Aanpak uitheemse probleemplanten

Aanpak
uitheemse probleemplanten
Johan van Valkenburg
Symposium Ecologie en de praktijk 13-03-2014
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Inhoud van de presentatie
• Wat zijn (invasieve) exoten?
• Hoe komen ze in Nederland
• Beschikbare beleidsinstrumenten
• Belang van identificatie
•Voorbeelden aanpak van soorten
2
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Uitheemse plant? Invasieve plant?
Uitheemse plant:
Van oorsprong niet in Nederland voorkomend.
•
De meeste van deze planten komen niet verder dan het
tuinhek.
• Sommige soorten lopen wel de tuin uit en handhaven zich
in de “groene ruimte”.
• Een fractie van deze soorten zorgt voor overlast en wordt
aangeduid als “invasief”.
3
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Hoe bereikt de plant Nederland?
Op eigen kracht
• Klimaatsopwarming, natuurlijke opmars uit het zuiden van
Europese soorten (per definitie GEEN EXOOT)
• Opmars vanuit het zuiden van niet-Europese soorten (WEL
EXOOT)
Via de mens
• Overslaggoederen (minder dan voorheen)
• Verontreiniging in “vogelvoer”
• Verontreiniging in “Bonsai”
• Gewoon als product
4
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Besmetting in vogelvoer
•
25 inheemse soorten
•
17 ingeburgerde soorten
•
43 uitheems (28 gewas)
5
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Besmetting in Bonsai
6
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Gewoon als product
7
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Is er regelgeving?
•
Op EU niveau alleen Arceuthobium gereguleerd
•
In Flora- en Faunawet alleen Grote waternavel gereguleerd
•
Productschappen zien toe op Knolcyperus in
voortkwekingsmateriaal en teelten
•
Wel regelgeving in zogeheten”derde landen”
(bijvoorbeeld Russische Federatie)
8
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Gaat er iets gebeuren ?
•
Convenant waterplanten (effectief 1 januari 2011)
•
Ambrosia “EU animal feed guideline” (effectief 1 januari
2012)
•
Op EU niveau aandacht voor invasieve exoten in brede zin
en regelgeving aanstaande
9
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Convenant Waterplanten
Bijlage 1
Bijlage 2
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
10
Crassula helmsii
Hydrilla verticillata
Hydrocotyle ranunculoides
Ludwigia grandiflora
Ludwigia peploides
Myriophyllum aquaticum
Myriophyllum heterophyllum
Azolla spp.
Cabomba caroliniana
Egeria densa
Eichhornia crassipes
Lagarosiphon major
Pistia stratiotes
Salvinia molesta
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Communicatie Waterplanten
•
•
11
Algemeen publiek
Training herkenning
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Communicatie Waterplanten
•
•
12
Beheerders veldgids
Infosheets
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Informatie Q-bank factsheets
Herkenning / verwarring met andere soorten : Kleine
waterteunisbloem heeft steunbladen die rond tot ovaal en
opgezwollen zijn, terwijl die van Waterteunisbloem (L.
grandiflora) driehoekig, dun en plat zijn. Bovendien heeft
Kleine waterteunisbloem helmknoppen die 1—1.8 mm lang zijn,
dat is voor Waterteunisbloem 2—3 mm.
Herkenning / verwarring met andere soorten :
Watercrassula kan worden verward met vetmuur (Sagina spp.) en
sterrenkroos (Callitriche spp.). De stengel van watercrassula is
meestal wit tot rood gekleurd en de bloem heeft 4 kroonbladen
(vetmuur 5, soms 4; sterrenkroos met zeer kleine bloemen
zonder kroonbladen).
13
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Onderkenning van het probleem:
Waterteunisbloem
• Taxonomische verwarring
• Vrij in de handel (populair:
mooie bloemen) tot 2011
• 2 soorten rukken op uit het
zuiden (L. peploides & L.
grandiflora)
• Ecologische schade
(verdringing & licht)
• Economische schade
(reiniging watergangen)
• Mogelijk nog beheersbaar
• Opruimactie Biesbosch 2007
14
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Bevestiging november 2007
15
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Bevestiging november 2007
16
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Bevestiging november 2007
17
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Uitroeiing november 2007
18
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Management advies in overleg met SBB
• Afgraven tot een diepte van 10 – 30 cm en
afgegraven grond in depot
• Ludwigia op het land markeren en bodem
afgegraven tot een diepte van 30 cm
• Drainage van sloten voorafgaand aan afgraven
• Ter plaatse graven van depot op niet besmette
grond. Besmette grond met fragmenten en
planten begraven en afdekken met minimaal 1
meter grond
• Herprofilering van sloten en oever na afgraven
19
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Uitroeiing november 2007
20
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Uitroeiing november 2007
21
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Uitroeiing november 2007
22
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Uitroeiing november 2007
23
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Uitroeiing november 2007
24
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Controle na opruimactie Biesbosch 2008-2009
25
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
26
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Verspreiding 2012
27
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Tiengemeten 2012 natuurontwikkeling
28
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
December 2012 survey
29
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Mechanische en handmatige aanpak 2013
30
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Mechanische en handmatige aanpak 2013
31
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Mechanische en handmatige aanpak 2013
32
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
“helpende handjes”
33
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Resultaten 2013 survey
Hergroei en nieuwe vestigingen
34
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
December 2012 survey
35
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Kostenplaatje
Excavator
Amphibic excavator
2012
2013
€ 3.400
€ 1.700
€ 9.400
€ 300
Materials
Employees
Volunteers
36
160 hours
60 hours
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
252 hours
414 hours
Onderkenning van het probleem:
Watercrassula
•
•
•
•
37
Eerste vondst 1995
Geen effect op
waterhuishouding
Groeiend probleem bij
natuurontwikkeling en
duinvalleien
Meldingen in amfibieën
poelen
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Noordenveld natuurontwikkeling SBB
38
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
39
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Crassula helmsii Huis ter Heide
•
40
Juni 2012 verzoek management advies van Erwin de Hoop
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Juni 2012
41
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Juni 2012
42
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Observaties juni 2012
•
•
•
•
•
43
Verspreide planten op “droge grond”
Wisselende dichtheden in droogvallende poelen
Zware besmetting op de oever van het grote ven
Waarschijnlijk aanwezig op grotere diepte
Alle besmettingen zijn op enig moment van het jaar in
contact met het water van het grote ven
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Advies op basis bezoek juni 2012
•
•
•
•
•
44
Besmetting isoleren
Grote grazers uitrasteren
Grote ven droogpompen
Verwijderen bovenste grondlaag 20 cm
Besmette grond ter plaatse in depot begraven
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Juli 2012 pomp operationeel
45
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Juli 2012 effect drainage
46
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Status activiteiten eind juli 2012
•
•
•
47
Na weken van pompen is het minimale niveau bereikt ten
gevolge van druk grondwater
Centrale deel van het ven nog steeds 50 cm water
Aanvang afgraven 20 cm op droge delen en drooggevallen
bodem ven
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Bezoek augustus 2012
•
•
•
•
48
Bodem drooggevallen deel
ven afgegraven
Waterpeil stijgt
Bodem van alle besmette
plekken afgegraven
Nieuwe surveys opgestart
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Bezoek augustus 2012
49
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Status van het project augustus 2012
•
•
•
•
50
3400 kubieke meter grond afgegraven
Nog 1200 kubieke meters te gaan
Resterende planten op de bodem van het ven vormen een
permanente bron van besmetting
Optie om kleurstof toe te passen
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Oktober 2012
•
•
•
•
51
Vrijwilligers survey van
alle nieuwe vennen
Administratief traject voor
vergunning toepassing
kleurstof opgestart
Nieuwe vondsten bij 2
vennen
INBO aan boord voor
monitoring vegetatie
ontwikkeling
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Bezoek oktober 2012
52
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Bezoek oktober 2012
53
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Advies & vervolg acties
•
•
•
•
54
Kale oevers van het ven bedekken met ‘plastic’
Monitoring plots aanleggen
Nieuwe besmettingen melden en verwijderen/isoleren
Nalopen aanspoelsel watercrassula
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Oktober - November 2012
55
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Kostenplaatje
Tussenstand (December 2012)
• Drainage, afgraven, begraven
• 1500 m plastic (4 m breed)
• 750 m afzetting
• Staf tijd Natuurmonumenten &
vrijwilligers (877 uur)
• Kleurstof (30 kg)
• Staf tijd INBO
• Staf tijd NVWA
56
€ 55.000
€ 5.500
€ 1.500
€ 21.000
€ 600
p.m.
p.m.
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Januari 2013
•
•
•
57
Waterpeil stijgt boven
niveau afgedekte oever
Fragmenten spoelen aan
Vrijwilligers schonen
wekelijks de oevers
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Toepassing kleurstof 2013
•
•
•
58
1e dosis Januari 16 kg
Ven c. 120 m doorsnee
Centrale deel 150 cm diep
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Toepassing kleurstof 2013
•
•
59
onderhoudsdosis Maart 14 kg
2e dosis 30 kg Augustus
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
State-of-the-art najaar 2013
Huis ter Heide: light availability 2013
August
(2nd addition) Octobe
50
March
(1st addition)July
DEPTH (cm)
70
90
110
130
effective
shading?
150
170
0
60
PAR (% incident)
10
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Vrijwilligerswerk 2e & 3e ven
61
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Oktober verrassingen
62
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Kostenplaatje 2013
•
•
•
•
•
Kleurstof € 1200
Vrijwilligers 482 dagen
Staf tijd Natuurmonumenten 95 dagen
Staf NVWA p.m.
Staf INBO p.m.
•
Natuurmonumenten >4600 uur
63
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Alle methodes geprobeerd
64
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Is mechanische controle mogelijk?
Ludwigia peploides:
• Ja met vastberadenheid en bij voorkeur in een vroeg
stadium van besmetting (2e jaar)
Crassula helmsii:
• Alleen op droge grond met zeer zorgvuldig werken
• Schaal afhankelijk
• In dras situaties hoogst problematisch
• Bereid je voor op het ergste (ook als je weinig ziet is er
nog veel meer!!)
• Management handleiding “bosschap”:
http://www.bosschap.nl/cmsAdmin/uploads/praktijkadvieswatercrassula_25-11-2013_002.pdf
65
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Ambrosia artemisiifolia
• Probleem in Centraal
Europa
• Export probleem naar
Russische Federatie
• Continue aanvoer via
vogelvoer
• Verlenging hooikoorts
seizoen
66
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Is de dreiging echt groot ?
Ambrosia in Frankrijk
67
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Fauna strook september 2010 Nederland
68
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
69
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Communicatie Ambrosia
70
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Meerjarige mediacampagne
(free publicity):
“Voorkom hooikoorts jaarrond,
trek Ambrosia uit de grond”
Creëren bewustwording
Interviews met:
Q-music, RTL4,
NOS journaal,
RTL-Z, radio 1,
regionale
zenders,
dagbladen, etc.
71
bij particulieren, gemeenten,
terreinbeheerders en
akkerbouwers
www.ambrosiavrij.nu
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Voorlichting Website Ambrosia
72
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Website Ambrosia
Waarnemingen info:
*iPhone app (Ambrosia melder)
*Android app (Ambrosia alert)
*De Natuurkalender
*Waarneming.nl
Partners in communicatie:
NVWA
FLORON
Natuurkalender
Pollennieuws
Bestrijding info:
*Tuineigenaren
*Gemeenten& terreinbeheerders
*Akkerbouwers
Links naar alle partners &
producten
73
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Controle Ambrosia
•
•
•
74
Notificaties derde landen
(probleem Russische
Federatie)
Pogingen voor Convenant
Sinds 2012 EU diervoeder
richtlijn gerichte
inspecties NVWA
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Onderzoek ter ondersteuning controle
In samenwerking met Naturalis & Hortus Botanicus Leiden
*Besmetting vogelvoer 2007-2008
*Digitale sleutel herkenning zaden
75
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Datasheet besmettingen vogelvoer
76
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Digitale sleutel zaden
77
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Fauna strook september 2010
78
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Effect op fauna strook 1 maand na maaien
79
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Fauna strook 1 maand na maaien
80
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Bouwvoor na oogst en 1 maal extra ploegen
81
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Akker juni 2011
•
•
•
82
Fauna strook opgeheven
Winter gerst
Bemonstering zaadbank in
relatie tot afstand rand
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Akker september 2011
83
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Akker november 2011
84
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Vervolg aanpak 2012-2013 en toekomst
2012-2013
• Gewas in de winter
• Extra nabehandeling 2 maal
• Bemonstering zaadbank
Resultaat: geen vooruitgang (zaadbank wordt aangevuld)
Nieuwe aanpak 2014
*2 extra nabehandelingen ter voorkoming late vruchtzetting
85
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
2012: Ambrosia app voor gebruiksgemak en controle!
86
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014
Met dank aan:
•
Astrid Withagen, Esther Dijkstra, Menno van Zuijen
(Natuurmonumenten – Beheereenheid Haringvliet /
Krammer Volkerak) & alle vrijwilligers
•
Erwin de Hoop, Donald van Hoek, Gerard van den Burg
(Natuurmonumenten – Midden Brabant) & alle vrijwilligers
•
Tim Adriaens, Jo Packet, Wouter Van Landuyt, Lon
Lommaert, Sander Devischer, Kris Decleer, Bart
Vandevoorde (INBO)
•
Allan Krijgsheld, Jacques van der Neut, Maarten Perdeck
David Lau, Carlo van Dooren (Staatsbosbeheer)
87
Aanpak uitheemse probleemplanten
13-03-2014