Workshop 7 Sprekers : Drs. Annette van Schagen, Dr

VAN NACHTMERRIE TOT NACHTRUST:
IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE
VOOR NACHTMERRIES
WORKSHOP NTVP CONGRESS
27 NOVEMBER 2014
ANNETTE VAN SCHAGEN & JAAP LANCEE
NACHTMERRIE
Betekenis van ‘nachtmerrie’
Merrie = mare
Mare = kwelgeest / ineenvlechting (zoals in maretak)
Nachtmerrie = nachtelijke kwelgeest
27-11-2014
2
VAN JE NACHTMERRIES AFKOMEN IN
GROOTMOEDERS TIJD.........
Nachtmare, jij lelijk dier
Blijf vanavond ver van hier!
Alle wateren moet je waden
Alle bomen moet je ontbladen
Alle grasjes moet je tellen
Kom mij deze nacht niet kwellen!
Oud-Hollandse toverspreuk
http://www.beleven.org/verhaal/met_de_nachtmare_getrouwd
27-11-2014
3
TEGENWOORDIGE TIJD
• Opzet workshop:
•
•
•
•
Achtergrond IRT behandeling
Stappen in IRT behandeling
Succesfactoren en knelpunten
Demonstratie DVD/zelf oefenen met IRT/casusbespreking
• Zijn er specifieke vragen voor de workshop?
27-11-2014
4
NACHTMERRIE-STOORNIS IN DSM-5
Aaneengeschakelde droombeelden die echt lijken en die
angst, vrees, of andere negatieve emoties
teweegbrengen. De dromen worden goed door de
betrokkene herinnerd en deze herinneringen roepen
hevige emoties op.
27-11-2014
5
DSM-5 VS. DSM-IV-TR
• In DSM-5 worden alle negatieve emoties genoemd, en
vooral het dysphore karakter ervan is belangrijk.
• Meer mogelijkheden om nachtmerrie-stoornis apart te
classificeren naast een comorbide stoornis.
• Bij PTSS: nachtmerries niet exclusief posttraumatische
inhoud, scoor als criterium van PTSS bij ontstaan na
psychotrauma
27-11-2014
6
PREVALENTIE
- Algemene populatie 2-5% (Bixler et al, 1979; Schredl, 2010; Spoormaker &
Van den Bout, 2005)
- Psychiatrische populatie: 30% (Swart et al., 2013)
• 66,7% PTSS
• 27,7% andere psychiatrische stoornissen
27-11-2014
7
IMPACT
• Negatieve invloed op slaap, welbevinden en dagelijks
•
cognitief en emotioneel functioneren (Simor et al, 2012; Levin & Nielsen, 2007)
Associaties met psychopathologie: angst, PTSS, psychose,
suicide risico en middelenmisbruik (Levin & Nielsen, 2007; Pigeon et al, 2012; Semiz et al,
2008; Spoormaker et al, 2006)
• Nachtmerries blijven vaak bestaan na behandeling voor
•
PTSS (Rothbaum & Mellman, 2001; Zayfert & De Viva, 2004)
Hoger risico terugval PTSS (Schreuder et al, 2001)
27-11-2014
8
BEHANDELING VOOR NACHTMERRIES
• CBT beste resultaten (Augedal et al., 2013; Casement & Swanson, 2012; Hansen et
al., 2013)
• Medicatie minder goede resultaten (m.u.v. Prazosine)
(Augedal et al., 2013; Raskind et al., 2003; 2007)
9
Overall Cohen’s d = .5
Augedal et al. Sleep Med Rev. 2013, 17, 143-152.
PSYCHOLOGISCHE INTERVENTIES
VOOR NACHTMERRIES
• Indirecte interventies
• Dagboek registratie (Neidhardt, et al., 1992)
• Ontspanning (Burgess, et al., 1998)
• Interventies direct gericht op de nachtmerries
• Exposure (Burgess, et al., 1998)
• Imagery Rehearsal Therapy – IRT (Krakow, et al., 1995)
• Lucid Dreaming Therapy – LDT (Spoormaker & van den Bout, 2006)
27-11-2014
11
NACHTMERRIES VANUIT COGNITIEF
GEDRAGSTHERAPEUTISCH KADER
1.
2.
Verhoogde arousal door intense emoties
3.
Herhalende nachtmerries met nachtmerrie-script dat
altijd slecht afloopt, gebrek aan controle
4.
Instandhoudende factoren als gebrek aan
slaaphygiëne
Intense emoties gekoppeld aan beelden tijdens de
nachtmerrie
27-11-2014
12
DOEL BEHANDELING NACHTMERRIES
1.
2.
3.
Verlagen van arousal
Uitdoven intensiteit emoties
Twee principes:
1.
2.
4.
Counter-conditioneren van nachtmerrie-script
Vergroten zelf-controle
Vergroten ‘slaapvaardigheden’
27-11-2014
13
PROTOCOLLEN VOOR DE GGZ
Behandeling van nachtmerries in 7 sessies:
Handleiding voor de therapeut:
Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker
(2012). Imaginatie- en rescriptingtherapie voor
nachtmerries. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
In combinatie met een werkboek voor de cliënt:
Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker
(2012). Van je nachtmerries af. Werkboek voor de cliënt.
Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
27-11-2014
14
IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE
FASE 1: NORMALISATIE
• Algemene uitleg over slaap en nachtmerries
• Beschrijven kenmerken nachtmerries
• Starten nachtmerrie-dagboek: registratie van
nachtmerries en slaap in formulier 1 ‘Dagboek Slaap en
Nachtmerries’
• Herkennen van verschillende nachtmerries
27-11-2014
15
27-11-2014
16
IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE
FASE 2: PREPARATIE
•
Blijven registreren van nachtmerries en slaap, nu ook formulier
2 ‘Nachtmerrieschema’ (omschrijf de nachtmerrie)
•
Oefenen met relaxatie (basis):
•
•
Progressief/ spier-groepen en/of
Veilige/prettige plek:
•
•
Trainen van ‘imaginatie’ (inbeeldingsvermogen)
Om leren gaan met bedreigende intrusies
27-11-2014
17
27-11-2014
18
IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE
FASE 3: RESCRIPTING
• Blijven registreren van nachtmerries en slaap
• Maar: alternatieven voor nachtmerrie-script bedenken en
bespreken!
• Een alternatief kiezen
• Dit alternatief opschrijven
• 6-8x per dag alternatieve droom in laten beelden
27-11-2014
19
IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE
FASE 4: IMAGINATIE
• Inbeelden van alternatieve droom, in combinatie met
invullen van formulier 3 ‘Oefenschema voor oefenen van
aangepaste nachtmerrie’
• Blijven registreren van nachtmerries en slaap
• Bij voorkeur 1, max 2 nachtmerries tegelijk
• Bij teveel angst: oefeningen uit preparatie fase
• Na verandering of uitdoving: nieuwe nachtmerries
27-11-2014
20
27-11-2014
21
IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE
FASE 5: TERUGVALPREVENTIE
• Eventueel nachtmerries en slaap blijven registreren
• Maak een terugvalpreventieplan met mogelijke triggers
en acties in formulier 4 ‘Terugvalpreventieplan’
27-11-2014
22
27-11-2014
23
WANNEER IRT?
• Nachtmerries verstoren slaap
• Nachtmerries verstoren functioneren overdag
• Er wordt ‘last’ ervaren
• Naast al lopende psychologische en/of medicamenteuze
behandeling
27-11-2014
24
SUCCESFACTOREN
•
•
•
Ernst nachtmerries
•
•
•
Motivatie voor verandering
Weinig tot geen psychische klachten
Weinig tot geen actuele stressoren, evt gerelateerd aan
trauma en/of inhoud van nachtmerries
Vermogen tot inbeelden
Geen dissociatie
27-11-2014
25
KNELPUNTEN
• Trauma is recent
• Ernstige psychische klachten
• PTSS symptomen verergeren
• Patiënt wil/kan verhaal van echt gebeurde gebeurtenis
•
•
•
niet veranderen (bijv. bij PTSS).
Klachtgerichte behandeling sluit onvoldoende aan.
Starre overtuigingen (schema’s) belemmeren verandering
Inhoud van nachtmerrie heeft (te) belangrijke betekenis
27-11-2014
26
TIPS EN TRUCS
• Proefbehandeling van paar sessies
• Uitbreiden van behandelprotocol met meer sessies, bijv. een
•
•
sessie en huiswerk over twee sessies verdelen
Bij ernstige dissociatie: doorverwijzen naar ervaren
psychotherapeut.
‘Ingewikkelde’ casus:
• Behandeling samen met ervaren psychotherapeut
• Motivationele gespreksvoering ter voorbereiding:
uitzoeken van betekenis van hebben van nachtmerries voor
de cliënt.
27-11-2014
27
DEMO DVD/ZELF OEFENEN/CASUS
• Maak een keuze, of andere vragen......
27-11-2014
28
LITERATUUR
Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker
(2012). Imaginatie- en rescriptingtherapie voor
nachtmerries. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker
(2012). Van je nachtmerries af. Werkboek voor de cliënt.
Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
27-11-2014
29
CONTACT
Annette van Schagen
Jaap Lancee
Klinisch psycholoog
Universitair Docent
Stichting Centrum ‘45
[email protected]
@AnnetteMvS
[email protected]
@SlaapGezonder
Website: http://www.nachtmerries.org/
27-11-2014
30