Mindfulness is een belangrijk onderdeel van ACT. Maar ACT gaat

Mindfulness is een belangrijk onderdeel van ACT. Maar ACT gaat verder dan wat
in de gebruikelijke mindfulnesscursus aan bod komt.
Een belangrijke meerwaarde van ACT ligt in de nadruk op waarden. Waarden zijn
de 'richtinggevers' in je leven. Ze zijn de motivatie voor al het harde werk. Ze
vormen de rode draad door je leven.
In een ACT-cursus gaat men op zoek naar wat je waarden zijn en hoe je die kan
vertalen in concreet gedrag in je dagelijkse leven. ACT is dus duidelijk
actiegericht.
Een ander belangrijk verschil tussen ACT en een gewone mindfulnesscursus is
dat ACT veel meer technieken gebruikt dan enkel mindfulnessmeditatie om de
mindfulnessvaardigheden onder de knie te krijgen. In ACT wordt een arsenaal
van ervaringsgerichte oefeningen, verhalen, beelden en metaforen gebruikt om
alles te verduidelijken en om je zoveel mogelijk handvaten aan te reiken om om
te gaan met moeilijke gevoelens en gedachten. Als meditatie je niet ligt kan je
aan de slag met andere technieken.
Mindfulness is erg populair geworden de laatste jaren. Dit is uiteraard toe te
juichen maar er hangen ook enkele gevaren aan vast. Eén daarvan is het slordige
gebruik van de term 'mindfulness' wat verwarring schept.
Definitie mindfulness
Men neemt de term 'mindfulness' zeer gemakkelijk in de mond zonder te
specifiëren wat men wil bedoelen.
De term mindfulness wordt zowel gebruikt voor het aanduiden van:
1) een techniek, nl. mindfulnessmeditatie
2) een combinatie van technieken of methodes, bv. het geheel aan oefeningen
in een mindfulnesscursus
3) een psychologisch proces dat bepaalde outcomes kan veroorzaken
(accepteren, in contact zijn met het hier en nu enz.)
4) een outcome op zichzelf, "mindfull zijn"
Mindfulness komt uit het boeddhisme. Boeddhisme is geen wetenschappelijk
systeem en dus is de term een pre-wetenschappelijk construct. Het is niet
duidelijk wat met de term bedoeld wordt en wat bv. de verbanden zijn met
acceptatie enz. M.a.w. er is of was geen operationele definitie.
Elke auteur en onderzoeker gebruikt de term anders en er zijn zeer veel
verschillende definities in omloop. Dit ontbreken van een éénduidige definitie
belemmert het wetenschappelijk onderzoek naar mindfulness.
Dit is bv. de definitie van mindfulness volgens Jon Kabat Zinn (één van de
autoriteiten op het gebied) (2003): “paying attention on purpose, in the present
1
moment, and nonjudgementally to the unfolding of experience moment by
moment”
Er zijn dan verschillende bijeenkomsten geweest om tot een operationele
definitie te komen die door het veld kan worden gebruikt.
De definitie die dan als consensus door Bishop naar voren wordt geschoven is:
Een 2-componenten-model van mindfulness:
De eerste component gaat over de zelfregulatie van aandacht zodat men de
aandacht kan houden bij de onmiddellijke ervaring, wat zal leiden tot een
verhoogde opmerkzaamheid voor mentale gebeurtenissen in het huidige moment.
De tweede component gaat over een bepaalde houding aannemen tegenover zijn
ervaring van het huidige moment, nl. nieuwsgierig, met openheid en acceptatie.
Gebruik van de term 'mindfulness' in ACT
Hayes (de belangrijkste ontwikkelaar van ACT) vindt al deze definities nog
ietwat onduidelijk en onvoldoende wetenschappelijk. De auteurs maken bv. niet
expliciet of ze vinden dat mindfulnessmeditatie nodig is om mindfulness, als een
psychologische toestand of proces, te bekomen.
Hayes leidt uit de definitie van Bishop af dat elke methode die leidt tot meer
aandacht voor het hier en nu met een houding van acceptatie, een
mindfulnesstechniek is. En dan zijn alle cognitieve defusietechnieken en de
andere kernprocessen (vaardigheden, zie de hexaflex) uit ACT ook zeker
mindfulnesstechnieken.
In ACT spreekt men nl. over 4 mindfulnessvaardigheden: Acceptatie, defusie,
contact met het hier en nu en zelf als context (zie de figuur van de hexaflex
hieronder en onder "Wat is ACT?"). Wanneer men in ACT spreekt over
mindfulness, heeft men het over de 4 mindfulnessvaardigheden.
Gebruik van de techniek 'mindfulnessmeditatie' in ACT
Mindfulnessmeditatie is een belangrijke techniek in ACT. Het is een ideale
oefening om zeer belangrijke vaardigheden te trainen. Men leert tijdens het
mediteren te accepteren, men leert afstand nemen van gedachten, men leert in
contact te zijn met het hier en nu en met leert contact maken met het
observerende zelf (zelf als context).
Men leert met te mediteren op het droge zwemmen:
Tijdens het mediteren leren we op een andere manier om te gaan met moeilijke
gevoelens en gedachten. We leren om niet in te gaan op gedachten wanneer ze
slecht advies geven en we leren om moeilijke gevoelens te dragen. Tijdens het
2
mediteren zullen immers allerlei vervelende gedachten opduiken, zoals "ik heb nu
geen tijd hiervoor, ik moet eerst nog vanalles doen", "ik ben te moe om hiervan
te relaxeren", "hoe lang duurt dit nog?". Of je geest begint met te oordelen en
plannen te maken. Normaal gezien zouden we ingaan op deze gedachten en al die
dringende, belangrijke zaken beginnen afhandelen, of iets doen om ons beter te
voelen, of verdergaan met plannen maken. Tijdens een meditatie krijg je de
instructie om al die gedachten te benoemen als gedachten, ze zachtjes los te
laten en zelf te kiezen waaraan je aandacht besteed (in meditatie is dat meestal
je ademhaling of je lichaam). Zo leer je om gedachten los te laten, ze niet
automatisch te gehoorzamen en zelf te kiezen wat je doet (nl. aandacht
schenken aan wat je zelf wil).
Tijdens het mediteren zullen ook onaangename emoties en/of
lichaamsgewaarwordingen opkomen. Je kan bv. rusteloosheid voelen, irritatie
voelen door de duurte van de meditatie, vermoeidheid of pijn, verdriet dat
opkomt of wat dan ook. De instructie tijdens een meditatie is om niets te doen
om daar verandering in te brengen. We blijven er -heel letterlijk ook- mee
zitten. We leren om niet voortdurend te proberen de dingen naar onze hand te
zetten en om weg te lopen van het onaangename. We blijven er mee zitten ook al
voelen we de drang om recht te staan en er op de ene of de andere manier vanaf
te geraken. Zo leren we ongemak dragen. Zo ervaren we dat we dit ongemak
kúnnen verdragen én dat het ongemak ook voorbij gaat.
Het zijn deze vaardigheden (gedachten kunnen loslaten en ongemak dragen) die
we nodig hebben in ons dagelijks leven. Als we gedachten kunnen loslaten en
ongemak kunnen dragen, kunnen we zelf kiezen -vanuit onze waarden- waar we
aandacht aan schenken en wat we ondernemen. Dat geeft je de mogelijkheid om
een waardevol leven uit te bouwen.
3