De tweedelijn: een specialistische GGz

TOPKLINISCHE GGz
De GGz moet kiezen voor moderne aanpak1
Beleidskeuzes
De GGz is primair gericht op het behandelen van psychische stoornissen en het beperken
van de gevolgen ervan voor het dagelijks functioneren. In de verdere ontwikkeling van de
geestelijke gezondheidszorg ligt het accent op de ontwikkeling en verbetering van
zorgnetwerken rond de patiënt2. Moderne zorg is 'evidence-based' handelen en openheid in
gemaakte keuzes. De veranderingen in zorgland vragen niet alleen om wijzigingen in
organisatie, structuur en financiering, maar primair ook om moderne beleidskeuzes waarin
de patiënt en zijn zorgbehoefte centraal staat.
Voor een meer transparante, klant- en marktgerichte GGz zijn voor de komende jaren een
drietal strategische beleidsontwikkelingen van cruciaal belang.
We voorzien een landelijk dekkend aanbod van electieve, curatieve GGz alsook van
topklinische zorg, naast regionale ketenzorg en netwerken rond zorg-, woon- en
welzijnsfuncties, gericht op rehabilitatie en maatschappelijke participatie. In deze
ontwikkeling zijn openheid, toegankelijkheid, kwaliteit en innovatie leidende principes.
In termen van de dagelijkse praktijk kunnen we spreken van eerstelijns-, tweedelijns- en
derdelijns GGz, respectievelijk van generalisatie, specialisatie en topklinische GGz.
De eerstelijn: een generalistische GGz
Ambulante GGz wordt zoveel mogelijk gepositioneerd in en rond de wijkgerichte eerstelijns
gezondheidscentra. Generalistische GGz is dichtbij, laagdrempelig, kent geen wachttijden en
verdiept en verbreedt de ingezette samenhang met de huisartspraktijken en andere
eerstelijns hulpverleners.
Deze ontwikkeling impliceert een opschuiven van (een deel van) de specialistische GGz naar
de generalistische GGz. Deze generalistische zorg is in principe kortdurend, van één tot
enkele contacten en waar nodig is er ook ruimte voor kortdurende geprotocolleerde
behandelingen van zoveel mogelijk bewezen effectiviteit. Consultatie, preventie, individuele
en groepseducatie worden structurele activiteiten van de basiszorg.
Doelgroep zijn alle patiënten met levens- en zingevingsvraagstukken, met psychische
stoornissen van kortdurende aard die door de generalistische GGz behandeld kunnen
worden.
Garanties voor een doelmatige en effectieve generalistische GGz zijn onderzoek naar
klanttevredenheid, naar effect en kwaliteit van zorg en innovatie en ontwikkeling.
Bij persisterende en meer complexe problemen zal de patiënt naadloos doorverwezen
worden naar de tweedelijn.
De tweedelijn: een specialistische GGz
Door uitbreiding en verdieping van de eerstelijns GGz is de beleidskeuze voor de tweedelijn
er per definitie één van specialisatie en doelgroepspecifieke zorg. De specialistische GGz
richt zich met name op diagnostiek en effectieve behandeling van de belangrijkste
psychiatrische stoornissen. Een aansprekend voorbeeld hiervan is PsyQ, merknaam voor
een achttal geprotocolleerde en gecertificeerde psycho-medische programma's als ADHD,
angststoornissen, depressie, psychotrauma, eetstoornissen en persoonlijkheidsproblematiek.
PsyQ is een initiatief van Parnassia, dat samen met GGz Groningen en Bavo/Europoort in
enkele jaren wil komen tot een landelijke dekking van PsyQ-programma's, die een hoge
mate van klanttevredenheid kennen en aantoonbaar effectief zijn. Meer dan 80% van de
patiënten functioneert na behandeling weer geheel naar tevredenheid. Voor bevordering en
verbetering van de kwaliteit zijn alle programma's onderworpen aan effectmeting,
1
klanttevredenheid en innovatie en ontwikkeling. PsyQ is qua doelgroep gericht op mensen,
die in principe zelfstandig kunnen en willen blijven functioneren.
De specialistische GGz is daarnaast ook gericht op specifieke doelgroepen zoals Korsakovpatiënten, patiënten met autismespectrumstoornissen, met ernstige(r)
persoonlijkheidsstoornissen, duale diagnosepatiënten, etc. etc.
Werkt de GGz-hulpverlener in de generalistische zorg overwegend zelfstandig, in de
specialistische GGz werken deskundigen nauw met elkaar samen, zoals psychiaters,
psychologen, psychotherapeuten en verpleegkundigen.
De derdelijn: topklinische zorg
Topklinische GGz en acute zorg lenen zich niet voor marktwerking1. Hiervoor moet aparte
financiering gevonden worden, waarbij wellicht de financiering van topreferente zorg door
Universitaire Medische Centra (UMC's) als voorbeeld kan dienen3.
Het realiseren van topklinische GGz vraagt van een GGz-instelling een meer dan normale
investering en kennis, vaardigheden, innovatie en ontwikkeling. Belangrijk is daarin gesteund
te worden door overheidsbeleid gericht op effectieve bestrijding van persoonlijk leed, op niet
meer zorg dan nodig is, maar ook op niet minder dan noodzakelijk is. Topklinische GGz is er
voor patiënten met ofwel schaarse psychiatrische stoornissen, danwel met complexe
psychiatrische stoornissen, die qua zorg een hoge mate van specialisatie vragen. Anders
gezegd: als behandeling hier niet lukt, lukt het nergens.
Voor deze patiënten(groepen) moet passende klinische zorg ontwikkeld worden, nauw
verweven met innovatie en ontwikkeling.
Schematisch kunnen we dit als volgt weergeven:
2
fundamenteel onderzoek
O&I
toegepast onderzoek
O&I
topklinische GGZ door UMC’s
op één of enkele specifieke
aandachtsgebieden
topklinische GGZ door
GGZ-instellingen op meerdere
aandachtsgebieden
derde lijn
niet gespecialiseerde
tweedelijns GGZ
tweede lijn
gespecialiseerde tweedelijns
GGZ door GGZ-instellingen
basiszorg door bijv. SPV
of klinisch psycholoog
basiszorg door huisarts /
maatschappelijk werk en
eerstelijns psycholoog
eerste lijn
TKZ en O&I binnen de GGZ
3
Psychiatrische afdelingen in UMC's bieden topreferente zorg voor een beperkt aantal
psychiatrische stoornissen en werken daarin nauw samen met geïntegreerde GGzinstellingen, nodig onder andere voor het verwerven van voldoende aantallen patiënten.
Onderzoek in UMC's en GGz is complementair; in UMC's met name fundamenteel
wetenschappelijk onderzoek en in de GGz toegepast patiëntgebonden onderzoek.
Voor wat betreft de somatische gezondheidszorg hebben een aantal grote algemene
ziekenhuizen zich in de afgelopen jaren verenigd in de Samenwerkende Topklinische
(opleidings)Ziekenhuizen (STZ). De ontwikkeling van topklinische zorg zal zich ook in rap
tempo binnen de GGz ontwikkelen. Altrecht, GGz Groningen en Parnassia, grote
vooraanstaande (opleidings)GGz-organisaties willen middels een 'kwaliteitsalliantie' komen
tot een landelijk dekkend geheel van topklinische GGz-voorzieningen. Hiertoe wordt de
Stichting Topklinische GGz opgericht.
Topklinische GGz heeft drie doelstellingen:
1. Voor relevante doelgroepen landelijk of supraregionaal topklinische zorg bieden.
2. Toegepast patiëntgebonden onderzoek stimuleren door gezamenlijk prioriteiten te stellen
en aparte financieringskanalen te ontwikkelen.
3. Overdracht van kennis naar andere GGz-instellingen.
GGz-instellingen die deze doelstellingen onderschrijven en voldoen aan de vereiste criteria
wat betreft kwaliteit van de patiëntenzorg (waaronder innovatie en ontwikkeling alsook
instellingsgebonden criteria) kunnen participeren in genoemde stichting. Een onafhankelijke
erkenningscommissie stelt vast welke GGz-organisatie c.q. afdelingen in aanmerking komen
voor het predicaat Topklinische GGz. De door Altrecht, GGz Groningen en Parnassia
aangemelde afdelingen zullen op dezelfde criteria worden getoetst.
Ontwikkeling van topklinische GGz betekent een krachtige impuls voor kwaliteitsverbetering
en innovatie binnen de GGz. Topklinische GGz-instellingen zullen nauw samenwerken op
het speelveld van cliëntenorganisaties, zorgverzekeraars, onderzoeksinstellingen, UMC's,
overheid en beroepsverenigingen. Doel is het verhogen van de professionele standaard, de
toegankelijkheid, spreiding van en kosteneffectieve topklinische behandelmogelijkheden.
De Stichting Topklinische GGz i.o. zal binnenkort naar buiten treden met een Position Paper
waarin onder andere voorbeelden van topklinische GGz.
In een snel veranderend zorgland is de keuze van de GGz voor generalisatie respectievelijk
specialisatie en topklinische zorg dé uitdaging voor de komende jaren. Met deze keuze geeft
de GGz haar visitekaartje af.
Tenslotte …: 'Wie ophoudt met verbeteren, houdt snel op goed te zijn'.1
Dr. Geerhard E. Schaap, psychiater
Raad van Bestuur GGz Groningen
Literatuur:
1
Citaat van Minister Hoogervorst uit toespraak op congres 'Kwaliteitsverbetering in de psychiatrie',
Amsterdam, 9 november 2006
2
Beleidsvisie GGz, VWS, mei 2006
3
Zeldzaam gewoon: grensverleggende geneeskunde voor topreferente patiënten.
Uitgave NFU, november 2005
4