Visbestanden op enkele zijbeken van de Dender (2002).

Visbestanden op enkele zijbeken van de Dender (2002).
Gerlinde Van Thuyne en Jan Breine
Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer
Duboislaan 14
B-1560 Hoeilaart-Groenendaal
maart, 2003
IBW.Wb.V.IR.2003.135
INHOUD
1. Inleiding
2. Situering
3. Materiaal en methode
4. Resultaten
4.1 Biotoopbeschrijving en Fysisch en chemisch onderzoek
4.2 Resultaten en visbestandopnames
5. Bespreking
6. Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten
7. Referenties
Kaartje
2
2
3
4
4
6
8
9
9
10
1
1. Inleiding
Het IBW voerde op 5, 6 en 7 maart 2002 visbestandopnames uit op enkele zijbeken van de Dender. De beken die
werden bemonsterd zijn opgesomd in tabel 1.
2. Situering
Tabel 1 geeft een omschrijving van de staalnameplaatsen, hun situering is geïllustreerd op de figuur achteraan.
Nummer
41041150
X
108554
Y
NAAM
161559 MOLENBEEK
42333150
127437
173578 MOLENBEEK
42342100
125166
172398 OLIEMEERSBEEK
42359100
43030100
126432
130941
175275 WILDEBEEK
181460 MOLENBEEK
43121150
113002
171650 MOLENBEEK
43132100
113597
171519 zonder naam
43241100
125531
186482 GROOTEBEEK
43331100
125801
180263 HOEZEBEEK
43351100
128597
185285 OUDE DENDER
43379100
43385100
135700
133121
186140 KLUISBEEK
188756 KLEINE BEEK
SYNONIEMEN
Molenbeek Terkleppenbeek
Molenbeek Vogelenzangbeek
Oliemeersbeek Kipsteekbeek
Molenbeek Graadbeek
Molenbeek - Ter
Erpenbeek Willebeek Plankebeek
Gemeente
Brakel
Denderleeuw
Haaltert
Haaltert
Aalst
Omschrijving
naast TerkleppeKremerstraat
vanaf de brug tot aan
de molen
van de baan af, zijweg
in't dorp, net voor
kruispunt
aan Hof ter Blokkingen
aan oude molen
Zottegem
Zottegem
Grootebeek Aalst
Bieselinkbeek Porrebeek Wichelsebeek
Hoezebeek Aalst
Klokputbeek
Oude Dender Aalst
Pasbeek
Moninckhofbosbee
k
Opwijk
Lebbeke
grens Sint-LievensEssen en
Godveerdegem
(Pijpeketelstraat)
grens WichelenGijzegem, Muntstraat
Naast het Sint
Lievenscollege
Gijzegem-Herdersen
50 m Sa de spoorweg
Hof ter Macharis,
Lebbeke
2
3. Materiaal en methode
Op elke staalnameplaats werden de visbestandopnames uitgevoerd door middel van elektrovisserij, de gebruikte
toestellen waren van het type Deka 7000 en Deka 3000. Voor verdere beschrijving van de technische specificaties
van de gebruikte apparatuur verwijzen wij naar Van Thuyne (1996).
Afhankelijk van de breedte van de beek op de bemonsteringsplaats werd gevist met 1 of 2 elektroden (Zie Tab. 2).
Er werd wadend gevist en dit over een afstand zoals aangegeven in Tabel 2.
In Tabel 2 zijn de specificaties van de uitgevoerde afvissingen weergegeven
Tabel 2: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen.
Nummer
Datum
41041150
42333150
42342100
42359100
43030100
43121150
43132100
43241100
43331100
43351100
43379100
43385100
7-03-2002
5-03-2002
5-03-2002
5-03-2002
6-03-2002
5-03-2002
5-03-2002
7-03-2002
6-03-2002
6-03-2002
7-03-2002
7-03-2002
Beviste
afstand
100 m SA de duiker
88 m van aan de brug tot aan molenstuw
100 m SO de zandweg
100 m So de weg
96.6 m SA de brug
80 m SO de weg
100 m SO de weg
100 m SO de weg
50 m
50 m So de brug
50 m
100 m
Methode
elektrovisserij wadend met 1 elektrode
elektrovisserij wadend met 2 elektroden
elektrovisserij wadend met 2 elektroden
elektrovisserij wadend met 2 elektroden
elektrovisserij wadend met 2 elektroden
elektrovisserij wadend met 1 elektrode
elektrovisserij wadend met 1 elektrode
elektrovisserij wadend met 1 elektrode
elektrovisserij wadend met 2 elektroden
elektrovisserij wadend met 2 elektroden
elektrovisserij wadend met 1 elektrode
elektrovisserij wadend met 1 elektrode
Op de verschillende staalnameplaatsen werden enkele fysische en chemische metingen uitgevoerd. Zo werden
telkens de pH, het zuurstofgehalte (O2), de temperatuur (T), de conductiviteit (Cond) en de stroomsnelheid (m/s)
gemeten (zie 4. resultaten).
3
4. Resultaten
4.1 Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek
Tabel 3: Fysische en chemische metingen (pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), conductiviteit (Cond in µS/cm), en
temperatuur (T in °C) en biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname.
Nr
pH
7.85
O2
(mg/l)
9.09
T
(°C)
9.5
Cond
v
(µS/cm) (m/s)
563
0.22
41041150
42333150
7.95
8.54
7.9
754
0.67
42342100
7.9
8.68
7.2
602
0.19
42359100
7.66
5.66
8.3
841
0.63
43030100
7.84
9.11
6.1
703
0.74
43121150
8.31
8.85
5.9
760
0.26
43132100
8.33
9.68
6.2
733
0.14
Biotoopbeschrijving
natuurlijke oevers met steile taluds, meanderende
structuur zwak aanwezig, natuurlijk pool-riffle patroon
en natuurlijke schuilplaatsen aanwezig, bodem met zand
en kiezel, breedte tussen 1.2 en 1.6 m met een
gemiddelde van 1.4 m en een gemiddelde diepte van 25
cm, het water heeft een bruine kleur, doorzicht tot op de
bodem
de oever is aan de linkerzijde met beton verstevigd en
natuurlijk aan de rechteroever, steile taluds, goede
meanderende structuur, pool-riffle structuur zwak
aanwezig, natuurlijke schuilplaatsen zwak aanwezig,
bodem met zand, stenen en steengruis, gemiddelde
diepte van 28 cm, maar tot 1 m diep, gemiddeld 1.9 m
breed, het water heeft een vuile bruine kleur, doorzicht
tot op de bodem
natuurlijke oevers, met matig tot steile taluds, geen
meanderende structuur, noch pool-riffle patroon,
natuurlijke schuilplaatsen zwak aanwezig, bodem met
zand en veel slib, gemiddelde 1.8 m breed en 30 cm
diep, het water heeft een heldere kleur en doorzicht tot
op de bodem
natuurlijke
oevers,
steile
taluds,
natuurlijke
meanderende structuur, pool-riffle structuur en
natuurlijke schuilplaatsen zwak aanwezig, bodem met
zand en veel zwart slib, gemiddelde 1.55 m breed met
een maximum van 2 m, gemiddeld 35 cm diep, met een
maximum van 40 cm, het water heeft een heldere kleur
en doorzicht tot op de bodem
de oevers zijn deels natuurlijk en deels kunstmatig
verstevigd met breuksteen, goede manderende structuur,
natuurlijk pool-riffle structuur, natuurlijke schuilplaatsen
zwak aanwezig, bodem met zand en stenen, gemiddeld
80 cm diep en gemiddeld 2.5 m breed (met een
maximum van 2.95 m), het water heeft een bruine kleur
en doorzicht tot op de bodem
natuurlijke oevers, aan de brug zijn de oevers met beton
verstevigd, matig steile taluds, geen meanderende
structuur,
pool-riffle
structuur
en
natuurlijke
schuilplaatsen zwak aanwezig, bodem met zand en
steentjes, gemiddeld 1.15 m breed en gemiddeld 25 cm
diep met een maximum van 40 cm, het water heeft een
heldere kleur, doorzicht tot op de bodem
natuurlijke oevers met matig steile taluds, meanderende
structuur,
pool-riffle
structuur
en
natuurlijke
schuilplaatsen zijn afwezig, bodem met zand en modder,
gemiddeld 0.9 m breed met een maximum van 2.1 m,
gemiddeld 40 cm diep, het water heeft een heldere kleur
en doorzicht tot op de bodem
4
43241100
7.45
5.42
9.9
674
0.21
43331100
7.72
5.05
6.7
967
0.33
43351100
7.4
3.95
7.2
732
43379100
7.75
6.95
9
912
0.21
43385100
7.62
4.94
9.1
877
0.39
natuurlijke oevers met matig steile taluds, meanderende
structuur zwak aanwezig, natuurlijk pool-riffle patroon,
natuurlijke schuilplaatsen, bodem met zand, slib en
steentjes, gemiddeld 1.7 m breed met een maximum van
2.0 m, gemiddeld 40 cm diep met een maximum van 50
cm, het water heeft een heldere kleur met doorzicht tot
op de bodem
natuurlijke oevers met steile taluds, zwakke
meanderende structuur, pool-riffle structuur
en
natuurlijke schuilplaatsen zwak aanwezig, bodem met
slib en stenen, gemiddeld 1.6 m breed met een
maximum van 1.9 m, gemiddeld 15 cm diep en een
maximum diepte van 50 cm
natuurlijke oevers met rietbegroeiing, matig steile
taluds, natuurlijke meanderende structuur, pool-riffle
patroon en natuurlijke schuilplaatsen afwezig, bodem
met dikke sliblaag, gemiddeld 3 m breed en 35 cm diep,
het water heeft een wit, olieachtig uitzicht, troebel
doorzicht tot op de bodem
de oevers zijn deels natuurlijk en deels verstevigd met
schanskorven, steile taluds, natuurlijke meandering,
pool-riffle patroon en natuurlijke schuilplaatsen, bodem
met slib en stenen, gemiddeld 1.1 m breed met een
maximum van 1.9 m, gemiddeld 40 cm diep met een
maximum van 70 cm, het water heeft een bruine kleur en
doorzicht tot op de bodem
de oevers zijn natuurlijk, met matig steile taluds, geen
meanderende structuur, pool-riffle patroon zwak
aanwezig, geen natuurlijke schuilplaatsen, bodem met
slib, gemiddeld 1.35 m breed met een maximum van
1.45 m, gemiddeld 35 cm diep met een maximum van 45
cm, het water heeft een bruine kleur met doorzicht tot op
de bodem
5
4.2 Resultaten van de visbestandsopnames
Tabel 4: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties, in het
rood zijn de soorten aangegeven die in de campagne van 1997-1998 werden gevangen
N
X
42333150
42342100
10D stekelbaars
b
3D stelkelbaars
X
bermpje
X
X
blauwbandgrondel
blankvoorn
41041150
beekprik
Nummer
X
X
X
X
X
X
42359100
X
43030100
43121150
43132100
43241100
X
X
X
X
X
X
X
43331100
43351100
43379100
43385100
X
X
2
4
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
2
2
3
0
0
0
0
0
0
2
0
6
Tabel 5: Morfometrische specificaties van de gemeten en gewogen vissoorten op elke staalnameplaats (G.L.
gemiddelde totale lengte in cm, G.G. gemiddeld gewicht in g; NL aantal gemeten individuen, NG aantal gewogen
individuen)
Plaats
41041150
beekprik
G.L.
min-max
NL
11.0
3.7-19.0
19
G.G.
min-max
NG
3.7
0.2-10.0
19
blauwbandgrondel
bermpje
G.L.
min-max
NL
G.L.
min-max
NL
G.G.
min-max
NG
G.G.
min-max
NG
42333150
42342100
3D stekelbaars
10D stekelbaars
G.L.
min-max
NL
5.2
3.0-8.0
39
5.3
3.6-6.7
50
4.2
3.2-5.1
50
G.L.
min-max
NL
G.G.
min-max
NG
5.7
1.3
1
1
4.7
4.2-5.8
6
0.9
0.7-1.4
6
6.4
5.6-7.1
2
2.5
1.4-2.5
2
G.G.
min-max
NG
1.4
0.2-4.6
39
1.4
0.3-2.6
50
0.5
0.2-1.2
50
42359100
43030100
43121150
43132100
43241100
43331100
43351100
43379100
43385100
8.2
4.7-12.9
16
6.9
3.5
1
1
6.1
4.8-7.3
2
2.4
0.8-3.9
2
5.6
0.6-19.8
16
5.5
4.8-6.0
22
4.4
3.9-4.7
4
1.3
0.8-2.0
22
0.9
0.6-1.1
4
7
Tabel 6: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats uitgedrukt in CPUE (in G/100 m en N/100 m met G =
gewicht in g en N = aantal) en omgerekend naar kg/ha. In het rood zijn de densiteiten (eveneens in kg/ha),
visindexen en waardebeoordelingen van de visbestandopnames op deze punten uitgevoerd in de campagne 19971998 aangegeven. In de laatste kolommen staat de visindex en de waardebeoordeling.
Plaats
41041150
42333150
42342100
42359100
43030100
43121150
43132100
43241100
43331100
43351100
43379100
43385100
G/100 m
N/100 m
G/100 m
N/100 m
G/100 m
N/100 m
G/100 m
N/100 m
G/100 m
N/100 m
G/100 m
N/100 m
G/100 m
N/100 m
G/100 m
N/100 m
G/100 m
N/100 m
G/100 m
N/100 m
G/100 m
N/100 m
G/100 m
N/100 m
71.2
19
10D stekelbaars
3D stelkelbaars
bermpje
blauwbandgrondel
beekprik
Totaal
56.4
39
215.7
140.9
64.2
112
1.3
1
90.1
16
3.5
1
4.7
2
29
22
3.6
4
5.4
6
3.9
2
127.6
58
215.7
140.9
64.2
112
1.3
1
0
0
0
0
119.1
38
12.5
11
0
0
0
0
0
0
8.6
4
kg/ha
kg/ha
19971998
visindex
visindex
1997-1998
waardebeoordeling
waardebeeordeling
1997-1998
9.1
111.3
11.4
0.5
3.6
2.1
0.1
0
0
0
0
0
13.2
8.6
0.7
0
0
0
0
0
0
0
0.6
0
2.56
3.44
1.75
1.75
1.75
1.75
1.75
0
0
0
0
0
3.00
3.00
1.38
0
0
matig
matig
ontoereikend
ontoereikend
ontoereikend
ontoereikend
ontoereikend
slecht
slecht
slecht
slecht
slecht
matig
matig
ontoereikend
slecht
slecht
0
0
0
0
1.3
0
slecht
slecht
slecht
slecht
ontoereikend
slecht
5. Bespreking
In onderhavige campagne werden 12 beken van het bekken van de Dender afgevist. Al deze meetplaatsen (behalve
die op de Hoezebeek) werden ook al in een campagne uitgevoerd in 1997-1998 bemonsterd (Van Thuyne en
Belpaire, 1999). Dit laat toe om een vergelijking 1997-1998 met de gegevens van 2002 te maken. Reeds in 2001
werd een eerste deel van de zijbeken van de Dender afgevist. Deze resultaten en vergelijking met de gegevens van
1997-1998 zijn opgenomen in het rapport 'Visbestandopnames op enkele zijbeken van de Dender (2001)' (Van
Thuyne en Belpaire, 2002).
Net zoals in 1997 werd er op de Molenbeek-Graadbeek, de Oude Dender, de Kluisbeek geen vis aangetroffen. Deze
waterlopen scoren dus slecht.
Op de Molenbeek-Ter Erpenbeek, bemonsterd op één staalnameplaats te Zottegem, werd geen vis aangetroffen. Ook
in 1997 werd op deze plaats geen vis gevangen. We hebben we voor deze plaats dan ook een slechte indexscore.
De beek werd in 1997 echter op meerdere plaatsen bemonsterd en er werden toen op één staalnameplaats meer
stroomafwaarts gelegen bermpje en driedoornige stekelbaars gevangen. Op de Hoezebeek kon ook geen visleven
worden aangetroffen en krijgt dus ook de waardebeoordeling 'slecht'.
8
Op de Molenbeek-Vogelenzangbeek en zijn zijbeek de Oliemeersbeek werd, net zoals de campagne in 1997, enkel
driedoornige stekelbaars gevangen. De visindexen zijn dan ook dezelfde gebleven en krijgen de waardebeoordeling
'ontoereikend'. In feite wordt arbitrair de score 1.75 gegeven aan locaties met enkel stekelbaars.
Op de zijbeek (zonder naam) van de Molenbeek-Ter Erpenbeek werden, eveneens zoals in 1997, bermpje en
driedoornige stekelbaars gevist. De visindex (IBI=3.00) is ook hier dezelfde gebleven en krijgt de
waardebeoordeling 'matig'.
Op de Wildebeek, de Grootebeek en de Kleine beek, werd in 1997 geen visleven aangetroffen. Nu werden er
respectievelijk 1 soort (tiendoornige stekelbaars), 3 soorten (drie-en tiendoornige stekelbaarzen en de exoot,
blauwbandgrondel) en 2 soorten (blauwbandgrondel en tiendoornige stekelbaars) gevangen. De visindexen op deze 3
plaatsen zijn dan ook met één klasse gestegen, van de waardebeoordeling 'slecht' in 1997 naar 'ontoereikend' in 2002.
Op de Molenbeek-Terkleppenbeek is de soortendiversiteit in vergelijking met de 1997 achteruitgegaan van 4 naar 2
soorten, de soorten die in onderhavige campagne werden aangetroffen zijn: de beschermde beekprik en driedoornige
stekelbaars. De visindex is dus wel gedaald (van 3.44 naar 2.56) maar de beoordeling is onveranderd nl. 'matige
kwaliteit'.
samenvattend kunnen we stellen dat van de 11 staalnameplaatsen die in deze en vorige campagne werden
bemonsterd er:
- op 3 staalnameplaatsen is de soortendiversiteit toegenomen
- op 7 staalnameplaatsen is de soortendiversiteit gelijk gebleven
- op 1 staalnameplaats is de soortendiversiteit afgenomen
- op 6 staalnameplaatsen is de densiteit (lichtjes) toegenomen
- op 4 staalnameplaatsen is de densiteit gelijk gebleven
- op 1 staalnameplaats is de densiteit afgenomen
- op 3 staalnameplaatsen is de visindex met 1 klasse gestegen
- op 8 staalnameplaatsen is de klasse gelijk gebleven
Op 3 staalnameplaatsen waar in een vorige campagne geen visleven kon worden vastgesteld wordt nu wel vis
gevangen. Toch beperkt dit visbestand zich hier tot de stekelbaarssoorten en de recent in Vlaanderen
geïntroduceerde exoot blauwbandgrondel. Ook op de overige in deze campagne bemonsterde zijbeken bestaat het
visbestand voornamelijk uit driedoornige stekelbaars. We zien dus nog geen vooruitgang in deze beken. De
biologische kwaliteit is op twee uitzonderingen na ontoereikend of zelfs slecht. Deze waterlopen hebben ook soms
duidelijk een slechte fysische kwaliteit. Deze waterlopen monden uit in de Dender en beïnvloeden dus in ongunstige
mate de waterkwaliteit van deze rivier.
6. Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten
beekprik, Lampetra planeri
blankvoorn, Rutilus rutilus
blauwbandgrondel, Pseudorasbora parva
bermpje, Barbatula barbatula
3D stekelbaars, driedoornige stekelbaars, Gasterosteus aculeatus
10D stekelbaars, tiendoornige stekelbaars, Pungitius pungitius
7. Referenties
- Van Thuyne, G., 1996
Inventarisatie van de aanwezige bevissingsapparatuur op het Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer
Intern rapport Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer, IBW.Wb.V.IR.96.28, 9p.
- Van Thuyne G. en Belpaire C., 1999
Visbestandsopnames op de zijbeken van de Dender, Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant (april 97 en maart 98).
IBW.Wb.V.I.R.99.82
- Van Thuyne,G. en Breine, Jan, 2002-12-03 Visbestandopnames op enkele zijbeken van de Dender (2001)
IBW.Wb.V.IR.2001.117
9
Situering van de staalnamepunten op de zijlopen van het Denderbekken bemonsterd in 2002
Laarne
Destelbergen
Dendermonde
EEK
STEE NB
Berlare
# 43385100
EEK
MOLE NB
Wichelen
43379100 #
BEEK
OO
SL
T
O
M
Lede
ND
BA
43351100 #
Bu
VON
DEL
BEE
K
K
EE
SB
UI
KL
OU
DE
DE
ND
E
R
# 43241100
K
BEE
OL
EN
BE
EK
TE
OO
GR
Wetteren
KLEIN E
K
N BEE
MOLE
Melle
Lebbeke
K
BEE
LEN
MO
Oosterzele
# 43030100
Aalst
Sint-Lievens-Houtem
# 43331100
MO
LE
Erpe-Mere
HO
K
BE E
EZE
EK
BE
LE N
MO
Zottegem
EE K
DEB
RS
EE
I EM
OL
# # 43132100
EK
BE
#
BEL
LEB
EEK
# 42359100
Denderleeuw
#
Herzele
43121150
EK
Affligem
Haaltert
W IL
NB
E
42333150
Liedekerke
Ternat
42342100
DE
ND
ER
Ninove
Roosdaal
Lennik
MOLE
NBE
EK
Lierde
ER
ND
DE
Gooik
Geraardsbergen
41041150
#
E EK
NB
LE
MO
Galmaarden
RK
MA
0
2
4
6
Pepingen
8 Km
Bron digitale gegevens: OC Gis-Vlaanderen en AMINAL Water
#
41041150
: Meetpunten
: Meetpuntnummer
10