Verslag werkatelier Haaglanden

Regionaal werkatelier Haaglanden
‘Meer mensen met psychische kwetsbaarheid aan het werk’
10 november, New Babylon in Den Haag
Doel
Met de werkateliers willen we de werelden van werk en zorg dichterbij elkaar brengen. Daarom staan
tijdens de werkateliers uitwisseling en kennismaking centraal, maar wordt er ook een basis gelegd
voor verdere samenwerking in de regio. Er is tevens ruimschoots aandacht voor het delen van goede
voorbeelden. Het doel van de bijeenkomsten is om de samenwerking tussen hulpverleningsinstanties
en UWV, gemeenten en sociale werkbedrijven te verbeteren om meer mensen met psychische
kwetsbaarheid aan het werk te helpen.
Samenvatting van de sprekers Jetta Klijnsma, Dineke ten Hoorn Boer, Jurgen
Verbeeck en Jacques Zeeman
Doelgroep
Wat is het verschil tussen psychische kwetsbaarheid en stoornis?
Een psychische stoornis wordt gekenmerkt door stoornissen in denken, emoties en gedrag, vaak in de
drie gebieden. Verder moeten de klachten langer dan enkele dagen aanwezig zijn en moeten ze een
hinder opleveren in het normale functioneren. Psychische stoornissen kunnen in ernst en duur erg
verschillen.
Sommige mensen hebben een aangeboren kwetsbaarheid voor psychische stoornissen. Daarnaast
kunnen life events zoals oorlog, migratie, misbruik of mishandeling als kind leiden tot een verworven
psychische kwetsbaarheid. Tenslotte kunnen mensen die van een psychische stoornis hersteld zijn
daarna een psychische kwetsbaarheid behouden, ook al is de stoornis op zich helemaal onder
controle.
Hoeveel mensen met psychische stoornissen en kwetsbaarheid zijn er?
Een groot landelijk epidemiologisch onderzoek bij de Nederlandse bevolking heeft duidelijk gemaakt
dat voor een gebied met 1 miljoen inwoners er in de afgelopen 12 maanden 200.000 mensen (18-65
jaar) klachten hebben ervaren die passen binnen enigerlei psychische stoornis. U mag ervan uitgaan
dat dit aantal in een verstedelijkt gebied hoger ligt. Minder dan de helft daarvan heeft hiervoor hulp bij
de huisarts gezocht, minder dan een derde heeft minstens 1 contact met de GGZ gehad.
Het aantal mensen met een psychische kwetsbaarheid is niet te geven. Een deel daarvan zijn
kinderen of jonge mensen bij wie de kwetsbaarheid zich mogelijk later nog tot een psychische stoornis
gaat ontwikkelen, en die nu bijvoorbeeld al wel schoolproblemen hebben. Een groot deel van de
mensen met psychische kwetsbaarheid hebben bijvoorbeeld eerder een lichte tot matige depressie
doorgemaakt, en hun kwetsbaarheid maakt hen erg gevoelig voor grote veranderingen in hun leven.
Psychische stoornissen en psychische kwetsbaarheid zijn dus overal om ons heen aanwezig, maar
heel vaak als de spreekwoordelijke olifant in de kamer waar we niet over spreken.
Wat is het relatie tussen werk en psychische gezondheid?
Vermits psychische stoornissen veroorzaakt worden door stoornissen in denken en gedrag, kunnen
alle psychische stoornissen op een of andere manier een negatieve invloed hebben op werk of op de
mogelijkheden om te werken. Daarom dat het verlies van werk, pensionering of zelfs de angst om
werk te verliezen zo een enorm impact heeft op mensen.
De meeste aandoeningen in de top 5 van psychische en lichamelijke aandoeningen met het grootste
effect op het aantal verzuimdagen zijn psychisch van aard. Depressie is de aandoening met de
hoogste verzuimkosten voor de samenleving
Mensen met een lage opleiding hebben een duidelijk verhoogde kans op een psychische aandoening.
Mensen die nadelige gevolgen van de huidige economische crisis ervaren (zoals verlies van hun baan
of een aanzienlijk lager huishoudinkomen), hebben een duidelijk verhoogde kans om een psychische
aandoening te ontwikkelen.
Aantallen grootste risico of schade voor de werkgever
Hoe meer mensen, hoe meer kans dat het om een medewerker gaat
-
Depressieve stoornissen afgelopen 12 maanden 52.000 mensen
-
Paniekstoornis afgelopen 12 maanden 12.000 mensen
-
Alcoholmisbruik de afgelopen 12 maanden 37.000 mensen
-
ADHD de afgelopen 12 maanden 21.000 mensen
Dus in de afgelopen 12 maanden hebben in een gebied van 1 miljoen inwoners minstens 120.000
mensen in de leeftijdscategorie 18-65 jaar een grote psychische kwetsbaarheid vertoont die in
mindere of meerdere mate een impact gehad heeft op hun functioneren als student, werknemer.
Ernst grootste risico of schade voor de persoon
Hoe ernstiger de impact op functioneren, hoe groter de kans voor het individu op uitval en hoe kleiner
de kans op re-integratie of terugkeer naar de arbeidsmarkt. Van een aantal psychische stoornissen
weten we dat de kans op een chronisch verloop, met langdurig negatief impact op psychosociaal
functioneren groot is. Een derde van de ernstige depressies, de helft van de bipolaire stoornissen en
80% van de psychotische stoornissen leiden op dit ogenblik tot wat we zijn gaan noemen Ernstige
Psychiatrische Aandoeningen (EPA).
Is het mogelijk om de combinatie psychische kwetsbaarheid en werk te verbeteren?
Preventie van psychische stoornissen door werkomstandigheden richt zich vooral op cultuur. Een
cultuur van respect, niet over mekaar roddelen, zero tolerance voor pesten op het werk zijn preventief
voor het ontstaan van psychische klachten door werk. Het nieuwe werken is niet voor iedereen
weggelegd. Bij heel wat werknemers veroorzaakt het onzekerheid en stress. Niet iedereen kan om
met veel flexibiliteit en het loont om daar oog voor te hebben en op maat aanpassingen te bieden
Er bestaat nog veel stigma over psychische klachten op het werk. Daarbij maakt het niet uit of die
klachten werk gerelateerd zijn of niet. Een open en veilige werksfeer bevordert het tijdig bespreekbaar
maken van beginnende klachten en verhoogt de kans dat het niet erger wordt.
Regionaal
De schatting is dat in Den Haag 140.000 mensen op enig moment in hun leven te maken hebben met
lichte of zware psychische klachten. Als deze mensen hulp zoeken, dan komen zij meestal bij een
huisarts, maatschappelijk werker of eerstelijns psycholoog. Ook vandaag in deze ruimte zullen er
mensen zijn die op enig moment in hun leven psychisch kwetsbaar zijn.
De focussen in dit Werkatelier is de groep die psychisch kwetsbaar is én een uitkering ontvangt. In
Den Haag zijn er ruim 27.000 uitkeringsgerechtigden met een bijstandsuitkering. Van 37% weten wij
dat zij psychische klachten ervaren. In de praktijk zijn dit er veel meer. Vaak in combinatie met meer
problemen, zoals bijvoorbeeld schulden, lichamelijke klachten of verslaving. De meesten zitten al
meer dan een jaar in de bijstand.
Vanuit het sociaal domein willen we zorgen dat ook deze groep participeert in Den Haag. Ook de
andere gemeenten zullen waarschijnlijk op deze lijn zitten. We verwachten dat de psychische
kwetsbaarheid vermindert door maatschappelijk participeren en zo mogelijk ook betaald werk.
Activiteiten in de regio
De praktijk leert ons dat we ons bij mensen met een arbeidsbeperking door psychische kwetsbaarheid
niet alleen moeten richten op activering of re-integratie. Daar moet de juiste zorg- en hulpverlening bij
betrokken worden; De wethouder gelooft er in dat het van belang is dat voor deze groep de
begeleiding door zorg, en naar werk, hand in hand gaat. Deze twee verschillende werelden moeten
voor deze doelgroep meer en intensief met elkaar samenwerken. Daarbij is het belangrijk dat de
kandidaat centraal staat, maatwerk door te bekijken wat er nou ècht aan de hand is, en wat de
kandidaat nodig heeft om weer, of beter te kunnen functioneren;
Wat doen we al voor (een deel van) deze groep:
Een deel van de doelgroep die is aangewezen op een beschutte werkplek is psychisch kwetsbaar. Per
1 november: 62 mensen aangesteld op een beschutte werkplek. Eind 2016: 75. Den Haag is koploper
in Nederland; De gemeente is werkgever door ihkv de banenafspraak 100 mensen met een
arbeidsbeperking aan te stellen als veger, waaronder psychisch kwetsbaren;
Per januari 2017 STiP-banen. Dit zijn banen die gaten vullen in sectoren waar nu werk blijft liggen,
voor mensen met een grote afstand tot arbeidsmarkt, zoals onder andere bijstandsgerechtigden met
een psychische kwetsbaarheid.
Maatschappelijk Steunsysteem (MSS).
Het MSS maakt onderdeel uit van een traject naar herstel en heeft als doel mensen met een
psychische kwetsbaarheid toe te leiden naar maatschappelijke participatie. MSS werkt nauw samen
met de Sociale Wijkzorgteams, de Servicepunten en de wijk-ggz teams. Zij bundelen hun krachten om
activiteiten op elkaar af te stemmen;
Pilot IPS en de doelgroep EPA
De schatting is dat in Den Haag 5000 mensen boven de 18 jaar een Ernstige Psychiatrische
Aandoening (EPA) hebben. Voor deze groep is het doel de zelfredzaamheid te behouden en
vergroten, omdat bij EPA volledig herstel meestal niet mogelijk is. Stabilisatie wel. Een deel van deze
groep kampt bovendien met verslaving en een licht verstandelijke beperking. 10 tot 20% van de
mensen met EPA in Den Haag heeft een betaalde baan. Het inkomen van deze groep is vaak laag.
Voor de groep met ernstige psychische aandoeningen hebben we de afgelopen periode de pilot IPS
(Individuele Plaatsing en Steun) ingericht, waaraan 60 kandidaten uit Den Haag hebben
deelgenomen; IPS is een methodiek die ggz-instellingen inzetten voor mensen met een ernstige
psychische aandoening die graag willen werken. Deze methodiek hebben we samen met Parnassia
binnen de gemeentelijk pilot IPS toegepast; Toen de wethouder de resultaten voorgelegd kreeg had
hij aarzelingen. Het budget voor re-integratie is sterk afgenomen, de Raad vraagt om resultaten.
Echter, wat we geleerd hebben is o.a. dat we in geval van klanten met ernstige psychische
kwetsbaarheid meer tijd moeten nemen. En het principe ‘zo snel mogelijk uit de uitkering ’ los moeten
laten. Werk is ook voor deze groep belangrijk, op termijn neemt het beroep op zorg af als mensen aan
het werk zijn.
Vervolg op IPS
De pilot IPS heeft behalve lessen, ook positieve resultaten opgeleverd, zoals een goede
samenwerking tussen zorg (Parnassia) en SZW; deze combinatie van zorg en werk voor deze
doelgroep werkt! Het is goed te vernemen dat nu ook de zorgverzekeraars willen investeren. Zij gaan
de eerste gesprekken om te toetsen of een IPS-traject perspectief heeft voor de cliënt en bijdraagt aan
zijn herstel, bekostigen; De geleerde lessen hebben geleid tot verbetering en verdere verdieping is
zeker mogelijk , daarom krijgt de pilot IPS een vervolg;
UWV stelt landelijk per 1 januari 2017 500 IPS-trajecten beschikbaar voor klanten van het UWV en
onderzoekt parallel daaraan in welke mate de IPS-methodiek bijdraagt aan re-integratie en het
verminderen van de zorginzet. De gemeente Den Haag sluit aan bij deze regeling en het landelijk
onderzoek. Jaarlijks wil de gemeente voor 25 GGZ-cliënten met een gemeentelijke uitkering een IPStraject inkopen. De wethouder roept andere gemeenten in de regio Haaglanden op dit voorbeeld te
volgen.
Hoe was de samenwerking in de pilot IPS?
Er is een goede en heldere samenwerking opgezet tussen het IPS-team en WSP. Door alle
betrokkenen werd deze samenwerking en afstemming als grote winst ervaren en benoemd. Er zijn
afspraken gemaakt over wie wat doet in welk geval, en die zijn vastgelegd in een werkwijze en
doorgenomen in de projectgroep. Ook is de kennis van WSP over IPS vergroot. De ontstane
samenwerking bestond onder andere uit het delen van vacatures met elkaar en het actief delen van
kennis met elkaar. De IPS-trajectbegeleiders wisten na verloop van tijd veel beter de weg naar de
diverse accountmanagers van WSP te vinden dan voorheen, en men trok meer samen op richting
werkgevers.
Een aantal leerpunten:
•
de EPA doelgroep valt over het algemeen onder de doelgroep met een arbeidsbeperking (in
het kader van de banenafspraak). De IPS-trajectbegeleiders van Parnassia hebben de
bijstandsgerechtigde ondersteund bij hun aanvraag voor opname in het doelgroepenregister. Van de
15 aanvragen zijn er 14 gehonoreerd. Dat betekent dat deze kandidaten in aanmerking komen voor
een baan in het kader van de banenafspraak;
•
een traject van 1 jaar is te kort voor deze groep. Om die reden heeft Parnassia voorgesteld
het traject met 7 maanden te verlengen voor de groep die daadwerkelijk kans heeft op betaald werk.
18 van de 56 deelnemers zijn meegegaan in deze verlenging;
•
de psychische kwetsbaarheid van sommige kandidaten bleek heel erg groot te zijn. De
doelgroep Housing First blijkt een te zware doelgroep voor IPS, zij hebben net een dak boven hun
hoofd gekregen en moeten eerst de basis op orde hebben voordat werk een haalbaar perspectief
wordt. Activering naar vrijwilligerswerk bleek wel mogelijk;
•
in de pilot werden gemiddeld 2 gesprekken door de GGz gevoerd om te bezien of IPS een
perspectiefrijk traject is. Dit bleek te weinig. Een te grote groep bleek uiteindelijk toch geen perspectief
op betaald werk te hebben. Met de zorgverzekeraars is daarom inmiddels landelijk afgesproken dat dit
gemiddeld 8 gesprekken kunnen zijn, die zij bekostigen;
•
het implementeren van een nieuwe methodiek kost tijd. Zowel Parnassia, als Housing First en
het WSP moesten aan elkaar, en aan de nieuwe aanpak wennen. Zo bleek het in eerste instantie op
alle niveaus zoeken naar de juiste, en dezelfde taal. Die samenwerking heeft goed vorm gekregen en
is met veel enthousiasme opgepakt;
•
na de plaatsing zorgt de IPS-trajectbegeleider voor de jobcoaching. Werkgevers moeten goed
voorbereid worden op de mogelijkheden maar ook de onmogelijkheden van kandidaten. Bij
knelpunten op de werkvloer moet er direct contact mogelijk zijn.
•
plaatsingen gaan meestal niet in één keer goed. Vallen, leren van de situatie en weer opstaan
is het adagium. Snelle successen zijn hier niet aan de orde. Maar successen zijn er wel! Drie
kandidaten zijn volledig uit de uitkering en één voor 16 uur per week. De werkgevers zijn enthousiast
over hen. En er lopen nog een aantal proefplaatsingen die kansrijk zijn voor uitstroom naar een
betaalde baan.
Tot slot
De Participatiewet heeft een inclusieve arbeidsmarkt tot doel, waarin ook mensen met een
arbeidsbeperking aan het werk kunnen bij een reguliere werkgever. We voelen allemaal de urgentie,
en we delen deze visie. Laten we samen ook de bereidheid delen om te experimenteren met, en
investeren in goede (regionale) samenwerkingsafspraken. Denk daarbij ook aan het meer op elkaar
afstemmen van dagbesteding en beschut werk. Voor de komende periode zijn de belangrijkste
uitgangspunten
•
dat de continuïteit van (zorg-)begeleiding op de werkplek gewaarborgd is, en
•
dat de integrale samenwerking en de multi-disciplinaire teams doorontwikkeld worden.
•
Met als belangrijkste uitgangspunt dat de klant met psychische kwetsbaarheid centraal
staat, en dat dit betekent dat er altijd sprake is van maatwerk: wat zijn de wensen van de klant, zijn dit
reële wensen en wat is er nodig aan begeleiding om de klant te helpen met zijn/haar herstel en het
bereiken van zijn/haar doelen.
Terugkoppeling werktafels
De deelnemers van het werkatelier koppelen het volgende terug uit hun gesprekken aan de
werktafels:









Zij geven aan zoekende te zijn naar vindplaatsen waar zij elkaar kunnen treffen (werk en
zorg). Op casusniveau weten zij elkaar nog niet te vinden.
De samenwerking bevorderen en dit moet leiden tot ontschotting en ontkokering, zowel intern
als extern.
Zo snel mogelijk bij elkaar komen, niet vrijblijvend!
Men wil graag lijsten met contactgegevens uitwisselen en op uitvoeringsniveau afspraken
maken om bij elkaar langs te gaan.
De klanten mee laten denken: niet praten over de mens, maar met de mens!
Terug naar ‘de bedoeling’: terug naar waar het om gaat, namelijk de klant, en maatwerk
bieden aan de klant.
Hoe kunnen we dit realiseren? Door kennis en ervaringen te delen, wat leidt tot
bewustwording.
Vanuit de inhoud redeneren indien iets nodig is en dit vervolgens op hoger niveau onder de
aandacht brengen.
De doelgroep, werkgevers en behandelaars worden gemist in het gezelschap.