Ziekte in de toekomst - Regionaal Kompas Volksgezondheid

Regionale VTV 2011
Ziekte in de toekomst
Regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2011 – Hart voor Brabant
Deelrapport Ziekte in de toekomst
Auteurs:
Dr. M.A.M. Jacobs-van der Bruggen, GGD Hart voor Brabant
Drs. D. Brunenberg, GGD Brabant Zuidoost
Referent:
Drs. M.J.J. C. Poos, R.I.V.M.
Ir. M. Harbers, Msc, R.I.V.M.
© GGD Hart voor Brabant, ’s-Hertogenbosch, 2011
REGIONALE VTV 2011
2
INHOUDSOPGAVE
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave .............................................................................................. 3
SAMENVATTING ............................................................................................. 5
1.
Ziekte in de toekomst ...................................................................... 7
Bronnen ........................................................................................11
Overzicht Deelrapporten regionale VTV 2011 – Hart voor Brabant ..........12
3
REGIONALE VTV 2011
4
SAMENVATTING
SAMENVATTING
Alleen al op basis van bevolkingsgroei en vergrijzing zal het aantal mensen
met chronische ziekten en multimorbiditeit in Hart voor Brabant het komende
decennium fors toenemen. Naast demografische veranderingen zijn echter
ook andere ontwikkelingen in belangrijke mate bepalend voor het
toekomstige aantal patiënten. Zo zal de recente toename van ernstig
overgewicht bij ouderen in Hart voor Brabant leiden tot een extra sterke
toename van diabetes.
Op basis van demografische projecties neemt zowel voor diabetes, coronaire
hartziekten en artrose (de drie meest voorkomende chronische ziekten in Hart voor
Brabant) het aantal patiënten toe van ongeveer 40 duizend in 2007 tot ruim 50
duizend in 2020. Naast demografische veranderingen spelen echter ook andere
ontwikkelingen een belangrijke rol. Zo wordt in Nederland voor diabetes een toename
van 30% in 20 jaar verwacht wanneer men alleen rekening houdt met demografische
ontwikkelingen, maar een toename van 100% wanneer men ook rekening houdt met
ontwikkelingen in vroege opsporing, trends in risicofactoren en betere
overlevingskansen. Het effect van ‘andere factoren’ is echter niet voor alle ziekten
goed te kwantificeren. Wat zeker is, is dat in de toekomst steeds meer mensen
meerdere ziekten tegelijk zullen hebben (multimorbiditeit). In verband met de
toenemende grijze druk is het van belang dat ouderen, ondanks eventuele ziekten en
beperkingen, zoveel mogelijk kunnen participeren en dat zij hierbij adequaat worden
ondersteund.
5
REGIONALE VTV 2011
6
ZIEKTE IN DE TOEKOMST
1.
Ziekte in de toekomst
Ziektejaarequivalenten
Incidentie en prevalentie laten zien hoe vaak ziekten in de bevolking voorkomen, maar
geven geen inzicht in de ernst ervan. De ene ziekte is veel ernstiger of heeft veel meer
gevolgen dan de andere. Een maat die hier meer rekening mee houdt, is het aantal
ziektejaarequivalenten (in het Engels YLD: ‘Years Lived with Disability’). Daartoe wordt
eerst bepaald hoeveel mensen een bepaalde ziekte krijgen en hoelang ze er aan lijden.
Vervolgens worden ziekten door experts gewogen voor de ernst ervan.
Een wegingsfactor voor een ziekte is een maat voor de ernst van de gevolgen van
ziekte voor het fysiek, psychisch en sociaal functioneren van patiënten. Op een schaal
van 0 ('helemaal geen nadelige gevolgen') tot 1 ('zeer ernstige nadelige gevolgen')
zou 'verkoudheid' bijvoorbeeld een wegingsfactor van 0,01 kunnen krijgen, en
'multiple sclerose' een veel hogere, bijvoorbeeld 0,70. Met behulp van deze
wegingsfactoren kan de tijd, doorgebracht met de ziekte, gewogen worden voor de
ernst van de gevolgen van de ziekte. Een jaar ziekte met een wegingsfactor van 0,5
komt overeen met 0,5 'ziektejaarequivalenten' (Hoeymans et al., 2010)
Meer ziekten maar niet minder gezond…
Steeds meer Nederlanders hebben een ziekte. Deze toename wordt deels verklaard
door de vergrijzing, waardoor vooral het aantal mensen met chronische ziekten
toeneemt. Echter, de toename van het aantal zieken wordt ook verklaard door
medische- en maatschappelijke ontwikkelingen. Ziekten worden eerder opgespoord en
door betere zorg blijven mensen met een ziekte langer in leven. Daarnaast kent het
begrip ziekte een verbreding. Alledaagse klachten zoals restless legs of een
overactieve blaas veranderen door de ‘medicalisering’ in behandelbare aandoeningen.
Kinderen die vroeger als druk werden getypeerd, hebben nu ADHD. Dat er meer
zieken (en ziekten) zijn, wil niet zeggen dat de mensen nu minder gezond zijn. Vooral
de ervaren gezondheid is belangrijk en de mogelijkheid tot participatie. Ondanks de
toename van het aantal zieken, blijken de recent gewonnen levensjaren grotendeels in
goed ervaren gezondheid te worden doorgebracht. De levensverwachting in goed
ervaren gezondheid steeg, zowel in Nederland als in Hart voor Brabant, met ongeveer
een jaar.
7
REGIONALE VTV 2011
Toename chronische ziekten in Hart voor Brabant
De totale bevolking in Hart voor Brabant groeit de komende tijd naar verwachting niet
meer zo hard (bevolkingsgroei tussen 2007 en 2020 ongeveer 4%). Echter, doordat
het aantal ouderen wel sterk toeneemt, zal het aantal patiënten met chronische
ziekten fors toenemen. Op basis van demografische projecties (waarbij we
veronderstellen dat de prevalentie van de ziekte naar leeftijd en geslacht in de tijd niet
verandert) stijgt het aantal patiënten, voor de meeste veelvoorkomende chronische
ziekten tussen 2007 en 2020, naar verwachting met ruim 30%. Het geschatte aantal
patiënten in Hart voor Brabant in 2020 voor de top 5 van de meest voorkomende
ziekten in 2007 staat weergegeven in tabel 1.
Tabel 1. Geschatte puntprevalentie van chronische ziekten (top 5 van 2007) voor Hart
voor Brabant in 2020 op basis van demografische projecties (Bron VTV-2010,
gegevens bewerkt door RIVM en GGD).
Absoluut aantal zieken in Hart voor Brabant
Stijging ten
in 2020
opzichte
van 2007
Mannen
Vrouwen
Mannen en vrouwen
Diabetes mellitus
25.900
26.200
52.100
27%
Artrose
19.500
32.200
51.700
31%
Coronaire hartziekten
34.400
18.700
53.100
36%
lawaaidoofheid
27.500
20.800
48.400
30%
Gezichtsstoornissen
19.000
25.600
44.600
40%
Ouderdoms- en
Toename afhankelijk van meerdere factoren
Het aantal patiënten in de toekomst is echter niet alleen afhankelijk van toekomstige
bevolkingsaantallen en de verwachte bevolkingsopbouw, maar ook van ontwikkelingen
in de determinanten van de ziekten (bijvoorbeeld overgewicht en leefstijl) en van
ontwikkelingen in preventie en zorg (betere opsporing en/of betere overleving van
patiënten). Zeker in Brabant blijft er in de toekomst ook altijd de dreiging van (nieuwe
uitbraken van) infectieziekten, zoals bijvoorbeeld die van de Q-koorts. Het verwachte
aantal mensen met bepaalde infectieziekten is echter niet (goed) te kwantificeren.
Sterke toename van diabetes in Nederland en in Hart voor Brabant
Bij veel ziekten is de veronderstelling, dat de prevalentie per leeftijdsgroep niet
verandert over de tijd, niet terecht. Bij diabetes bijvoorbeeld neemt de
leeftijdsspecifieke prevalentie toe in de tijd, doordat de instroom van nieuwe patiënten
(onder andere door toename van overgewicht en betere opsporing) veel hoger is dan
de uitstroom (die wordt beïnvloed door overlevingskansen). Op basis van
demografische projecties, berekende het RIVM dat het aantal mensen met diabetes in
Nederland tussen 2005 en 2025 naar verwachting met 30% zal toenemen. Echter, op
8
ZIEKTE IN DE TOEKOMST
basis van een modelmatige projectie, gebaseerd op leeftijdsspecifieke in- en
uitstroomcijfers (een epidemiologische projectie), wordt een toename van ruim 90%
voorspeld. De stijging is naar verwachting nog groter (ruim 100%) als het percentage
Nederlanders met overgewicht blijft stijgen (Baan et al., 2009). De recente stijging
van het percentage ouderen met ernstig overgewicht in Hart voor Brabant (14% in
2004 en 17% in 2009) zal bijdragen aan een forse toename van diabetes in Hart voor
Brabant.
Toename ziektejaren ten gevolge van hart- en vaatziekten
Op basis van demografische projecties zal de rangorde van belangrijkste ziekten en
aandoeningen (op basis van ziektejaarequivalenten: angststoornissen, coronaire
hartziekten, depressie, diabetes, beroerte en artrose) in de periode tussen 2007 en
2020 waarschijnlijk niet veranderen. Op basis van demografische projecties stijgt het
aantal patiënten met deze ziekten met respectievelijk 5%, 36%, 8%, 27%, 36% en
31%. Zoals gezegd is de toename van het aantal patiënten (en ook het aantal
ziektejaarequivalenten) van meerdere factoren afhankelijk. (Goede) epidemiologische
projecties zijn echter niet voor alle ziekten mogelijk. Door afnemende sterfterisico’s,
zullen met name de ziektejaren ten gevolge van coronaire hartziekten en beroerte
relatief hard toenemen (Bron: Nationale VTV RIVM: Deelrapport tijd en toekomst).
Toename aantal mensen met dementie
Als gevolg van de snelle vergrijzing zal het aantal mensen met dementie in Nederland
naar verwachting stijgen tot meer dan een half miljoen patiënten in 2050 (Alzheimer
Nederland). Op basis van demografische prognoses stijgt het aantal mensen met
dementie (geregistreerd bij huisartsen en in verpleeghuizen) in Hart voor Brabant van
4.300 in 2007 tot 6.400 in 2020 (gegevens VTV2010, bewerkt door RIVM en GGD).
TNO Kwaliteit van leven heeft berekend dat er in de meeste gemeenten tussen 2010
en 2030 sprake zal zijn van een verdubbeling van het aantal patiënten. De
verwachtingen per gemeente zijn te vinden op de website: www.horizonline.nl.
In Tilburg neemt het aantal patiënten toe van 2500 in 2010 tot 4500 in 2030.
Forse toename zorgkosten door toename dementie
De verwachte toename van het aantal mensen met dementie heeft grote gevolgen.
Vooral voor de kosten van de zorg. Deze nemen toe omdat de zorg voor mensen met
dementie erg arbeidsintensief is, met name aan het einde van de ziekte. In 2030 is
dementie de duurste ziektegroep, met een aandeel van 6,9% van de totale uitgaven.
Ongeveer driekwart van de kosten wordt gemaakt in het verpleeghuis, terwijl daar
maar een klein percentage van de patiënten verblijft. Ongeveer 70 procent van de
mensen woont nog thuis en wordt verzorgd door mantelzorgers (Alzheimer
Nederland). Hierdoor zal de druk op mantelzorgers in de toekomst toenemen. Voor
gemeenten is het belangrijk adequate ondersteuning te blijven bieden aan
mantelzorgers om te voorkomen dat ze overbelast raken.
9
REGIONALE VTV 2011
Meer aandacht voor multimorbiditeit
Veel mensen hebben meer dan één ziekte tegelijk. Door de vergrijzing neemt dit
aantal toe, en daarmee is multimorbiditeit een belangrijk thema voor de toekomst van
de volksgezondheid en de gezondheidszorg. Het gelijktijdig optreden van meerdere
ziekten bij één patiënt stelt namelijk de nodige eisen aan de zorgverlening.
Multimorbiditeit vraagt om multidisciplinaire en patiëntgerichte zorg. De huisarts
vervult daarin een belangrijke rol en financieringssystemen moeten daarop worden
afgestemd (Bron: Nationale VTV RIVM: Deelrapport tijd en toekomst).
10
ZIEKTE IN DE TOEKOMST
Bronnen
Hoeymans N (RIVM), Poos MJJC (RIVM), Gommer AM (RIVM). Wat zijn
wegingsfactoren en hoe zijn ze bepaald? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning,
Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM,
<http://www.nationaalkompas.nl> Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheid en
ziekte\Sterfte, levensverwachting en DALY's\Ziektelast in DALY's, 22 maart 2010.
Baan CA, van Baal PHM, Jacobs-van der Bruggen MAM, Verkleij H, Poos MJJC,
Hoogeveen RT, Schoemaker CG. Diabetes mellitus in Nederland: schatting van de
huidige ziektelast en prognose voor 2025. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde
2009a; 153: A580.
11
REGIONALE VTV 2011
Overzicht Deelrapporten regionale VTV 2011 – Hart voor
Brabant
12
1.
Ambulancezorg
2.
Bevolking
3.
Eerstelijns gezondheidszorg
4.
Fysieke omgeving
5.
Geestelijk Hulp bij Ongevallen en Rampen
6.
Genotmiddelen
7.
Gezondheidsachterstanden
8.
Gezondheidsbeleid
9.
Huiselijk geweld
10.
Integrale aanpak
11.
Jeugd
12.
Kwetsbare burgers
13.
Levensverwachting en sterftecijfers
14.
Overgewicht en diabetes
15.
Psychische gezondheid - Depressie
16.
Roken
17.
Seksueel gedrag
18.
Sociale omgeving en participatie
19.
Sociale Veiligheid
20.
WPG en Ouderen
21.
Ziekte
22.
Ziekten in de toekomst
23.
Ziektepreventie
24.
Zoönosen
25.
Zorg