Jaartal Periode Tijdvak Maatschappijtype ?

Jaartal
Periode
Tijdvak
Maatschappijtype
?
- 3000 V.C.
3000 V.C. - 500
500
- 1000
1000
- 1500
1500
- 1600
1600
- 1700
1700
- 1800
1800
- 1900
1900
- 1950
1950
- heden
Prehistorie
Oudheid
Vroege middeleeuwen
Hoge middeleeuwen
Renaissance
Gouden eeuw
Verlichting
Imperialisme
Imperialisme
Koude oorlog
Jagers en Boeren
Grieken en Romeinen
Monniken en Ridders
Steden en staten
Ontdekkers en hervormers
Regenten en vorsten
Pruiken en revoluties
Burgers en stoommachines
Wereldoorlogen
Televisie en computer
Jager en verzamelaars
Landbouw stedelijke
Agrarische urbane
Agrarische urbane
Agrarische urbane
Agrarische urbane
Industrie Engeland
Industriële samenleving
Industriële samenleving
Industriële samenleving
Samenvatting Hoofdstuk 1:
Wat dankzij archeologen bekend over levenswijze jagers/verzamelaars in Nabije Oosten?
Paleoantropologen = wetenschappers onderzoek naar oorsprong mens  uit apen ontstaan
Creationisten
= aarde schepping God
Culturen = voorwerpen vergelijkbaar + afkomstig uit zelfde cultuur levenswijze beschrijven
1. Ohalo-cultuur:
hutten, visserij, jacht, verzamelen vruchten
2. Jagers/verzamelaars: verhuizen, X status = Egalitair = gelijk, basiskamp + extractiekamp,
grootte band bepaald door Carrying capacity = draagkracht gebied
Welke verklaring geven archeologen voor ontstaan van landbouw in Nabije Oosten?
Theorieën:
1. Oasetheorie: na laatste ijstijd, droogte, mensen naar waar water was,
domesticeren = aanpassen van gewassen + dieren
2. Model van Binford: stijging zeespiegel, naar kuststroken, groei bevolking, andere voedselbronnen
sedentaire groepen = vaste verblijfplaats aan kusten + rivieren
3. Recenste theorie: jagers-verzamelaars tamme zaden gecreëerd beter in warmte
Na neolitishe revolutie, sedentaire revolutie: agrarische samenleving:
Verandering: ++ groepen mensen, X hutten maar huizen, dingen opslaan, handel, gereedschap
= Nieuwe Steentijd / Neolithicum
Welke kenmerken hadden stedelijke gemeenschappen in Soemerië?
Beschaving = complexe samenleving waarin mensen in steden wonen
door surplus = overschot aan landbouw producten
6500 v. Chr. in Soemerië 1ste dorpen aan rivieren Eufraat & Tigris
landbouw succes ondanks droge klimaat
door irrigatie = kunstmatige watertoevoer
ontstaan sociale verschillen + stedelijke nederzettingen / stadsstaten
4 belangrijkste karakteristieken van stedelijke gemeenschappen:
- Hiërarchische = opbouw samenleving: Vorst, Priesters, Ambachtslieden, Boeren, Slaven
- Aanwezigheid GD centrum
- Taakverdeling in samenleving: X iedereen boer
- Schrift: 3300 v. Chr. ontwikkelden Soemeriërs schrift:
 eerst logogrammen = tekeningen voor economische zaken
 ontwikkelden klanktekens
 ingekerfd in kleitabletten
 scholen om schrift te leren
Samenvatting Hoofdstuk 2.
Hoe dacht men in het klassieke Athene over maatschappij, politiek en wetenschap?
Polis = Stadsstaat  Aristocratisch bestuur (militaire macht) = regeert rijke families
Timocratie = vermogensregering
Ostracisme = bescherming van democratie
Sparta = machtigste polis + draaide om leger monarchie + oligarchie + democratie
Athene = sterke economische groei
directe democratie: direct deelname bestuur (stemmen)
elite van Athene X blij met democratie  deel van hun macht weg gingen naar Sparta
Sofisten = redenaars cursussen hielden over filosofie, politiek, communicatie
Sokrates = tegenstander van sofisten  ter dood veroordeeld
432 V. Chr. Peloponnesische oorlog Sparta vs. Athene
Sparta won, liet regering van Dertig regeren, 403 v. Chr. Verdreven, democratie hersteld
Hoe heeft klassieke vormentaal van Grieks-Romeinse cultuur zich ontwikkeld?
Tussen 200 & 31 V. Chr. Romeinen veroverden Griekenland
Romeinen paste Griekse cultuur door architectuur, talent spreken, filosofie
2 belangrijke verbeteringen in bouwkunst: boogconstructie + beton
Hoe verspreidde klassieke cultuur zich door EU?
Imperium Roman: rijk Romeinen, Romeinen al 5 eeuwen in Spanje
Romanisering: verspreiding Grieks-Romeinse cultuur, gunst bevolking winnen = eten & massavermaak
Rome & Carthago (= macht West deel Middellandse zee)
264 – 241 V. Chr. Punische Oorlog: Romeinen vs. Carthago  Romeinen wonnen
Oorzaak: Handel rond Middellandse zee
Scipio & Hannibal
218 - 201 V. Chr. 2e Punische Oorlog: Scipio vs. Carthaagse commandant Hannibal Scipio won
Verloop: Hannibal won veldslagen
Hannibal teruggehaald
Jaar later verloor hij oorlog tegen Scipio in Zama, West Carthago
Spanje & Rome
2de Punische Oorlog aan gang was, ging oorlog in Spanje goed met 2 broers Scipio (Rome)
2 doelen in Spanje: *vertrouwen winnen inwoners
*voorkomen hulptroepen Hannibal zouden bereiken
211 V. Chr. Romeinen aanval op 3 Punische legers
Carthaagse commandant Hasdrubal: kocht Spaanse Keltiberiërs in Romeinse leger om
Romeinen verloren
Scipio’s zoon gestuurd
Veroverde Carthago Nova = Carthaagse hoofdkwartier + Spaanse bondgenoten
206 V. Chr. Carthagers uit Spanje
26 V. Chr. keizer Augustus beginnen met complete verovering Spanje
13 V. Chr. Oorlog voorbij, Spanje n bezit!
Hoe beïnvloedden intensieve contacten tussen Romeinen & Germanen cultuur van beide volken?
58 V. Chr. Caesar naar zijn ambtsgebied als gouverneur: de Provence
veroverde Gallië, kreeg na oorlog onbeperkte macht,
zoon Augustus (31 V. Chr. – 14 N. Chr.) bracht alles weer op orde
1. Elbe Politiek: Keizer Augustus wou Germaans gebied tot rivier Elbe veroveren
Open veld tactiek, Germanen oorlog in bossen
verloren Romeinen, 47 N. Chr. Rijn & Doneau nieuwe grenzen
2. Limes-systeem: na Elbe Politiek
aanleggen limes = systeem van legioenskampen, kleinere kampen
Romeinen: *steden in hun gebied groeien
*veel Germanen in hun gebied  moeilijk voor Romeinen om druk op limes aan te kunnen
Germanen: *over uitrusting ++ geleerd
*hadden hun legioen uitgebreid
3de eeuw Romeinen last van economische + politieke crisis
Keizer Diocletianus (284-305) Rijk gesplitst OOST-WEST + 4 nieuwe hoofdsteden
406 N. Chr.
Germaanse stammen eigen leiders + bestuur in Romeinse Rijk
Zelfstandige koninkrijk Generaal Odoaker koning Germanen
Waardoor was monotheïstische christendom succesvoller dan traditioneler polytheïsme?
Verschil tussen: Joden:
tegen betaling vasthouden aan monotheïsme = 1 god
Christenen: mensen willen bekeren tot christendom
Brand in Rome christenen beschuldigd
uitroeiingen christenen (Petrus & Paulus vermoord)
312 Constantijn burgeroorlog won: maakt christendom legaal
391 Theodosius stelt wetten op: Christendom staatsgodsdienst
Samenvatting Hoofdstuk 3:
Welke ontwikkelingen leidden tot feodaliteit als kenmerkend systeem voor Middeleeuwen?
Na volksverhuizingen ontstonden
 Frankische koninkrijken, bovenkant Rijn, koning Clovis
Na 700 Koning Clovis
 Zwakke opvolgers, bestuur handen van hofmeiers
751 laatste Merovisgische koning afgezet Karolingen op de troon
800 kwam Karel de Grote
 Maakte Frankische rijk ++
Feodale stelstel
Macht Koning: Kocht ridders  ++ land  ++ bezittingen  ++ krijgers (eed van trouw = band)
Leger:
Ridders: Kregen stuk grond uit kroondomein
Koning (leenheer, grootgrondbezitter) leende grond uit aan ridder (leenman) voor trouw
Leenstelsel uitgebouwd door karolingen om rijk kunnen besturen
Karel de grote Deelde op in 400 graafschappen 1 graaf aan hoofd
Stuurde zendgraven om graven controleren
Na Karel
Leenmannen land aan zonen nalaten
Kregen allemaal een deel = versnippering.
Verhouding – persoonlijk
Macht leenmannen ++ groot
814 Karel stierf 1 zoon, Lodewijk de Vrome
Zijn zonen splitsten Frankische rijk (verdrag van verdun 843)
*Karel de Kale:
W-Frankischrijk,
*Lodewijk II de Duitser: O-Frankische-rijk
*Lotharius:
M-frankische-rijk + keizer
Hoe in Vroege Middeleeuwen fundamenten gelegd voor christelijke cultuur?
496 Clovis  Zich dopen Christendom
*Om zo bondgenoot met kerk zijn
*Verkleinde culturele kloof met Gallo-Romeinse elite sterke 1heid volk
= Begin tijd van Monniken & Ridders + katholicisme W-EU.
Missionariswerk afhankelijk van machthebbers:
Karel de Grote wou iedereen bekeren.
Koning van Saksen tot christendom bekeren.
Karel woonde laatste jaren in Aken (zijn bestuurlijk centrum + cultureel hart Frankische rijk)
Bouwde hij palts (huizen/baden/land) voor zichzelf.
*Iedereen kreeg les in grammatica, rekenkunde, meetkunde.
*Bijbel vertaald worden.
Culturele opbloei tijdens regering van Karel De Grote = Karolingische Renaissance
Welke ontwikkelingen speelden rol ontstaan van hof stelsel met horigheid in W-EU?
Ontstond standenmaatschappij:
1. Frankische elite = Koning + volgkrijgers
2. Vrijen = konden opgeroepen om in dienst bij vorst.
Horigen = zochten bescherming edelen, bescherming = deel oogst
Coloni = Vrije boeren zonder eigen grond, zij pachtten stuk grond van grootgrondbezitter.
3. Vrijgekochte slaven naar elite = boden diensten aan in ruil voor onderhoud = lijfeigenen.
Grondbezitters ++ landgoed = domein.
Palts = centrum van domein (bezit van koning)
Hof, midden van domein = stelsel van grondbewerking hof stelsel.
Centraal in domein stond: Vroon hof (++boerderijgebouwen)
Hoe verliepen eerste contacten tussen islam & Christelijk EU?
Mohammed 570 geboren
Openbaringen van Allah, schreef hij op = Koran.
Mohammeds opvolgers = kaliefen breide islam uit
Moslims zagen als heilige plicht om geloof te verspreiden = jihad.
Veroverden M-Oosten + N-Afrika.
X verder dan Spanje, gestopt door Frankische rijk (Christelijk)
Samenvatting Hoofdstuk 4:
Welke machtsconflicten tussen staat en kerk waren er binnen de staat in Hoge Middeleeuwen?’
395 Roomse Rijk opgedeeld in O-RR & W-RR
Kerk ontwikkelde zich in 2 delen = Oosters schisma
1. W verder onder paus (Rome)
2. O verder onder patriarch Constant (Byzantijnse Rijk)
Strijd wie meeste macht: kerk of staat = investituurstrijd
Binnen kerk hervormingsbeweging:
Monniken tegen ++ invloed keizer op kerk + zucht naar rijkdom/macht van bisschop, priester, paus
Strijd tussen Paus vs. Keizer
1122 investituurstrijd afgelopen (Concordraat Worms) bisschop geestelijke + wereldlijke taak
Paus ++ macht
Invloedrijkste vorst tot koning gekroond en die KON weer door Paus tot keizer gekroond
Koning/keizer = *Hoogste leenheer over leenmannen (= belangrijkste stamhertogen)
*Keizer bestuurde + beschermde rijk & stamhertogen hielpen daarbij
Lang conflict, uiteindelijk:
stamhertogen nu landsheer regeerde over gebied met grenzen
Keizer = symbolisch/macht weg
Welke motieven voor kruistocht?
1050 Turkse nomaden: stammen veroverden ++, iedereen moest bekeren tot islam.
wouden Byzantijnse rijk veroveren maar hun vorst vroeg hulp aan paus.
Stuurde ridders om tegen moslims te vechten + eind maken Oosterse Schisma
daarna expansie Christendom
1097
Jeruzalem veroverd, 12de + 13de eeuw ++kruistochten om Jeruzalem te behouden.
eeuw later Kruisvaarderstaten heroverd door Moslims
Kloof tussen Rome + gelovigen van de oosterse kerk was ++++
Hanze, Europees Handel:
Oorzaak ontstaan Hanze: Bevordering van handel Duitse kooplieden + bescherming in buitenland
Verandering van oorspronkelijke Hanze: Van kooplieden naar steden, ontstond Hanze steden
Hoe veroverden Vlaamse steden ++ vrijheid + bestuursmacht?
12de eeuw Vlaanderen gevecht om macht verschillende adellijke families.
1128 won graaf Diederik van de Elzas met steun van Vlaamse steden.
Ruil voor die hulp kregen steden: betere rechtspraak, kanalen, munt, vrijheden, stadsmuur
= alles in stadsrechten
Plichten: 1. Bijdrage financieel huren soldaten
2. Landelijke belasting afdracht
Platteland: Graaf macht in handen
Steden: Graaf patriciërs uitkiezen als schepenen
stadsbestuur = rijke groep die macht misbruikte
Gemeen = stedelingen X bij patriciaat hoorde (opstand)
Samenvatting Hoofdstuk 5:
Welke redenen om op ontdekkingsreis te gaan?
Ontdekkingsreizen deze motieven: Handel, Missie, Machtsuitbreiding, Prestige
Portugese zeevaarders, basis van EU overzeese expansie
Gevolgd door Portugese + Spaanse ontdekkingsreizigers
Ontdekten nieuwe continenten + brachten in kaart
Eind 16de eeuw NL kennis over Aziatische handelsroutes van Portugese ontfutseld
15de eeuw
16de eeuw
1492 Columbus ontdekte Amerika (dacht Indië)
Portugal + Spanje groot machten overzee
1494 Vedrag van Tordesillas: onderling verdeling wereld Spanje (Amerika) + Portugal (Azië)
Hoe veranderde de kennis verwerving in de 16de eeuw?
Middeleeuwen wereldbeeld Aarde middelpunt heelal
2 soorten wereldkaarten middeleeuwen:
*Zonale Kaart Verdeelde aarde in 7 zones
*OT-Kaart
Afgeleid uit Bijbel
Arabieren in Middeleeuwen ++ beeld van hoe wereld eruitzag
Kaarten uit oudheid, gebaseerd op geografische feiten
Begin 16de eeuw
Basis gelegd voor moderne onderzoek
Nicolaus Copercinus Zon = centrum, aarde = 1 van planeten
Geografische kennis werd geheimgehouden
= Later onmogelijk, door vrijgeving van kennis werden kaarten steeds beter
Waarom was Erasmus een humanist bij uitstek?
Humanisme + Renaissance stroming Eind 14de eeuw in Noordwest-Italië ontstond
Individualiteit van mens, schoonheid leven/lichaam
Renaissance (artistieke kant van stroming)
Kunstenaars, Da Vinci of Michelangelo
Zochten individuele expressie van hun modellen
Humanisme (literaire en filosofische kant van stroming) 14de eeuw ontstaan, ratio+mens = middelpunt
Grondlegger = Italiaan Franceso Petrarca
Dicht over schoonheid van natuur + liefde
Geestelijke vrijheid, mens onafhankelijke van kerk
Tijdens Erasmus leven ++ kritiek op RKK
Maarten Luther tegen aflaten, 95 stellingen, kritiek katholicisme
Luther brak met RKK = startsein Hervorming/Reformatie
Erasmus
bleef RKK trouw
Op welke manier gaf Calvijn vorm aan de kerkhervorming?
16e eeuw was eenheid verloren Mensen gingen afwijken van RKK
Protestantse geloof staat stabiel!
Hervorming startte met: Luther(1483-1546)
20 jaar later: Calvijn (1509-1564)
Calvijn’s reformatie = definitieve breuk met RKK
Reformatie leidde tot Tegenactie van RKK (contrareformatie)
= geloofsoorlog
Binnen reformatie ontstonden stromingen =protestantisme
Welke factoren leidden tot onafhankelijkheid van NL gewesten?
Spanning tussen NL + Spaanse vorst + particularisme = wens gewesten voorrechten houden
Vanuit Brussel de Nederlanden geleid door: halfzus van Filips, Margaretha van Parma
Adel was ontevreden over verandering bestuur in Nederlanden + aanpak hervormers
1550 Karel V gezorgd voor bloedplakkaat = aanhanger van hervormers met doodstraf bedreigd
1559 Filips zorgde ++ macht op religieus gebied
Augustus 1566 in Steenvoorde 1ste Beeldenstorm op RKK
Oorzaak Beeldenstorm: *Politieke oorzaak: Adel van NL voelde zich door Magaretha achtergesteld
*Godsdienst oorzaak!!: Filips bleef kettervervolging
*Economisch oorzaak: Ontevredenheid belasting
Reactie Beeldenstorm:
Landvoogdes + hoge edelen voorkwamen volksopstand
Toch ontsloeg Alva Margaretha
Vervanger is Hertog Alva, strenge maatregelen!
Verzet tegen Alva:
1568 Willem van Oranje huurde soldaten om Alva verdrijven  Inval mislukte, Alva sloeg hard terug
1572 Watergeuzen/ballingen namen steden in + waterwegen in handen van hun
+ Calvinisme werd publieke kerk + Willem werd stadhouder
Alva reageerde:
Met militaire tegenactie
mislukte Spanje trok terug uit Holland Pacificatie van Gent (1576)
Eenheid van Nederlanden duurde kort
1579 3 Waalse gewesten sloten:
Unie van Atrecht
7 Noordelijke gewesten sloten: Unie van Utrecht
1588 Republiek der 7 Verenigde Nederlanden (Unie van Utrecht), Staten- Generaal hoogste gezag
Johan van Oldebarnevelt = Politiek leider
Willems zoon, Maurits
= Stadhouder + hoofd van het leger
Tolerantie + GD vrijheid + gewesten hielden eigen gezag + samenwerking defensie