Aantekeningen GSK periode 4 Heksenvervolgingen

Aantekeningen GSK periode 4 Heksenvervolgingen
Wat zijn de oorzaken voor de toename van heksenvervolgeningen na 1500?
 Godsdienstige twistenZochten een zondebok alles was de schuld van de duivel en zijn aanbidders.
 Grote inflatie
 Hongersnoden + epidemien
3 voorwaarden voor heksenwaan:
1. ideeën over de witten en zwarte magie (volk)
2. gedachten over duivelsverering (elite)
3. nieuwe aanpak strafprocesrecht
Inquisitie in de Middeleeuwen
Inquisitio haereticae Pravatatis= onderzoek naar ketterse verkeerdheid.
Paus innocentius III in 1199: hoogste misdaad, want belediging van de eeuwige koning (GOD) daarom proces en straf
uitzonderlijk:
1. Normaal in de Middeleeuwen proces alleen op aanklacht
2. Normaal recht in handen van bisschoppen nu in de handen van de paus
3. Normaal redelijke openbaarheid; hier geheimzinnigheid. (Precieze aanklacht blijft onbekend)
4. Hier is de onderzoeker/aanklager ook rechter. Bv. Torquemaradie ±1500 in Spanje de Crypto-Joden.
5. Verdachte moest zelf zijn onschuld bewijzen: omgekeerde bewijslast
6. Straffen verschillende: vuurdood, ook na schuldbekentenis. Bv. Auto-da-fe’s tijden Filips II, lange Pelgrimstocht, bv naar
Santiago de Compostela, Rome of Jeruzalem.
Middeleeuwen
17de eeuw de “verlichte” denkers= noemden het een duister tijdperk. 500-1300 middeleeuwen
Hoe ontstaan de Middeleeuwen?= ineenstorting West-Romeinse Rijk nieuwe volkeren trekken Europa binnen (hunnen,
Gothenen) – Joden verspreidden zich over Middellands Zeegebied O.T. N.T.  verspreid door evangelisten 0-400 na
Christus  kerkvaders
Kerkvaders: zij stelden de bijbel samen.  Augustinus= “de stad van God” daarmee introduceerde hij “de duivel” (de duivel
stond als ware voor goden uit andere religies)
Waarom is de kerk zo machtig?
 Kerk had monopoly op kennis en onderwijs
 Iedereen geloofde in God
 Zeer bang om in de hel te komen
 Kerk was centrale ontmoetingsplaats markt
 Kerk had gezag bij benoemingen van bisschoppen
 Bij overlijden verviel de erfenis van adel aan het klooster
 Schenkingen vervielen aan het klooster
Heksenhamer:
- 1486 heksen zorgen voor: (typische Wiessingaantekening..)
 Hagelstormen + onweer
 Onvruchtbaarheid (voedvrouwen bijv.)
 Offeren van kinderen aan de duivel
 Eten van kinderen
 Snel bewegen (bijv door de lucht)
 Geest van rechters en overheden betoveren
 Stil zijn bij folteringen
 Laten beven van handen
 Toekomst voorspellen door info van duivel
 Ongeremdheid (dus lust)
 Liefde & haat
 Bliksem dood
§ 1.4
accusatoir proces= tot 1300 Er was een beschuldiging nodig, geen rechter, oog om oog, bloedvete.
inquisitoir proces= na 1300 (dûh) onderzoeksrechter, folteringzonder aanleiding beschuldigd worden.
1550 wereldlijke rechtbanken (niet-kerkelijk): traden harder op, hekserij was maatschappij bedreigend.
1500 humanisme: Petrarca, Eramus= zeer goed classicus. Opkomst boekdrukkunst.
Na 1500 Humanisme
 Italië (bakenmat): herleving van Klassieken. Nu: de mens werd centraal individualisme. In de middeleeuwen: bewijs
van God (theologie) stond centraal
 1453 vallen Turken Byzantium aan veel geleerden vluchten weg.
 600-1492 Moren in Spanje= boeken van Aristotoles (je moet beweren, meten en waarnemen, daarna pas conclusies
trekken), hoge beschaving.
Na 1500 meer heksenvervolgingen, ondanks humanisme
Humanisme was elitair
1472 Pest, hongersnoden – Maarten Luther: hij bekritiseerd het systeem van aflaten.
1517 spijkert hij 95 stellingen op kerkdeur van Wittenberg Reformatie= Maarten Luther wordt in de ban gedaan mensen
die daarentegen protesteren noemt men protestanten.
1618-1648 Hoogtepunt van de strijd tussen de protestanten en katholieken
1500
elite – geloofde steeds minder in heksen
kritisch – valt aan schoonheid
Johan Huizinga 1922 Erasmus
Weet verbinding te maken met oudheid en Christelijk geloof
Matigheid, geen fanatisme
Elite
Empirisme= stroming die berust op waarneming, zowel met blote oog als met instrumenten (emperirië=ervaring)
Maar gaat in tegen hoop en bijgeloof van het volk
18de eeuw
Rationalisme – de verlichting (1691 Balthasar Bekker “de betoverde wereld”)
Gevolg  recht werd aangepast  minder heksenvervolgingen
Het ging ook economisch beter, minder godsdienstige oorlogen en minder rampen / epidemieën
Hekserij
15de eeuw
Denken op een andere manier (bv. Erasmus)
Humanisme
- kritisch= niet klakkeloos zaken overnemen van anderen
- bijbel verhalen werden preciezer
16de + 17de eeuw
Empirisme
- waarnemingen
Rationalisme
- met rede verstand dingen bekijken.
Ging ten koste van geloof in de bijbel en heksen.
18de eeuw
Rationeel tijdperk
19de eeuw
Belangstelling voor het bovennatuurlijke:
 waarzegsters
 handlezers
 geestenoproepen
 wicca’s
Heksen
Belangrijke begrippen:
Inductie: 1. Empirisme
Deductie: 2. Rationalisme/verlichting
Overeenkomst : kritisch denken
Verschil : zintuig + verstand het belangrijkst
Gevolgen voor heksenvervolgingen:
Elite gelooft er niet meer in volk blijft geloven.
Rationalisme <-- --> Romantisch (19de eeuw) Zorgde voor herleving heksenvervolgingen
 gevoel
 aandacht voor het verleden
 verbeelding
 fantasie
 spiritisme en occultisme – Wicca’s
Moderne heksenvervolging
Communisme
Stalin → zuiveringen
Communistische partij jaren ‘30
showprocessen
Mao → culturele revolutie
Kapitalisme
Red Scare na WO I → jacht op communistische anarchisten
McCarthyisme na WO II → heksenjacht op communisten