Vergrijzing

Vergrijzing en economie
Rekenen aan vergrijzing
Malmberg docentenmiddag economie
3 april 2014
Ed Westerhout
Universiteit van Amsterdam
Centraal Planbureau
edwesterhout.nl
Vergrijzing: wat is er aan de hand?
 Spectaculaire daling van geboortecijfers
► in 20e eeuw, internationaal fenomeen
 Mogelijke redenen
► Economische groei
► Arbeidsparticipatie vrouwen
► Uitvinding anticonceptiemiddelen
► Dalende sterftecijfers
► Uitbreiding pensioenstelsels
Fertiliteit in Nederland (Total
Fertility Rate (TFR))
5
4,5
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050
TFR, enkele EU-landen
Vergrijzing: wat is er aan de hand?
 Spectaculaire daling van sterftecijfers
► internationaal fenomeen
 Mogelijke redenen
► Verbetering watervoorziening, riool
► Betere gezondheidszorg (medische technologie)
Levensverwachting in Nederland
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050
Mannen
Vrouwen
Levensverwachting, enkele EUlanden
Leeftijdsstructuur van de bevolking,
Nederland
2008
2040
Leeftijdsstructuur van de bevolking,
EU27
2040
Afhankelijkheidsratio (grijze druk)
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
Italië
Spanje
0,2
Duitsland
Frankrijk
0,1
Verenigd Koninkrijk
Nederland
0
2000
2005
2010
2015
2020
2025
Jaar
2030
2035
2040
2045
2050
Vergrijzing: wat is er aan de hand?
 Stijging grijze druk internationaal fenomeen
 Grijze druk verdubbelt in enkele decennia
► Is niet het gevolg van de babyboom generaties
 Projecties hoogst onzeker
► Kans dat de grijze druk niet stijgt toch zeer klein
Macro-economische effecten van
vergrijzing
 Effect van verlaging fertiliteit volgens het Solow-model
van economische groei
 Verminderde noodzaak “vervangingsinvesteringen”
► Kapitaal-arbeidsverhouding ↑
► Rente ↓
► Reële loonvoet ↑
► Productie en consumptie per werkende ↑
 Consumptie per hoofd van de bevolking ≠
consumptie per werkende
Macro-economische effecten van
vergrijzing
 Effect van verlaging sterfte
► Consumptie per hoofd van de bevolking daalt t.o.v.
consumptie per werkende
 Groei arbeidsproductiviteit
► Kan lager worden vanwege wegvallen van dynamiek
► Kan hoger worden vanwege schaarste arbeid
► Enkele aanwijzingen dat groei productiviteit kan versnellen
(David Cutler et al.)
Vergrijzing: waarom is het een
probleem?
 Langer leven, in goede gezondheid, hoera!
 Financiering op basis van omslagstelsel
► Pensioenen, zorg, verpleging en verzorging
 Verdubbeling grijze druk vraagt om
► Halvering uitkeringen, of
► Verdubbeling premietarieven (meer!), of
► Verhoging pensioenleeftijd
► NIET: Van omslag- naar kapitaaldekking
 Niets doen creëert houdbaarheidsprobleem
► Oplopende overheidstekorten, rentebetalingen en
overheidsschuld
Vergrijzing: waarom is het een
probleem?
Vergrijzing: waarom is het een
probleem?
 Overheidsschuld in principe geen probleem, maar..
 Deze moet niet te hoog worden
► Vertrouwen consumenten en investeerders in de toekomst
wordt aangetast
► Vertrouwen internationale beleggers dat schuld wordt
afbetaald, wordt minder groot
► Hoge schuld vermindert de veerkracht van de
overheidsfinanciën
► Reinhart, Reinhart en Rogoff: 90% BBP
Vergrijzingsstudies
 Vergrijzingsstudies zijn gebaseerd op idee van
generational accounting (generatierekeningen)
 Deze studies maken gebruik van (grote) macroeconomische modellen. Waarom?
► Projecties: hoe groot is het probleem eigenlijk?
► Robuustheid: hoe gevoelig zijn de uitkomsten voor andere
aannames?
► Beleidsanalyse: welke beleidshervormingen zijn effectief, wat
zijn de bijwerkingen?
Vergrijzingsstudies
 Studies focussen op de zeer lange termijn
 Uitkomsten toch erg gevoelig voor aannames:
► Rente
► Stijging uitgaven zorgsector
► Stand van de conjunctuur (output gap)
 Uitkomsten kwetsbaar voor politieke misinterpretatie
Vergrijzingsstudies CPB
 Samengevat: veranderingen in het
overheidsbudget tussen 2015 en 2040
 Overheidsuitgaven
► AOW
► Zorg
 Overheidsinkomsten
► Belastingen
► Gas
 Primaire overheidstekort
+3,1% BBP
+4,0% BBP
+3,8% BBP
-1,5% BBP
+4,8% BBP
Vergrijzingsstudies CPB
Vergrijzingsstudies CPB
 Houdbaarheidstekort: 4,5% BBP
 Beleidshervormingen:
► Bezuinig op overheidsuitgaven 4,5% BBP
► Wordt bezuinigd op zorg (cure), dan is minder grote
bezuiniging nodig
► Wordt bezuinigd op verpleging en verzorging (care), dan is te
bezuinigen bedrag nog kleiner
► Verhoging pensioenleeftijd
► tot 67 jaar in 2025 vermindert houdbaarheidstekort met 0,7%
BBP
► to 69 jaar in 2040 vermindert houdbaarheidstekort met 1,3%
BBP
GAMMA
 Vergrijzingsstudies CPB van 2006 en van 2010
maken gebruik van het computable general
equilibrium model GAMMA
 Gebaseerd op idee van generatierekeningen
 Bekijkt effecten beleidshervormingen op
► Overheidsvariabelen als uitgaven,
belastingopbrengsten, tekort en schuld
► Macro-economische variabelen als consumptie,
werkgelegenheid, productie en besparingen
► Balans tussen generaties: jong, oud, ongeboren
Klein GAMMA
 Klein GAMMA is klein broertje van GAMMA en is
meer educatief instrument
 Het verschilt in drie opzichten van GAMMA:
► Modellering instituties in publieke sector minder gedetailleerd
► Eenheidsperiode 5 jaar in plaats van 1 jaar
► Calibratie model minder gedetailleerd
 Klein GAMMA
► Geeft snel inzicht in de basismechanismen: Klein GAMMA 10
tot 25 maal sneller dan GAMMA
► Niet te gebruiken voor officiële prognoses of simulaties
Meer informatie: edwesterhout.nl