De paus en de klimaatverandering

De paus en de klimaatverandering
Hans Opschoor, lid van de Haagse Dominicus, oud-hoogleraar milieueconomie
Onze zuster, moeder Aarde wordt door de mensheid schade toegebracht door misbruik
van de hulpbronnen die zij levert aan ons mensen. Het klimaat wordt vooral door menselijk
handelen opgewarmd. Dat alles heeft zeer ernstige gevolgen vooral voor de armen. Dat (en nog
wat meer) zegt paus Franciscus in zijn nieuwe encycliek Laudato Si (24 mei 2015,
http://www.rkdocumenten.nl/rkdocs/index.php?mi=600&doc=5000). Hij beschrijft de Aarde
als een gedeeld erfgoed dat allen toekomt, nu en in de toekomst. Het bezit van hulpbronnen
houdt de plicht in dat bezit aan te wenden ten bate van het gemeenschappelijke goed, het
algemeen belang. De fundamentele rechten van de armen en minder bedeelden dienen voorop te
staan. In wezen is dit een forse kritiek op wat er nu gebeurt, in onze door
marktfundamentalisme geregeerde wereld. De paus doopt zijn nieuwe visie: “integrale ecologie”,
respect voor de natuurlijke, de sociale en de menselijke aspecten aan de omgang met de aardse
leefsfeer en haar hulpbronnen. Daarin ziet hij mensen als deel van de natuur. Daar werd en
wordt weleens anders over gedacht. Een tweede opvallende opvatting is, dat gerechtigheid naar
alle generaties toe niet een vrijblijvende opvatting is van softies met groene sokken, maar een
zaak van fundamentele rechten die politiek verankerd moeten worden. Dat steekt veel dieper
dan de logica van de markt. Daar tellen alleen winsten en “aandeelhouder-waarde” en
verdwijnen algemene belangen en rechten van armen nu en morgen uit beeld. De paus bepleit
ook selectieve groei en krimp van de economie, en verandering van consumptiepatronen
(nieuwe levensstijlen – die term had ik lang niet meer gehoord!) waar dat beter is voor mensen
en milieu. Hij heeft het over een op ecologische spiritualiteit gebaseerde “bekering” op
gemeenschapsniveau. Tja, dat woord zou ik misschien zelf niet zo gauw gekozen hebben, al snap
ik de paus wel op dit punt. Wat hij vraagt, houdt een transitie (zo wordt dat in de seculiere
milieuwereld genoemd) in naar een duurzame en rechtvaardige maatschappij. En om te
beginnen wil Franciscus dat er in december, als alle landen in Parijs bij elkaar zijn om over
klimaatbeleid te praten, vergaande bindende afspraken zullen worden gemaakt: er moet uit die
wereldconferentie een akkoord komen met handen en met tanden.
Ik vind het indrukwekkend. Het zijn vooralsnog maar woorden, teksten, maar er kan ook
wat mee worden gedaan. Dat de paus niet schroomt robbertjes te sparren met het kapitalisme
en de daarin ingebakken voorkeur voor de rijken in plaats van voor de armen, was al eerder
duidelijk geworden. In zijn brief “Evangelii gaudium” (2013) wees hij bijvoorbeeld een
economisch systeem van uitsluiting en ongelijkheid af (tegelijk met de “afgoderij van het geld”
en meer zaken die in de alledaagse werkelijkheid op de warme en krachtdadige steun van de
bezittende klasse kunnen rekenen). Over milieu en klimaat had hij zich bij mijn weten eerder
nog niet zo duidelijk uitgesproken, maar zijn eerste verhaal hierover is al meteen meer dan een
daalder waard. Dat heeft hij ook wel laten zien in bijvoorbeeld zijn toespraak voor het
Amerikaanse parlement.
(ontleend aan: www.kerknet.be)
De encycliek is, zeker wat het klimaat betreft, gebaseerd op het beste en
geloofwaardigste dat op dit moment aan kennis en inzicht bestaat in de wereld van de natuuren milieuwetenschap. Er zit helaas wel een venijnig addertje in het groene gras, want de paus
geeft ook zijn traditionele opvattingen over abortus en het gezin een plekje in zijn integraal
ecologische visie. Dat zal lang niet iedereen hier hem in dank afnemen, ook niet nu het zo mooi
verpakt is in een breed verhaal over milieu en natuur.
Maar toch: de basisbeweging en daaraan verwante groepen in of buiten de kerken doen
er goed aan naar deze encycliek te kijken. Daarin worden evenwichtige plaatsen toegekend aan
armoedebestrijding en milieuzaken: niet tegenover elkaar maar naast elkaar. De encycliek
schetst de noodzaak van veranderingen op macroniveau (de ingewikkelde machtsstructuren in
politiek en economie), en de onderbouwing daarvan door breedschalige en breed gedragen
verandering in consumptiepatronen en leefstijlen. Dat komt heel dichtbij. Ga er maar aan staan,
zullen sommigen zeggen. Vele anderen zijn gewoon begonnen en hebben baat bij bondgenoten.
Laten we, ook in de Haagse Dominicus, eens goed kijken naar wat er op dit front gaande is, in
Den Haag en elders.