24. 27. 30,
32
kleding 10-11
koninginnen 6, 16
kunst en ambacht 34-3')
kunstenaars en ambachtslieden 17,
34-35, 3<>
Landbouw 17,26-27
leger 6. 16, 17. 50-51
hnnen 10, 11.27.34
M a k e - u p 10. 12-13
maten 43
metalen 12. l 5, 37. 48. 57; brons 12.
28,37. 57; goud 8. 14. 15,28.37,
46. 48, 54. 55, 57, 5(). 61; ijzer 37,
57; koper l 2. 37. 46. 48. 57; tin 48;
zilver 28
meubilair 22-23
Middennjk 4. 10, 1 l, 36. 39. 48, 49.
50,52
mummies 5. 24. 55, 61
muurschilderingen 5. 31. 38-3(>
muziek en muzikanten 16, 17.30-31
Necropolis 54
Nieuwe Rijk HU 1. 12, l H. 3". 31,
34,36,37,49,50,52,59
Nijl 5, 8. 9. 1 1 , l H, 26, 28. 2'>, 32. 37.
40,44,45,59
Onderwereld 45,54
Oude Rijk 4. 10. 1 1 , 17.30.48.50,
52. 56'
overstromingen 17. IS, 26. 48
Papvrus 12. 17. H). 34, 35. 42. 44, 55
piramiden 43, 56-59
priesters en priesteressen 12, 16, 21).
53. 55, 58
pruiken l o. 12-13.28
Regering 16. 17,26,27
Rosetta, Steen van 4O
Saduf26
samenleving 16-17
sarcofaag 58. 61
scarabee l 5
scholen 17. 24. 41
schrift 39.40-41
schrijn 22
schrijvers U.. 17.35,40.41
sei/oenon 26-27
scnet 32-33
sieraden 10, 14-15
spelletjes en vermaak 30-33
spiegels l 2
sleden en doipen l 8. 25
strijdw.igens 32.48-49,50.51
Teken- en schilderkunst 38-39
tempels 5. 7. 16. 17, 18.38.52.53.58,
61
tovenaars 31, 42
tuinen 20
Uitvindingen 42-43
Versiering l O. l l . 14,20,34.36
\ e t voer 44-49
villa's 19.20.21
Wapens 37. 50-5 l
waterklok 42-43
weefgetouw 34-35
\\erktuigen 37. 49; beitel 15,37;
boogboor 37; rasp 37
wet 16, 17
weven 34-35
woestijn 8. 18,32,48
Zonnepaal 43
/warfkool 12, 13