het harmonia informatiesysteem en het iseia protocol

Belgisch
Biodiversiteits
Platforum
Sonia Vanderhoeven – Etienne Branquart
[HET HARMONIA INFORMATIESYSTEEM
EN HET ISEIA PROTOCOL]
Verklarend document voor het Life + Project AlterIAS
Oktober 2010
Algemene context
Belgische landbeheerders en beleidsmakers worden geconfronteerd met een toenemend
aantal niet-inheemse soorten die nadelige gevolgen hebben voor het milieu. Om hen te
adviseren bij de identificatie van de belangrijkste invasieve soorten die preventieve of
beheers-acties vragen werd het HARMONIA systeem voor invasieve planten in België
ontwikkeld. Dit systeem werd in het leven geroepen op initiatief van enkele wetenschappers
die zich verenigd hebben in het Belgisch Forum voor Invasieve Planten
(http://ias.biodiversity.be).
HARMONIA is gebaseerd op een gestandaardiseerd evaluatie protocol, ISEIA, dat toelaat om
niet-inheemse soorten van elke taxonomische groep te evalueren en te categoriseren,
afhankelijk van hun invasie stadium in België en hun impact op inheemse soorten en
ecosystemen. Directe effecten op menselijke belangen zoals volksgezondheid,
gewasbescherming of economische kosten worden niet in rekening gebracht. Het ISEIA
protocol is één van de eerste nationale, gestandaardiseerde risico-taxatie instrumenten voor
niet-inheemse soorten die ontwikkeld werden in Europa en gebruikt worden als model voor
de ontwikkeling van andere gelijkaardige initiatieven in Europa.
Het ISEIA protocol en het Belgische lijstensysteem
Het ISEIA protocol is gericht op het categoriseren van niet-inheemse soorten aan de hand
van een gestandaardiseerde methode die ontwikkeld werd om subjectieve meningen te
minimaliseren en om het classificatieproces transparant en herhaalbaar te maken.
De ISEIA benadering maakt gebruik van invasiegeschiedenissen, gedocumenteerd in peerreviewde publicaties en wetenschappelijke rapporten van België en buurlanden. Er wordt
van uitgegaan dat niet-inheemse soorten, die reeds aanzienlijke effecten op inheemse
soorten en ecosystemen in de ons omringende landen onder gelijkaardige klimaatcondities
veroorzaakt hebben, dit ook in België kunnen doen. Het referentiegebied dat betrokken
wordt in de beoordeling zijn Europese gebieden met eco-klimatologische omstandigheden
die vergelijkbaar zijn met België (winterhardheidszone tussen 7 en 8, gemiddelde jaarlijkse
minimumtemperatuur tussen -7 en -17°C). Dit omvat België, Denemarken, Nederland en
grote delen van Duitsland, Frankrijk, Ierland, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk (figuur
1). De soorten die betrokken worden in de beoordeling zijn degene die reeds schadelijk zijn
in buurlanden of een aanzienlijke expansie hebben in natuurlijke Belgische habitats
(gerapporteerd door landbeheerders).
2 Het Harmonia systeem en het ISEIA protocol
Figure 1 – USDA winterhardheidszones van West-Europa gebaseerd op
de mogelijkheid van een soort om de
minimumtemperaturen van deze zone
te weerstaan. Het referentiegebied
dat gebruikt wordt in het ISEIA
protocol omvat de zones 7 en 8.
Het Belgische lijsten systeem is gebaseerd op 3 verschillende categorielijsten, zoals
aanbevolen in de Europese Strategie voor invasieve, uitheemse planten in 2003. Deze
categorieën worden ingedeeld op basis van milieu-effecten: geen negatieve effecten (witte
lijst), vermoedelijke negatief effect (grijze of bewakingslijst), bewezen negatief effect
(zwarte lijst). De classificatie van een uitheemse soort in één van de drie categorieën berust
op vier criteria: 1) verspreidingsmogelijkheid, 2) de kolonisatie van natuurlijke habitats en
3) negatieve effecten op inheemse soorten en 4) verandering van functies van
ecosystemen. Zoals bij andere risico-evaluatie standaarden wordt een gelijk gewicht
toegekend aan alle vier de criteria, de totaalscore van alle criteria wordt aan een vierpuntenschaal gekoppeld: laag (of onwaarschijnlijk), gemiddeld (of waarschijnlijk) en hoog.
De globale ISEIA score wordt berekend als de som van de risico scores van deze vier criteria.
Daarnaast bevat de alarmlijst alle soorten die nog niet genaturaliseerd zijn in België maar
invasief zijn in onze buurlanden. Enkel niet-genaturaliseerde soorten met een gemiddelde of
hoge milieu-impact worden opgenomen in de alarmlijst.
Meer informatie over technische aspecten en definities van de criteria kan u terugvinden op
de website van het Belgisch Biodiversiteisforum voor Invasieve soorten.
(http://ias.biodiversity.be/documents/ISEIA_protocol.pdf)
Uitheemse, invasieve soorten worden gerangschikt in verschillende categorieën van het
Belgische lijstensysteem dat informatie van de ISEIA score en het invasiestadium van de
plant in België combineert (figuur 2).
Figuur 2 – Voorgesteld Belgisch
lijstensysteem van uitheemse planten
waarvoor preventieve of uitroeiingsacties
sterk aanbevolen worden.
3 Het Harmonia systeem en het ISEIA protocol
De beoordelingsprocedure
Vijf verschillende werkgroepen werden opgericht (vaatplanten, vissen, amfibieën, vogels en
zoogdieren) die zijn samengesteld uit drie tot zes wetenschappers van verschillende
onderzoeksinstellingen en Universiteiten in België. Aangezien de beoordeling gebeurt op
basis van de milieu-effecten van invasieve soorten, werden de 24 wetenschappers gekozen
omwillen van hun kennis over de problematiek van invasieve soorten, biologische
karakteristieken en verspreiding van soorten en/of milieu-effecten invasieven. Ze zijn
verantwoordelijk om de wetenschappelijke informatie te verzamelen en analyseren.
Voorafgaand aan de beoordelingsprocedure wordt er voor gezorgd dat de experten op
dezelfde lijn zitten wat betreft de criteria en definities. Elke expert beoordeelt afzonderlijk
de impact van de invasieve soort op het milieu, wat soms resulteert in uiteenlopende
meningen. Deze resultaten worden later bediscussieerd in een vergadering met de
werkgroep. Er wordt informatie en meningen uitgewisseld en gewerkt naar een consensus
voor elke soort. Op basis van deze discussies werd het ISEIA protocol al herhaaldelijk
verbeterd. Het protocol is flexibel genoeg gebleken om de milieu-impact van uitheemse
soorten uit verschillende taxonomische groepen te beoordelen.
Deze lijsten zullen verder evolueren afhankelijk van de vooruitgang van de
wetenschappelijke kennis of de expansie van de soorten in de onderzochte gebieden.
Daarom wordt er verwacht dat sommige planten van de ene naar de andere lijst zullen
switchen. Dit is voornamelijk het geval voor sommige soorten die momenteel nog op de
bewakingslijst staan maar naar verwachting zullen overgaan naar de zwarte lijst zodra
negatieve effecten zullen vastgesteld worden.
Effectenbeoordeling is gemakkelijker voor wijdverspreide soorten. Er bestaat meer
onzekerheid voor soorten die nog maar bij de start van hun invasieproces staan. Dus moet
een portie onzekerheid in rekening gebracht en dit moet aanvaard worden als een integraal
deel van om het even welke beoordelingsprocedure. Als er geen besluiten worden genomen
voor de onzekere, niet bewezen soorten, zullen beheerders waarschijnlijk het risico lopen
hun doel te missen door te late actie.
Van wetenschap tot beheer
Het Belgisch lijstensysteem is geen bindend juridisch instrument. Het is enkel een
wetenschappelijke methode die kan gebruikt worden door beleidsmakers om prioritaire
acties en nieuwe regelgeving voor te stellen.
Ongeveer een kwart van de uitheemse soorten, die zware milieu-effecten hebben, zijn nog
niet gevestigd in België (A0) of werden op een beperkt aantal plaatsen teruggevonden (A1).
Voor deze soorten is preventie en vroege opsporing prioritair. De ecologische schade die
deze soorten kunnen veroorzaken is nog beperkt en goedkoop als er directe actie
ondernomen wordt.
4 Het Harmonia systeem en het ISEIA protocol
Eén derde van de schadelijke soorten is reeds wijdverspreid in België (A2 & A3) en kunnen
niet meer verwijderd worden. Toch is het nog steeds nuttig om verspreiding naar
waardevolle natuurgebieden te vermijden en hun verspreidingsproces in het leefmilieu te
vertragen.
Voor soorten van de zwarte lijst zijn acties noodzakelijk afhankelijk van het invasiestadium,
geprefereerde habitat of beschikbare beheersmethoden. Bij soorten van de bewakingslijst,
waarvan de impact lager is of vermoed wordt, worden acties geadviseerd als er socioeconomische problemen ontstaan.
5 Het Harmonia systeem en het ISEIA protocol