151128 - Jacques Haers` overwegingen bij Laudato Si`

JacquesHaers’overwegingenbijLaudatoSi’
‘Wereldbeeldengenererenrealismeenhoop’
Verslagvanzijnlezing
ophetseminarievanEcokerkop19november2015
MetzijnencycliekLaudatoSi’spoortdepausallemensenterwereldaanomsameneen
wegtegaanineencrisis.Depauselijkebriefisgeendoctrineelstuk.Deencycliek
LaudatoSi’isgerichttotallemensen,nietenkeltot‘allemensenvangoedewil’.Het
probleembetreftonsallemaal:hetheeftmetdeernstvandecrisistemaken,nietmet
goedewil–watervandaaggebeurtmogenwegerustapocalyptischnoemen.
Franciscusbrengteenoprealismegestoelde,hoopvollevisie.Hijschrijftvanuitde
Bijbelsetraditieéngeeftwetenschappershungelijk.Depausistrouwenszelfook
wetenschapper–hijstudeerdechemie.
Depausiserzeervanovertuigddatonsneokapitalistischsysteem–zowelinonze
persoonlijkementaliteitalsinonzeeconomische,politiekeenfinanciëlestructuren–
onaanvaardbaarisendeelvanhetgroteprobleem.Hetbewogenheidsengagementvoor
hetklimaatlagdeafgelopentijdvaakmeerbuitendanbinnendeconferentiehal.Deze
encycliekheeftdatwellichtwatveranderd.HetzouzelfskunnendatdeFrankrijkde
klimaatconferentieronddeencycliekzalopzetten.
Eenwerelwijdedialoogmetdenatuur,slachtoffersentoekomstigegeneraties,
samenmetwetenschappersenreligieuzetradities
Nietalleendetekst,ookdevoetnotenvandeencycliekzijninteressant,zoverwijstde
pausexplicietnaartekstenenuitsprakenvanbisschoppenconferentiesvanoverdehele
wereld.Erstaanookdiverseverwijzingeninnaaranderewerelddelenengodsdiensten,
zoookislamitischeteksten.
Hetgaatdepausdanookomrelaties,nietomdingendiejemoetweten:hoeverhoudje
jetotjezelf,jemedemensen,denatuur,totGodentotdieperewaarden.Dierelaties
staannauwmetelkaarinverband.Devraagkomtopofhetmogelijkisomdeinzetaan
hetmilieutekoppelenaaninzettegenarmoedeenonrecht.Ikgeloofdatditkanenwe
moetendierichtingookuitgaan.Hetisnognietvooriedereenduidelijkdat
milieubezorgdheidtemakenheeftmetrechtvaardighedienarmoede.
Hetrelationeledenkenwaardepausaandachtvoorvraagtgaatnietover‘hermeneutiek’
(betekenisgevingbinnendeeigentraditie),maarover‘heuristiek’:hetiseenzoekproces
vanalletraditiessamen,meteengemeenschappelijkeonderscheiding.Ditheuristische
proceszitduidelijkindeencycliek.
Wieziterdanaandietafel,vraagtdepaus.Uitdevoetnotenblijkteengrotediversiteit
enaandachtvoorwienureedsslachtofferzijnvandemilieusituaties.Grote
gesprekspartnerszijnvoordepausdenatuuréndetoekomstigegeneraties.Inde
encycliekwordtniethelemaaluitgewerkthoewedatgaandoenombijvoorbeeldde
vogelstelatenmeespreken.Zullendewetenschappershetdoen?Moetditvanuitde
religiesgebeuren?Iniedergeval:wehebbendenatuurendetoekomstigegeneratieste
verdedigen,almoetditpuntvandeencycliekverderuitgewerktworden.
Destructuurvandeencycliekisklassiek:zien,oordelen,handelenenvieren.
- Zien:hetonslatenaangaaneneenanalysevandesituatie
- Oordelen:vanuitwelketraditiesenmoreleovertuigingenveljeeenoordeel?
- Handelen:politiek,opvoedingenspiritualiteitstaanzeercentraalinditstuk
- Deheleencycliekisdoorspektvan‘vieren’:manierenvindenomvreugdete
belevenindewereldwaarjetoebehoort,komtvaakterug.Deenigechristologie
dieindeencycliekzitiseenuitleghoeJezusmetdenatuuromgingenervankon
genieten.
Depaustoontzichalsiemanddiemeeonsgaat,hijgeeftgeenenkeledoctrinele
uitleg.Deencycliekneemtonsmeeineenonderscheidingsproceseninwatonsals
menskanbewegenenberoeren.Datisaleenmanieromtewerkenaanverandering
enhetbesefvanverantwoordelijkheidtedoengroeien:nietvanuiteenver-staand
objectiefstandpunt,maardoorteraken.Ookdegebedenopheteindezijn
uitnodigingenomindiedynamiekbinnentetreden.
Watnogverderuitgewerktkanworden
Voorzijnoordelenspelentweeperspectieveneenbelangrijkerol:de
verantwoordelijkheidvanonsgemeenschappelijk,gedeeldehuis–gedeeldmetelkaar
enmetdenatuurwaarwijvanafhangen–ende‘integraleecologie’.Zijnvoorgangers
haddenhetovereen‘menselijkeecologie’.PausFranciscusgeeftaandatecologische
bekommernissentemakenhebbenmetstructuren:financieel,cultureel,economisch,
sociaal,…Hijtoontdaargrotegevoeligheiddaarvoor.Zowordenoorsprongsvolkeren
letterlijkvermeld.Ecologistenmogenhetuitstervenvanplanten-endiersoorten
aankaarten,maarookdatvannatuurvolkerenenhunreligie.
Doorhetbegrip‘integraleecologie’tegebruiken,geeftpausFranciscusaandat
samenhangend,holistischdenkenessentieelisenweookindielijnmoetenhandelen:
metaandachtvoordeindividuele,menselijkepersoon(doewatjekuntdoenendraag
meeverantwoordelijkheid)maarookinngo’s,socialebewegingen,inlokaalennationaal
politiekhandelenéninhethandelenopwereldvlak.Wezijnhierinverweven,hetgaat
onsallenaanenwemoetenonsalleninzetten.
PausFranciscusreageertzeersterktegenhetdespotischantropocentrisme.De
encycliekiswelantropocentrisch:zeisgerichtopdemensengaatuitvaneensterk
geloofindemens.Datdemenszoveelheeftkunnenkapotmakenbewijstdathijookde
krachtheefthetweeroptebouwen.Erisduseendiepgeloofindemenseninhet
vermogenvandemens,maarhetalleennaardemenskijkenenuithetoogverliezendat
demenstotdenatuurentothetmilieubehoort,kannogverderuitgewerktworden.
DeencycliekisinhaarBijbelseargumenteniniedergevalzoweinigmogelijk
antropocentrisch(heteerstescheppingsverhaalwordtweiniggenoemd).Onderhuidsis
hetpauselijkeschrijvensterkbeïnvloeddoorzijnArgentijnseachtergrond:heel
natuurverbonden.‘Wijzijneenstuknatuur’,staater.
Depauszouzijndenkenmeertheologischsteunkunnengevenomzijnwereldbeeldte
ondersteunen.DeBijbelseargumentatieindeencycliekiszeertraditioneelenzeerzwak
–detweescheppingsverhalenendeinterpretatieervanvolgensdecatechismuszijnniet
debestereferenties…Zoheeftdepausnietdemetafoorvanhetlichaamenzijn
samenhanggebruikt(hetvanelkaarafhangen),watookchristologiegegevenzou
hebben.Hijnoemthetniet,maarhetziterwelin.
MisschienishetenkelgebruikenvanGenesis1en2eenvoorzichtigekeuzegeweestom
meerklassiektesprekenentekijkenhoeverhijkangaaninconservatievemiddens.
Nogmaals,hetgaatnietomeendoctrineleontvouwingvanideeënmaarovergesprek
creëren.Datiswellichthetbelangrijsktevoorhem.Eénvandeconsequentiesvande
encycliekistrouwensweldatdekerkleerzichserieusmoetuitbreiden:zeisnietenkel
beperkttotmensen,ookdierenbehorentotdekerk.
Hetisjammerdatdepausnieteenmeerholistischwereldbeeldontwikkeltwaarinde
mensdoorhettoebehorenaandenatuurookeenuitdrukkingisvandenatuur.
Wesprekenoverklimaatproblemen,maarhetisdenatuurinonszichzelfde
mogelijkheidgeeftomheterovertehebben.Demensiseenfantastischwezen,we
kunnenheelergveel.Demensistotreflectieinstaat.Zoisdenatuurinonsinstaatover
zichzelftereflecteren.Hetwereldbeeldzounoguitgebreidkunnenworden:denatuur
denktviaonsalsindividuennahoezevooruitkangaan…
Eénvandezakendienauwelijksvoorkomenindeencycliekisde
bevolkingsproblematiekengender.Detraditioneelethischevisiesopvoortplanting
voegennietstoeaandeencycliek,diehaddenernietingehoeven.Welvermeldtdepaus
grondstoffen,biodiversiteit,politiek.Maarhijvermeldtnietdatdeontwikkelingrond
klimaatpolitiektenauwverbondenisaandenationalepolitiek.Wedenkenteveelin
onzegrenzenenlanden,nognietgenoeginwereldtermen.Datraaktdepausnietaan.
Hetneoliberalemarktsysteem–methaargroeidynamiekenvermetelvertrouwenin
technologie,gekoppeldaanonzeconsumptiedrang–heeftafgedaan,zegtdepaus,zokan
hetnietverder.Dezevisiebrengthemopeenrampkoersmetpolitici.Depolitiekschiet
volgenshemtekortdoorkortzichtigheid,kortetermijndenkenenbelangenvermenging.
Hijisuiterstscherpnaardepolitiektoe.Tegelijkheeftdepauseenenormgevoelvoor
decomplexiteitvandeplekkenwaarophijreageert–persoonlijk,lokaal,inngo’s,
politieknationaalenpolitiekinternationaal.Enhijgeeftdaarookvoorbeeldenvan.Paus
Franciscusheefthetoverpolitiekeliefde.Hetisnietaltijdduidelijkwathijermee
bedoelt,maarhetresoneertwel.
Kunnenonrechtaanmensenenmilieusamenaangepaktworden?Kandoorgedreven
milieudenkenietsbetekenenzonderpolitiekedwangmiddelenopinternationaalvlak?
Uithetpubliekkomtdereactiedaterinternationaaladvocatenenjuristenzijndie
inzettenophetstrafbaarmakenvanecocide.Misdadentenopzichtevanhetmilieuende
natuurkunnenvoorderechtbankgebrachtwordenensanctieswordenuitgesproken.
Datiszekereenbelangrijkeevolutie.
Enerzijnookzakenmensendieheelpositiefbezigzijnomdezorgvooronzeplaneet,de
zorgvoorhetsocialeaspectentegelijkdezorgvoordegroeivanhunbedrijfsamente
denken.1Gelukkigzijnerookechthoopvollesignalen!
1http://www.peopleandplanetandprofit.com/
Totslot
UiteraardstaatJacquesHaersenormpositieftegenoverdeencycliek,wekunnenhier
serieusmeeaandeslag.Hetisgewoonzodatverschillendedingennogverder
uitgewerktkunnenworden.
Eénvandeinteressantevragenis:Waaromzoudenwijonsinzettenvoorhetklimaat?
Watzitdaarachter?Onsoverleven?Gaathetomons?Hetoverlevenvanhetleven?Een
kwaliteitvanzijnbinnenhetuniversum?Isderedendatwijalsmensethischewezens
zijnenintrinsiekgeroepenzijnomtestrevennaarhethoogsteenalonzemorele
dissonantiesoptelossendoorsteedsconsequentertewordeninhetlevennaaronze
diepstewaarden?
Laudatosi’:hetgronddoelvandemensenvandescheppingisGodtebenoemenente
loven.Watbetekentdat–voorons,voormij?J