Ashure is de tiende dag van de maand Muharram

“Âshûrâ the day the skies wept blood voor imam Husayn”
Olcay Olcayto – 0312959
Faculteit Letteren
Docent: dhr. C. Hanssen
10-01-2008 Zwolle
In kerbela liet Imam Husayn zien dat zijn lichaam vermoord kon worden, maar dat zijn
geest zou overwinnen.....
Âshûrâ is de tiende dag van de maand Muharram, de dag dat Adam en Eva werden
verdreven uit het Paradijs en de dag dat Noach's tocht met de ark eindigde en van de laatste
resten eten die nog aan boord waren een gerecht genaamd Âshûrâ werd gemaakt. In de
shî‘a heeft de Âshûrâ echter nog een extra lading. Het heeft een bijzondere betekenis
gekregen als afsluiting van een tien dagen durende rouwperiode waarin de martelaarsdood
van imam Husayn herdacht wordt. Beginnend met een kleine introductie over het Sjî’isme in
het algemeen, ter wille van de duidelijkheid, komt vervolgens het centrale onderwerp aan
bod, de Sjiitische Âshûrâ met aan het einde van dit verslag de Âshûrâ bij de alevieten.
De Oorsprong van Sjî’isme
Het sjî’isme is ontstaan uit een controverse over de vorm en inhoud van het leiderschap van
de gemeenschap van islamitische gelovigen (oemma) na de dood van Mohammed in 632.
De Sjiieten geloven, in tegenstelling tot de soennieten, dat de neef en schoonzoon van
Mohammed, ‘Alî ibn Abi Tâlib, was voorbestemd de Profeet als leider van de gemeenschap
op te volgen. De sjiieten baseren het volgen van Alî op de overleveringen (Ahadith) over
Mohammed en zijn uitleg van bepaalde verzen van de Koran. De titel "sjiiet" is kort voor
"shî‘a'te Ali" wat letterlijk "de volgers van Alî" (als imam en directe kalief na Mohammed)
betekent. De soennieten volgden de kaliefen, waarvan de eerste Aboe Bakr was.1 ‘Alî ibn Abi
Tâlib regeerde uiteindelijk, na zijn drie voorgangers Kalief Abû Bakr, ‘Umar en ‘Uthmân,
van 656 t/m 661.
Binnen het sjî’isme zijn er drie belangrijke stromingen: Het grootste deel van de sjiieten
behoord tot de ithna ashri die ook wel de "twaalvers" worden genoemd omdat zij na Alî nog
elf andere imams hebben gekend. In deze stroming geloven zij dat de twaalfde imam,
Mohammed al-Mahdi, door God wordt beschermd (in ghayba is gegaan) en op het einde
der tijden terug zal keren om vrede en rechtvaardigheid te stichten. Een ander stroming
binnen het Sjî’isme is het isma'ilisme. Deze stroming is in aantallen kleiner dan de Ithna
1
Shi’ism, Heinz Halm, Edingburgh University Press, 2004, p. 4
ashri, maar in de loop van de geschiedenis hebben zij veel invloed gehad. Ze hadden
bijvoorbeeld een groot rijk gesticht dat in zijn hoogtijdagen strekte van de Atlantische
Oceaan in Afrika, tot aan de heilige steden Jeruzalem, Mekka en Medina. Dit rijk, het
Fatimidenrijk, bestond van het jaar 909 tot 1171. Deze stroming wordt ook wel "zeveners"
genoemd omdat zij maar zeven imams erkennen. Een derde en kleinere stroming is de
zaidiyya. Zij staan ook wel bekend als de "vijvers" omdat zij vijf imams erkennen. Dit is een
vrij gematigde stroming die vooral in Jemen een belangrijk deel van de bevolking uitmaakt.
Van 898 tot 1963 heeft Noord-Jemen een regerende imam gekend die tot de zaidiyya
behoorde.2
2
http://nl.wikipedia.org/wiki/Sjiisme
Het Goddelijke licht van ‘Alî manifesteerde zich na zijn dood in
zijn zoon Hasan, en na diens dood in zijn tweede zoon Husayn.
Het twaalver sjiitische concept van de Ahl al-Bayt (de Mensen
van het Huis: ‘Alî, zijn vrouw Fâtima (dochter van Mohammed)
en hun twee zoons Hasan en Husayn) omvat eveneens de imams
die na Husayn kwamen, tot en met de twaalfde imam die in
verborgenheid leeft. Samen met Mohammed en Fatima vormen
zij de Onfeilbare Veertien. Dit concept van de onfeilbaarheid van ‘Alî
en de imams werd door de Soennitische oelema altijd fel
bekritiseerd.
Kerbela & Âshûrâ
Naast ‘Alî is in de twaalver sjiitische traditie één imam die door populaire devotie enorme
aandacht krijgt, ‘Alî’s zoon en Mohammed’s schoonzoon Husayn. Hij is de geschiedenis
ingegaan als de grootste martelaar van de shî‘a.
Volgens de sjiitische reconstructie gaat, na de
moord op ‘Alî in 661, de imamaat over op zijn
oudste
zoon
Hasan.
Echter
vanwege
omstandigheden is Hasan gedwongen zijn militaire
en politieke macht af te staan aan Mu‘âwiya, de
belangrijkste tegenspeler van zijn vader ‘Alî.
Hierbij werd de afspraak gemaakt dat na de dood
van de Mu‘âwiya de macht weer zal worden
overgedragen aan de Ahl al-Bayt. In 669 wordt
Hasan door toedoen van de Kalief Mu’awiya vergiftigd door zijn eigen vrouw Cude. Na zijn
dood wordt nochtans de macht in 680 overgedragen aan de zoon van Mu‘âwiya, Yazîd.
Hierop eist Husayn vervolgens, die ondertussen de derde imam is, het kalifaat op. Husayn
wordt hierbij gesteund door een kleine groep getrouwen en zo bindt hij de strijd aan met de
talrijke troepen van Yazîd. Bij zijn vertrek uit Mekka naar Kufa, wordt hij in Kerbela
tegengehouden en voor de keuze gesteld om Yazîd te erkennen of te sterven. Hij weigert het
kalifaat van Yazîd. Husayn en zijn metgezellen werden vastgehouden en hen werd de
toegang tot water van de Eufraat ontzegd. Al zijn 72 medestrijders werden één voor één
vermoord en wordt de moedige Husayn als laatste op de tiende dag gedood en onthoofd.
Dit heldhaftige verhaal staat symbool voor de geschiedopvatting van de twaalver sjiieten.3
De imams tijdens en na Husayn hadden groot gevaar te duchten
doordat ongelovigen weigerden de goddelijke boodschap te
aanvaarden en hun eigen doelen bleven nastreven. Bijgevolg zijn
martelaarschap en lijden daarmee belangrijke thema’s in de
geloofsbeleving van de twaalver sjiieten.
De Âshûrâ, de eerste tien dagen van de islamitische maand
Muharram, vormen een hoogtepunt in de twaalver kalender. Tijdens
deze dagen wordt de martelaarsdood van Husayn in 680 herdacht
en beleefd in de vorm van processies, passiespelen en samenkomsten
waarbij verhalen en poëzie ten gehore worden gebracht. Hierbij gaat men soms zo ver dat
volwassen mannen tijdens deze rituelen aan zelfkastijding doen (Arabisch: tatbir) als teken
van vereenzelviging met Imam Husayn. Ze lopen dan vaak door het dorp of wijk, terwijl ze
zichzelf met kettingen, touwen of stokken slaan (zie plaatje). Dit gaat vaak tot bloedens toe.
Deze processen komen met name voor in gebieden waar veel sjiieten wonen, zoals Iran, Irak
en Libanon. Echter komen deze processies ook voor in Afghanistan en Pakistan waar de
sjiieten een minderheid zijn. Geestelijke leiders4 hebben meerdere malen opgeroepen tot
zelfbeheersing bij deze processies, maar dit heeft vaak toch niet kunnen baten.
Tijdens de passiespelen, verhalen en gedichten is het belangrijkste thema bedroefdheid,
Âshûrâ is een treur’feest’. Naast de thema’s bedroefdheid en martelaarschap speelt de
bespotting van de legendarische tegenstanders ook een rol in de passiespelen en verhalen
van de twaalver shî‘a. Dit zorgt weer voor enig vrolijk vermaak. Hierbij beperkt men zich
niet alleen tot de directe tegenspelers van Husayn, maar worden ook andere als lafaard en
schurk gespeeld zoals de tweede kalief ‘Umar. Tegenover spot staat compassie als derde
motief. Husayn zorgt bijvoorbeeld op miraculeuze wijze voor drinkwater voor de troepen
van Yazîd wanneer zij door dorst dreigen om te komen. Husayn bemiddelt ook ten gunste
van zijn moordenaar Shimr, de commandant van de tiran Yazîd, bij God.5
Hierbij moet benadrukt worden, dat Âshûrâ absoluut geen feestdag is, zoals vaak wordt
beweerd in de media. Voor de sjiieten is het absoluut geen feest, zij herdenken/rouwen ieder
jaar tien dagen lang de in hun ogen gruwelijke dood van Imam Husayn.
3
http://64.233.183.104/search?q=cache:u2zeX1udnwkJ:users.telenet.be/hetalevitisme/imam%2520huseyin%2520en%2520
kerbela.htm+kerbela&hl=nl&ct=clnk&cd=10&gl=nl&lr=lang_nl
4
Een van de belangrijkste sjiietische geestelijken, ayatollah Ali Khamenei, de Geestelijk Leider van Iran, heeft bijvoorbeeld
zelfkastijding zelfs verboden door middel van een fatwa.
5
In het huis van de Islam, Henk Driessen, Uitgeverij Sun Nijmegen, 2004, p. 169
Âshûrâ bij Alevieten
Het voorgaande laat dus zien dat de dood van Husayn een belangrijke plaats inneemt in de
shjiietische geschiedenis en dit door de meeste sjiieten ieder jaar wordt herdacht. Het
uitbundigst wordt dit gedaan door de twaalver sjiieten. Bij andere sjiieten en groepen zijn er
grote variaties in dit proces, doch blijven de rouwprocessies en vervloekingen vaak deel
uitmaken van de rituelen.
De alevieten praktiseren dit rouwproces op een heel ander manier.
Het alevitisme is een heterodox syncretistische vorm van Islam. Het is een islamitische sekte
uit Anatolië. Ze leven niet conform de leer van de rechtlijnige soennieten en sjiieten.
alevieten hebben een geloofstraditie die gedeeltelijk voortkomt uit de versmelting van
verschillende wereldbeschouwingen en godsdiensten. Dit zijn islamitische invloeden maar
ook invloeden van pre-islamitische cultuur uit Centraal-Azie, Iran en Anatolie. Het
alevitisme wordt vaak gezien als een stroming binnen het sjî’isme en verwant aan die van de
alawieten6. De naam is afgeleid van ‘Ali ibn Abi Talib, die wordt gezien als een incarnatie
van een goddelijk wezen. Onder Osmanen hadden alevieten geregeld te lijden onder hevige
vervolging, maar in de bektasjijja-orde7 wisten zij niettemin uiting te geven aan hun geloof.
De maand Muharrem is de eerste maand in de islamitische jaartelling. Deze maand geldt
voor de alevieten als de maand waarin wordt gevast. De eerste 10 of 12 dagen wordt er in
deze maand gevast ter ere van Imam Husayn, die in de slag bij Kerbela op de 10de dag van
de maand Muharrem om het leven kwam. Deze dag geldt als een dag van rouw, vandaar dat
de vastentijd ook wel ‘matem’-vasten wordt genoemd: droevige gebeurtenissen. De 12
dagen verwijst naar de 12 imams die met inbegrip van Imam Ali de belangrijkste personen
uitmaken binnen het alevitisme. Alle imam, behalve de laatste, zijn aan een gewelddadige
dood gestorven. Sommigen vasten 15 dagen, zij beginnen 3 dagen eerder, dit wordt Masum6
Alawieten is een Islamitische sekte wat ook bekend is onder de naam noesairijja, die in de jaren ’20 van de vorige eeuw
werd vervangen door alawijja. Deze geloofsleer en rituelen vertonen grote overeenkomsten met die van de isma’ilijja en
druzen. De alawieten zijn niet alleen in naam sterk verwant met de alevieten van Anatolië. Beide sekten zien ‘Ali ibn Abi
Talib als een incarnatie van een goddelijk wezen.
Isma’ilijja is een sjiitische stroming. Ze komen voort uit een groep aanhangers van de ahl al-bait, die meenden dat de zesde
(sji’itische) imam, Dja’far as-Sadiq, zijn zoon Isma’iel had aangewezen als opvolger, terwijl de meesten een andere zoon,
Moesa al-Qazim, volgden. Omdat deze splitsing zich voordeed rondom de persoon van de zevende imam, worden
aanhangers van de isma’ilijja ook wel zeveners genoemd.
Druzen is een islamitische sekte. De druzen vormen een afsplitsing van de isma’ilijja. De beweging ontstond in het begin
van de 11de eeuw in Cairo rond Fatimieden-kalief al-Hakim. Diens aanhangers geloofden dat hij niet was gestorven, zijn
lichaam is niet gevonden, maar in verborgenheid was gegaan vervolgens terug te keren als Mahdi, verlosser.
Bron: Islam, personen en begrippen van A tot Z, Het Spectrum Opzoekboek, 2000
7
Een Tarieqa of mystieke orde wat terug gaat op de 13de-eeuwse mysticus Hadji Bektasj. Zij wordt vaak gezien als een
sekte en buiten de soennitische islam geplaatst vanwege de sterke band met de alevieten.
u Paklar (de onschuldige schonen) genoemd. Deze drie dagen zijn ter nagedachtenis van
Muslim Akil (neef van Husayn) en zijn zonen Ibrahim en Muhammed.
De maand Muharrem verschuift jaarlijks in vergelijking met de christelijke jaartelling
(islamitische maanden zijn namelijk maanmaanden). 20 dagen na het offerfeest begint de
rouwperiode.
Het vasten in de maand Muharrem is voor de alevieten niet verplicht, maar een persoonlijke
keuze die op geen enkele manier door anderen mag worden beïnvloed. Wanneer men
besluit te vasten, moet men rekening houden met een aantal regels. Het is namelijk een
bezinningsproces waarin de gedachten vooral uitgaan naar de martelaren van Kerbela. Per
streek kunnen er (daarnaast) nog andere regels worden gehanteerd.
Zoals dat er tijdens het vasten géén water gedronken mag worden. Hierbij geldt er vanaf de
eerste dag van het vasten tot en met de tiende dag ’s ochtends helemaal geen water
gedronken mag worden.8 Hoewel de tiende dag (middag) het vasten verloopt, gaat het
rouwen nog tot de 12de dag ’s ochtends door. Hierbij wordt er sowieso tien dagen lang dag
en nacht geen water gedronken, echter mag er wel waterhoudend eten en drank genuttigd
worden. Verder mag er ook geen vlees genuttigd worden, omdat het slachten symbolisch
lijkt op de doodsoorzaak van Imam Husayn. Hiernaast worden er ook bepaalde groenten
niet gegeten wanneer men bij de bereiding een ‘onthoofde’ beweging nodig is (zoals de ui,
wortel, tomaat etc. waarbij eerst de kop afgesneden wordt) en mag er geen ei gegeten
worden (omdat het ei iets levends kan geven). Gedurende de vastperiode moet men zich ook
onthouden aan seks, bruiloften, verjaardagen of andere feesten, bomen hakken, alcohol,
scheren e.d. Wat verder verboden is maar in het heden weinig of niet meer wordt nageleefd
zijn het niet baden, geen was wassen, niet in de spiegel kijken en op de grond slapen.
Er wordt echter door de alevieten niet gedaan aan openbare processies vanwege de
eeuwenlange onderdrukking waaronder zij hebben geleden (en vandaag de dag nog steeds
lijden) door de Soennieten. Wat ooit een deel was van de traditie is langzamerhand als taboe
gezien.9
Âshûrâ komt van het Arabische woord ashr wat tien of tiende
betekent. Het verwijst naar de tiende dag van de maand Muharrem,
de dag dat Imam Husayn werd vermoord. Als de vastenperiode van
twaalf dagen voorbij is, maken de alevieten een zoete soep, Âshûrâ
(zie plaatje). Deze maaltijd wordt vaak gezamenlijk genuttigd en
Bektasilik Alevilik nedir?, Doç. Dr. Bedri Noyan, uitgeverij Ilâvi, Ankara 1987, p. 132
Navraag bij goede vrienden en kennissenbronnen die jarenlang van kinds af aan vasten en de “procedureregels”
weten.
8
9
soms in de buurt rondgedeeld. Het is een een soepachtige maaltijd dat bestaat uit
(doorgaans) 12 soorten graan, noten en fruit. In tegenstelling tot soennieten en het
suikerfeest geldt deze dag van Âshûrâ niet als een feestdag, ondanks dat de zoetigheid staat
voor de blijdschap dat de zoon van Husayn, Imam Zeynel Abidin, de slag bij Kerbela
overleefde.
In de Cem-huizen, tegenwoordig de verenigingen, waar de alevieten vaak op de laatste dag
bijeen komen, wordt vaak gezamenlijk gezamenlijk Âshûrâ-soep gegeten en worden er
gedichten (mersiye) en liederen voorgedragen. Daarbij wordt de vastenperiode vaak
afgesloten met een slachtritueel waarna de geslachtte kûrban verdeeld wordt onder armen,
buren en vrienden.
Bij de soennieten wordt de dood van Husayn beschouwd als één van de meest
betreurenswaardige gebeurtenissen in de islamitische geschiedenis. Het vrijwillig vasten en
het uitdelen van aalmoezen van de soennieten tijdens de Âshûrâ staat echter los van de dood
van Husayn. Dit geldt ook voor de opvattingen omtrent martelaarschap, dat ook bij de
soennitische traditie hoog in aanzien staat. De soennieten herdenken op die dag dat Noach
zijn ark verliet na de zondvloed en, zoals eerder vermeld, van de overgebleven voedselresten
een soep genaamd Âshûrâ maakte. Daarom eten soennieten op deze dag ook Âshûrâ-soep.
Ook herdenken soennieten dat Moesa (Mozes) zijn volk op de dag van Âshûrâ van Egypte
naar Palestina heeft geleid, waardoor ze werden bevrijd van onderdrukking.
Hierbij vasten zij ook op deze dag, een gebruik dat is overgenomen van de Joden, maar het is
niet verplicht. Mohammed vastte tijdens de Âshûrâ en dit werd door hem onder zijn
volgelingen aangemoedigd. De Hadith vermeld dat moslims door het vrijwillig vasten op
Âshûrâ vergeven worden voor de zondes van het voorafgaande jaar.
Bronnenlijst
Boeken:
 Islam, personen en begrippen van A tot Z, Het Spectrum Opzoekboek, 2000
 Bektasilik Alevilik nedir?, Doç. Dr. Bedri Noyan, uitgeverij Ilâvi, Ankara 1987
 In het huis van de Islam, Henk Driessen, Uitgeverij Sun Nijmegen, 2004
 Shi’ism, Heinz Halm, Edingburgh University Press, 2004
 Islam, norm, ideaal en werkelijkheid, Jacques Waardenburg, Uitgeverij Fibula, vijfde
druk
Internet:
 http://nl.wikipedia.org/wiki/Sjiisme
 http://nl.wikipedia.org/wiki/Alevieten
 http://64.233.183.104/search?q=cache:-
SU6k52Q0JwJ:www.beleven.org/feest/ashura+ashura&hl=nl&ct=clnk&cd=1&gl=nl
 http://64.233.183.104/search?q=cache:u2zeX1udnwkJ:users.telenet.be/hetalevitisme/
imam%2520huseyin%2520en%2520kerbela.htm+kerbela&hl=nl&ct=clnk&cd=10&gl
=nl&lr=lang_nl