Lesbrief `Operatie Barbarossa`

Lesbrief ‘Operatie Barbarossa’
Hoe werd er in Nederland gereageerd op de Duitse inval in de Sovjet-Unie?
Docentenhandleiding
Hitler opent op 22 juni 1941 een tweede front. Nazi-Duitsland valt Stalin’s Sovjet-Unie aan. Hoewel
de aanval aanvankelijk succesvol verloopt en de Duitsers Moskou naderen, weet het Rode Leger de
Wehrmacht tot stilstand te brengen en een tegenoffensief te starten. Een eerste nederlaag aan het
oostfront is een feit.
De strijd woedt heel wat kilometers bij Nederland vandaan, maar de aanval van Nazi-Duitsland op de
Sovjet-Unie heeft ook hier verstrekkende gevolgen. Nederlandse SS-ers die zich aanmelden om met
de Duitsers te vechten tegen de Russen, de start van een nieuwe propagandaoorlog en arrestaties
van leden van de Communistische Partij Nederland (CPN) die door de Duitse bezetter na de aanval
op de Sovjet-Unie als vijand worden bestempeld.
In deze les onderzoeken leerlingen aan de hand van primaire bronnen hoe er in Nederland werd
gereageerd op de Duitse inval in de Sovjet-Unie. De les is ontwikkeld aan de hand van
bronnenmateriaal uit het NIOD-archief.
Doelgroep: bovenbouw havo/vwo
Duur: 1 les van 50 minuten en een huiswerkopdracht
Lesdoelen:
• Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen hoe er in Nederland gereageerd werd op de
Duitse inval in Rusland
• Leerlingen kunnen primair bronnenmateriaal analyseren
• Leerlingen kunnen in eigen woorden de standpunten van de maker van de bron uitleggen
Benodigdheden
• Voor ieder groepje een envelop met het uitgeprinte bronnenmateriaal (foto’s, kranten en
citaten uit dagboeken)
• Voor ieder groepje een uitgeprinte opdracht
• PowerPoint
• Beamer/smartboard
Lesopzet
00 – 10 minuten
10 – 15 minuten
15 – 45 minuten
45 – 50 minuten
Uitleg over Operatie Barbarossa aan de hand van een PowerPoint
Opdracht introduceren en tweetallen maken
Leerlingen werken aan opdracht 1A (in tweetallen) en maken een start met
opdracht 1B (in viertallen)
Afsluiting van de les: terugkomen op lesdoelen en afmaken opdracht 1B
opgeven als huiswerk
1
Uitleg aan de hand van de PowerPoint
Slide 1: Introductie van de les. Hoe werd er in Nederland gereageerd op de Duitse inval in de SovjetUnie op 22 juni 1941? Tijdens de les gaan leerlingen aan de slag met primair bronnenmateriaal uit
het NIOD archief.
Slide 2: Voorkennis ophalen. Hoe zat het ook alweer? Molotov-Ribbentrop pact en verhoudingen in
Europa in 1939 uitleggen.
2
Slide 3: Het onderling wantrouwen na de Duitse inval in Polen op 1 september 1939 toelichten.
Hiervoor kunnen ook andere spotprenten gebruikt worden. Analyseer de spotprent met de
leerlingen. Doel is dat leerlingen zich bewust worden van het onderling wantrouwen. Stalin
verwachtte op enig moment een Duitse aanval.
Slide 4: De Duitsers vallen ’s ochtends vroeg de Sovjet-Unie binnen. Het Sovjetleger is niet goed
voorbereid en de Duitsers rukken snel op richting Moskou (zie ook slide 5)
3
Slide 5: Leg uit hoe snel de Duitsers oprukken naar Moskou. Vertel ook over de inval van de winter
waar de Duitsers niet op voorbereid waren. Maak eventueel een vergelijking met de inval van
Napoleon in 1812.
Slide 6: Tijdens deze les staat de Nederlandse reactie op de Duitse inval in Rusland centraal. Aan de
hand van primaire bronnen gaan leerlingen op onderzoek uit. Linkerfoto: communisten worden in
het kader van de CPN-Aktion geinterneerd in kamp Schoorl (Lees meer over de CPN-Aktion op de
website van het NIOD). Rechterfoto: de voorpagina van de Telegraaf (Lees meer over de reacties in
de kranten op de website van het NIOD).
4
Slide 7: Voorpagina van de communistische krant De Waarheid (Lees meer over de reacties in de
kranten op de website van het NIOD).
Slide 8:
Bespreek de foto’s met de leerlingen. Met name de onderste foto is interessant: in sommige regio’s
van de Sovjet-Unie werden de Duitsers namelijk als bevrijders binnen gehaald. In Oekraine en de
Baltische staten waren mensen blij om van Stalin verlost te zijn. Hitler ging hier niet op in, want de
Nazi’s zagen de Slavische volkeren als Untermenschen.
5
Introduceer daarna de opdrachten. De leerlingen gaan eerst in tweetallen aan de slag met opdracht
1A, de foto’s en dagboekfragmenten uit het bronnenboekje. Hier gaan ze een aantal vragen over
beantwoorden.
Opdracht 1B bestaat uit het maken van een journaaluitzending. Voor opdracht 1B maken de
leerlingen gebruik van het bronnenboekje, twee kranten, het lesboek en het internet. Daarnaast
hebben ze een telefoon of camera nodig waar ze mee kunnen filmen. Deze opdracht doen de
leerlingen in groepjes van vier.
Opdracht 1A
Laat de leerlingen de vragen in tweetallen maken. Bespreek de vragen klassikaal na om na
te gaan of de leerlingen de bronnen op de juiste manier geïnterpreteerd hebben.
Dagboekfragment 1: Waarom denkt J.R. Voûte dat de Duitse inval in de Sovjet-Unie het einde
van de ‘Duitsche terreur’ zal versnellen?
J.R. Voûte denkt dat een tweefrontenoorlog de oorlog zal versnellen.
Dagboekfragment 2: Wat vindt mevrouw De Bruijn-Barends van de Duitse inval in de
Sovjet-Unie?
Volgens mevrouw De Bruijn-Barends is de Duitse inval in de Sovjet-Unie een keerpunt. Het
Rode Leger zal de Duitsers zo bezig houden aan het oostfront dat ze in het westen weinig
kwaad meer kunnen doen.
Dagboekfragment 3: Drikus van Eck trekt in zijn dagboek een vergelijking met Napoleon.
Napoleon nam Hollandse jongens in dienst. Noem nog een vergelijking tussen de inval van
Napoleon in 1812 en Operatie Barbarossa in 1941:
Hitler verwachtte, net als Napoleon, dat hij Rusland nog voor de winter veroverd zou
hebben. Daarom hadden de Duitse soldaten geen winterkleding bij zich.
Dagboekfragment 4, 5 en 6: Wat was voor de schrijvers van dagboekfragmenten het
belangrijkste motief om zich aan te melden bij de Waffen-SS?
De strijd tegen het bolsjewisme.
6
Bekijk de foto’s in het bronnenboekje en zet een kruisje in de juiste kolom:
Foto
Pro-Duits
Anti-Duits
Neutraal
1
x
2
x
3
x
4
x
5
x
6
x
7
x
Opdracht 1B
Leerlingen gaan aan de hand van het bronnenboekje, twee kranten en eventueel het
lesboek en het internet een journaaluitzending maken. Dit doen ze in groepjes van vier
leerlingen. Iedere leerling heeft een eigen taak. Deze opdracht kan als huiswerkopdracht
dienen. De filmpjes kunnen later in de klas teruggekeken worden. Leerlingen werken
volgens het volgende stappenplan:
Stap 1: Vul de onderstaande taakverdeling in
Stap 2: Maak een script voor jullie journaaluitzending
Stap 3: Begin met filmen
Taakverdeling
Presentator
Cameraman/vrouw
Regisseur
Correspondent ter plaatse
Differentiatietip:
Eventueel kunt u als docent de groepjes de opdracht geven om het journaal vanuit een bepaald
perspectief te maken. Bijvoorbeeld een pro-Sovjet perspectief, een pro-Duits perspectief of vanuit
een neutraal perspectief.
7