Praktische toepassing van mentale ontwikkeling

3b
Hockeyvisie
September 2014
Praktische toepassing van
mentale ontwikkeling
Doelgroep: Jongste Jeugd - breedtehockey - VELD
Hockeyvisie is bedoeld
voor iedereen die als opleider,
trainer en/of coach actief is
in de hockeysport binnen
tophockey, breedtehockey,
Jongste Jeugd en/of
technisch management.
In iedere artikelenreeks
worden visies gedeeld,
kanttekeningen geplaatst,
nieuwe ontwikkelingen
gemeld en wetenschappelijke
onderbouwing aangeboden.
Hockeyvisie is een uitgave
van de Koninklijke Nederlandse
Hockey Bond (KNHB), is
onafhankelijk en wil alle
kennis die beschikbaar is op
het gebied van opleiden en
coachen met liefhebbers delen.
www.knhb.nl
De KNHB Academie biedt hockeyverenigingen
ondersteuning bij het ontwikkelen van het
technisch beleid en technisch kader. Daarbij
richt de KNHB Academie zich op drie pijlers:
deskundigheidsbevordering, verenigingsadvies
technisch beleid en opleidingen.
Meer informatie over de KNHB Academie
is te vinden op www.knhb.nl.
3b
Hockeyvisie
September 2014
Praktische toepassing van
mentale ontwikkeling
Als begeleiders bij HC AthenA in Amsterdam willen wij graag voorlichten, informeren en leren van anderen.
Bij de Olympische Spelen in 2008 had de mentale begeleiding door Rico Schuijers een belangrijk aandeel in
het behaalde hockeygoud. Ook op het WK hockey dit jaar in Den Haag is gewerkt aan mentale begeleiding,
individueel en met het team. In de breedtesport mag er ook meer aandacht zijn voor mentale ontwikkeling!
Sport is een prachtige manier om sociale en mentale vaardigheden, die je in andere situaties goed van pas
kunnen komen, te ontwikkelen. Mentale veerkracht ontwikkelen en trainen, daar kunnen we in 2014 niet
meer omheen. Dit hoort een structureel onderdeel te zijn van het jeugdopleidingsplan.
Door Maud van Aalderen en Ellen Heijn
In navolging van een eerder verschenen stuk in Hockeyvisie over LTAD (juli 2013) waarin
de visie van Rogier Hoorn op de ontwikkeling van kinderen in de verschillende leeftijdsfases besproken wordt, richten wij ons op Fase 3 (jongens 9-12 jaar en meisjes 8-11
jaar) en Fase 4 (jongens 12-16 jaar en meisjes 11-15 jaar). In dit artikel willen wij voorlichten en praktisch toepasbare oefeningen geven voor trainers en coaches.
Wie zijn Maud van Aalderen
en Ellen Heijn?
Maud van Aalderen is psycholoog
NIP, trainer Jongste Jeugd en actief
hockeyster. Ellen Heijn is co-active
coach voor persoonlijke ontwikkeling, HT2 hockeytrainer en mentale
begeleider. Zij is daarnaast skidocent
en heeft diverse opleidingen gevolgd
via NLCoach over mentale begeleiding van individuele jeugdsporters
en teams. Beide auteurs ondersteunen de Technische Commissie
bij HC AthenA door onder andere
workshops te geven over mentale
begeleiding. Voor meer info hierover:
http://blog.mydigitalhockeycoach.
com/2013/02/mentale-coachingvoor-individuele-sporters/
Sport krijgt een steeds grotere rol binnen
de maatschappij. Niet alleen om gezond en
fit te blijven, maar ook om te leren met jezelf en elkaar om te gaan. De KNHB neemt
hier een prominente rol in binnen samenwerkingsverbanden met andere sporten
en organisaties. Daarbij gaat het niet
alleen om sportiviteit en respect, maar
ook om leren door teamprocessen en leren
van en met elkaar. Want wie kent ze niet?
Plezier na de wedstrijd.
2
Mentale
vaardigheden
ontwikkelen:
een vast onderdeel van sport
3b
Hockeyvisie
September 2014
Praktische toepassing van mentale ontwikkeling
De kinderen die na een verliespartij lang
boos en gefrustreerd blijven? Net zoals
je moet leren omgaan met stick en bal en
de regels moet leren, is leren omgaan met
wedstrijdspanning of teleurstelling ook
een onderdeel van sportbeoefening. En
mentale vaardigheden kun je trainen, net
als de trucjes met stick en bal!
keld kunnen worden. Positief coachen is
ook een manier om mentale ontwikkeling te stimuleren. Bijvoorbeeld om het
zelfvertrouwen van spelers te bevorderen.
Maar hoe pak je dat aan? Wij zijn voorstander van simpel en makkelijk toe te passen
acties en interventies. Kleine, maar
effectieve opdrachten die groot effect
Voorbeelden van blogs op een digitaal platform.
Plezier hebben aan inspanning
Bij LTAD in Fase 3 (zie kader) staat vooral
het hebben van plezier aan inspanning
centraal, en aandacht voor trainingsdiscipline en zelfvertrouwen opbouwen.
In deze fase valt ook de introductie van
mentale voorbereiding. Het gaat dan
om concentratie en met de wedstrijd of
training bezig zijn. In de volgende Fase (4)
wordt de focus gelegd op zelfinzicht en het
ontwikkelen van basale mentale vaardigheden. Kortom de fase waarin een kind zit,
bepaalt welke vaardigheden er ontwik-
sorteren. ‘The mind is a muscle that needs
to be trained.’ 1 Daarom moet er niet alleen
aandacht zijn voor het mentale aspect van
sport ’op het moment dat het niet lekker
loopt’, maar dient het onderdeel te zijn van
de hockeyopleiding. Met als doel om meer
te kunnen genieten van de sport op een
ontspannen manier.
Digitaal platform
Bij HC AthenA geven wij workshops en
via een digitaal platform delen wij kennis
met de begeleiding van jeugdteams om de
jeugd positief te coachen en mentaal sterker te maken. Alles staat of valt naar onze
mening met het hebben van plezier. Beter
leren hockeyen is onlosmakelijk verbonden met het hebben van meer sportplezier.
Het hebben
van plezier aan
inspanning staat
centraal
Naast de begeleiding, ligt er ook een rol
voor ouders. De nadruk kan niet genoeg
op plezier liggen, ook voor de ouders!
Recent onderzoek toont aan dat ouders
veel invloed hebben op het zelfvertrouwen en de motivatie van een jonge atleet.
Het gedrag van ouders bleek een grotere
invloed te hebben op het zelfvertrouwen
en de intrinsieke motivatie van sporters
dan het gedrag van de coach. Er wordt in
het onderzoek onderscheid gemaakt tussen een leerklimaat (nadruk op plezier en
leren van fouten) en een ego-klimaat (gericht op winst en fouten worden bestraft).
Wanneer ouders en coach een leerklimaat
creëerden, was er minder sprake van
wedstrijdspanning, meer zelfvertrouwen
en waren de sporters meer intrinsiek
gemotiveerd. Interessante uitkomsten die
wijzen op het actief betrekken van ouders
bij de sportbeoefening van hun kinderen. Aanmoediging? Van harte welkom!
Positief commentaar en op het juiste
moment. Als een kind behoefte heeft aan
een ‘wedstrijdanalyse’, dan begint hij of zij
er zelf wel over!
Complimenten
Het externaliseren van oorzaken voor
verlies of het spelen van een mindere wedstrijd (het lag aan de scheidsrechter, het
weer, de opstelling) draagt weinig bij aan
het verbeteren van jezelf als sporter. Hier
1. http://www.sportknowhowxl.nl/vraag-en-antwoord/9204 (vraag van Rick Cost aan Annemieke Zijerveld-08-07-2014)
3
3b
Hockeyvisie
September 2014
Praktische toepassing van mentale ontwikkeling
kan de begeleiding invloed uitoefenen.
De sporter bewust maken van wat er beter
had gekund aan zijn eigen prestaties (b.v.
sneller passen, actiever aanbieden, bal
opeisen) heeft veel meer effect.
Positieve ervaringen
Heijn: ‘De nieuwsgierigheid van de
jeugdspelers naar wat in hun boekje
stond was veelbelovend. Na een
wedstrijd in een rustige hoek van het
clubhuis deelde ik de boekjes uit. Het
was prachtig om te zien met hoeveel
aandacht er door de jongens, die veel
energie hebben en niet naar hockey
komen om stil te zitten, werd gelezen.’
Opbouwende
kritiek zorgt voor
ontwikkeling
Opbouwende kritiek zorgt voor verbetering en ontwikkeling. Leren omgaan met
dit soort kritiek draagt bij aan flexibeler
zijn, kunnen omgaan met tegenslag, in
het moment kunnen blijven en zichzelf
steeds willen blijven verbeteren. Complimenten geven werkt ook goed. Realiseer je
als trainer/coach: hoe concreter en specifieker het compliment, hoe eerder
het gewenste gedrag vertoond wordt.
Dus niet alleen ‘Je hebt goed gespeeld’,
maar ‘Je hebt goed gespeeld, want je hebt
je mannetje goed gedekt en opbouwende
passes gegeven’.
Voorlichting
Wij steken vooral in op voorlichting aan
coaches, trainers en spelbegeleiders.
Daarnaast is er voor de kinderen zelf ook
wat te doen. Elkaar onderling positief
coachen is hier een voorbeeld van. In het
onderstaande gaan we in op hoe je de
kinderen een actieve rol kunt laten spelen.
Een pilotgroep bij HC AthenA werkt met
een methode om bij jonge sporters men-
Speciale oefeningen doen om leren de aandacht te richten.
4
tale vaardigheden te trainen. Dit is een initiatief van Wim Keijzer (sportpsycholoog)
en Remco Koopmeiners (sportdocent).
De methode bestaat uit boekjes waarbij
kinderen zelfstandig aan de slag gaan met
onderwerpen als: presteren met plezier,
zelfvertrouwen, omgaan met spanning,
concentratie en emoties. Op een toegankelijke manier worden de thema’s behandeld
aan de hand van invuloefeningen, strips,
doe-oefeningen en interviews. Het einddoel van deze methode is om kinderen
mentaal sterker te maken. Dit zal op vele
gebieden een positief effect hebben. Wat
ons vooral aanspreekt is de afwisselende
manier waarop de informatie en oefeningen worden aangeboden. Voor meer informatie over de leermethode kijk op http://
wkeizer.wordpress.com/ of op https://
www.facebook.com/SkerpeJeugd.
Hoe werkt het in de praktijk?
De boekjes zijn toegankelijk voor kinderen door veel plaatjes af te wisselen met
korte verhalen en vragen. Na de training,
of soms voor een wedstrijd, kun je op
verschillende manieren stil staan bij het
versterken van de mentale weerbaarheid.
Vragen die de kinderen daarbij helpen zijn
bijvoorbeeld:
•Wie is er soms tijdens de wedstrijd
minder goed dan tijdens de training?
•Wie heeft zich te veel bezig gehouden
met winnen zodat hij niet kon slapen of
eten?
• Hoe ging je de wedstrijd in?
• Presteerde je beter of slechter dan
verwacht?
• Wat staat jou wel eens in de weg,
waarom en hoe kan je dit voorkomen?
• Heb je het WK hockey gevolgd? Hoe
gaan topspelers om met druk?
• Wie herkent zichzelf dat je bij een wedstrijd moet presteren onder extra druk?
• Welke vormen van druk heb jij ervaren
tijdens wedstrijden?
• Kwam die druk vanuit jezelf of van de
coach, je ouders of …………(vul maar
aan)?
• Wie heeft ook wel eens gedacht om te
stoppen met sporten en waarom?
3b
Hockeyvisie
September 2014
Praktische toepassing van mentale ontwikkeling
• W
ie kan uitleggen wat flow is?
• Wie heeft er wel eens in een flow gezeten?
• Waar droom jij van: over de Olympische
Spelen en over beter worden?
Belangrijk voor de trainer/coach
Elke trainer, groep en speler is anders. Het
is heel belangrijk dat je vragen stelt die van
toepassing zijn voor jouw team.
Creëer een omgeving waarbij de spelers
hun aandacht kunnen richten (zoals bijv.
in een kleedkamer).
Wat vooral
aanspreekt is
de afwisselende
manier waarop
informatie en
oefeningen worden aangeboden
Omgaan met spanning is een te trainen vaardigheid.
Complimenteer spelers die veel tijd hebben besteed aan het lezen en zelfstandig
werken met de boekjes.
Laat iedereen aan de beurt komen tijdens
de bespreking. Luister goed en wissel
groepsvragen en individuele vragen af.
Oefening uit de methode
Skerpe Jeugd
Als voorbeeld de oefening ‘Bijzondere
krachten’ uit een van de boekjes. In deze
oefening wordt gevraagd hoe lang je een
gewicht van 1-2 kg in een gestrekte arm
recht voor je kunt uitstrekken. Benodigdheden: gewicht of twee melkpakken,
stopwatch en iemand die je arm en de tijd
in de gaten houdt.
Start:
1)Ga in het midden van je kamer staan
met je gezicht naar de muur. Als je er
klaar voor bent, dan houd je de gewichten met gestrekte arm recht voor je uit.
Zodra je arm gestrekt is, drukt je maatje
de stopwatch in. Als de arm te laag komt
(= niet meer recht naar voren) dan stopt
de tijd. Noteer de tijd.
2)Zet nu de tv of computer aan met een
filmpje van ongeveer 10 minuten. Je
moet het beeld goed kunnen zien. Start
de film en als je er klaar voor bent, strek
je weer je arm naar voren en wordt de
stopwatch weer ingedrukt. Noteer
opnieuw je tijd.
Welke tijd was beter? De kans is groot dat
het de tweede keer was, terwijl je arm al
Boekje uitgedeeld bij J8D1: muisstil.
5
3b
Hockeyvisie
September 2014
Praktische toepassing van mentale ontwikkeling
wil je halen uit het seizoen?’, ‘Hoe bereid
jij je voor op de wedstrijd?’
Met deze oefening leer je als coach en
spelers elkaar snel kennen en net even
anders!
4.Organiseer iets anders als teamactiviteit (klimmen/schaatsen/karate). Laat
je verrassen door elkaars kwaliteiten
op een ander vlak.
Laat de kinderen van elkaar
zeggen waar zij
goed in zijn
Organiseer iets anders, zoals een karate clinic.
eigenlijk wel moe was... Hoe komt dat? Je
was met je aandacht op de film gericht! Dit
heet aandacht richten. Hierdoor kun je
het vaak langer volhouden. Wat je denkt,
beïnvloedt dus je prestaties.
Aan de slag met
de tips om
mentale ontwikkeling tijdens
de training te
stimuleren
na de training. Dan maak je het niet
te zwaar. Zo bespreek je ieders kwaliteiten. Dit zorgt voor meer bewuste
waardering en acceptatie van elkaar.
3.Start van het seizoen: (invul-) oefening
met vragen aan de spelers over onderwerpen als: ‘Welke voorkeursplek?’,
‘Wat is jouw lievelingseten?’, ‘Welke
andere hobby’s heb je?’, ‘Waar ben je
goed in?’, ‘Waarin minder goed?’, ‘Wat
5.Laat degene die scoort altijd de assist
bedanken. Geef de keeper een buddy.
Deze helpt met het tillen van de spullen
en inslaan. Hierdoor maak je elkaar
meer bewust dat je als team speelt en
leer je de spelers elkaar te helpen.
6.Wissel de aanvoerdersband. Dit leert
iedereen om te gaan met het gevoel belangrijk te zijn. Laat het team de nieuwe
aanvoerder ‘helpen met tips’.
Tips voor de trainer/coach
Hieronder volgen acht tips om mentale
(team) ontwikkeling te stimuleren. Je kunt
hiermee direct aan de slag!
1.Biedt oefenstof op verschillende
manieren aan. Sommigen leren door te
doen, anderen door (af)kijken. Biedt dezelfde techniek of oefening op verschillende manieren aan.
2 .Laat de kinderen van elkaar benoemen
waar zij goed in zijn. B.v. op het veld,
Vraag de spelers een helft te hockeyen zonder commentaar en een tip te geven aan een medespeler
om de aandacht weer op het hockeyspel te richten.
6
3b
Hockeyvisie
September 2014
Praktische toepassing van mentale ontwikkeling
7.Als een speler afgeleid is, zorg dan door
een eenvoudige opdracht dat de speler
zich richt op het uitvoeren van zijn taak
(de basishandeling) in plaats van bezig
te zijn met het resultaat.
8.A ls spelers veel praten tegen de
scheidsrechter, vraag ze dan een helft
te hockeyen zonder commentaar en
maximaal twee tips te geven aan de
speler naast of voor hen. Doel hierbij
is nadenken over wat je zegt en de aandacht richten op het hockeyspel.
Bronnen
• Hoorn, R. (Juli 2013), Artikel
Hockeyvisie: Stappenplan mentale begeleiding voor de jeugd.
• http://www.sportknowhowxl.
nl/vragen-aan/4082 (5 vragen aan
Rico Schuijers, dé sportpsycholoog van Peking, door Babette
Dessing).
• http://www.sportknowhowxl.
nl/vraag-en-antwoord/9204 (vraag
van Rick Cost aan Annemieke
Zijerveld-08-07-2014).
• http://www.hcathena.nl/
site/ default.asp?option= 2502&
stcname=jeugd_algemeen&m=1
(Jeugdplan HC Athena).
• NLcoach, 8e jaargang-nummer
3-2013, pag. 25 t/m 31; Thema
coach en opvoeding.
• Rourke, Smith, Smoll &
Cumming (2014), Applied sport
psychology.
• Schuijers, R. (3 november 2009),
Artikel van SportknowhowXL.
• Skerpe jeugd: Presteren met
Plezier; ISBN 978-94-9551-00-0.
Wissel de aanvoerdersband.
Hockeyvisie is een uitgave van de KNHB. © 2014 KNHB, Nieuwegein. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door printouts, kopieën, of op welke andere manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Per kwartaal verschijnen 6 artikelen van Hockeyvisie. Hockeyvisie is verkrijgbaar via de webshop van de KNHB. Kosten per artikel
bedragen € 2,00 (excl. eenmalige transactiekosten à € 0,85). Voor € 35,00 kunt u een jaarabonnement aanschaffen.
Hiervoor ontvangt u 24 artikelen van Hockeyvisie automatisch in uw mailbox.
Redactieraad: Carel van der Staak, Lutger Brenninkmeijer, Ewout Schröder, Afke van de Wouw
Coördinatie en teksten: KNHB Vormgeving: A.design
Fotografie: KNHB / Martijn Alessi, Ellen Heijn, Dick van Klink, Koen Suyk, Willem Vernes
Contact: [email protected]
Deze tekst is vanuit praktisch oogpunt geschreven in de mannelijke vorm. Overal waar de
term ‘spelers’ staat vermeld, doelen we eveneens op speelsters. Dit geldt tevens voor
andere gebruikte mannelijke vormen.