presentatie vermaatschappelijking regisseursoverleg gent

Vermaatschappelijking:
Kansen en bedreigingen
Prof. dr. Koen Hermans
Projectleider Armoede en Welzijn
LUCAS, Centrum voor zorgonderzoek en consultancy
Welzijn en zorg is immense bouwwerf
 Grootschalige ‘verbouwingen’ in alle sectoren
– Woonzorgdecreet
– Integrale Jeugdhulp
– Perspectief 2020
– Inkanteling van OCMW’s in gemeenten
– Fusies CAW
– Van acute zorg naar chronische zorg
Vermaatschappelijking als rode draad
 Vermaatschappelijking van zorg :
– modeterm en verre van nieuw
 Martens eind jaren ’90:
– ‘Zorg op maat en versterken van zorg in thuissituatie’
 Vervotte in 2004:
– ‘Gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg’
– Over VAPH: ‘Toch is professionele hulp duur en schaars. Daarom
moeten we een goed evenwicht nastreven tussen professionele en
informele zorg. Zorg op maat aanbieden blijft dé uitdaging’
Doorbraak van concept onder Vandeurzen
 Beleidsnota uit 2009-2014: 1 vermelding
– “Vanuit de Vlaamse overheid erkennen we het belang van
vrijwilligers in de samenleving. Ze zorgen voor een zorgzamer
Vlaanderen. Ze zijn een belangrijke schakel in de
vermaatschappelijking van de zorg. We zijn er dan ook van
overtuigd dat we vrijwilligers goed moeten omkaderen zodat
vrijwilligerswerk aantrekkelijk is en de vrijwilligers geëngageerd
blijven”.
Einde van vorige legislatuur
 Beleidsbrief 2013-2014:
– “De samenleving moet zich zo organiseren dat het sterk
toegenomen appèl op professionele zorg verzoend wordt
met het zorgen voor elkaar. Dat is de vermaatschappelijking
van de zorg die mensen met beperkingen, chronisch zieken,
kwetsbare ouderen, jongeren met gedrags- of emotionele
problemen,… met al hun potenties en kwetsbaarheden een
eigen zinvolle plek in de gewone samenleving laat innemen.”
 Vermaatschappelijking als beleidsprincipe voor alle
welzijns- en zorgsectoren
Definitie van vermaatschappelijking
 Spraakverwarring:
– Zorg in de samenleving: afbouw van residentiële voorzieningen
– Zorg in de samenleving: meer kwaliteit van leven en participatie
– Zorg door de samenleving : informeel sociaal netwerk
(mantelzorgers, vrijwilligers, verenigingen, buurt,…)
Wanneer is ‘vermaatschappelijking’ geslaagd?
 Afbouw van residentiële voorzieningen
 Minder gebruik van professionele zorg en ondersteuning
 Efficiënter inzetten van professionele zorg
 Minder belasting van bestaande mantelzorgers
 Grotere kwaliteit van leven
 Meer sociale participatie van kwetsbare groepen
 Minder uithuisplaatsingen
 Grotere opname van zorgverlof (arbeidsmarktbeleid)
7
Zorg door de samenleving:
activeren van sociale steun en leefomgeving
 Nog heel wat vragen :
– Activeren, betrekken, versterken van sociaal netwerk: hoe doe je dit?
– Direct vs indirect helpen : versterken van sociaal netwerk van
zorgbehoevende vs het versterken van sociale samenhang
– Niet enkel curatief (na zorgvraag) maar ook preventief : rol van lokaal
beleid ter versterking van sociale cohesie
– Buurt als belangrijk integratiekader voor kwetsbare groepen gezien vaak
beperkte mobiliteit
Curatieve aanpak
 Nadat zorgnood zich voordoet
 Versterken van informeel netwerk: wie is dit?
 Hoe in kaart brengen?
 Versterken? Uitbreiden? Inschakelen?
 Klassiek onderscheid tussen sterke en zwakke banden
– Sterke banden : emotionele ondersteuning, geen nieuwe kennis
– Zwakke banden : bruggen naar andere netwerken en dus ook nieuwe
kansen
Vormen van sociale steun
 Wat mogen we van netwerk verwachten: verschillende vormen van
sociale steun
–
–
–
–
Praktische hulp
Emotionele ondersteuning
Gezelschap
Informatie en advies
 Volstaan deze vormen van sociale steun in geval van complexe
zorgnoden?
 Wat verhoogt sociale participatie?
Methodieken
 Eigenkrachtconferentie:
https://www.youtube.com/watch?v=tg2fp0p69pE
 Familienetwerkberaad
 Steungroep
 Buddyprojecten
 Concentrische cirkels
 Informele zorgnetwerken:
https://player.vimeo.com/video/106378852
11
Een preventieve aanpak: versterken van sociale
cohesie
 Indirect helpen
 Competenties :
–
–
–
–
–
Kennis hebben van de buurt en van sterkhouders
Netwerken mobiliseren
Tussen en met mensen kunnen werken
Verbindingen kunnen maken
Aanklampend werken
 Belang van lokale infrastructuur die ontmoeting mogelijk
maakt (buurthuis, brede school, …)
Methodieken
 Buurthuis
 Buurt- en opbouwwerk
 Asset-based community development
 Lokaal dienstencentrum
 Dorpsrestaurant / sociaal restaurant
13
Versterken van informele zorg: realistisch?
• Informele zorg in 2011: 12 % verricht dagelijks zorg of opvang van
de bevolking van 18 tot 85 jaar (18 % doet dit wekelijks)
• Vooral 55-64 jarigen die niet (meer) actief zijn op de arbeidsmarkt
(slechts één op drie werkt)
• BAS-onderzoek VUB (Prof. Verté & Prof. De Donder): meer dan
16% van de 60-plussers doen vrijwilligerswerk + even groot
potentieel aan ouderen die geen vrijwilligerswerk doen, maar dat
wel zouden willen doen
 Informele zorg en vrijwilligerswerk: kansen, maar ook bedreigingen
Recente cijfers 2014
15
16
Complimentariteit vs subsidiariteit
Vermaatschappelijking en de eerste lijn
 Afbouw van residentiële voorzieningen : nieuwe
groepen van kwetsbare personen in de samenleving
 Komen vaak in eerste lijn terecht
 Recent SWVG-onderzoek naar PmB in deze diensten
 Thuiszorg:
– 20 % van volwassen gebruikers heeft langdurige beperking
– 40 % van gepresteerde uren naar deze groep
Turven van CAW-cliënten met beperking
50%
Alle 12.655 geturfde cliënten van alle CAW's samengevoegd
45%
37%
40%
35%
30%
24%
25%
20%
15%
11%
14%
13%
10%
3%
5%
0%
erkenning VAPH
financiële
buitengewoon secundair
tegemoetkoming handicap
onderwijs
ooit in VAPH voorziening instellings-verleden BJZ of
verbleven
psychiatrie
minstens 1 indicatie
handicap
19
Diensten Ondersteuningsplan




Evaluatiestudie door team van Bea Maes
Nieuwe dienst voor PmB met eerste ondersteuningsvraag
Doel= opstellen van ondersteuningsplan
Analyse van plannen :
– Focus ligt voornamelijk op ouders en professionele diensten
– Breder informeel sociaal netwerk wordt beperkt geactiveerd
 Effect van plan:
– Minder informele zorg door ouders
– Inschakelen van niet-categoriale diensten
Mobiele teams in GGZ
 Klein exploratief onderzoek in 2 teams
 Wat valt op:
– Werken in de omgeving versus met de omgeving
– Afstemmen tussen mobiel team en andere diensten (OCMW, CAW,
thuiszorg, huisarts,…)
– Wie leidt? Wie stuurt? Wie is casemanager?
 Sociale rechten :
– Recht op kwaliteitsvolle huisvesting
– Recht op deelname aan de samenleving
 Woonbeleid voor kwetsbare groepen?
Valkuilen van vermaatschappelijking
 Verhouding tussen ‘persoonlijke’ en ‘publieke’
verantwoordelijkheid: ‘keukentafelgesprek’
 Informele zorgplicht versus recht op professionele zorg
 Verplichting om informele zorg te aanvaarden:
– Wil zorgvrager zelf wel ‘vermaatschappelijking’ ?
Vermaatschappelijking: 6 fundamentele vragen
 Wat willen we precies bereiken met vermaatschappelijking?
 Vermaatschappelijking in een maatschappelijke context die
informele zorg mogelijks afremt
 ‘Niet willen’ vs ‘niet kunnen’ zorgen
 Voor welke ondersteuning zetten we welk netwerk in ?
Subsidiariteit vs complementariteit
 Enkel curatie (na zorgnood) of ook pro-actief versterken van
sociale samenhang (‘indirect helpen’)
 Effect van vermaatschappelijking op informele zorgverleners