Culturele Evolutie en Universeel Darwinisme

Culturele Evolutie en
Universeel Darwinisme
Andreas De Block (Hoger Instituut
voor Wijsbegeerte)
(Emeritiforum, 28 oktober 2009)
Overzicht
I. Cultuur en evolutie.
II. Snelle culturele evolutie en trage
biologische evolutie.
III. Drie manieren om culturele evolutie te
‘darwiniseren’.
IV. Conclusie: profeten of gekken?
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
I. Cultuur en evolutie
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Impact van de mens op organische
evolutie.
 Evidente impact van menselijke lichaam op
biologische evolutie van ander organismen.
 Hoofdluis/Pediculus humanus
 Schaamluis/Phthirus pubis
 Onderzoek naar evolutie van schaamluis →
Homo sapiens al 3,3 miljoen jaar ‘nudist’ (dus
lang voor we savanne-bewoners werden)
 Evidente impact van menselijke cultuur op
andere organismen.
 Lichaamsluis/Pediculus humanus corporis
leeft in kleren
 Homo sapiens draagt al minstens 107000 jaar
geweven kleding.
 Artificiële selectie
 ‘Fishing induced evolution’
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Impact van menselijke cultuur op
menselijke biologische evolutie.
 Gene-culture co-evolution (Cavalli-Sforza &
Feldman, Durham, Boyd & Richerson, Wilson &
Lumsden)
 Co-evolutie is bekend fenomeen in biologische
evolutie
 Hoofdluis en mens
 Bladluizen en mieren
 Voorbeelden:
 Lactose-tolerantie en landbouw (melken)
 Sikkelcel-anemie/malaria-resistentie door verbouwen
van Yam.
 Toondoofheid, tonale talen en genen.
Culturele evolutie en universeel
 Cultuur zelf! (zie later)darwinisme
Mechanismen van gene-culture coevolution
 Algemene principe: cultuur creëert een nieuwe
omgeving, waardoor selectiedruk wijzigt.
 Direct of indirect:
 Lactose-toleratie: culturele praktijk van melk drinken
zorgt voor directe selectiedruk
 Yam en sikkelcelanemie: verbouwen van Yam →
meer stilstaand water → meer muggen (en meer
Plasmodia)→ meer malaria → selectiedruk op
malariaresistentie.
 Specifieke mechanismen
 Bvb. Baldwin-effect:
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Baldwin effect
 Spechtvinken: gebruik van twijgjes om larven in dood hout te vangen.
 Zeer complex ‘ingeboren’ gedrag, complexe adaptatie (die ‘irreducibly
complex’ is)
 Maar Baldwin-effect:



(1) ontdekt (trial-and-error learning)
(2) sociaal geleerd
(3) sommigen leren het dankzij genetische component sneller dan anderen
 bvb. omdat ze een natuurlijke neiging hebben om takjes in de bek te nemen
 Dit maakt het leerproces sneller, maar tegelijk is het takjes-in-de-bek-nemen gen alleen maar
adaptief in bepaalde ‘cultuur’.

(4) feedback-proces dat leidt tot huidig ingeboren karakter van dit complexe gedrag.
 Zeer waarschijnlijk dat Baldwin-effect ook rol speelt in evolutie van taal
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
II. Snelle culturele evolutie, trage
biologische evolutie.
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Problemen om menselijk gedrag
‘evolutionair’ te begrijpen.
 Cultuur speelt een rol in menselijk gedrag:
culturele diversiteit
 Culturele verschillen bestaan zonder (al te
grote) genetische verschillen (maar zie:
lactose-tolerantie, tonale talen)
 Culturele verandering gaat veel sneller
dan biologische evolutie!
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Snelheid van evolutie (1)
 Lekenvisie:
 Genetische evolutie is zeer traag en culturele evolutie is
zeer snel
 Daarom kan culturele evolutie geen impact hebben op
culturele evolutie.
 Maar:
 Genetische evolutie is soms erg snel: significante
genetische en fenotypische veranderingen binnen paar
generaties
 Bvb. grootte van bek van de darwinvinken (Grant & Grant)
 Culturele evolutie is soms erg traag: technologische
traditie van handbijlen is gedurende honderdduizenden
jaren nagenoeg niet gewijzigd.
 Gene-culture co-evolution bestaat.
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Snelheid van evolutie (2)
 Tegelijk niet te ontkennen dat culturele
veranderingen vaak veel sneller gaan.
 Echte revoluties in een of twee generaties
(cfr. China, Rusland)
 Bepaalde landbouwtechnieken: in minder dan
twintig jaar worden sommige innovatieve
technieken (en gewassen) door nagenoeg
iedere landbouwer overgenomen.
 Seculariseringsproces
 Demografische transitie
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Schijnbare conclusie
 Als
(1) cultuur zo belangrijk is voor mensen
(2) culturele evolutie heel anders (lees: veel
sneller) verloopt dan biologische evolutie
 Dan
(3) Vertelt evolutietheorie ons heel weinig over
menselijk gedrag.
Culturele evolutie en universeel
darwinisme

Evolutionaire sociale
wetenschappen en de snelle
culturele
evolutie
Evolutionaire sociale wetenschappen zijn redelijk heterogeen:
humane sociobiologie, menselijke gedragsecologie,
evolutiepsychologie, dual inheritance theory, …
 Snelheid van culturele evolutie wordt door alle
scholen/stromingen erkend
 Twee visies
 Meesten zeggen dat biologische evolutie ons desalniettemin
heel veel vertelt over menselijk gedrag
 Sommige zeggen dat de evolutietheorie ons helpt bij het
begrijpen van menselijk gedrag omdat culturele evolutie ook
darwinistisch kan worden begrepen
 Meest bekende/populaire implementatie: evolutiepsychologie
en het mismatch model/genome lag model
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Mismatch model (1)
 Homo sapiens is geëvolueerd in savanneachtig landschap. Ons genoom codeert
voor gedrag/denken dat aangepast is aan
die omgeving.
 Maar ancestrale omgeving (Environment
of Evolutionary Adaptedness) verschilt van
huidige omgeving.
 Resultaat: heel wat maladaptief gedrag.
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Mismatch model (2)
 Assumptie: we zijn veel beter in het oplossen van jager-
verzamelaar problemen dan in het oplossen van ‘moderne’
problemen.
 Drie (niet exclusieve) versies van mismatch model
 Moderne omgeving frustreert veel van onze geëvolueerde
verlangens.
 De huidige adaptieve problemen verschillen sterk van ancestrale
adaptieve problemen:
 Mineka & Öhman: angst voor spinnen en slangen is veel gemakkelijker
aan te leren dan angst voor auto’s.
 Sommige objecten/situaties in onze moderne omgeving lijken
sterk op problemen uit de ancestrale omgeving en activeren de
gedragingen/denkpatronen die vroeger adaptief waren.
Probleem is dat die situaties/objecten ook in belangrijke mate
verschillen van de ancetrale problemen, waardoor onze huidige
reacties niet ‘gepast’ of adaptief zijn.
 Cfr. Tinbergens superstimuli
 Voorkeur voor zoet: vroeger leidde die ertoe dat men voornamelijk rijp
fruit at, nu leidt die voorkeur tot ongezonde voorkeur voor snoep en
Culturele evolutie en universeel
gebak.
darwinisme
Mismatch model (3)
 Dus: biologische evolutie van menselijk
brein/menselijke voorkeuren helpt ons ook om
huidig menselijk gedrag in culturele omgeving te
begrijpen.
 Maar kampt met grote problemen:
(1) Is er wel een (homogene) EEA?
(2) Sociaal leren is volgens deze theoretici erg
onbelangrijk, maar feiten spreken dat tegen.
(3) ‘Amusing ourselves to death’?
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
III. Drie manieren om culturele
evolutie te ‘darwiniseren’.
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
De drie benaderingen.
 Biologisch evolutie:
 Bvb. biologisch geëvolueerde voorkeuren
scheppen cultuur en bepalen ook reacties op
cultuur
 Naïeve evolutiepsychologie
 Gene-culture co-evolution
 Culturele evolutie:
 Hoe kunnen we de evolutie van cultuur zelf
‘darwinistisch’ begrijpen?
 Culturele evolutie als een proces van variatie,
erfelijkheid en reproductief verschil/overschot.
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Wat is cultuur?
 Heel verschillende fenomenen/praktijken worden ‘cultureel’
genoemd.
 Verschillende definities.






Banks, J.A., Banks, & McGee, C. A. (1989). Multicultural education: "Most social scientists today view culture as consisting
primarily of the symbolic, ideational, and intangible aspects of human societies. The essence of a culture is not its artifacts, tools,
or other tangible cultural elements but how the members of the group interpret, use, and perceive them. It is the values, symbols,
interpretations, and perspectives that distinguish one people from another in modernized societies; it is not material objects and
other tangible aspects of human societies. People within a culture usually interpret the meaning of symbols, artifacts, and
behaviors in the same or in similar ways."
Damen, L. (1987). Culture Learning: The Fifth Dimension on the Language Classroom: "Culture: learned and shared human
patterns or models for living; day- to-day living patterns. these patterns and models pervade all aspects of human social
interaction. Culture is mankind's primary adaptive mechanism" (p. 367).
Kluckhohn, C., & Kelly, W.H. (1945). The concept of culture: "By culture we mean all those historically created designs for
living, explicit and implicit, rational, irrational, and nonrational, which exist at any given time as potential guides for the behavior of
men."
Linton, R. (1945). The Cultural Background of Personality: "A culture is a configuration of learned behaviors and results of
behavior whose component elements are shared and transmitted by the members of a particular society" (p. 32).
Parson, T. (1949). Essays in Sociological Theory: "Culture...consists in those patterns relative to behavior and the products of
human action which may be inherited, that is, passed on from generation to generation independently of the biological genes" (p.
8).
Useem, J., & Useem, R. (1963). Human Organizations: "Culture has been defined in a number of ways, but most simply, as the
learned and shared behavior of a community of interacting human beings" (p. 169).
 In evolutionaire benaderingen: “informatie die gedrag kan
beïnvloeden en die via sociaal leren wordt doorgegeven”
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Waarom cultuur? (1)
 Veel andere dieren hebben iets als cultuur
 Maar cumulatieve cultuur zoals bij mensen
is absoluut uitzonderlijk in dierenrijk.
 Lijkt niettemin erg adaptief (koloniseren
van de hele wereld dankzij cultuur).
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Distributiekaart van bruine
rat
Distributiekaart van huismus
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Waarom cultuur? (2)
 Waarom geen cumulatieve cultuur bij
andere dieren:
 Vermoedelijk heel wat andere vermogens
nodig vooraleer je cumulatieve cultuur kan
ontwikkelen.
 Omgevingsvoorwaarden zijn erg belangrijk
(tussen stabiliteit en instabiliteit).
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Evolutie van culturele
capaciteiten.
 Sociaal leren kan adaptief zijn.
 Maar hoe dan ook belangrijk wat je leert en van wie je het
leert.
 Verwachting dat gene-culture co-evolutie bepaalde modellen
van sociaal leren (imiteren) positief zal geselecteerd hebben,
en andere negatief.
 Enkele van die (mogelijke) modellen (Boyd & Richerson):
 Success-bias gecombineerd met een similarity-bias: een praktijk
vooral leren van de meer succesvolle beoefenaar, die bovendien
op jou lijkt.
 Prestige-bias: diegene die het meest prestige heeft in een
samenleving, kan je best imiteren, want in het algemeen zijn zijn
gedragingen succesvoller dan die van iemand met minder
prestige
 Conformity-bias (‘When in Rome, do as the Romans do’): je doet
er vaak goed aan de meerderheid te volgen.
 In het algemeen zorgen
deze modellen voor adaptief leren,
Culturele evolutie en universeel
maar niet-adaptieve uitkomsten
zijn steeds mogelijk.
darwinisme
Evolutie van cultuur (1)
 Cultuur verandert: ‘changes in time’
 Die verandering kan gezien worden als een een darwinistische
evolutie:




Variatie
Erfelijkheid
Niet alle culturele varianten worden even vaak geïmiteerd.
Uitkomst: selectie/adaptatie
 Deel van de selectie is natuurlijke selectie:
 Op individuen/groepen
 Op culturele varianten zelf
 Deel van de selectie door psychologische ‘biases’:
 Prestige, conformisme
 Maar ook bvb. genetisch geselecteerde voorkeuren: als er drie
varianten van popcorn zijn: popcorn met zout, popcorn met zoet en
popcorn met witte verf, dan zorgen onze geëvollueerde preferenties
ervoor dat de laatste varint snel verdwijnt.
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Evolutie van cultuur (2).
 Problemen:
 Sterke of zwakke analogie
 Wat is een culturele variant (‘meme’)?
 Tal van verschillen tussen biologische en
culturele erfelijkheid.
 Aantal ouders: biologisch één of twee, cultureel
veel meer
 Generatie van de ouders: je leert ook van je
leeftijdsgenoten
 Permanent leren en ‘ontleren’
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
IV. Conclusie: profeten of gekken?
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
 “When substantially more data is
available, some of us will turn out to be
prophets and others goats. Who will be
which will be mostly a matter of luck.”
(Boyd & Richerson 2008)
 Misschien is hele poging zinloos
(Lewontin).
 Zelfs als het project succesvol blijkt, blijft
de vraag in welke mate culturele evolutie
theorie de sociale wetenschappen zal
beïnvloeden (Ingold vs. Mesoudi).
Culturele evolutie en universeel
darwinisme
Bedankt voor de interesse!
Culturele evolutie en universeel
darwinisme