Een sterkere economie heeft veel voordelen

Een sterkere economie
heeft veel voordelen
Maar het
ziekteverzuim
neemt toe
De komende jaren trekt de economie weer aan. Goed nieuws, maar er zit een addertje
onder het gras. Want zodra het beter gaat met het Nederlandse bedrijfsleven, neemt het
ziekteverzuim toe. Werknemers zijn minder bang om ontslagen te worden, werkgevers zien
zich genoodzaakt minder fitte medewerkers aan te trekken, en bovenop dat alles krijgen
uw mensen de terugslag te verwerken van de moeilijke jaren die achter ons liggen.
Een onverwacht probleem dus. Wat zijn de dieper liggende oorzaken, en wat kunt u er aan
doen?
Het herstel is nog voorzichtig en de vooruitzichten zijn lang niet zo goed als in de jaren voor de
financiële crisis. Desondanks lijkt de Nederlandse economie langzaam maar zeker uit het dal te
klimmen. Het jaar 2013 gaf volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek een economische groei
te zien van 0,7 %. Hoewel de cijfers voor het eerste kwartaal van 2014 enigszins tegenvielen, wordt
ook voor dit jaar groei verwacht, vooralsnog wordt gerekend op 0,2 %. Dit is een relatief laag cijfer dat
wordt vertekend door incidentele factoren, zoals een zachte winter die minder binnenlands verbruik en
minder export van aardgas met zich meebracht.
Onderliggend zijn de indicatoren nog gunstiger dan uit deze cijfers blijkt. De investeringen nemen
toe, de koopkracht en de binnenlandse consumptie gaan naar verwachting stijgen, en de landen om
ons heen vertonen eveneens structurele tekenen van herstel. Zo bleek de economische groei in de
eurozone in het tweede kwartaal van 2014 de grootste in meer dan 3 jaar, terwijl de orderportefeuille
van het Europese bedrijfsleven goed is gevuld.
Nederland, met zijn open economie, profiteert hiervan. Voor de jaren 2015 en 2016 verwacht De
Nederlandsche Bank een economische groei van 1,6 %. Als deze verwachting uitkomt, bereikt het
bruto binnenlands product eind 2016 weer het niveau van voor het uitbreken van de kredietcrisis.
Grafiek 1 | Economische groei in Nederland 2006-2016
2008 K1 = 100 en procentuele mutaties kwartaal op kwartaal
102
2
100
1
98
0
96
-1
94
-2
92
-3
’06’07’08’09 ’10 ’11’12’13 ’14’15 ’16
Bron: CBS en DNB
2 |
Een sterkere economie heeft veel voordelen. Maar het ziekteverzuim neemt toe.
BBP-groei
schaal rechts
Niveau BBP
(volume)
De paradox: ziekteverzuim neemt toe
Uiteraard heeft deze economische groei gunstige gevolgen voor de werkgelegenheid. Niet direct, want
doorgaans reageert de arbeidsmarkt met een vertraging van ongeveer een jaar op de economische
ontwikkeling. Niettemin wordt voor 2015 en 2016 een toename van het aantal banen van 0,6 % per
jaar verwacht, en ook stijgen de reële lonen vermoedelijk licht.
Hierbij doet zich echter een merkwaardige paradox voor: zodra de economische vooruitzichten beter
worden en de arbeidsmarkt aantrekt, neemt het ziekteverzuim toe. Dit verschijnsel dateert al van
ver voor de kredietcrisis, en is nauwkeurig onderzocht vanaf ongeveer 1980. De cijfers zijn sindsdien
betrekkelijk constant: in een hoogconjunctuur leidt een daling van de werkloosheid met 1 % tot een
stijging van het ziekteverzuim met 0,25 %, en omgekeerd. Dit gecorrigeerd naar andere ontwikkelingen
op de middellange en lange termijn, zoals wettelijke maatregelen (zie grafiek 2).
Angst voor ontslag speelt een rol
Aanvankelijk wisten onderzoekers niet goed raad met dit verschijnsel, omdat je eerder zou verwachten
dat het ziekteverzuim daalt als het goed gaat met de economie en stijgt als het slecht gaat. Een
laagconjunctuur brengt immers een hogere werkdruk met zich mee, omdat het werk meestal met
minder mensen moet worden gedaan, en een hogere werkdruk leidt normaal gesproken tot meer
uitval. Bovendien bestaat er een statistisch verband tussen een laagconjunctuur en de algehele
gezondheidstoestand van de bevolking. Sombere vooruitzichten zijn immers ziekmakender dan
optimistische toekomstverwachtingen.
Dat alles zou dus moeten leiden tot een hoger ziekteverzuim als het slecht gaat met de economie,
maar het tegenovergestelde blijkt het geval. Hiervoor zijn een aantal samenhangende oorzaken
te onderscheiden. Als belangrijkste oorzaak geldt dat werknemers vrezen hun baan te verliezen.
Daarom wachten zij langer met een ziekmelding als zij zich niet helemaal fit voelen. Deze verklaring
wordt ondersteund door het gegeven dat de duur van het ziekteverzuim juist toeneemt tijdens een
laagconjunctuur. Met andere woorden: werknemers wachten langer voordat zij zich ziek melden, maar
als zij dat eenmaal doen, is het ook serieus.
Grafiek 2 | Ziekteverzuim in Nederland 1996-2013
7
6
5
4
3
2
1
0
’96 ’97 ’98’99’00 ‘01‘02 ‘03‘04‘05‘06 ‘07‘08‘09 ‘10 ‘11‘12‘13
Bron CBS
3 |
Een sterkere economie heeft veel voordelen. Maar het ziekteverzuim neemt toe.
Daarnaast speelt de angst een rol dat collega’s – als gevolg van de eigen ziekmelding – een nog
hogere workload en tempodruk ervaren. Dit is een extra reden om terughoudend te zijn. Tot slot is
het aanname- en ontslagbeleid van werkgevers van invloed. Werknemers die relatief vaak ziek zijn
krijgen minder snel een baan aangeboden, of worden bij een reorganisatie eerder ontslagen. Dat zou
betekenen dat bij een laagconjunctuur vooral het relatief gezonde deel van de beroepsbevolking aan
het werk is.
Ziekteverzuim is historisch laag
Wat ook precies de verklaringen zijn: een feit is dat het ziekteverzuim daalt als het slecht gaat met de
economie. De cijfers van de afgelopen crisisjaren tonen dit duidelijk aan: in 2011 lag het percentage
op 4,5 %, in 2012 op 4,1 % en in 2013 zelfs op 3,9 %. Dit is het laagste cijfer sinds 1996, toen
het Centraal Bureau voor de Statistiek startte met de huidige methode om het ziekteverzuim te
registreren. Daarmee heeft het ziekteverzuim nu dus een historisch dieptepunt bereikt.
Dit lage ziekteverzuim lijkt op het eerste gezicht een gunstige ontwikkeling voor werkgevers, maar
het is de vraag of dat ook echt zo is. Het aantal ziekmeldingen daalt namelijk vooral bij lichamelijke
klachten. Bij griep de laatste jaren bijvoorbeeld van 85 naar 70 %. Vaak gaat het hier om wat korter
durend verzuim. Tegelijkertijd echter neemt het aantal psychische klachten fors toe: van 17 % in 2010
tot maar liefst 35 % in 2013, dus meer dan een verdubbeling in 3 jaar tijd. Vermoedelijk is de oorzaak
een combinatie van toegenomen werkstress en grotere zorgen over de eigen financiële situatie.
Ook manifesteert dit psychische verzuim zich op steeds jongere leeftijd: in 2012 lag de piek voor het
eerst in de categorie 30-34 jarigen. De verklaringen zijn vooral sociaal en maatschappelijk van aard:
dertigers bevinden zich in het ‘spitsuur’ van hun leven, zij hebben vaak jonge kinderen en combineren
dat gezinsleven niet alleen met een drukke baan maar ook met een intensief sociaal leven. Daarbij
komt dat juist in deze leeftijdscategorie het aantal tijdelijke aanstellingen en contracten groot is, iets
dat eveneens stressbevorderend werkt.
Psychische klachten zijn lastiger te verhelpen
Deze toename van het aantal psychische klachten tijdens een laagconjunctuur stelt werkgevers
voor problemen. Vaak zijn deze klachten namelijk lastiger te verhelpen dan fysieke aandoeningen,
en bovendien duurt het verzuim langer. Dit heeft onder meer te maken met de manier waarop veel
werknemers met hun problemen omgaan, zowel tijdens de ziekte als in de aanloop ernaartoe. De
neiging is om vanwege vermoeidheid en depressieve gevoelens minder tijd te besteden aan hobby’s,
sport en sociale contacten, terwijl het bevorderlijk is voor de genezing om dat juist wel te doen.
Ook blijkt regelmatig dat werknemers en werkgevers het herstelproces bij psychische klachten te
weinig tijd geven. Zij kiezen bijvoorbeeld voor een tijdelijke reductie van de werkdruk in plaats van een
volledige ziekmelding. Soms is dit een duurzame oplossing, maar lang niet altijd. Want als er niets
wezenlijks verandert in de werksituatie of de manier waarop de werknemer met die situatie omgaat,
is het risico op uitval groot als de werkdruk weer op het oude niveau belandt. Op termijn leidt dit voor
werkgevers tot veel hogere kosten.
Het ziekteverzuim gaat weer stijgen
Aan de periode van laagconjunctuur komt inmiddels langzaam een einde, en daarmee ook aan de
afwegingen van werknemers om langer te wachten met ziekmelden. Bij een eventueel ontslag is de
kans om een nieuwe baan te vinden groter, en de zorg om de werkdruk die collega’s ervaren neemt
af. Werkgevers zijn meer en meer genoodzaakt om ook de iets minder fitte werknemers in dienst te
nemen.
De verwachting is dan ook dat het ziekteverzuim de komende jaren stijgt. Hoe en in welke mate is
nog niet precies te voorspellen. De grote vraag is natuurlijk: wat kunt u als werkgever doen om meer
verzuim en hogere kosten te voorkomen?
4 |
Een sterkere economie heeft veel voordelen. Maar het ziekteverzuim neemt toe.
Bent u op de hoogte?
Aan de onderliggende oorzaken van het stijgende ziekteverzuim is niet zoveel te veranderen. Het
gaat hier immers om algemeen geldende economische en sociale ontwikkelingen. De boog is lang
gespannen geweest op de Nederlandse arbeidsmarkt, ook in uw organisatie. De aantrekkende
economie vertaalt zich nog niet direct in een lagere werkdruk, want het aantal nieuwe medewerkers
dat u kunt aannemen is vermoedelijk nog beperkt. De spanning op de werkvloer neemt dus nog niet
af; volgens een recent onderzoek onder 2500 Belgische, Duitse en Nederlandse werknemers ervaart
40 % meer stress dan een jaar terug. (bron: Tempo-Team RED Report, 2014, zie www.tempo-team.nl/
uitzenden/over-tempo-team/actueel/2014/juni/werkdruk/index.xml)
U als werkgever weet maar al te goed waartoe dat kan leiden: langdurig verzuim, hoge kosten, een
moeizaam traject van re-integratie of zelfs (gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid. Het is daarom van
het allergrootste belang dat u op de hoogte bent van wat er gebeurt in uw bedrijf. Hoe zit het met
latente, sluimerende en ‘stille’ stress? Zijn dergelijke kwesties bespreekbaar? Zorgt u er voor dat uw
personeel zich op de juiste momenten kan ontspannen? Investeert u daarin? Dit zijn vragen waar u als
werkgever niet omheen kunt, juist nu.
Blijf in gesprek
Om een en ander in goede banen te leiden is het noodzakelijk het gesprek te blijven aangaan, bij
lichamelijke én bij psychische klachten. Aandacht en een luisterend oor doen ieder mens goed, zeker
als het medewerkers betreft die met zorgen kampen. Bied hen vervolgens ook een helpende hand;
maak duidelijk wat de beste weg is naar herstel, en geef hen de ruimte die weg te bewandelen. Waak
bij diegenen die nog wel volledig aan het werk zijn voor een al te directieve aanpak, die hen onnodig
inperkt bij het vinden van eigen, optimaal passende oplossingen. Maak duidelijk wat u verwacht en in
welk tijdsbestek, maar laat de controle en de planning zoveel mogelijk over aan uw medewerkers zelf.
Tot slot kunt u gebruik maken van hulp van buitenaf, zoals een preventief spreekuur bij de arbodienst
of de steun van een externe HR-specialist. U bent er zelf bij gebaat, omdat de continuïteit van uw
bedrijf ermee is gediend. En u beloont uw trouwe medewerkers met de persoonlijke waardering en het
perspectief op een voorgezet dienstverband die hen toekomen. Zij hebben uw bedrijf of organisatie
immers ten koste van veel inspanningen door de moeilijke jaren geloodst.
Wat doen wij en wie zijn wij?
Wij bieden verzekeringen en andere financiële diensten aan. We verkopen onze producten en oplossingen zonder
tussenpersonen aan onze klanten. Zo bent u goed verzekerd op de manier die bij u past.
We zijn een merk van Achmea Schadeverzekeringen N.V. in Apeldoorn. Achmea is de grootste verzekeraar van
Nederland.
Achmea Schadeverzekeringen N.V. is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 08053410 en bij
de AFM onder nummer 12000606.
Het kantooradres van Centraal Beheer Achmea is: Laan van Malkenschoten 20, 7333 NP APELDOORN
www.centraalbeheer.nl
Staan er fouten in deze tekst?
Wij hebben de informatie in deze tekst met veel zorg opgesteld. Ons doel is dat alle informatie klopt en volledig is.
Maar natuurlijk kan er altijd ergens een fout staan. Wij zijn niet aansprakelijk voor eventuele gevolgen van die fout.
5 |
Een sterkere economie heeft veel voordelen. Maar het ziekteverzuim neemt toe.
Ziekteverzuim in historisch perspectief
De afgelopen decennia is het ziekteverzuim in Nederland gedaald als gevolg van een aantal succesvolle
wettelijke maatregelen. Zo werd de uitkering bij ziekte al in de jaren ’80 verlaagd van 80 % naar
70 % van het salaris, en werd in de jaren ’90 bepaald dat de werkgever in het eerste jaar van de
ziekte verantwoordelijk is voor de doorbetaling. Vanaf 2002 daalde het ziekteverzuim verder na de
invoering van de Wet verbetering Poortwachter. Deze wet maakt werkgevers verantwoordelijk voor
de ziekteverzuimbegeleiding en re-integratie van zieke werknemers. Als gevolg van de Wet beperking
ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid vangnetters (wet BeZaVa) zijn werkgevers nu ook financieel
verantwoordelijk voor werknemers die ziek uit dienst gaan na afloop van een tijdelijk contract.
Verschillen afhankelijk van grootte en sector
Grotere organisaties kennen een hoger ziekteverzuim dan kleinere. In 2013 bedroeg het verzuim bij
bedrijven met minder dan tien werknemers 1,6 %; bij bedrijven met tien tot honderd werknemers 3,4 %
en bij nog grotere bedrijven 4,7 %. Het totale ziekteverzuimpercentage in 2013 was 3,9 %.
Ook zijn er grote verschillen per bedrijfstak. In de horeca, waar veel jonge mensen werken in
kleine bedrijven, is het ziekteverzuim met ruim 2,2 % het laagst. In de landbouw en de financiële
dienstverlening is de uitval eveneens gering. In de industrie, zorg, het onderwijs en het openbaar
bestuur zijn de cijfers met rond de 5 % het hoogst.
Tabel 3 | Ziekteverzuim per sector (exclusief zwangerschaps- en bevallingsverlof), 2013
Waterbedrijven en afvalbeheer
Openbaar bestuur en overheidsdiensten
Onderwijs
Industrie
Gezondheids- en welzijnszorg
Vervoer en opslag
Verhuur en overige zakelijke diensten
Energievoorziening
Overige dienstverlening
Cultuur, sport en recreatie
Delfstoffenwinning
Handel
Informatie en communicatie
Bouwnijverheid
Verhuur en handel van onroerend goed
Financiële dienstverlening
Landbouw, bosbouw en visserij
Specialistische zakelijke diensten
Horeca
01 23456
Ziekteverzuimpercentage
Centraal Bureau Statistiek, Den Haag/Heerlen. Via CBS Statline 27-06-2014
6 |
Een sterkere economie heeft veel voordelen. Maar het ziekteverzuim neemt toe.