Persbericht Zorg beter begrepen - Sociaal en Cultureel Planbureau

Rijnstraat 50
Postbus 16164
2500 BD Den Haag
T 070 340 70 00
F 070 340 70 44
www.scp.nl
2 december 2014
PERSBERICHT
Inlichtingen bij
Isolde Woittiez
T 070 3407934
[email protected]
of
Lisa Putman
T 070 3407114
[email protected]
Den Haag, 4 december 2014
Zorg beter begrepen
Verklaringen voor de groeiende vraag naar zorg voor mensen met
een verstandelijke beperking




De vraag naar AWBZ-zorg door mensen met een lichtere verstandelijke
beperking is tussen 1998 en 2011 bijna vervijfvoudigd.
De groei in de zorg is nauwelijks te verklaren door een toename van het
aantal personen met een verstandelijke beperking.
Volgens de voor dit rapport geïnterviewde experts zijn het vooral
maatschappelijke ontwikkelingen, zoals minder eenvoudig werk, hogere eisen
in onderwijs en meer digitalisering die een verklaring voor de groei bieden.
Volgens deze experts hebben een diverser aanbod van zorg en de wijze van
indiceren de hulpbehoefte zichtbaar gemaakt en zorgvraag aangetrokken.
Dit zijn de belangrijkste conclusies uit de SCP-publicatie Zorg beter begrepen.
Verklaringen voor de groeiende vraag naar zorg voor mensen met een
verstandelijke beperking, die op 4 december verschijnt. In het rapport gaan de
onderzoekers Isolde Woittiez, Lisa Putman, Evelien Eggink en Michiel Ras in op de
verklaringen voor de gestegen vraag naar zorg voor mensen met een
verstandelijke beperking.
Aanleiding voor deze publicatie vormden de kwantitatieve analyses uit een eerder
SCP-rapport. Uit deze analyses bleek dat de vraag naar zorg het afgelopen
decennium sterk is gestegen. Met kwantitatieve analyses zijn wij echter niet in
staat een afdoende verklaring te bieden voor deze groei. Als belangrijkste
informatiebron dienen daarom in dit rapport de ervaringen, inzichten en ideeën
van diverse experts die in verschillende rollen actief zijn op het terrein van zorg
voor mensen met een verstandelijke beperking. Tot deze experts behoren onder
andere beleidsmakers en –uitvoerders, zorgaanbieders en zorgontvangers of hun
vertegenwoordigers. Zo bestrijken we een zo breed mogelijk terrein binnen de
zorg voor mensen met een verstandelijke beperking.
Pagina 1 van 3
ONDER EMBARGO TOT DONDERDAG 4 DECEMBER 2014, 0.01 UUR
Met de informatie van de experts halen wij via hun ervaringen het verhaal achter
de cijfers naar boven.
Persbericht
Het rapport is tot stand gekomen op verzoek van het ministerie van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking
Mensen met een verstandelijke beperking die zorg en ondersteuning nodig
hebben, kunnen hierop een beroep doen via de Algemene Wet Bijzondere
Ziektekosten (AWBZ). Van oudsher zijn dat vooral mensen met een IQ lager dan
50; zij hebben een ernstigere verstandelijke beperking. Inmiddels doen ook
mensen met een IQ tussen 50 en 85 met problemen in de sociale redzaamheid in
toenemende mate een beroep op deze zorg. Dit zijn degenen met een lichtere
verstandelijke beperking.
In 2011 vroegen 166.000 mensen met een verstandelijke beperking zorg via de
AWBZ. Hun aantal is in ruim 10 jaar tijd meer dan verdubbeld. Dat komt vooral
doordat het aantal zorgvragende mensen met een lichtere verstandelijke
beperking sterk is gestegen, namelijk van 22.000 in 1998 naar 108.000 in 2011.
De vraag van mensen met een ernstigere verstandelijke beperking is daarentegen
nauwelijks toegenomen. De kosten behorende bij de vraag naar de zorg voor
mensen met een verstandelijke beperking lagen in 2011 rond de 6,7 miljard euro;
dat is ruim een kwart van de totale uitgaven aan de AWBZ.
De groei wordt nauwelijks verklaard door demografische ontwikkelingen
Een voor de hand liggende verklaring voor de gestegen zorgvraag zou zijn dat het
aantal mensen met een verstandelijke beperking in de bevolking is toegenomen.
Dit soort demografische effecten biedt echter nauwelijks verklaring. De toename
in de levensverwachting en in de risicofactoren voor een verstandelijke beperking
(zoals vroeggeboorte, te laag geboortegewicht, hogere leeftijd van de moeder,
risicovolle leefstijl van de moeder tijdens de zwangerschap) kunnen de
substantiële groei in de zorgvraag maar zeer ten dele verklaren. Hiervoor komen
deze problemen niet vaak genoeg voor.
Het zijn vooral maatschappelijke ontwikkelingen die de groei veroorzaken
Volgens de geïnterviewde experts maakt een ingewikkelder geworden
maatschappij het vooral voor mensen met een lichtere verstandelijke beperking
moeilijker om zonder ondersteuning goed te kunnen functioneren. Praktische
bezigheden als reizen met het openbaar vervoer (OV-chipkaart) en het regelen
van bankzaken (via internet) zijn steeds ingewikkelder geworden. Binnen het
onderwijs is het voor hen moeilijker zich staande te houden, doordat het
onderwijs grootschaliger en minder gestructureerd is geworden en de lat steeds
hoger is komen te liggen. Daarnaast is ook de aansluiting van het onderwijs op
werk afgenomen. Tot slot is de inhoud van het eenvoudige werk dat nog in
Nederland aanwezig is, veranderd. Het moet steeds zelfstandiger en efficiënter
worden uitgevoerd, waardoor het minder geschikt wordt voor mensen met een
lichtere verstandelijke beperking. Om toch zoveel mogelijk als volwaardige
burgers mee te doen aan de maatschappij hebben zij volgens de experts
ondersteuning nodig. Daarvoor kunnen zij lang niet altijd terugvallen op hun
netwerk, omdat dit veelal zelf met problemen kampt.
Pagina 2 van 3
De organisatie van de zorg heeft de hulpbehoefte zichtbaar gemaakt
De geïnterviewde experts zijn van mening dat met name de indicatiestelling en
een gevarieerder aanbod de groei van de vraag naar zorg mogelijk hebben
gemaakt. Als meedoen niet goed lukt, wordt in onze samenleving al snel
ondersteuning bij professionals gezocht. Die tendens wordt versterkt doordat
mensen die niet goed mee kunnen komen de laatste jaren vaker dan voorheen
een diagnose krijgen. Bij de indicatie die de toegang tot de zorg regelt, wordt
volgens hen teveel gekeken naar wat men niet kan in plaats van naar wat men
wel kan. De toetreding van nieuwe zorgaanbieders heeft tot allerlei nieuwe
zorgvormen geleid, zoals de zorgboerderijen en verschillende ouderinitiatieven.
Dit gevarieerdere aanbod heeft de vraag naar zorg gefaciliteerd. Het beroep op de
zorg voor mensen met een verstandelijke beperking lijkt ook toegenomen te zijn
doordat de hoge kwaliteit van deze voorzieningen vragers uit andere sectoren
binnen de gezondheidszorg aantrok, zoals uit de geestelijke gezondheidszorg
(ggz) en het welzijnswerk.
Persbericht
Is de toekomstige groei in de zorgvraag te beïnvloeden?
Er zullen verschillende instrumenten ingezet moeten worden om dit te bereiken
zonder het ambitieuze doel van ‘volwaardig meedoen’ los te laten, aldus de
geïnterviewde experts. Zij noemen aanpassingen op de arbeidsmarkt, in het
onderwijs en in het zorgstelsel. Er zou bijvoorbeeld voldoende eenvoudig werk
beschikbaar kunnen komen door taakafsplitsing of duurzame financiële regelingen
ter compensatie van negatieve consequenties van de productiviteit. Er zou op
school al op jonge leeftijd geleerd kunnen worden om te gaan met kinderen met
een verstandelijke beperking en er zou meer aandacht besteed kunnen worden
aan het opbouwen en onderhouden van sociale netwerken. Volgens de experts zou
de zorg meer gericht moeten worden op het aanleren van vaardigheden in plaats
van het overnemen van taken. En niet alleen zou de zorg dichtbij en
laagdrempelig moeten zijn, maar ook zou meer gebruik gemaakt kunnen worden
van de kennis van de mensen met een verstandelijke beperking zelf en hun
naasten.
SCP-publicatie 2014/36, Zorg beter begrepen, Den Haag, Sociaal en Cultureel
Planbureau, 2014, ISBN 978 90 377 0729 8, prijs € 19,50
De publicatie is verkrijgbaar bij de (internet-)boekhandel of te bestellen via de
website: www.scp.nl
Voor meer informatie over de inhoud van de publicatie:
SCP: Isolde Woittiez, tel.: 070 – 340 7934, e-mail: [email protected] of
Lisa Putman, tel. 070 – 3407114, [email protected].
Voor algemene vragen: Irma Schenk, tel. 070-340 5605, e-mail: [email protected]
Pagina 3 van 3