VATICAANSE MUSEA

Vaticaanse musea 1
De VATICAANSE MUSEA
-
CORTILE della PIGNA
-
binnenplaats met enorme bronzen pijnappel (1ste eeuw)
gevonden in de buurt van het Pantheon
fungeerde in het atrium van de oude Sint-Pieter als fontein
Sfera con Sfera (vrij vertaald “bol in een bol”)
bolvormig bronzen kunstwerk van de Italiaanse beeldhouwer Arnaldo Pomodoro
ontstaan van een betere wereld ?
-
APOXYOMENOS
-
-
beeld van een naakte jonge atleet, een worstelaar die het vuil en het vet (olie) met
een krabber van zijn lichaam verwijdert
1ste eeuw na Christus
een Romeinse kopie in marmer van Lysippos' atleet (brons, ca 330 voor Christus)
heel veel Romeinse kopieën van Griekse beelden werden op bestelling gemaakt voor
de rijke Romeinen en vormen dikwijls de enige weg om het verloren gegaan Griekse
origineel te kennen
onderwerp = veel voorkomend motief in de Griekse kunst
maar hier wel heel veel originaliteit in de positie van de armen
= een merkwaardige artistieke daad, want het verhindert het vrije zicht op de torso
dit geeft een nieuwe mogelijkheid van spontane 3-dimensionele beweging
ook de schuine stand van het speelbeen (ver naar achter geschoven voet) en het
verwarde haar wijzen op een nieuwe drang naar ongedwongenheid
bijna geen gelaatsuitdrukking, met een verre blik
dit luidt de Hellenistische kunst in (na de 3de eeuw voor Christus)
de klassieke Griekse beelden uit de 5de eeuw voor Christus zijn geïdealiseerd mooi
de Hellenistische kunstenaars proberen het typische van de figuur weer te geven
-
CORTILE OTTAGONO del BELVEDERE
-
APOLLO van het BELVEDERE
-
met dit beeld is het museum eigenlijk begonnen
het beeld werd in 1480 aangetroffen in de wijngaard van kardinaal Giuliano della
Rovere, de latere paus Julius II
toen die in 1503, het eerste jaar van zijn pontificaat, het hier liet opstellen, was dat
meteen het begin van de Vaticaanse musea
een jonge god, kijkt een zojuist afgeschoten pijl na
in zijn linkerhand hield hij een boog, in zijn rechterhand een pijl
ook hier weer een Romeinse kopie in marmer, waarschijnlijk naar een Grieks origineel
uit eind 4e eeuw of de 1e eeuw voor Christus van Leochares (?)
een duidelijke poging om schoonheid in volmaakte charme weer te geven: elegantie,
rustig, evenwicht, bijna zwevend, geïdealiseerd
in de 18de en 19de eeuw was dit beeld enorm populair
men zag hierin het volmaakte voorbeeld van de klassieke mannelijke schoonheid
elk museum, kunstacademie moest er een afgietsel of een reproductie van bezitten
-
-
Vaticaanse musea 2
-
LAOCOÖN
-
-
even beroemd als de Apollo
terwijl de Apollo wordt gezien als de belichaming van de harmonische schoonheid,
wordt de Laocoön gezien als die van de verheven tragiek
Laocoön = een Trojaans priester tijdens de Trojaanse oorlog
hij waarschuwde de Trojanen voor het gevaar van het Trojaanse paard
de Grieken zochten via een list Troje eindelijk ten val te kunnen brengen
ze hadden een reusachtig houten paard gebouwd, waarin zich een aantal strijders,
onder wie Odysseus, hadden verborgen
ze hadden dit paard achtergelaten op het strand en lagen nu op de loer
Laocoön vertrouwt de zaak niet en drijft een speer in de zijde van het paard
hij trekt naar zee om een offer te brengen
hij smeekt de goden de ogen van de Trojanen te openen
de Griekse godin Athena stuurt een zeeslang die Laocoön met zijn 2 zonen wurgt
volgens de Trojanen was dit een straf voor de schending van het houten paard
ze beschouwden het paard als een geschenk van de goden
de Trojanen halen het paard binnen en dat betekent hun ondergang
het beeld is een Romeinse kopie van de 1ste eeuw na Christus
het origineel was waarschijnlijk van de 1ste eeuw voor Christus van de school van
Rhodos
stijl: pathetisch (zie expressie doodsangst op het gezicht), kronkelende slang rond de
worstelende lichamen (zeer dynamisch), de verfijnde afwerking van het oppervlak
(virtuoze techniek), een excellent voorbeeld van de 'barokke' Hellenistische kunst
het werk was in 1506 in Rome gevonden
het had een diepe indruk gemaakt op renaissance kunstenaars (Michelangelo)
-
SALA degli ANIMALI
-
TORSO van het BELVEDERE
-
1ste eeuw voor Christus
werk van Apollonius van Athene
zeer bewonderd door Michelangelo die zich erdoor liet inspireren bij de schilderingen
van de ignudi in de Sixtijnse kapel
-
SALA ROTONDA
-
middenin staat een reusachtige porfieren schaal uit de Domus Aurea van Nero
de vloer: schitterende mozaïeken uit de thermen van Otricoli (Umbrië) met
voorstellingen van de strijd tussen de Grieken en de centauren
een raar beeld ook nog van keizer Claudius als Jupiter (met adelaar)
de keizer heeft een realistisch hoofd dat wat eigenaardig staat op het atletische
lichaam naar een Grieks geïdealiseerd voorbeeld
-
-
SALA a CROCE GRECA
-
zaal in de vorm van een Grieks kruis
2 rood-porfieren sarcofagen uit 4de eeuw
links: wordt sarcofaag van Helena genoemd (moeder van Constantijn)
in werkelijkheid was de sarcofaag bestemd voor Constantijn of zijn vader
voorstellingen: ruiters die over hun vijanden heen rijden
nog volledig Romeins, nog geen christelijke invloeden
Vaticaanse musea 3
-
rechts: sarcofaag van Constantia, dochter van Constantijn
ook hier geen herkenbare christelijke motieven, maar Dionysische symbolen
druiven oogstende eroten (= minnegodjes) kunnen worden opgevat als de zielen van
de overledenen die levenbrengende wijn oogsten en de pauwen zijn symbolen van
onsterfelijkheid
-
GALLERIA dei CANDELABRI
-
ARTEMIS van EPHESE
opmerkelijk beeld
Anatolische mythologie, overgenomen en aangepast door de Grieken
Artemis werd beschouwd als een soort moedergodin, de oerbron van de dingen
heeft ze vele borsten?
sommigen zeggen dat het borsten zijn ten teken van vruchtbaarheid en overvloed
de Grieken hadden haar de bijnaam Polimastos gegeven (de veelborstige)
anderen beweren dat het eieren zijn, als teken van vruchtbaarheid
een Zwitsers onderzoeker beweert dat het de testikels van geofferde stieren zijn
Artemis was inderdaad ook gekend onder de bijnaam Tauro of Tauropolos
tegenwoordig beschouwt men de “eieren” als een iconografische erfenis van de
amber kalebasvormige druppels, die elliptisch zijn in doorsnede en doorboord om op
te hangen, zoals er in de jaren 1980 werden opgegraven
-
GALLERIA degli ARAZZI
-
wandtapijten o.m. uit Brussel
gemaakt naar tekeningen van de school van Rafaël
onderwerpen: scènes uit het leven van Jezus
scènes uit het leven van paus Urbanus VIII
-
GALLERIA delle CARTE GEOGRAFICHE
-
40 grote kaarten
-
STANZE di RAFAËL
-
dienden als verblijfplaats voor verschillende pausen in de 16de eeuw
4 kamers door Rafaël (+ leerlingen) met fresco's versierd voor paus Julius II
Rafaël begon eraan nadat zijn rivaal Michelangelo een paar maanden eerder aan de
vlakbij gelegen Sixtijnse kapel was begonnen
regelmatig ontmoetten ze elkaar en Michelangelo, die liever alleen werkte, moet zich
schamper hebben uitgelaten over het feit dat Rafaël helpers nodig had
-
1) Zaal van Constantijn
voornamelijk door leerlingen versierd, naar onderwerpen van Rafaël
onderwerp = leven van Constantijn
centraal staat de overwinning die de Kerk op de heidense Romeinse staat behaalde
door de bekering van Constantijn tot het Christendom
Vaticaanse musea 4
Slag bij Milvische brug
(overwinning op Maxentius, die
met een deel van zijn leger
verdronk in de Tiber)
Verschijning van het Kruis
schenking van het WRR
(visioen)
aan de paus (symbolisch)
Doop van Constantijn
-
op de zoldering ligt een afgodsbeeld in stukken tegenover het Kruis
symbool voor de overwinning van het Christendom op het heidendom
-
2) Kamer van Heliodorus (niet alle fresco's zijn van Rafaël)
-
thema: de wonderbaarlijke bescherming die de dienaren, leer en eigendom van de
Kerk genieten
verdrijving van Heliodorus uit de tempel (een ruiter velt de dief Heliodorus die er met de
tempelschat wil van doorgaan) – de Paus is ook aanwezig (in draagstoel)
deur
Bevrijding van Petrus uit de gevangenis
(let op de vele lichtbronnen)
Mis van Bolsena (1263 een wonder gebeurt
tijdens de breking van het brood
omdat een priester niet geloofde dat brood en wijn
echt het lichaam en het bloed van Christus waren
Deur
Ontmoeting van paus Leo I en Attila (452)
Vaticaanse musea 5
3) Stanza della Segnatura (= 1e kamer die Rafaël schilderde)
-
de naam is : ontleend aan een speciale raad die hier bijeenkwam om officiële
documenten te ondertekenen (waarschijnlijk pauselijke bibliotheek, werk- en
studeervertrek, en men sprak er ook recht)
thema is hier het humanistische geloof dat de klassieke cultuur en het christendom
volledig met elkaar in harmonie zijn dankzij het wederzijdse streven naar waarheid
(korte wand) Justinianus (keizer die het Romeinse recht liet optekenen)
Gregorius die de decretalen (= pauselijke uitspraken) liet verzamelen
(lange wand)
De School van Athene
(lange wand)
Het Dispuut over het H. Sacrament
toont de zege van het geloof en de geestelijke waarheid
de aarde bevindt zich beneden
de hemel boven met de heiligen
(korte wand) Apollo op de Parnassus met de muzen (poëzie)
-
School van Athene
met daarboven de allegorie van de Filosofie
in het centrum: filosofen Plato en Aristoteles als bronnen van het Westerse denken
Plato: wijst naar boven als symbool voor de abstracte en theoretische filosofie
Aristoteles: wijst naar beneden als symbool voor de natuur en empirische filosofie
Plato heeft de Timaeus onder de arm, Aristoteles de Ethica
om hen heen: beroemde geleerden uit het verleden
velen van hen hebben de trekken van tijdgenoten van Rafaël
het is een eerbetoon aan de kunstenaars en wetenschappers die hij bewonderde
links: eenzame figuur op trap = Michelangelo als Heraclitus (filosoof)
nog meer links:Pythagoras (demonstreert een stelling aan toeschouwers)
rechts zit op de trap Diogenes: hij haatte wereldlijk bezit, leefde in een ton
in het groepje rechts zien we Euclides
hij zet één van zijn geometrische ideeën uiteen en lijkt op Bramante
uiterst rechts: zelfportret van Rafaël als jonge man die buiten het schilderij kijkt alsof
hij de aandacht wil trekken
rechts voor hem zien we de geograaf Ptolemaeus (met rug naar ons)
Vaticaanse musea 6
-
stijl: een zeer heldere en overzichtelijke compositie, symmetrisch maar niet star
met enorm veel variatie!
de manier waarop de figuren visueel met elkaar verbonden zijn, geeft de groep een
nooit gekende harmonie
Rafaël plaatste het tafereel in een plechtige en grootse architectuur, geïnspireerd
door de laat-antieke bouwkunst (Romeinse gewelven, zuilen en cassetteplafond) en
door de bouwplannen die Bramante voor de Sint-Pieter had
nis links: Apollo, de god van de zon → symbool voor de filosofische verlichting
geïnspireerd op 'De Stervende Slaaf' van Michelangelo, nu in het Louvre
nis rechts: Minerva, die regeert over vrede en oorlog → symbool voor de wijsheid
het perspectief is niet mathematisch juist, maar stoort helemaal niet
Rafaël hield rekening met het feit dat het schilderij zich boven ooghoogte bevindt
Rafaël was een zeer groot kunstenaar die de christelijk spirituele zienswijze
fantastisch weet te verbinden met een naar de werkelijkheid gerichte kunstopvatting
4) Stanza dell' Incendio (ook groot aandeel van leerlingen)
-
aanvankelijk eetzaal, later muziekzaal
alle fresco's verheerlijken de toenmalige paus Leo X via taferelen uit de levens van
zijn naamgenoten (ook paus in het verleden)
De Eed van LEO III: aan God en niet aan de mensen
is hij verantwoording verschuldigd
Kroning van Karel De Grote door Leo III
Leo IV verslaat de Saracenen nabij Ostia (de haven van Rome)
Deur
-
De Brand van de Borgo
de brand in de Borgo (de volkswijk vlak bij het Vaticaan)
in 847 gebeurt er een wonder
paus Leo IV bluste de brand in de wijk door zijn zegen uit te spreken
de paus staat in de achtergrond voor het venster van een paleis
daarnaast zien we een zeldzame afbeelding van hoe de Sint-Pietersbasiliek er
waarschijnlijk in de vroeg-christelijke tijd uit zag
het incident wordt vergeleken met de vlucht van Aeneas uit het brandende Troje
op de voorgrond links zien we Aeneas met zijn vader op zijn rug
zo wordt de klassieke mythologie geïntegreerd in de renaissance
Vaticaanse musea 7
-
SIXTIJNSE KAPEL
tussen 1473 en 1483 gebouwd onder paus Sixtus IV ( = naamgeving)
nu gebruikt voor het conclaaf: pauskeuze
muur- en plafonddecoratie door grote kunstenaars
een immens prentenboek
-
ZIJWANDEN
links: scènes uit het leven van Mozes
rechts: scènes uit het leven van Christus
dit is geen toevallige keuze want men zag Mozes als een voorloper van Christus
eigenlijk een overzicht van de 15de - 16de eeuwse Italiaanse schilderkunst
- 1 links
Perugino: De tocht van Mozes naar Egypte
Linksboven neemt Mozes afscheid van
Jetro; vervolgens wordt hij met zijn familie
begeleid door een engel naar Egypte;
rechts de besnijdenis van Eliëzer, Mozes’
tweede zoon
- 1 rechts
Perugino: De doop van Jezus in de Jordaan
door Johannes de Doper
Rechts: Johannes preekt tot bekering
Midden: doop in de Jordaan
boven: Stem van God de Vader Heilige
Geest (duif)
Links: Jezus preekt
Vaticaanse musea 8
- 2 links
Botticelli: Beproevingen van de jonge
Mozes
Mozes doodt een Egyptenaar; Mozes
vlucht; Mozes ontmoet de dochters van
Jetro bij de put; Mozes bij de brandende
braamstruik
- 2 rechts
Botticelli: De verzoekingen van Jezus door
de duivel
De duivel die Jezus probeert te verleiden
heeft de gedaante van een bejaarde man.
Rechtsboven verjaagt Jezus tenslotte de
duivel: zijn mantel valt af en de duivel
stort naar beneden. Jezus triomfeert
bovenop de tempel
- 5 links
Botticelli: De uitverkiezing van Aäron tot
hogepriester
De scènes zijn geplaatst voor de Boog van
Constantijn in Rome, de zegevierende
Aäron draagt een tiara (cfr. de paus) en de
opstandelingen worden bestraft
- 5 rechts
Perugino: De uitverkiezing van Petrus als
leider van de Kerk
Midden: Petrus ontvangt de sleutels van
het koninkrijk uit de handen van Jezus
= de instelling van het pausschap
Linksboven: mannen komen naar Petrus
toe
Rechtsboven: mannen vluchten weg van
Petrus
Op de achtergrond: een (doop)kapel met
koepel, links en rechts feestelijk versierde
triomfbogen
Vaticaanse musea 9
-
Botticelli: fijne gratie, verfijnde stilering, sierlijke lijnvoering
Perugino: rustig opgebouwd, met veel afwisseling (leermeester van Rafaël)
-
boven deze frescocycli (in de ruimte tussen de ramen): afbeelding van pausen
-
PLAFONDSCHILDERING (800 m²)
-
tussen 1508 en 1512 beschilderd door Michelangelo
(toen 33 jaar): liggend op zijn rug
constant ruzie met opdrachtgever Julius II
naar verluidt kon Michelangelo toen hij klaar was met zijn werk nog enkel een boek of
een brief lezen door ze boven zijn hoofd te houden
hij had heel veel spierpijn en de verf droop in zijn ogen
-
middengedeelte : centraal staat de idee van de SCHEPPING
-
scheiding van licht en duisternis
schepping van de zon, maan en sterren
scheiding van land en water
schepping van Adam (2 vingers !)
schepping van Eva (knie !)
de zondeval: Adam en Eva eten van de Boom der Kennis en worden nadien verdreven
uit het Paradijs
offer van Noah
de zondvloed (God zag hoe groot het verderf op aarde geworden was en stuurde de
zondvloed maar hij had wel aan Noah de opdracht gegeven een ark te bouwen)
de dronkenschap van Noah (scène die Michelangelo het eerst schilderde: de figuren
zijn hier kleiner dan in de andere scènes en toen Michelangelo merkte dat hij
langzaam opschoot, is hij - ook omdat de paus hem zo opjaagde - zijn figuren groter
gaan schilderen)
in totaal staan op de 3000 m² 380 figuren, waarvan de grootste 4 keer de omvang
van een volwassen mens hebben
-
-
veel dramatische spanning
renaissance-ideaal: schone vormen, anatomie, drapering, perspectief, houdingen,
superbe compositie op een gewelf
-
de scheidingen tussen de voorstellingen worden gevormd door mannelijke naakten:
IGNUDI (gebaseerd op Grieks-Romeinse beelden zoals de torso van de Belvedère)
ze tonen door hun gedurfde anatomie de schoonheid (en ijdelheid) van het menselijk
lichaam (later werden vele naakte figuren van kleren voorzien)
-
in de driehoeken : voorouders van Christus = de zogenaamde stamboom van Jesse
die in het evangelie van Matteüs voorkomt
-
de scènes daartussen: alternerend profeten en sibillen (zij hebben de komst van
Jezus voorspeld
-
in de 4 hoeken: scènes uit het Oude Testament:
Kruisiging van Haman
Mozes en de koperen slang
David en Goliath
Judith en Holofernes
= voorafbeeldingen van de verlossing
Vaticaanse musea 10
-
-
-
ACHTERWAND
pas veel later geschilderd (1535) door Michelangelo
hij heeft er 5 jaar aan gewerkt
een gigantisch LAATSTE OORDEEL (20m op 10m)
eerdere fresco's moesten overal in de kapen wijken
een zeldzaam thema voor een altaarschildering
de paus koos het onderwerp om de katholieken tot geloofstrouw aan te sporen in de
tijd van de woelige reformatie
geen architectonische scheidingen meer, maar één grote wervelende draaikolk
niet puur renaissance meer maar eerder maniërisme of een overgang naar de barok
linksonder verrijzen de doden uit het graf (opgewekt met bazuingeschal van de
engelen
daarboven, middenin stijgen ze op, terwijl rechts de verdoemden naar de hel afdalen
de veerman Charon zet ze over de Styx (overgang heden hiernamaals)
toen Paulus III op zekere dag een kijkje kwam nemen, vroeg hij aan zijn
ceremoniemeester Biagio Martinelli da Cesena wat die van zijn werk vond
de puriteinse da Cesena ergerde zich mateloos aan de talrijke naakten en
antwoordde: 'Heiligheid, deze figuren zijn geschikt voor een bordeel, maar niet voor
uw kapel'
Michelangelo, die zijn ziel in zijn werk had gelegd, voelde zich daardoor zwaar
beledigd en nam wraak op Da Cesena door hem op het fresco af te beelden als de
naakte Minos in de hel (de figuur in de rechter benedenhoek met de ezelsoren die
door een slang in zijn mannelijkheid wordt gebeten)
Da Cesena herkende zichzelf op het schilderij en smeekte de paus om Michelangelo
ertoe te verplichten zijn beeltenis te laten verwijderen, maar de paus antwoordde:
“Indien hij (= Michelangelo) u in het vagevuur had geschilderd, dan had ik iets voor u
kunnen doen, want tot daar strekt mijn macht zich uit, maar beneden in de hel heb ik
geen enkele macht”
dan volgt een lange strook van heiligen links en rechts naast de oordelende maar ook
vertoornde Christus die is voorgesteld als een Herculische dondergod
in het gezicht van de H. Bartholomeus herkennen we mogelijk de satirische schrijver
Pietro Aretino die Michelangelo's werk maar goddeloos en ongepast vond
in de huid zie je met wat verbeelding het gezicht van Michelangelo
hij wilde hiermee de aandacht vestigen op het feit dat kunstenaars (onder wie ook
hijzelf) op alle mogelijke manieren 'gestroopt', uitgebuit en misbruikt werden voor
andermans eer en roem
H Laurentius met rooster !!!
bovenaan heel wat engelen
links het kruis en de doornenkroon
rechts de zuil waaraan Christus was vastgebonden toen hij werd gegeseld
vele naakten (opnieuw de cultus van het lichaam!)
ook deze werden later met kledij bijgeschilderd door Daniele Da Volterra in 1564
(bijgenaamd de broekjesschilder)
-
de stijl toont een oudere Michelangelo die zich heeft bezonnen over het leven en de
zondigheid van de mens
het is geen triomfantelijke stoet van uitverkorenen maar van schuldigen die sidderen
we zien Michelangelo's overtuiging dat lijden nodig is om het geloof in God te vinden
het kleurgebruik is zeer merkwaardig
-
OPGELET: bij het buitengaan: spiraalvormige wenteltrap (1932, Giuseppe Momo)