Combinatie werk en gezin

Combinatie werk en gezin:
Een moeilijke maar belangrijke uitdaging voor
ondernemers en werknemers
UNIZO en Gezinsbond weten dat de combinatie van werk gezin en zorg voor vele
mensen op beroepsactieve leeftijd –ondernemers én werknemers- een moeilijke
opdracht is. Hoe ze dat dagdagelijks oplossen, is voor onze beide organisaties
belangrijke en interessante informatie, want van daaruit kunnen we veel leren
over gezinsvriendelijkheid op de werkvloer.
UNIZO en de Gezinsbond peilden via een gemeenschappelijke enquête naar
de manier waarop hun leden gezin en werk combineren en de knelpunten die zij
daarbij ervaren. Hoe ervaren ondernemers en werknemers tijdsdruk? Is er
inderdaad te weinig tijd om de taken op het werk en in het gezin naar behoren
uit te oefenen? Wat zijn de grootste problemen? Maar ook: welke oplossingen
vinden ze vandaag al en welke schuiven ze naar voren voor de toekomst?
De
resultaten
uit
onze
enquête
werden
ook
afgetoetst
in
een
gemeenschappelijke overleggroep van werknemers en zelfstandige
ondernemers/werkgevers. Aan deze groep werd gevraagd het beeld te
vervolledigen en uit de cijfers conclusies te trekken. Uit heel dit proces zijn
tenslotte een aantal gemeenschappelijke beleidsaanbevelingen tot stand
gekomen. Daar willen we het echter niet bij houden.
UNIZO en de Gezinsbond nemen ook zèlf de handschoen op: we willen vanuit
onze organisaties actief meewerken aan een gezinsvriendelijke werkvloer
voor ondernemer en werknemer. UNIZO en de Gezinsbond geloven namelijk
dat er op de werkvloer bij ondernemers, werkgevers en werknemers heel veel
nood maar ook veel bereidheid is om te werken aan een gezinsvriendelijk
klimaat. Hoe dit concreet ingevuld moet worden, zal van ondernemer tot
ondernemer, van bedrijf tot bedrijf, van job tot job en van gezin tot gezin anders
zijn. Maar de bereidheid en de inspanningen willen we vanuit onze organisaties
ondersteunen, stimuleren en bevorderen. Daarom heeft iedere organisatie een
aantal acties en eigen instrumenten in het leven geroepen die zij via haar
kanalen zal promoten.
Persconferentie UNIZO – Gezinsbond 28 april 2009 - 1
De enquête: vaststellingen
We kregen een massale reactie: 2.512 respondenten vulden de enquête
volledig in. Daarvan zijn 65,4% zelfstandig ondernemer en 34,6% werknemer.
Van de deelnemende ondernemers telt 54,3% personeel tewerk.
Eerste belangrijke vaststelling: de combinatie van werk en gezin is een
moeilijke oefening voor vele gezinnen. De cijfers liegen er niet om.
Ondernemers werken onder grote tijdsdruk. Bijna 60% geraakt door de
werkdruk niet rond met zijn huishouden, terwijl zowat de helft de combinatie van
de onderneming met zorgen voor kinderen of een hulpbehoevend familielid
problematisch vindt. Een zelfstandige onderneming runnen is echter niet persé
gezinsonvriendelijk: 54% van de ondernemers zegt net dat de flexibiliteit
waarover ze als ondernemer beschikken het makkelijker maakt om tijd te
besteden aan het gezin wanneer dit nodig is.
Als we het over oplossingen hebben, stelt 64,4% van de ondernemers dat hij of
zij beroep doen op partner en kinderen. Voor vele zelfstandige ondernemers is
ook het behoud van de zondagsrust (71%), de wekelijkse sluitingsdag (57,3%)
en het wettelijk kader van de openingsuren (51,6%) van cruciaal belang om
voldoende gezinstijd te garanderen. 30,8% -toch geen kleine groep- vindt het
wenselijk beroep te kunnen doen op een vliegende ondernemer (een vervanger
in de zaak). Vele ondernemers geven aan gebruik te maken van dienstencheques
als ondersteuning in het huishouden (58,2%). De vraag of een aangepaste vorm
van ouderschapsverlof, palliatief verlof en zorgverlof voor zelfstandige
ondernemers wenselijk is, krijgt een verrassend positieve score van
respectievelijk (56,5%, 59,4% en 57,6%).
 Ook ondernemers zijn niet ongevoelig voor gezinstijd, die ze vooral
zelf willen invullen.
Ook vele werknemers geven te kennen dat het niet gemakkelijk is om gezin en
werk te combineren. 51,3% geeft aan problemen te hebben om werk en
huishouden te combineren, voor 31,8% gaat deze stelling ook op voor de
combinatie gezin en zorg voor kinderen of hulpbehoevende familieleden. Maar
het werk is zeker niet alleen een bron van frustratie. 74,2% zegt immers een
gelukkige mama en papa te zijn omdat ze grààg gaan werken.
Als mogelijke oplossingen voor een betere combinatie van gezin en werk van de
werknemer worden vooral de thematische verloven en betaald familiaal verlof
genoemd. 75,7% van de werknemers gaf aan op het werk te kunnen kiezen voor
een ander arbeidsregime (vb. van voltijds naar deeltijds of omgekeerd). 39,9%
van de werknemers doet beroep op de PWA of dienstencheques, terwijl 30,8%
hulp krijgt van familie of vrienden. 17,4% van de werknemers werkt in een
onderneming die gezinsondersteunende diensten aanbiedt. Als werknemers zelf
mogen kiezen in het aanbod aan gezinsondersteunende diensten, bestaat de top
drie uit een strijkdienst, georganiseerde vakantieopvang en opvang van zieke
kinderen.
 Werknemers willen tijdmaatregelen, maar ook uitbesteding van
huishouden om de combinatie draaglijk te houden.
Persconferentie UNIZO – Gezinsbond 28 april 2009 - 2
Tweede vaststelling: vele ondernemers voelen het vervangen van
werknemers die thematisch verlof of tijdskrediet nemen aan als een
knelpunt.
Kmo-werkgevers geven aan dat er een groot gebrek is aan geschikte kandidaten
voor de vervanging. Heel vaak gaan ze zelf meer werken, of wordt het werk
verdeeld onder de achterblijvers, hetgeen uiteraard niet bevorderlijk is voor het
gezinsleven van die laatsten.
Eén vierde van de werkgevers werft iemand aan via een vervangingscontract,
nog eens één vierde werft een interim-kracht aan en 18,6 werft bij opname van
thematisch verlof een vaste kracht aan. Vele ondernemers blijken echter niet
genoeg op de hoogte van de wettelijke regelingen en mogelijke oplossingen voor
vervangingen van werknemers die thematisch verlof of tijdskrediet opnemen. Ze
noemen de administratieve overlast en de kostprijs als grote struikelblokken voor
vervanging, terwijl andere werkgevers in soortgelijke situaties daar hun hand
niet voor omdraaien. Nog een opmerkelijk element uit de enquête: meer
flexibiliteit in de opnamemodaliteiten van de thematische verloven draagt de
goedkeuring weg van zowel werkgevers als werknemers.
 Meer flexibiliteit in de opnamemodaliteiten en betere informatie over
vervangingen zijn nodig.
Derde vaststelling: de meeste kmo-werkgevers zijn overtuigd dat sociaal
overleg over het thema gezin en werk belangrijk is, een minderheid
moet daarvan nog overtuigd worden.
Een ruime meerderheid van de kmo-werkgevers (64,4%)vindt inspraak en
overleg over dit thema ook haalbaar (47,4%) tot makkelijk haalbaar (17%).
Slechts voor een minderheid is deze inspraak of overleg moeilijk haalbaar
(12,8%) tot onhaalbaar (4,7%). Anderzijds zegt 1 op 4 van de werknemers
(25,9%) dat er in zijn of haar bedrijf nog geen overleg gebeurt of afspraken
worden gemaakt om te komen tot een betere combinatie gezin en werk.
 Overleg is een belangrijke sleutel in dit verhaal. Een oplossing op
maat, haalbaar voor zowel werknemer als bedrijf, zal pas gevonden
worden als er gepraat wordt over de noden en de mogelijkheden van
beiden.
1. Aanbevelingen en acties
a. voor de zelfstandige ondernemer
De combinatie gezin en onderneming verdient meer aandacht.
-
Dit kan door het behoud van de dienstencheques (en de uitwerking van
dienstencheques voor aanvullende kinderopvang vooral voor zieke
kinderen en huishoudelijk taken) en de uitwerking van het systeem van
vliegende ondernemers. Ook het toetsen van nieuwe wetgevende
initiatieven op de haalbaarheid voor de combinatie van gezin en werk van
de ondernemer is gewenst.
Persconferentie UNIZO – Gezinsbond 28 april 2009 - 3
-
-
-
Verder moet de mogelijkheid van een aangepaste vorm van
ouderschapsverlof, palliatief verlof en zorgverlof op maat van ondernemers
onderzocht worden. Ook ondernemers zijn immers zelf ouders, of kinderen
van mensen die zorg nodig hebben. Hun behoefte aan zorgtijd verschilt
niet van die van werknemers.
Om deze reden willen UNIZO en de Gezinsbond het signaal van de
ondernemers voor het behoud van de zondagsrust, de wekelijkse rustdag
en het bestaande wettelijk kader van openingsuren onder de aandacht
brengen.
In het advies aan startende ondernemers moet de combinatie van gezin
en werk een plaats krijgen. Het is belangrijk dat ondernemers zich bewust
zijn van de combinatieproblematiek en zich vooruitziend kunnen opstellen.
b. voor de zelfstandige ondernemer die ook werkgever is
UNIZO en de Gezinsbond willen meer aandacht voor de gezinscontext en de
onderneming, zowel op beleidsvlak, als op ondernemingsniveau. Zoeken naar
evenwicht in een onderneming betekent echter maatwerk.
- De rol van de sociale dialoog in de onderneming is daarbij van groot belang.
In de ondernemingen met een sociaal overlegorgaan moet het thema gezin
en arbeid een vast onderdeel zijn op de agenda. In alle ondernemingen moet
het thema gezin en arbeid bespreekbaar zijn. In kmo’s gebeurt dit nu vaak op
een informele manier, omdat werkgevers en werknemers er dichter bij elkaar
staan dan in grote bedrijven. Er is bij werkgevers grote bereidheid voor
overleg, maar de verschillende opties zijn weinig gekend. Ondernemingen
moeten daarom voorzien worden van best practices, tools en leidraden die via
sociale dialoog in de onderneming besproken worden en op hun haalbaarheid
getoetst. De overheid kan stimulerend optreden door de kosten terug te
betalen van bedrijven die in analogie met diversiteitsplannen op vrijwillige
basis een ‘gezin-en-werkplan’ opstellen en daarbij gebruik maken van
erkende tools en leidraden (Family Business Audit).
- Een verdergaande administratieve vereenvoudiging voor meer flexibiliteit op
het werk in het voordeel van werkgever en werknemer is gewenst, zonder dat
de rechten van de werknemers hierbij in het gedrang komen. We denken hier
bijvoorbeeld aan het wisselen van uurroosters met collega’s op heel korte
termijn, of het invullen van werkdagen in een deeltijds arbeidsrooster.
- De overheid kan vervangingen van werknemers die thematisch verlof
opnemen stimuleren door vermindering van bedrijfsvoorheffing of een vlotter
gebruik van interim-krachten in dergelijke specifieke gevallen.
- Er is nood aan verdere sensibilisering op de werkvloer. De HRM-coach kan
begeleiding bieden op vlak van de zoektocht naar het evenwicht tussen werk
en gezin, vooral bij vervangingen van werknemers in tijdskrediet.
c. voor de werknemers
-
Er is nood aan gezinsflexibiliteit in het arbeidsregime. Dit kan via een
zoektocht naar een evenwicht in flexibiliteit voor het gezin en flexibiliteit in
economisch opzicht. De thematische verloven zijn daar een mooi
Persconferentie UNIZO – Gezinsbond 28 april 2009 - 4
-
-
-
voorbeeld van. Zowel werkgevers als werknemers geven aan dat een
bijkomende flexibiliteit in opname van de thematische verloven een
verbetering zou zijn.
Inspraak en overleg op de werkvloer over de combinatie gezin en arbeid
kunnen nog beter. De gezinsnoden van de werknemer verdienen een
plaats in ieder bedrijf. Dit kan aan de hand van goede voorbeelden en
bestaande instrumenten. De Gezinsbond wil hier ook een rol in spelen en
lanceert
een
Charter
voor
gezinsvriendelijke
ondernemingen
(www.gezinsbond.be/charter) en een rubriek voor gezinsvriendelijke
vacatures in het ledenblad De Bond vanaf september 2009.
De organisaties benadrukken het belang van een goede en evenwichtige
afstemming tussen werk en gezin. Het gebruik van de regelingen die deze
combinatie faciliteren moet voor iedereen op een gelijkwaardige manier
toegankelijk zijn: werknemers van grote en kleine bedrijven, maar ook
zelfstandigen met en zonder personeel. Anderzijds moet ook rekening
gehouden worden met de economische omgeving waarbinnen kmo's
opereren
en
de
arbeidsorganisatorische
realiteit
waarmee
ze
geconfronteerd worden.
Er moet daarom een goed evenwicht gezocht worden tussen de behoeften
van het gezin enerzijds en de economische behoeften en
noodwendigheden van een klein en middelgroot bedrijf anderzijds. Beide
organisaties pleiten er daarom ook voor om binnen de bestaande
regelingen van tijdskrediet en thematische verloven nog meer nadruk te
leggen op de combinatie arbeid-gezin en goede oplossingen te zoeken om
dit ook maximaal mogelijk te maken in kmo’s.
Ook in tijden van crisis moeten ouderschapsverlof, palliatief verlof,
zorgverlof en tijdskrediet voor zorgredenen opgenomen kunnen worden.
2. Algemene conclusie
Gezinsvriendelijkheid op de werkvloer moet niet altijd van bovenaf worden
opgelegd. Veel is mogelijk wanneer bedrijf en mensen die er werken de noden en
mogelijkheden bespreken. Zowel voor de bedrijven als voor de gezinnen zijn de
noden immers specifiek, en dan is een antwoord “op maat” het beste.
Oplossingen worden gevonden door de bereidheid tot nadenken en inspraak en
overleg, maar ook door het kennen van de verschillende opties en good
practices.
De Gezinsbond en UNIZO zullen dit proces ondersteunen en de dialoog over
gezin en arbeid op de werkvloer stimuleren.
_______________
Persconferentie UNIZO – Gezinsbond 28 april 2009 - 5