Leverproblemen onder de loep

VETERINAIR PRAKTIJK
Wat ligt er op de lever van jouw paard?
de dikke darm gestoorde leverwaarden bij
Leverproblemen
onder de loep
bloedonderzoek weergeven.
Bij pasgeboren veulens zijn er onder
andere EHV (equine herpes virus); vanaf
één tot twee weken ouderdom Tyzzer’s
disease (aantasting van lever en blinde
darm door Bacillus pilliformis aangedragen door de merrie of vanuit de omgeving) en opklimmende infecties vanuit de
navel naar de lever door navelontsteking
als voornaamste factoren te noemen.
Grootste orgaan
Wanneer het paard er niet in slaagt de gal vlot naar de dunne darm af te voeren, vertoont het geelverkleuring van onder meer de mond- en oogslijmvliezen. Dit duidt op leverproblemen.
De lever is eigenlijk het grootste orgaan
Hoe belangrijk is de lever van het paard? Wat doet de lever eigenlijk?
Doet het enkel dienst als detox centrum, net als de nieren of worden
daar nog andere belangrijke zaken gerealiseerd? Hoe merk je dat een
paard problemen heeft met de lever en bovenal, wat zijn de zaken die
de lever belasten? Kortom, hoe kunnen we de levensgarantie van de
lever verlengen?
darm vloeien. Een paard heeft geen
reserve brandstof bij uitstek die in de
ongeveer zo groot als de helft van een
galblaas. De uitscheiding van de galsappen
lever wordt opgeslagen. Als jouw paard in
zeldzaam bij paarden. Verschil-
grote geopende paraplu. Hij weegt,
gebeurt rechtstreeks in de dunne darm.
de toekomst een inspanning moet doen,
lende zaken kunnen de lever
afhankelijk van de grootte van het paard,
Als het afvoerkanaal verstopt raakt door
die qua energiebehoefte te groot is om
aantasten. Bij volwassen paarden worden
tussen de vijf en acht kilo en heeft een
een galsteen, zijn de gevolgen snel
gedekt te worden door bloedsuiker, zal de
we in de praktijk het meest geconfron-
mooi glad buitenoppervlak dat donker-
duidelijk zichtbaar, omdat de galblaas
lever deze vaten benzine leeggieten, ze
teerd met leverziekte door het eten van
bruin gekleurd is. De lever bevindt zich
geen dienst kan doen als expansievat.
omzetten tot bloedsuiker en loslaten in
beschimmeld hooi en stro, het eten van
vlak achter het middenrif van het paard,
giftige planten in het hooi of in de weide,
dat als een dekzeil schuin lopend van
Twee belangrijke functies
geeft als hormoon de lever de opdracht
en parasitaire infecties zoals leverbot. Bij
vooraan tussen de voorbenen tot achter-
De lever heeft twee levensbelangrijke
om zich vooral bezig te houden met het
het paard kan de lever ook tijdelijk in de
aan ter hoogte van de rug, ongeveer waar
functies: energieopslag en verdeling van
vullen van de voorraad magazijnen met
problemen komen door druk van een
de ribbeboog stopt, de borst- van de
energie naar het lichaam enerzijds en
reserve brandstof.
dikke darm verplaatsing. Als de dikke
buikholte scheidt. Eigenlijk heeft het
ontgifting van het lichaam anderzijds. De
darm bij koliek verplaatst is naar rechts-
middenrif van het paard de vorm van een
voedsel bestanddelen (suikers, aminozu-
Bron van bloedsuiker
boven, kan de druk en de afsnoering van
smurfenmuts met de punt naar het hoofd
ren en vetten) die door de darmwand
De lever is een belangrijke bron van
van het paard gericht. De ‘holte van de
worden opgezogen tijdens vertering van
bloedsuiker. Dat is ook de reden waarom
muts’ is volledig gevuld met leverweefsel.
de maaltijd, worden via een poortader-
er veel aandacht wordt besteed aan
Het vlies dat de lever omgeeft, ook wel het
systeem rechtstreeks van de darm naar
toereikende externe energievoorziening
‘leverkapsel’ genoemd, is zeer rijkelijk
de lever getransporteerd. De grote
aan paarden met leverfalen. Als de lever
voorzien van zenuwen en dus zeer
lichaamsbloedsomloop wordt hier dus
ernstig ziek is, komt de energievoorzie-
gevoelig. Als de lever zwelt omdat hij ziek
omzeild. In plaats daarvan gaan de
ning van het lichaam in het gedrang. Als
is en het kapsel komt onder spanning, dan
voedingsstoffen rechtstreeks van de
een paard tijdens een training zijn
is dat erg pijnlijk voor het paard. Som-
darm naar de lever. De lever is dus een
bloedsuiker en lever en spierglycogeen
mige paarden worden dan ook bij de
belangrijk kruispunt. Eigenlijk moet je de
heeft opgebruikt als energiebron, worden
dierenarts aangeboden alsof ze maag-
lever beschouwen als een energiecentrale
de vetreserves van het lichaam aange-
darmkoliek hebben, terwijl ze eigenlijk
die kan werken op meerdere brandstof-
sproken. Daarom joggen we om gewicht
last hebben van een gezwollen lever.
fen. Welke brandstof uiteindelijk door de
te verliezen. De lever speelt daarin een
De lever produceert belangrijke spijsverte-
lever als bouwsteen wordt gebruikt om
belangrijke rol. De vetvoorraden in het
ringssappen die de vetten uit de voeding
de benodigde energie te creëren wordt
lichaam zijn slapende energievoorraden.
helpen verteren. Deze enzymen zitten
bepaald door allerhande hormonen die
Adrenaline, een hormoon dat bij inspan-
verwerkt in het galsap dat in de dunne
circuleren in de bloedbaan.
ning wordt vrijgesteld uit de bijnier, zal
darm wordt uitgescheiden door de lever
Een voorbeeld. Als jouw paard zijn
onder andere samen met het schildklier-
via een verbindingskanaal tussen de lever
krachtvoer heeft opgegeten, worden de
hormoon de vetreserves in oplossing
en de dunne darm. Het kanaal mondt uit
suikers en vetten vanuit de darm in het
brengen. Die opgeloste vetten worden naar
in de eerste 10 cm van de dunne darm, die
poortadersysteem opgenomen. Het
de lever getransporteerd, waar ze worden
de maag verlaat. Soms kan je tijdens een
suikergehalte in de bloedbaan stijgt en de
omgezet tot de meest optimale brandstof.
camera-onderzoek van de maag tot in de
alvleesklier start met productie van het
Ook eiwitten en dus amino-zuren (bouw-
dunne darm geraken en daadwerkelijk de
hormoon insuline. Dankzij insuline rijst
stenen van eiwitten) worden naar de lever
uitmondingsporus van dat kanaal in de
het bloedsuikergehalte niet uit de pan,
getransporteerd en van daaruit verwerkt
dunne darm zien. Je ziet dan op regelma-
maar krijgt de lever de opdracht om de
tot brandstof of gestuurd naar bepaalde
tige tijdstippen een golf groen gekleurd
suikers uit het bloed op te zuigen en om
weefsels (bijvoorbeeld spieren) om aan
sap (gal) uit die uitmonding in de dunne
te zetten naar glycogeen. Glycogeen is de
weefselopbouw te doen.
FOTO’S: PROF. VAN LOON
TEKST EN FOTO’S: CATHÉRINE DELESALLE EN MARCO DE BRUIJN
L
van het paard. Qua oppervlakte is hij
everproblemen zijn niet extreem
Fotosensitisatie tast de witte ongepigmenteerde delen van de huid van het paard aan. Bij Friese paarden speelt dit dus zeer beperkt.
66
Phryso juni 2014
de circulatie als ‘extra brandstof’. Insuline
67
VETERINAIR PRAKTIJK
eiwitarm rantsoen, komt er weer een golf
aanhoudt. Tot slot kan vasten ook gele
langdurige blootstelling. Hetzelfde geldt
speelt dit dus zeer beperkt. Bij fotosensi-
ammoniakproductie, die het paard weer
slijmvliezen doen ontstaan bij een paard.
voor vergiftigingen door het eten van
tisatie gaan de witte huiddelen (de kol op
ziek maakt. Paarden met een aanhoudend
Door het poortadersysteem staat de lever
Jacobskruiskruid. Ook dit is een type van
het hoofd of de witte sokken van het
leverprobleem moeten dus een aangepast
in contact met de dunne darm. Het
‘opbouwende’ vergiftiging. Jacobskruis-
paard) rood, schilferig, jeukend en
rantsoen krijgen.
voordeel is dat de energiecentrale
kruid blijft in gedroogde toestand (hooi,
pijnlijk worden. Dit verschijnsel kan zich
De lever verwerkt ook de afbraakproduc-
rechtstreeks kan worden bevoorraad.
voordroog) even giftig en verliest zelfs
voordoen door het eten van specifieke
ten van de kleurstof die de rode bloedcel-
Nadeel is dat ook bacteriën uit de darm
de bitterheid, waardoor paarden het echt
planten (fotosensitiserende planten), het
len in het bloed van het paard rood
kunnen opklimmen naar de lever en een
vlot opeten.
opnemen van bepaalde stoffen (primaire
kleuren. Deze kleurstof is hemoglobine.
ontsteking veroorzaken van de galgan-
Leverbot is een parasitaire infectie die bij
fotosensitisatie) of het kan een getuige
Als de rode bloedcellen oud en versleten
gen. Dit gebeurt vooral wanneer de lever
runderen en schapen een veelvoorkomend
zijn van uitgesproken leverfalen (secun-
zijn, worden ze door het lichaam afgebro-
ziek en verzwakt is. Een ontsteking van
probleem is. Deze parasiet tast dusdanig
daire fotosensitisatie).
ken. Het hemoglobine die daarbij vrij
de galkanalen (cholangitis) is daarom een
de galgangen van de lever aan dat ze
Dierenartsen worden erg bezorgd om de
komt wordt afgebroken tot bilirubine, dat
gevreesde complicatie wanneer de lever
‘verstenen’. We spreken van een ‘pijpen-
lever als ze deze verschijnselen zien bij
is een belangrijke factor die de galsappen
om de een of andere reden problemen
stelen’ lever. De wanden van de galgangen
een mager slecht etend paard. Hier zou
hun groen-gele kleur geeft. Wanneer de
heeft. Daarom wordt vaak antibiotica
‘verstenen’ en worden holle pijpjes krijt.
een falende lever wel eens de oorzaak
lever slecht functioneert, wordt dit
ingeschakeld als er leverproblemen zijn.
Nijpend probleem is dat deze parasiet
kunnen zijn (secundaire fotosensitisatie).
Een leverbiopt wordt genomen door middel van
een holle schietnaald.
steeds meer resistentie ontwikkelt ten
Bij deze paarden slaagt de lever er niet in
Leverbiopt
opzichte van de gangbare anti-parasitaire
om het chlorofyl (groene kleurstof van
Ophoping van gal
De leverfunctie en gezondheid van de
middelen die voor leverbot worden
gras) om te zetten tot het juiste afbraak-
Het heeft dan niets te maken met het
Wanneer de afvoer van gal uit de lever
lever kan worden onderzocht door middel
ingezet bij runderen en schapen. Leverbot
product om uit te scheiden. Er loopt een
verweken van de huid door te lopen in
De uiterlijke symptomen van secundaire
fotosensitisatie bij een paard met Jacobskruiskruid vergiftiging.
bemoeilijkt wordt door bijvoorbeeld een
van bloedonderzoek, echografie, leverbi-
voelt zich thuis op natte en drassige
onafgewerkte afvalstof van de productie-
het lange natte gras, maar wel door
galsteen of leverbot of externe druk op
opt en leverfunctietesten. Een leverbiopt
weiden, omdat de parasiet een bepaalde
band van de lever, met name phyloery-
opname van ‘fotosensitiserende stoffen’.
de lever door een verplaatste dikke darm,
wordt onder echografische begeleiding
Als eiwitten in het lichaam van het paard
is er galstase (ophoping van gal). Het
genomen bij het rechtstaande paard. Het
Juweeltje
worden afgebroken omdat ze verbruikt
paard slaagt er niet in de gal vlot naar de
stukje weefsel wordt onder de microscoop
De lever van het paard is een juweeltje.
worden als energiebron, ontstaan er
dunne darm af te voeren. Deze paarden
bekeken en is behulpzaam om de oorzaak
afvalstoffen. Ook deze afvalstoffen
tonen een geelverkleuring van hun
van het leverfalen te achterhalen en meer
worden door de lever geboetseerd en
slijmvliezen. Ook het wit van de ogen is
gegronde uitspraken te doen over de
aangepast, zodat ze vlot via de urine
geel verkleurd. Geelverkleuring van de
prognose voor het paard. Is in meerdere
kunnen worden uitgescheiden. Het
slijmvliezen kunnen nog door andere
biopten uitgesproken littekenweefselvor-
eindproduct is ‘ureum’, een belangrijk
zaken veroorzaakt worden, namelijk het
ming, dan is de prognose ongunstig.
er vooral vergiftigingen wanneer de
onderdeel van de urine. Het enzyme dat
voeren van voedingsstoffen met veel
Het eten van beschimmeld hooi of stro is
weide schraler wordt. Net dan is het van
nodig is om ureum te vormen uit die eiwit
caroteen (zoals wortelen) of aandoenin-
een vaak onderkende oorzaak van
afvalproducten, wordt enkel in de lever
gen die een versnelde afbraak van rode
leverproblemen. De gifstoffen die
slak nodig heeft om zijn levenscyclus te
thrine. Deze stof kruipt onder de huid en
dat er zich geen giftige planten op de
gevormd. Bij paarden met leverfalen rolt
bloedcellen teweeg brengen. Toch
aanwezig zijn, kunnen de lever progres-
volbrengen. Paarden kunnen zich ook
wordt door het UV-licht van de zon
weide bevinden. Overtuig jezelf ervan dat
een onafgewerkt product van de lever
verdienen gele slijmvliezen bij een paard
sief en uitvoerig aantasten. Het gaat hier
besmetten met leverbot, maar daar is de
geactiveerd met ernstige letsels ter
jouw hooileverancier goed op de hoogte
productieband en dat is ammoniak.
aandacht. Zeker als het meerdere dagen
om een trage opbouw van schade door
infectie zeldzaam. Bovendien is het zo dat
hoogte van de witte huiddelen tot gevolg.
is van de Sint Jacobs Kruiskruid proble-
slechts in een zeer beperkt aantal van de
De witte huiddelen ‘verbranden’ als het
matiek. Gele slijmvliezen bij een ziek
Paarden worden ‘high’
paarden de leverbotwormen volwassen
ware. Dit kan zeer uitgesproken zijn, de
paard verdienen aandacht. Bloedonder-
Paarden die een overmaat ammoniak
worden. Dat maakt dat mestonderzoek bij
huid kan zelfs volledig los bladderen.
zoek en echografie van de lever zijn
produceren door extreem leverfalen
een paard, op zoek naar leverboteitjes,
worden ‘high’. Ze tonen abnormaal
zeker geen sluitende diagnose levert. Vaak
Primaire fotosensitisatie
heid kunnen bieden. De dierenarts kan
gedrag zoals extreme sufheid, blindheid,
kijkt men naar de omgeving en het gebied
Meestal worden dierenartsen geconfron-
daarin een duidelijke en gegronde
drukken met het hoofd tegen de muur of
waarin het paard verblijft en de voorge-
teerd met ‘primaire fotosensitisatie’. Dit
uitspraak doen. Meten is weten en zeker
zijn extreem nerveus. Soms is dergelijk
schiedenis. Het geven van een leverbot
heeft niets te maken met leverfalen. Het
weten is van cruciaal belang als je een
gedrag niet continu aanwezig, maar volgt
dodend middel aan een paard met
paard eet specifieke planten, zoals
juweel wil koesteren.
het een gelijke tred met de maaltijden.
leverproblemen, dat dus minder capaciteit
boterbloemen of boekweit. Stoffen van
Bijvoorbeeld: een paard met een extreem
heeft om medicatie te verwerken, moet
deze planten kruipen onder de huid en
zieke lever eet een eiwitrijke maaltijd en
wel overwogen gebeuren.
veroorzaken hetzelfde effect. Een andere
bilirubine in onvoldoende mate afgevoerd.
‘Lever is belangrijkste
energiecentrale van het lichaam’
Uitgesproken uiterlijke problemen
manifesteren zich vaak pas als er al
uitgesproken schade is. Beschimmeld
hooi en stro lijken banaal, maar zijn
sluipende giffen. Wat planten betreft, zijn
cruciaal belang jezelf ervan te overtuigen
voelt zich vervolgens slecht door de
eenvoudige technieken die veel duidelijk-
typische oorzaak van ‘primaire fotosensi-
Cathérine Delesalle en Marco de Bruijn
massa’s ammoniak die hij produceert.
Fotosensitisatie
tisatie’ is het likken door paarden aan
zijn dierenarts en Europees specialist
Vervolgens eet het een aantal dagen bijna
Tot slot is er het begrip ‘fotosensitisatie’.
treinbielzen of houtpalen waarmee de
inwendige ziekten. Delesalle is verbon-
niet, maar wordt tegelijk frisser en
Dit is een moeilijk woord voor het
weide is afgerasterd en die zijn behan-
den aan de Universiteiten van Utrecht en
helderder omdat er minder eiwitaanvoer
verschijnsel dat te zien is ter hoogte van
deld met carboleumachtige stoffen. Bij
Gent. De Bruijn is mede-eigenaar van
is. Het zieke paard eet opnieuw beter. Als
de witte ongepigmenteerde delen van de
paarden met witte sokken kan deze
Dierenkliniek Wolvega.
huid van het paard. Bij Friese paarden
situatie sterk die van mok nabootsen.
het dieet niet aangepast is naar een
68
Phryso juni 2014
Als het afvoerkanaal verstopt raakt door een galsteen (foto), zijn de gevolgen snel duidelijk zichtbaar.
69