In deze kalender vind je wetenswaardigheden en anekdotes over

In deze kalender vind je wetenswaardigheden en anekdotes
over de hersenen en over hersenaandoeningen. Het accent
ligt op niet-aangeboren hersenletsel. In Nederland kampen
meer dan een half miljoen mensen met de gevolgen van
hersenletsel door bijvoorbeeld een beroerte of ongeval. We
willen graag meer bekendheid geven aan de gevolgen daarvan.
We wensen je een voorspoedig 2016!
Samengesteld door:
Judith Zadoks, Tilly van Uffelen en Suzan Möller
Met tekeningen van: Ilse Winter
Met bijdragen van: Petra Boolman, Marc Commandeur,
Harmen Hidding, Hersenstichting, Coos van Heuven,
Kitty Jurrius, Jenny Palm, Martijn Peeters, Siemon Vroom,
Marloes van Zoelen, Veiligheid.nl en vele anderen
Vormgegeven door: Atelier Oost
vrijdag
1
januari
nieuwjaarsdag
Gelukkig nieuwjaar
Maar wat is geluk? In zijn boek De Geluksformule zoekt
journalist en natuurwetenschapper Stefan Klein het in de
hersenen. Onderzoek toont aan dat hersenen hun eigen
speciale schakelingen hebben voor vreugde, lust en euforie.
Er bestaat dus zoiets als een gelukssysteem. We zijn voor
positieve gevoelens geprogrammeerd. Een andere uitkomst
van recente neurologische onderzoeken is het feit dat het
brein van een volwassene nog verandert. Ook als we dertig,
veertig of zeventig zijn kunnen we nog iets nieuws leren en
daardoor worden er nieuwe verbindingen gemaakt in de
hersenen. Met de juiste oefeningen is het dus ook mogelijk
om ons geluksgevoel te vergroten.
zaterdag
zondag
2-3
januari
Kunstenaar Ilse Winter kreeg op 21 januari 2011 een
herseninfarct. Vanaf dat moment hield ze een tekendagboek
bij. Op deze eerste tekening het beeld dat ze als laatste zag
voordat ze bijkwam op de stroke-unit van het ziekenhuis:
de ruimte in haar huis waar ze gevallen was.
maandag
4
januari
het brein
Van reptiel tot mens
Het menselijk brein bestaat uit drie lagen: het reptielenbrein,
het zoogdierenbrein en het menselijk brein. Deze drie
breinen zijn in verschillende fasen van de evolutie ontstaan.
Het reptielenbrein is 500 miljoen jaar geleden ontstaan.
In de loop van miljoenen jaren erna is bovenop het reptielenbrein een nieuw soort brein ontwikkeld: het zoogdierenbrein.
Door aanpassing van de mens aan zijn omgeving ontstond
100.000 jaar geleden tenslotte het menselijk brein.
Het reptielenbrein is het krachtigst, gevolgd door het zoogdierenbrein. Het menselijk brein is relatief zwak.
dinsdag
5
januari
Dromen zijn
vrijetijdsbesteding
van de hersens
Robert Lembke (1913 – 1989), Duitse journalist
woensdag
6
januari
driekoningen
Groei
250.000 neuronen per minuut
Aanleg van de hersenen begint in de derde of vierde week
van de zwangerschap. Vroeg in de zwangerschap worden
er ongeveer 250.000 neuronen per minuut aangemaakt.
Als het kind geboren wordt, telt het brein 100 miljard
neuronen. Na de geboorte groeien de hersenen nog door.
Gemiddeld worden ze zo’n 1,3 tot 1,4 kilogram.
donderdag
7
januari
LEVEN MET
HERSENLETSEL
Revalideren
“Revalideren is hard werken geblazen. Deze kreet. Hoe vaak
bezoekers mij op deze manier niet hun medeleven en
bewondering toonden. En het is waar. Als je uit het juiste hout
gesneden bent, dus een wilskrachtige kop op een mankement
hebt zitten, kun je ver komen. Het wordt alleen een beetje
anders als je kop zelf het mankement is…”
Bron: In (slow)motion – Observaties van iemand met NAH
(nietaangeboren hersenletsel), Petra Boolman, 2008, petraboolman.nl
vrijdag
8
januari
Slapen is goed voor je
Veel hersengebieden zijn actief tijdens de slaap. Het geheugen
voor hoe je dingen doet (fietsen, pianospelen) wordt versterkt
en ons ruimtelijk geheugen wordt geactiveerd. Het slapende
brein ontwikkelt een efficiëntere aanpak van problemen en
zorgt ervoor dat moeilijke handelingen automatisch gaan.
Door hard oefenen af te wisselen met slaap leer je het meest.
Bron: Hersenkronkels, Reinoud de Jongh, Pandora, 2008.
zaterdag
zondag
9-10
januari
Fietsen? Draag een helm!
Een val met de fiets kan hersenletsel tot gevolg hebben.
Wie op de racefiets of mountainbike stapt, doet er verstandig
aan een helm te dragen. Let bij het kopen van een helm hierop:
• Kies een helm die voldoet aan de Europese EN1078 norm.
•K
oop een helm die ook de slaap en voor- en achterkant van
het hoofd beschermt.
•E
en goed passende helm zit als een tweede huid. Wanneer
je je hoofd schudt, blijft de helm op zijn plaats zitten
• Let erop dat de bandjes stevig zitten, maar niet knellen.
• Een helm mag het gehoor en/of het zicht niet belemmeren.
•B
edenk dat de prijs niets zegt over de veiligheid omdat alle
helmen aan dezelfde veiligheidscriteria moeten voldoen.
Bron: Veiligheid.nl
maandag
11
januari
het brein
Reptielenbrein
Het reptielenbrein is een snel, primair en basaal werkend
brein dat bestaat uit de hersenstam en de kleine hersenen.
Het zorgt voor alle ‘automatische mechanismen’ zoals ademhaling, bloedsomloop, hartslag en temperatuurregeling,
inclusief overlevingsinstinct en voortplantingsdrang.
Het regelt onze meest primitieve levensfuncties, die nood­
zakelijk zijn voor ons voortbestaan als individu en als soort.
Dit deel van het brein reageert razendsnel en instinctief.
Vechten, vluchten of bevriezen (fight, flight, freeze) zijn
bekende reacties bij gevaar. We zien dan dat de hartslag
sneller wordt, we gaan transpireren en de spierspanning
verhoogt, allemaal nodig om in actie te komen.
dinsdag
12
januari
1,4
kilo
Op de weegschaal
Hersenen wegen gemiddeld 1,4 kilo. Het zwaarste brein ooit
gewogen was 2,3 kilo. Over het algemeen geldt: hoe zwaarder
je brein, hoe slimmer je bent. Maar er zijn uitzonderingen:
de hersenen van Albert Einstein wogen maar 1,2 kilo.
Bron: Hersenkronkels, Reinoud de Jongh, Pandora, 2008.
woensdag
13
januari
Zetel van intelligentie
De oude Grieken verschilden van mening over de functie
van de hersenen. Zo geloofde Hippocrates (460–377 vC)
dat hersenen de zetel zijn van intelligentie.
Aristoteles (384–322 vC) dacht dat hersenen een koelsysteem
waren voor het bloed. Het hart was volgens hem de zetel van
de intelligentie. Zijn redenatie: mensen zijn rationeler dan
dieren omdat ze een relatief groter brein hebben om hun
bloed af te koelen.
donderdag
14
januari
LEVEN MET
HERSENLETSEL
Genoeg getreurd
“Ik dacht op een gegeven moment: Genoeg is genoeg,
genoeg getreurd. Je moet wat maken van je leven, ondanks al
je beperkingen. Er is geen generale repetitie! Toen ben ik met
weerhandig.nl begonnen. Dat inzicht en vermogen gun ik jullie
allen ook. Het leven is nu, leef het alsjeblieft!”
Siemon kreeg in 2007 een beroerte en is sindsdien half-gehandicapt en heeft last van afasie. Zijn website
helpt mensen met een verlamming of een beperkte handfunctie zo zelfstandig mogelijk te leven.
Bron: Siemon Vroom, weerhandig.nl
vrijdag
15
januari
Alpha, beta, theta, delta
Hersengolven zijn kleine elektrische stroompjes, die je kunt
meten. Afhankelijk van wat je aan het doen bent zijn er meer
of minder van bepaalde hersengolven te zien. Alphagolven
zijn goed zichtbaar als je heel ontspannen bent, bijvoorbeeld
bij het luisteren naar muziek. Als je je ogen dicht hebt, is je
visuele gebied in rust en valt er veel alfa te meten.
Betagolven doen zich voor als hersengebieden actief zijn.
Bijvoorbeeld bij concentreren, werken, sporten, koken of
praten. Bij langdurige stress hebben mensen een verhoogde
beta, ook in rust.
Thetagolven zijn verbonden met verbeelding, creativiteit, dagdromen. Theta is een minder bewuste staat dan alpha of beta.
Bij mensen met ADHD zien we frontaal vaak veel thetagolven
waardoor de rem op gedrag vertraagd is.
Deltagolven zijn aanwezig als je in diepe slaap bent.
Bron: brainresource.com
zaterdag
zondag
16-17
januari
Londense cab-drivers
Uit hersenscans van Londense taxichauffeurs blijkt dat
ze bijna allemaal een vergrote hippocampus hebben.
De hippocampus speelt een rol bij de opslag en het gebruik
van plattegronden. Londense taxichauffeurs moeten een
examen afleggen waarbij ze uit het hoofd en in de juiste
volgorde iedere straat opnoemen van een startpunt naar een
eindpunt. Ter voorbereiding daarop rijden ze vele kilometers
door de stad en bestuderen ze eindeloos de topografische
kaart. Dat heeft effect op de grootte van hun hippocampus.
maandag
18
januari
het brein
Zoogdierenbrein
Het zoogdierenbrein is verantwoordelijk voor emoties,
motivatie en sociaal gedrag. Het zoogdierenbrein is gericht
op de korte termijn. Het wil positieve ervaringen opdoen
en angst vermijden. Emoties worden voortdurend in ons
opgewekt, al zijn we ons daarvan meestal niet bewust. Het
zoogdierenbrein kan leren, in tegenstelling tot het reptielenbrein, waar we nauwelijks invloed op hebben. Het zoogdierenbrein bestaat uit de thalamus, hypothalamus, hippocampus,
hypofyse en amygdala.
dinsdag
19
januari
De hersenen zijn in de schedel
geplaatst als een grootvorst
in zijn kasteel, omringd door
de zintuigen, die als zijn
bood­schappers en vazallen dienst
doen; dit leidt tot de conclusie
dat dit deel de zetel van de
ziel moet zijn.
Claudius Galenus (131-201 na Chr), geneesheer
woensdag
20
januari
“In het begin gaat het voor je gevoel snel beter. Dan blijft
het staan. Het wordt maar niet beter.”
Ilse Winter kreeg in 2011 een herseninfarct. Vanaf dat moment hield ze een tekendagboek bij.
donderdag
21
januari
Verwerken
“Het duurde lang voordat de ernst van het gebeurde tot mij
doordrong. Het was alsof het mij niet echt raakte en het maar
half over mij ging. (…) Na een paar maanden twee keer in de
week trainen vroeg ik de fysiotherapeute wanneer ik weer
goed kon schrijven met mijn rechterhand en wanneer ik weer
zou kunnen joggen. Ze was even stil. En toen zei ze: ‘Zoals het
was voor je hersenbloeding wordt het niet meer.’
Even voelde ik me alsof ik tegen de grond werd gedrukt, alsof
ik het uit zou schreeuwen, alsof ik weg zou kruipen maar ik
vermande me. Tegenover haar maar ook tegenover mezelf.
(…) Het was alsof ik niet anders kon dan doorgaan. Alsof mijn
geschonden hersenen tijd nodig hadden dit te verwerken.”
Journalist Simonne van Gennip was zeven maanden zwanger toen ze een hersenbloeding kreeg.
Ze herstelde boven verwachting en schreef een boek over de periode.
Bron: Simonne van Gennip, Een foutje in mijn hoofd, 2014
vrijdag
22
januari
Slaap
Onze slaap wordt geregeld door de hersenen. Een klein
orgaantje, de supra chiasmatische nucleus (SCN) vormt
onze biologische klok. Een slaapcyclus bestaat uit stadia
1 tot en met 4 en de REM-slaap. De REM-slaap wordt ook wel
droomslaap genoemd. REM staat voor ‘Rapid Eye Movements’
(snelle oogbewegingen). Van stadium 1 tot en met 4 wordt de
slaap steeds dieper. Per nacht maken wij vijf slaapcycli door,
in gemiddeld zeven tot acht uur. Als deze cycli niet goed
verlopen dan kunnen er klachten ontstaan, zoals vermoeidheid, concentratieproblemen, geheugenproblemen en
geprikkeldheid.
Bron: EEG Resource Instituut
Antwoord: Bert en Anneke zijn goudvissen die in een kom op de vensterbank rondzwommen.
Toen de buurjongen per ongeluk een bal naar binnen gooide, viel de kom op de grond waarna de vissen
overleden op de slaapkamervloer.
Bron: creatiefdenken.com
Breinbreker
Bert en Anneke liggen dood op de vloer van de slaapkamer.
Het raam staat open en op de vloer ligt een bal, een plas
water en gebroken glas. Wat is er gebeurd?
?
januari
23-24
zaterdag
zondag
maandag
25
januari
het brein
Menselijk brein
Het menselijk brein ofwel cortex zorgt voor ons logisch
denken en intellect. Het is de buitenste laag van de hersenen.
De cortex bestaat uit twee hoefijzervormige helften met ieder
vier kwabben. Door de cortex kunnen we vooruit kijken, plannen
maken en problemen oplossen. Het is gericht op de lange
termijn. Ondanks de grote denkkracht is dit het zwakste brein
omdat het menselijk brein het vaak moet afleggen tegen
de instincten van het reptielenbrein en de emoties van het
zoogdierenbrein.
Je kunt jezelf niet kietelen omdat je brein onderscheid maakt tussen onverwachte
aanraking en je eigen aanraking.
Kun je
jezelf
kietelen?
dinsdag
26
januari
woensdag
27
januari
Hersenaandoeningen
Vrijwel iedereen krijgt ooit in zijn leven te maken
met een hersenaandoening. Bijvoorbeeld Acromegalie, ADCA, ADD, ADHD,
Afasie, ALS, Alzheimer, Amyotrofe Lateraal Sclerose, Angelman syndroom,
Angststoornissen, Apneu, Asfyxie, Asperger, ASS, Astrocytoom, Ataxie,
Autisme, Bipolaire stoornis, CADASIL, Cerebellaire ataxie, Chiari Malformatie,
Coma, CVA, CVS, Dementie, Depressie, Double cortex syndroom, Dwang­
stoornis, Dyscalculie, Dyslexie, Dystonie, Hersentumor, Encefalitis, Epilepsie,
FAS, Fobie, Fragiele X-syndroom, FTD, Gilles de la Tourette, Hemianopsie,
Hersenbloeding, Herseninfarct, Hersenkneuzing, Hersenontsteking, Hersenschudding, Hersentumor, Huntington, Hydrocefalie, IIH, Kataplexie, Katatonie,
Korsakov, Manisch-depressieve stoornis, ME, Ménière, Meningitis, Micro­
cefalie, Migraine, MS, MSA, NAH, Narcolepsie, Neglect, Neurofibromatose,
Niet-responsief waak­syndroom, OCS, OCS, OPS, Parasomnie, Parkinson,
PDD-NOS, Periventriculaire leukomalacie, Prader-Willi syndroom, Prolactinoom, PSP, Rett-syndroom, Schizofrenie, TIA, Tinnitus, Wernicke, Wittestofziekten. De Hersenstichting zet zich in om hersenen gezond te houden,
hersen­aandoeningen te genezen en patiëntenzorg te verbeteren.
Bron: hersenstichting.nl
donderdag
28
januari
LEVEN MET
HERSENLETSEL
Vooroordelen
“Je kunt een heleboel dingen niet meer maar er zijn ook
een heleboel dingen die je nog wel kunt. Irritatie komt door
onbegrip, onbegrip komt door te weinig kennis, weinig kennis
van de situatie. Ik ben in eerste instantie dat meisje met die
gekke hand, dat meisje met het slechte geheugen.
Maar ik ben nog zo veel meer dan dat. Mensen oordelen zo
snel, ze prikken er niet door heen. Ze denken: dat is vast een
ingewikkeld persoon. Als ze over die vooroordelen heen
zouden komen dan zouden ze ontdekken dat die persoon
met NAH niet alleen lastig, vervelend of alleen dat slechte
geheugen is, maar ook een heel gezellig persoon.”
Mylèn heeft niet-aangeboren hersenletsel.
Bron: Nieuwe evenwichten in de zorg voor mensen met Niet Aangeboren Hersenletsel
en hun naasten, Kitty Jurrius. Almere: Windesheim Flevoland. Zie nah-zorgopmaat.nl
vrijdag
29
januari
Kikkers
In 1791 ontdekte Luigi Galvani dat in spieren en zenuwen
van kikkers elektrische activiteit meetbaar is. In 1858 lichtte
Galvani de schedel van katten en verbond de proefdieren met
elektrodes om te kijken wat er gebeurde. Hans Berger, een
Duitse psychiater bouwde voort op eerdere onderzoeken en
gebruikte zijn 15-jarige zoon als proefpersoon, bij wie hij
73 metingen deed. Hij introduceerde de naam Electroencefalogram (EEG). Een EEG is een hersenscan waarbij
de elektrische pulsen in de hersenen gemeten worden via
electroden op de hoofdhuid. Zo kunnen afwijkingen in de
hersenen opgespoord worden.
zaterdag
zondag
30-31
januari
Nadat ze een herseninfarct kreeg verbleef Ilse Winter enkele
dagen op de stroke-unit. Daarna ging ze naar huis om daar
verder te herstellen.