Verlies van je kind

Verliesvanjekind
DitdocumentbevatvertrouwelijkeinformatievanJijWij.Hetkopiërenen/ofverspreidenvanditdocumentzondervoorgaandschriftelijke
toestemmingvanJijWijisverboden.©JijWijoktober2015.
Inleiding
Nietsisaangrijpenderdangeboorteendood,hetbeginenheteinde
vanhetleven.Alseenkindvóórdegeboorte,tijdensdebevalling,of
kortdaarnaoverlijdt,vallendezegebeurtenissensamen.Datgebeurt
ookalseenzwangerschapwordtafgebrokenomdathetongeboren
kindeenernstigeafwijkingheeft.
Hetouderschapbegintvoorveelouderssteedsvroeger.Vaakalvóór
dezwangerschapwordtergefantaseerdoverhoehetlevenstrakszal
veranderen.Echoscopischonderzoekmaakthetkindsomsalzeer
vroegindezwangerschapzichtbaar.
Veelzwangerenhoudenindeeerstedriemaandennogrekeningmet
eenmiskraam,maarzewetendatdekansdathetdaarnamisgaaterg
kleinis.Vanafdevierdemaandwordtdezwangerschapdanook
steedsmeerrealiteitendurvendeaanstaandeoudersintenserte
genieten.Tochoverlijdtnogongeveer1opdehonderdkinderen
tijdenshetverdereverloopvandezwangerschapofrondde
bevalling.Alletoekomstverwachtingenzijndanplotselingverloren.
Dezebrochureisbedoeldvooroudersdiehunkindtijdensde
zwangerschapofronddebevallingverliezen.Ookhet‘vrijwillig’
afbrekenvaneengewenstezwangerschap,omdathetkindeenernstige
aangeborenafwijkingheeft,wordtbesproken.Zowelpraktischeals
emotionelezakenkomenaanbod.
2
Begrippen
Doodgeboorte
Doodgeboorteisdegeboortevaneenkinddatisoverledentijdens
dezwangerschap(intra-uterienevruchtdood)ofronddebevalling.
Alsblijktdathetkindindebaarmoedernietmeerleeft,kunjeeen
spontanebevallingafwachtenofkandebevallingwordeningeleid,
zodathetkindwordtgeboren.
Zwangerschapsafbrekingnaprenatalediagnostiek
Prenatalediagnostiekisonderzoektijdensdezwangerschapnaar
mogelijkeaangeborenafwijkingenbijhetongeborenkind.Ouders
diedemoeilijkebeslissinghebbengenomenomdezwangerschapaf
tebrekeninverbandmeteenernstigeaandoeningvanhun
ongeborenkind,verliezendaarmeemeestaleenzeergewenstkind.
Hetverdrietendeverwerkingvanhetverlieszijnvergelijkbaarmet
datvanoudersvanwiehetkind‘spontaan’levenloosgeborenwordt
ofkortnadebevallingoverlijdt.Daaromwordtindezebrochure
geenverschilgemaakttussendezesituaties.
Rouwengevoelensdiejekunthebben
Iedereenmaaktverliezenmee.Alhoeweldezwaarteende
omstandighedenervanverschillen,gaanzealtijdgepaardmet
gevoelensvanrouw.Deverschillendegevoelensdiejekunthebbenzijn
nietalleenkortnahetslechtenieuwsaanwezig,maarkomenooklater
nogvaakvoor.
3
Ongeloof,ontkenning,verdoving
Demeestgehoordereactievanouderswanneerzijtehorenkrijgendat
hunkindoverledenisofeenernstigeafwijkingheeft,is:‘Datkanniet
waarzijn!’,‘Datoverkomtónstochniet?’Ouderswillenenkunnenzich
nietrealiserendatditkindnietmeerleeft,nietlevensvatbaarisofeen
zeerernstigeafwijkingheeft.Ditgevoelvanongeloofenontkenning,
datnogaleensgepaardgaatmeteengevoelvangroteleegte,duurt
meestalkortmaarkanookdagenofwekenblijvenbestaan.
Zoekennaareenschuldige;woedeenprotest
Ouderszoekenvaakeenschuldigevoordedoodvanhunkind.Datkan
omhetevenwiezijn:dearts,deverloskundige,hunpartner,de
werkgever,maarookhetkindofzichzelf.Ookkanhunboosheidzich
richtenopeenhogeremacht(God,hetNoodlot).Devraagnaarhet
‘waarom’staatdanopdevoorgrond.Nietzeldenhebbenvooral
vrouweneengevoelvanschuldoftekortschieten.Hetisheelbelangrijk
dezegevoelensteuitenbijvrienden,familieenhulpverleners.
Hevigverdriet
Bijnaalleoudershebbenhevigverdrietmetgevoelensvanwanhoop
enleegte.Zezijnheelergbezigmethetbeeldvanhetdodekinden
methetverliesvanalletoekomstverwachtingen.Tochzijndeemoties
vanhevigverdrieteennatuurlijkennoodzakelijkonderdeelvanhet
rouwen.Nietzeldentredenooklichamelijkeofpsychischeklachtenop.
Verdrietsteektvaakooklaterweerdekopop,zoalsbijde
uitgerekendegeboortedatum,bijdedatumvanhetoverlijden,ofbij
degeboortevaneenkindindenabijeomgeving.
4
Hetverloopvanhetrouwproces
Hetverliesvaneendierbareenzekervaneeneigenkindvraagt
meestaleenlangeenintensieverouwperiode.Verdrietuitzichbij
iedermensverschillend;erbestaatgeenalgemenemaniervan
rouwen.Hetisbelangrijkdatjeditverdrietbijjezelftoelaat,hetdurft
teervarenenhetmetelkaarenmetanderenuitjenabijeomgeving
deelt.
Ditallesheefttijdnodig.Eerstmoetjederealiteitvanhetverlies
aanvaarden.Depijnzaleerstheelhevigzijn,maargaandewegaan
scherpteverliezen.Langzamerhandkrijgtjekindkrijgteeneigenplaats
enjekunthetgeleidelijkloslaten.Erkomtweerruimtevoorandere
mensen,anderebezighedenenplannenvoordetoekomst.
Hetslechtenieuws
Demededeling
Vaakkomthetslechtenieuwsalseendonderslagbijhelderehemel.
Bijdezwangerschapscontroleblijktdehartslagvanhetkindniette
horen.Somsisereenperiodevanminderlevengeweest,ofwaserhet
gevoeldaterietsnietinordewas.Echoscopischonderzoeklaatdan
ziendathethartjeinderdaadnietmeerklopt.Ookslechtnieuwsals
uitslagvanprenataalonderzoekkomtvaakonverwacht.
Alwerdhetonderzoekgedaaninverbandmeteenverhoogdrisicoop
eenkindmeteenerfelijkeaandoeningofaangeborenafwijking,de
meesteaanstaandeoudersgaaner(terecht)vanuitdatdeuitslagwel
gunstigzalzijn.
5
Hetslechtenieuws–vervolg-
Ineengesprekmeteenartskrijgjevoorzovermogelijkinformatie
overdeoorzaakvanhetoverlijdenendegangvanzakenbijde
bevalling.Vaakwordtbloedafgenomenomtekijkenofdaarin
aanwijzingenzijntevindenvoordedoodsoorzaak.Ookwordtsoms
vruchtwateronderzoeknaareenchromosoomafwijkinggedaan.
Bijeenongunstigeuitslagvanprenatalediagnostiekgaatdeartsinop
degevondenafwijkingenendegevolgendaarvan.
Hoeverder
Alsergeenmedischeredenbestaatvooreendirecte
ziekenhuisopname,kunjewachtentotdebevallingspontaanop
gangkomt.Hoelangditduurt,isvaakmoeilijktevoorspellen:soms
gebeurthetnaeenpaardagen,maarhetkanookeenpaarweken
duren.Meestalwordtdebevallingopganggebracht(inleiden).
Voordatditgebeurt,krijgjesomshetadviesnogenigetijdnaarhuis
tegaan.Zokrijgjedekansdeeersteschokzogoedmogelijkte
verwerkeninjeeigenomgeving.Jekuntbeslissenwiejealvastwilt
informeren:ouders,eventueleouderekinderen,verderefamilie,
vriendenofbekenden.Ookkunjemethenbesprekenwelkehulpof
steunjeopprijsstelt.Meestalzijnerookeenaantalpraktische
zakenteregelen,zoalsjewerkzaamhedenbuitenshuisofdeopvang
vananderekinderen.Hetisverstandigookdehuisartsintelichten
(ofdeverloskundigeofgynaecoloogtevragendittedoen).
Deeerstetijdnahetslechtenieuwsisvaakonwezenlijk.Injelichaam
verandertermeestalniets.Sommigevrouwenhebbenzelfshet
gevoeldathetkindtochnogbeweegt.
6
Debevalling
Waaromgeenkeizersnede
Deeerste(zeerbegrijpelijke)reactiemeteennahetslechtenieuwsis
vaakdevraagom‘zosnelmogelijkhetkinderuittehalen’,hetliefst
viaeenkeizersnede.Hetideeomeendoodkindtedragenofeen
‘gewonebevalling’temoetendoormakenisvaakondraaglijk.‘Ineen
opwellingzeiik:snijmemaaropenenhaalhetkinderuit.Verderwilik
hiernietsmeetemakenhebben.Gelukkighebbendeartsenmijsnel
opanderegedachtengebracht.’
Medischgezieniseenonnodigeoperatienietverantwoord.De
ervaringleertdateenbevallingviadenatuurlijkewegbelangrijkis
voorhetrouwproces.Degeboortebeleefjealswerkelijkheidenniet
alsietswatjevaagoverkomt.Sommigemoedershoudenaande
bevallingookhetgevoeloveréchtietsvoorhunkindgedaante
hebben.‘Debevallingiseenmooimomentgeweest,fijndatjealles
kondoenzoalsjehetzelfwilde.Jebeseftdatjepijnmoethebben,
maartegelijkertijdisheterhetgevoel:ikdoeietsvoorditkind,niet
alleenemotioneelmaarooklichamelijk.’
Inhetziekenhuis
Alsdebevallinguitzichzelfbegint,alsjebesluittoteeninleiding,ofals
ereenmedischenoodzaakbestaat,wordjeinhetziekenhuis
opgenomen.Jebevaltopdegezinssuitesofopdeverloskamers,
afhankelijkvandezwangerschapsduur.Inbeidegevallenmagjepartner
altijdbijjeblijveneniserdemogelijkheiddatjepartnerkanblijven
slapen.Jekrijgteenapartekamer,waarjepartnerookbijjekanzijn.
Hethorenofzienvanpasgeborenkindereninhetziekenhuisisvaak
pijnlijk,maarjekrijgterooknaontslagmeetemaken.
7
Debevalling–vervolg-
Alsdeweeënwordenopgewektgebeurtditmeestalmet
medicijnen:prostaglandinenvaginaal,misoprostolvaginaaltabletten
ofeeninfuusmetoxytocine.Dekeusisafhankelijkvandeduurvan
dezwangerschap.Meestalvindtdebevallingbinnen24uurplaats,
maartweedagenwachtenisnietongebruikelijk.Vooralbijeenkorte
zwangerschapsduurkanheteenenkelekeernoglangerduren.
Ditbetekentnietdatjedeheletijdpijnlijkeweeënhebt.Vaakduurt
heteentijdvoorzeopgangkomen.
Jekrijgtpijnstillendemiddelenalsjedaaromvraagt.Erzijn
verschillendemiddelenomdepijnteverlichten,bijvoorbeeldmet
eenruggenprik,waarbijhetonderstedeelvanjelichaamwordt
verdoofd,ofmetRemifentanil,eenmorfine-achtigmedicamentwat
jijjezelfkunttoedienenviaeeninfuuspompje.
Bijeeningeleidebevallingverlooptdeontsluiting(hetopengaanvan
debaarmoedermond)vaakandersdanbijeengewonebevalling.
Langetijdlijkternauwelijksietstegebeuren,endanvrijplotseling
komtdebevallingingang.
Alshetkindergkleinis,kanditbetekenendatdeartsofde
verloskundigenettelaatisombijdebevallingaanwezigtezijn.
Nietzeldenblijftnaafloopdeplacenta(moederkoek)inde
baarmoederhelemaalofdeelsvastzitten,zekeralsdezwangerschap
nognietzovergevorderdwas.Degynaecoloogmoetdande
placentatijdenseen(korte)narcoseopdeoperatiekamerlosmaken.
8
Derolvandepartner
Departnermaaktookdebevallingmee.Alleenstaandevrouwenkunnen
eenvriendoffamilielidmeenemen.Jekrijgtsameneenkamermet2
bedden,zodatjetijdensdeheleopnameduurbijelkaarkuntzijn.
Partnersvoelenzichsomsoverbodig,onzekerenookmachteloos.Naast
huneigenverdrietmoetenzijtoezienhoehungeliefdepijnlijdt.Maar
hetisbelangrijkdatookzijhunemotiestonenendelen.
Overlijdenvanjekindtijdensdebevallingofkortdaarna
Dedoodvaneenkindtijdensdebevallingis,netalshetoverlijden
tijdensdezwangerschap,eenonverwachtegebeurtenis.Somsisde
zwangerschapsduurtekort,enishetkindnietlevensvatbaar.
Inanderegevallenisersprakevaneenmedischecomplicatiedieniet
goedtevoorzienoftevoorkomenwas.Alsdezwangerschap
voorspoedigverliep,isdatwelhetlaatstewatjeverwachthad.
Hetcontactmetjeoverledenkind
Kennismakenentegelijkertijdafscheidnemen:erisgeensituatiete
bedenkenwaarbijditmeerspeeltdanbijdegeboortevaneen
levenlooskind.Jehebtmaarweinigtijdombeeldenenherinneringen
vastteleggen.Dehulpverlenersinhetziekenhuiszullenjehierbij
steunen.Hetzienenvasthoudenvanjeoverledenkindiseenvande
mogelijkhedenomeenzogoedenduidelijkmogelijkbeeldvanjekind
tekrijgen.‘Jekunt‘tmaaréénkeerdoenenoverdoenisnietmeer
mogelijk.Daaromishetgoedomhierovervantevorentepratenom
allestedoenzoalsjijdatwilt.Dankunjedaarlaterookgeenspijtvan
krijgen.’
9
Hetcontactmetjeoverledenkind–vervolg–
Demeesteoudersvindenachterafdathunkinderinwerkelijkheid
mooieruitzagdanzijverwachtten.
Dathetkindbijvoorbeeldhaartjesennageltjesheeft,maaktdiepe
indrukenontroertzeer.Veeloudersgenietenervaninhetkind
gelijkenissentezoekenmetzichzelfofhunanderekinderen.Vaak
leidtditondankshetgroteverdriettoteengevoelvantrots.‘Hijlagzo
rustigdathetleekalsofhijsliep.Opeengegevenmomentdachtik
zelfsdathijmetzijnoogjesknipperde.Jewiltergewoonhetleven
inkijken.’Ookalsjekindzichtbareafwijkingenheeft,kunjehet
vasthoudenofaanraken.Jezulttochproberenjeeenvoorstellingte
makenenmeestalisdewerkelijkheidminderergdanverwacht.Veel
oudersdiehetaanvankelijkengvonden,vertellenachterafdathun
gevoelpositieverwerd,naarmatezijhetkindlangerbekeken.Soms
zijnergemengdegevoelens,alheefthetzienvanhetkindvoorkomen
datzichergerefantasiebeeldenopdrongen.‘Jegaattochnaarde
mooiedingenvanzo’nkindkijken,endiehoujeingedachten.’
Alseenkindenkeledagenoverledenis,laatdehuidlos(maceratie).Ook
deschedelisvaakergslap.‘Onskindwaserggemacereerdendaarom
echtnietmooiomtezien.Hetwasgoedomhemtebekijkenenvastte
houden,maarwijwildenhemniettelangopdekamerbijonshouden.’
Somsishetbijhetafbrekenvaneengewenstezwangerschapbelangrijk
datjezietdatdevoorspeldeafwijkingenerookechtzijnendatjedus
een‘goede’beslissinghebtgenomen.
10
Hetcontactmetjeoverledenkind–vervolg–
Hetgebeurttegenwoordignauwelijksmeerdatoudershunkindniet
zien.Vroegerraaddemenhetzienvaakafomdatmendachtdathet
beterwas.Velenhebbendaarjarenlaternogspijtvan:‘Ikhebniet
eensgezienofhetwelechteenmeisjewas...’
Omnogmeercontactmetjekindtehebbenkunjehetzelfwassen
oferbijzijnalsdeverpleegkundigedatdoet.Ookkunjezelfvoor
kleertjesofeenomslagdoekzorgen,eenmooiegeborduurdedoek,
eenlievelingssjaalofietsdatjebijdebevallingdroeg.
Jekindkanbijjeopdekamerblijvenalsdesituatiedattoelaat.Er
zijnopdeverpleegunitmogelijkhedenhetkindtekoelen.Alsjedit
nietprettigvindtkanhetkindnaarhetmortuariumvanhet
ziekenhuiswordengebracht.Hetkindkandanaltijdnogopgehaald
wordenalsjehetwiltzienofjekuntopderouwkamernaarjekind
gaankijken.Vraagopdeverpleegafdelingnaardemogelijkheden.
Hetisbelangrijkjegevoeltevolgen.Somsgeeftmenerdevoorkeur
aanhetkindthuisoptebaren.
Hetisgoeddatjeanderekinderenenenkeledierbarenjekindook
zien.Jekunterlaterdangemakkelijkeroverpraten.
11
Herinneringen
Foto’s
Misschienvindjehetmakenvanfoto’svanjedodekindeenraarof
engidee.Tochleertdeervaringdathetgoedisfoto’stemaken.
Jouwdoodgeborenkindisvoorjoualtijdeenkinddatechtbestaan
heeft.
Foto’szijndemeesttastbareenkostbareherinneringen.Oudersdie
velejarengeledeneenkindverloren,vertellenvaakhoezijdeze
herinneringmissen.Ookwanneerzijhunkindwelgezienhebben,
vervaagthetbeeldnaverloopvantijd.Opdeverpleegunitworden
foto’sgemaaktvanjekind,bijvoorbeelddoorstichtingMakea
Memory.Dezefoto’skrijgtje.Hetisverstandigzelfookeen
fototoestelmeetenemen.
Anderetastbareherinneringen
Somsgeeftdeverpleegunitookandereherinneringenaanjekindmee
naarhuis:eennaamkaartjeenzomogelijkeenhaarlokje.Ookkunnen
hand-en/ofvoetafdrukjeswordengemaakt.
Hetkleinehandjeofvoetjewordtgekleurdmetvingerverfofeen
stempelkussenendanopeenkaartjegedrukt.Vaakzijnoudershier
noggelukkigermeedanmetfoto’s,omdatzo’nkaartjeechtmethun
kindincontactisgeweest.
Veeloudersmakeneenherinneringsboekoverhunkind.Daarin
komenalletastbareherinneringen,brievenofkaarten,eventueeleen
dagboek,tekeningenvananderekinderenofnogmeer.
12
Eennaam
Wijradenjesterkaanjekindeennaamtegeven.Zovoorkomjedatje
achterafover‘het’ofover‘debaby’moetpraten.Meteennaamwordt
hetkindookvoormensenuitjeomgevingechtjezoontjeofdochtertje.
Sommigeoudersgevendenaamdiezijgekozenhadden,anderen
bewarendezenaamvooreenvolgendkind.Zijgevenhetoverleden
kindsomseensymbolischenaamofdenaamdiezijvoorhet
ongeborenkindgebruikten.
Onderzoeknaardedoodsoorzaak
Erkunnenmeerdereonderzoekenwordeningezetom,indiende
oorzaakonduidelijkis,eenoorzaakteproberenteachterhalen.
Daarondervallenbloedonderzoeken,kweken,radiologische
onderzoeken.
Bijeenobductie(sectie)onderzoekteenarts(patholoog)de
doodsoorzaakofdeafwijkingenvanjekind.Degynaecoloogof
kinderartsbespreektditonderzoekvooraf.Misschienschrikjevande
gedachtedatinjekindwordtgesneden.Maarnetalsnaeenoperatie
wordtdesnedenetjesgehecht.
Eenonderdeelvandeobductiewaarvoorvaakaparttoestemming
wordtgevraagdisdeschedelsectie.Hierbijkijktmenoferafwijkingen
indehersenenaanwezigzijn.Ditonderzoekisinsommigesituaties
vanbelangenwordtafzonderlijkmetjebesproken.
13
Onderzoeknaardedoodsoorzaak–vervolg–
Eenanderonderzoekdattersprakekankomenis
chromosoomonderzoek.Chromosomenzijndragersvanerfelijke
informatie.Bijeenlevendkindkunnenchromosomenbepaald
wordenuithetvruchtwater.Naeenvruchtdoodis
chromosoomonderzoekuitvruchtwaternogaleensmoeilijkof
onmogelijkomdatdecellenenchromosomenzichinhet
laboratoriumonvoldoendevermenigvuldigen.Dankunnen
chromosomenuiteenstukjeweefselwordenonderzocht,
bijvoorbeelduiteenstukjeweefselvanhetbovenbeen.
Ditonderzoekgebeurtalleenalsjedaarintoestemtenalsde
gynaecoloogditzinvolvindt.Jemoeterrekeningmeehoudendatbij
weefselonderzoeknaeenvruchtdoodhetnietaltijdluktom
chromosomentelatengroeien.
Debevindingenvandeonderzoekenkunnenjehelpenbijhet
verwerkingsproces.Somszijnuitkomstenbelangrijkvoordekansop
herhalingineenvolgendezwangerschap.Hetonderzoekkanook
bijdragenaandewetenschap.Hetisjouwbeslissingofje
toestemminggeeft.Alsjeerbezwaartegenhebtrespecteert
iedereendat.
Bijdoodgeboortewordthelaasvaakgeenduidelijkeoorzaakvoorde
sterftegevonden.
Ditgeeftgemengdegevoelens:aandeenekantiseropluchting
omdathetkindgezondwas;meestaliserdangeenverhoogdrisico
opherhaling.Aandeanderekantblijftdepijnlijkewerkelijkheidvan
een‘zinloze’doodvaneengezondkindbestaan.
14
Watgebeurterverdermetjekind
Jekindmeenaarhuis
Jekuntjekindmeenaarhuistenementotdedagvanbegrafenisof
crematie.
Voormeerinformatiehieroverkunjecontactopnemenmetde
uitvaartverzorger.
Vaakisheteengoedenmooigevoelomhetkindeentijdjeinde
babykamertehebben,inhetwiegjedatmetzoveelliefdewas
klaargemaakt.Zokunnenookmensenuitjeomgevingervarendatdit
kind,ookalishetlevenloos,échtdeeluitmaaktvanjegezin.
Alsjijjekindnietmeenaarhuisneemtwordthetopgebaardinde
rouwkamervanhetziekenhuisofvandeuitvaartverzorger.
15
Begrafenisofcrematie
Erzijndriemogelijkheden:
• Eenbegrafenisofcrematieineigenomgeving.Demeesteouders
kiezenhiervoor.Dezegebeurtenishelptvaakbijdeverwerking
vanjeverdriet:jekuntzoafscheidvanjekindnemenopeen
manierdiebijjepast.
• Eentweedemogelijkheidvoorkinderengeborenbenedende24
wekenisdatjehetkindinhetziekenhuislaat.Hetziekenhuis
zorgtdanvoordecrematie.Inprincipe4keerperjaarworden
alleoverledenpasgeborenenvanditziekenhuissamen
gecremeerd.
Zegaangezamenlijkineenkistje.Erisgeengedenkdienst.Je
krijgtberichtwanneerjekindgecremeerdis.Deaswordt
ongeveer4wekennadecrematieuitgestrooidinhet
kabouterbosbijhetcrematoriuminBrouwhuis.
Eenbeslissingtotcrematiedoorhetziekenhuiswordtmeestal
genomenbijeenkorterezwangerschapsduur,bijvoorbeeldbij
minderdan20weken.
• Eenlaatstemogelijkheidisjekindinhetziekenhuistelatenen
het‘aandewetenschap’aftestaan.
Enkeleoudersmakenwelbewustdezekeuzeomhetgevoelte
hebbendathettekortebestaanvanhunkindzonogzinvolis
vooronderzoekendaarmeevoortoekomstigezwangeren.Maar
veeloudersvindendatbijhetafscheidnemenvanhunkindook
eenbegrafenisofcrematiehoort.Datishierbijnietmogelijk.
Achterafblijktgeenenkelouderpaarspijttehebbenovereeneigen
begrafenisofcrematie.Sommige,maarzekernietalleouders,
hebbenachterafsomsspijtvaneencrematiedoorhetziekenhuis.
16
Hetafscheid
Alsjebesluittoteenbegrafenisofcrematiekaneenuitvaartverzorger
ditvoorjeregelen,maarjekuntookzelfcontactopnemenmetde
beheerdervaneenbegraafplaatsofcrematorium.Dekostenzijndan
lager.Weliserheelwatteregelen.Vadersvertellensomsachteraf
datditzelforganiserenhengoeddeed.Zohaddenzijhetideeook
daadwerkelijkietsvoorhunkindtekunnendoen.
Jemoetkiezenvooreenbegrafenisofeencrematie.Hoezalhet
afscheidplaatsvinden?Wiljesamenalleenzijnofookanderen
uitnodigen?Wiljeeenplechtigheidmetmuziek,toespraken,
gedichtenlezenenandererituelenofwiljehetzoeenvoudigmogelijk
houden?Benjegelovigenwiljeeenkerkelijkafscheid?Voorsteunen
adviezenkunjeeendominee,pastoor,imam,humanistischraadsman
ofanderegeestelijkeverzorgerinschakelen.
Misschienvraagjijjeafofjedeanderekinderenmoetmeenemen.
Meestalisditaanteraden,zekerwanneerzeouderdan2jaarzijn.
Hethelpthenhetverliesvanhunbroertjeofzusjealswerkelijkheidte
belevenenhetverliesteverwerken.Meerinformatievindtuinde
paragraaf‘Deanderekindereninjegezin.’
Hetkindhoeftnietineenkistjetewordenbegraven;hetmagookin
eenrietenmandje,eenmooiedoosofietswatjezelfhebtgemaakt.
17
Hetoverlijdenvan1kindvaneentweeling(ofmeerling)
Benjeinverwachtingvaneentweeling(ofmeerling)enverliesje1
vandekinderen,danisditergverwarrendenpijnlijk.Rouwgevoelens
zijnnietminderdanbijhetverliesvaneeneenling.Vreugdeen
verdrietlopendoorelkaar.
Deoudersvoelenzichvaakschuldigtegenoverhetoverledenkindals
zijgelukkigzijnmethetlevendekind,ofandersom,eengevoelvan
schuldtegenoverhetlevendekindalszijverdriethebbenoverde
verlorenbaby.Dezeemotiesgaannietinenkeledagenover.Steun
vanfamilieenvriendenkansnelwegvallenomdatiedereenalle
aandachtophetgezondelevendekindricht.
Alsjeindezesituatiebesluittoteencrematieishetverstandigeen
plekjevoorhetverstrooienvandeasuittezoeken,waarjekunt
terugkomen.Jezultimmerslatertochaanjeanderekind(eren)willen
vertellenwatergebeurdis.Hetisgoedomdanergensnaartoete
kunnen.Bijeenbegrafenishebjevanzelfzo’nplekje.Probeeralshet
mogelijkisookfoto’svandekinderensamentemaken.
Kosten
DekostenvoorcrematieofbegrafeniskunnenvariërenAlsjezelfalles
regelt,kanhetbedraglagerzijndanwanneerjeeenuitvaartverzorger
inschakelt.Insommigebegrafenisverzekeringenmeteengezinspolis
zijnookbegrafenis-ofcrematiekostenvooreenlevenloosgeborenkind
(gedeeltelijk)meeverzekerd.
Deuitvaartverzorgerkanjeinformerenoverdemogelijkhedenmet
betrekkingtotdebegrafenisofcrematieendedaaraanverbonden
kosten.
18
Geboorte-/overlijdenskaartjeen/ofadvertentie
Zekerbijeenvergevorderdezwangerschaprekenenmensenopeen
geboortekaartje.Alsdatnietkomtroeptdatnogaleenspijnlijke
vragenop.Daaromishetverstandigtelatenwetendatuwkind
doodgeborenisviaeenkaartjeofeenoverlijdensadvertentie.Zokun
jevervelendevragenvoorkomen.Dooreenadvertentiekrijgjeook
vaakreactiesvanmensendieeenzelfdeverlieshebbengeleden.Ze
schrijvenomjetesteunenofcontactaantebieden.
Jekuntkaartjeslatenmakenmeteenafdrukvanhethandjeofvoetje
erop,meteentekeningvananderekinderen,ofmeteentekstdiejeal
ingedachtenhad.Opdeverpleegunitiseenmapaanwezigmet
voorbeeldenvankaartjesenteksten.
Wettelijkebepalingen
Jekindisgeborennaeenzwangerschapsduurvan24weken
Elkkinddatlevenlooswordtgeborennaeenzwangerschapsduurvan
24wekenmoetwordenaangegevenbijdeBurgerlijkeStandvande
gemeentewaardebevallingplaatsvond.DeWetopdeLijkbezorging
van1991bepaaltdaterdaneen‘aktevaneenlevenloosgeborenkind’
wordtopgemaakt.
Hetziekenhuisgeefteenverklaringafwaaruitblijktdathetkind
levenloosgeborenis.Devaderofiemandandersdieaanwezigwasbij
debevallingkanaangiftedoen;ookhetziekenhuisofde
uitvaartverzorgerkanditvoorjedoen.
19
Alsdebabynadebevallingnoggeleefdheeftendaarnaisoverleden,
wordtbijdeaangiftezoweleengeboorte-alseenoverlijdensakte
opgemaakt.HetblijktdatditbijdeBurgerlijkeStandsomsproblemen
oplevert,omdatambtenarennietgoedopdehoogtezijnvandeze
regel.
Alsdevaderzichdaaremotioneeltoeinstaatvoeltkanhijzelf
aangiftedoen.Somsgeeftdithemsteun.
Voorkinderendiena24wekengeborenzijn,geldteenwettelijke
begraafplicht.DeBurgerlijkeStandgeeftschriftelijkeen‘toestemming
totbegravenofverbranding’.Alsjijjekindaandewetenschapafstaat
krijgjeeenschriftelijkevrijstellingvandeburgemeester.Een
begrafenisofcrematieisdannietmogelijkennoodzakelijk.
Jebabyisgeborenvóór24wekenzwangerschapsduur
DeWetopdeLijkbezorgingishiernietvantoepassing.Erzijngeen
regels;nietsisverplichtofverboden.Meestalkunjealsjedatwilthet
kindtochofficieelaangeven.Jemagalsouderszelf,onafhankelijkvan
deduurvandezwangerschap,jekindbijschrijveninjetrouwboekje.
JehoefthiervoornietnaardeBurgerlijkeStand.
Steedsvakerwordteenkindbegravenofgecremeerdooknaeen
kortezwangerschapsduur.
Hulpverlenersondersteunendezekeuze.
Deburgemeesterkantoestemmingtotbegravingofverbranding
afgeven,maarnodigisditniet.Debeheerdervandebegraafplaatsof
hetcrematoriumheeftweleenverklaringvaneenartsnodigwaaruit
blijktdatjeoverledenkindgeborenisvóór24weken
zwangerschapsduur.
20
Naamvandevader
Alsjenietgetrouwdbent,kanjekindalleendenaamvandevader
krijgenalsdezehetkindaltijdensdezwangerschapenvoorhet
overlijdenwettelijkerkende.Dewetgevingisopdezesituatiejammer
genoegnietgoedingesteld.
Hetkraambed
Opdeafdeling
Meestalgajesnelnadebevallingweernaarhuis,maarsomsisereen
redendatjemoetblijven.Demeesteverpleegkundigenhebben
ervaringmethetbegeleidenvanoudersinjouwsituatie.Ookishet
vaakmogelijkoverjeemotiestepratenmeteenpsychosociaal
hulpverlener(psycholoog,maatschappelijkwerker,geestelijk
raadsman/-vrouw).Deverpleegkundigevandeverpleegunitkanje
hieroverinformeren.
Deverzorginginhetkraambed
Inprincipehebjeookalsjevroegindezwangerschapbevalt,rechtop
kraamzorg,ookalisergeenkindomvoortezorgen(vanaf24weken).
Vanafeenzwangerschapsduurvan20wekenkunjehiervoor,
afhankelijkvanjezorgverzekering,inaanmerkingkomen.Alsjeal
kraamzorghadgeregeldzijnermeestalgeenproblemente
verwachten.Zoniet,danneemthetziekenhuismeestalcontactmet
hetkraamcentrumop.Vooralalsjenoganderekinderenthuishebt,is
kraamzorgaantebevelen.Dekraamverzorgsterkanveelpraktisch
werkvoorjedoen.Ookalsjealleenmetjepartnerbentkanzijsteun
enhulpbieden.
21
Deverzorginginhetkraambed–vervolg-
Sommigeouderparenwillendeeerstedagenlieversamenzijnengeen
vreemdenomzichheenhebben.
Alseenverloskundigejezwangerschapcontroleerde,bezoektzijjeook
aanhetkraambed.Inanderegevallenkanhetziekenhuiseen
verloskundigevragenomdemedischecontrolesinhetkraambedte
doen.Vaakkomtookdehuisartslangs.
Klachteninhetkraambed
Borststuwingnadebevallingzonderkindomtevoedeniseenpijnlijke
ervaring.Maarjelichaamvertoontdenormalereactiesnaeen
bevalling:naweeën,vloeienenmisschienookpijnvanhechtingen.
Hierdoorvoeljehetgemisdestemeer.Praatoverdezeongemakken
metjeverloskundige,huisartsofgynaecoloog.Zijzullenproberenjete
helpen.Ookverpleegkundigen,verloskundigenofdekraamhulp
kunnengoedeadviezengeven,zoalshetdragenvaneen
nauwsluitendebeha.Demelkproductiewordtdannaenkeledagen
minderenhoudtdaarnaop.Erzijnookmedicijnenomde
melkproductietevoorkomenoftestoppen.
22
Thuiszonderkind
Deleegte
Waarschijnlijkwiljezosnelmogelijknadebevallingnaarhuis,omje
daaraanjeverdriettekunnenovergeven.Sommigevrouwenechter
belevenhetontslagookalseenvertrekuiteenveiligeomgevingmet
mensendiewetenwatergebeurdisendiemeelevenmethet
verliesenverdriet.‘Ikwaszoblijdatiknadebegrafenisweernaar
hetziekenhuismoest,’zegteenmoederdiehaarkindtijdensde
keizersnedeverloor,‘iedereendaarwistwatergebeurdwas,ik
hoefdenietsuitteleggenendoktersenverpleegsterskwamen
vragenhoedebegrafenisgeweestwas.Dietweedagenhadikecht
nognodigvoorikweernaarhuisging.’
Somsishetlegehuiseenbeangstigendvooruitzicht.Alsmensenuit
jouwomgevingweinigofgeencontacthebbengehadmethetkind
begrijpenzijsomsjehevigeverdrietniet.Daaromishetzobelangrijk
henooktebetrekkenbijhetafscheidnemenenjeverblijfinhet
ziekenhuis.
Thuiskomenbetekentvaakookdatjetemakenkrijgtmetde
kinderkamerenallebabyspullen,hethuisdatalopdekomstvanje
kindwasvoorbereid.Hetisnietgoedalsanderenaldeze
voorbereidingenvoorjethuiskomstweghalen.Hoepijnlijkook,het
iseenvandenoodzakelijkestappenbijhetafscheidnemen.
23
Thuiszonderkind–vervolg-
Debabyspulletjesopruimenkanaltijdnog;opgegevenmoment
merkjedatjeeraantoebent.
‘Wehebbendebabykameronaangeroerdgelaten.Hetisvoorons
eensoortvervangingvoorhetgrafdatzijnietheeftenwaarwespijt
vanhebben.’
Indetijdnathuiskomstgroeithetbesefdatjeverdermoetleven
zonderditkind.Datisuitermatepijnlijk.
Zekerdeeerstedagenennachtenthuiswordenoverheerstdoor
gedachtenaanjekind.‘Gekhè,hiervoorzijnwetochookaltijdmet
z’ntweeëngeweest.Ennukomjezonderkindthuisendanlijkthet
huisineenszoleeg...’
Vaakkomtdemoeilijksteperiodenadebegrafenisofcrematieals
iedereenomjeheenweerdoorgaatmetzijngewonebezigheden.Af
entoehebjehetgevoeldatiedereenjou,jouwverdrietenjouw
kindvergetenis.Alsjeweerboodschappendoetofouderekinderen
naarschoolbrengt,denkenanderennogaleensdathetvoorjeover
is.‘Hetmoeilijksteindeeerstewekenisdatdemensennietkunnen
ziendatjemoedergewordenbent.’
Alsjeweerthuisbentverwachtjeterechtsteunentroost.Toch
vindenfamilieleden,vriendenenkennissenhetsomsmoeilijkeen
gesprektebeginnenoverhetverlies,ensomsmijdenzijjezelfs.
Praaterdaaromzelfgewoonover,brenghetzelftersprake.Vaak
blijktdanookdatanderendaarbehoefteaanhebben,maarerzelf
nietoverdurventebeginnen.
‘Ikvraagmesteedsaf:hadhetgeholpenalsikharderhad
geschreeuwd?’
24
Thuiszonderkind–vervolg-
Dewekenenmaanden,misschienweljarendaarnadenkenveel
vrouwenenhunpartnersaanhunkindenalleswaterisgebeurd.
Sommigevragenenonzekerhedenkunnensteedsweer
terugkomen.
Aarzeldaaromnietom,ooknamaanden,weercontactopte
nemenmethulpverlenersbinnenofbuitenhetziekenhuisdiebij
hetslechtenieuwsendebevallingbetrokkenzijngeweest.
Probeerzogoedmogelijkopjegevoelaftegaan:laathetverdriet
toealsdatinallehevigheidopjeafkomt,maargenietookvande
rustigermomenten.Hetisgoedomlangzamerhandweerde
gewonedraadvanhetlevenoptepakken,maarlaathetgeen
vluchtzijn,wegvanhetverdriet.
Elkemanierommetverdrietomtegaanis‘normaal’.Niemandkanje
vertellenhoejijjemoetvoelenofgedragen.Welishetaltijdgoedom
aanvertrouwdemensentetonenhoejijjevoelt.Verdrietdelen
maakthetmeestalgemakkelijkeromermeeomtegaan.Huilenen
pratenzijndemeestdirecteenvoordehandliggendemanierenom
jegevoelteuiten.Maarookschrijvenkanhelpenomordetebrengen
insomszeerverwarrendegedachtenengevoelens.
25
Thuiszonderkind–vervolg-
Steedswisselendeenheftigeemotiesbrengenjesomszoindewar
datjedenktdatjegekwordt,maarhetisheelnormaaldatverdriet,
opluchting,schuldgevoel,boosheidenookgelukkigemomenten
elkaarafwisselen.Bedenkdatjeietsheelernstigsisoverkomen:het
verliesvanjekind,vaneendeelvanjezelf.
Vaakzeggenoudersnaverloopvantijd:ikzouzograagwillendat
allesweerwaszoalsvroeger.Datkanniet:jebentzelfveranderd.
Jouwlevenzonderjekindzalnooitmeerzijnzoalshetdaarvoor
was.
Dathoeftnietnegatieftezijn.Veeloudershebbendeervaringdat
zijuiteindelijkdoorhunverdrietalsmensrijkerzijngewordenenals
paarmeernaarelkaarzijntoegegroeid.
Eenvraagdievaakbijjezalopkomenindeeersteperiodenahet
overlijdenvanjekindisWAAROM?Waaromditkind,waaromwij?
Hoenormaaldezevraagookis,jekrijgternooiteenantwoordop.
Erbestaatgeenantwoordopdevraagwaaromjuistjouwkindstierf.
Sommigenvindentroostinhetgeloof,anderenineenfilosofische
levensbeschouwing.Erzijnookoudersdiehetverliesvanhunkind
alseenstraf(vanGodofhetNoodlot)ervaren.Praathierovermet
eengeestelijke.
Langzamerhandleerjelevenmethetfeitdatjekindernietmeeris.
Hetverdrietverdwijntniet,maardepijnwordtminderscherp.
26
Schuld-enfaalgevoelens
Vrouwengevenzichzelfvaakdeschuld,vooralalsergeenduidelijke
oorzaakvoorhetoverlijdenofdeaangeborenafwijkingwordt
gevonden.Zijdenkendatzetijdensdezwangerschapietsfout
gedaanhebben.
Veelvrouwenhebbenhetgevoeltefalenalsvrouw,partnerof
moeder:‘Ikkrijghetnietvoorelkaaromeengezondkindhetleven
teschenken...’Hetisbelangrijkdezeemotiesmetanderentedelen.
Sommigemensenwuivendezegevoelensengedachtenwegomje
tebeschermen,maardathelptjeniet.Neemzonodigcontactop
metjehuisarts,verloskundigeofgynaecoloog.Ooklangnaontslag
uithetziekenhuiskunjealtijdbijeenmaatschappelijkwerkervan
hetziekenhuisterecht.
Hetisookmogelijkdatjeanderendeschuldgeeft.Jehebthet
gevoeldaternietzorgvuldignaarjegeluisterdis.Bespreekditmet
dehulpverlener.Datvoorkomtdatjeonnodigblijftzittenmet
vragen,onzekerhedenenboosheid.Alsjeeengespreknietmeteen
aandurftofaankunt,kunjeookeenbriefschrijvenomjegevoelens
envragenalvastduidelijktemaken.Hetisdangemakkelijkeromer
laterineengesprekopdoortegaan.Alsdezegesprekkengeenrust
enduidelijkheidopleveren,kunjeookdemeningvaneenandere
deskundigevragen.Jekuntditmetjehuisartsbespreken.
Alslaatstestap,alsjehetgevoelhebtdaterechtfoutenzijn
gemaakt,kunjeeenklachtindienen.HetElkerliekziekenhuisheeft
eenonafhankelijkeklachtencommissiediejeklachtserieus
beoordeelt.Klachtenovereenverloskundigekunjemeldenbijde
onafhankelijkeklachtencommissievandeorganisatievan
verloskundigen(KNOV).
27
Samenrouwenalsouders
Nadegeboortevaneenoverledenkindgaatvaakdemeeste
belangstellinguitnaardemoeder.Devaderdoetmeestaldeeerste
periodehetpraktischeenhuishoudelijkewerk.Daardoorlijkthij
somsnietzoveellastvanverdriettehebben.Datisschijn.Vaders
lijdenmeestalnetzoonderhetverliesalshunvrouw,maaropeen
anderemanier.
‘Hijdoetalsofhijhetgemakkelijkerverwerkt,maarondertussen...’
Hetzelfdegeldtvoorlesbischepartners.
Vadersdrukkenhunemotiesnogaleensnaardeachtergrondomdat
zijvindendathetsteunenvanhunpartnerhetbelangrijksteis.Dit
betekentsomsdatzijpaslateraanhetverwerkenvanhunverdriet
toekomen,opeentijdstipdathunpartnereralveelbetermeekan
omgaan.Mannenenvrouwenverwerkenhetverliesvaakin
verschillendtempoenopverschillendemanieren.Elkmensreageert
opzijneigenmanier.Weeshieroveropentegenoverelkaar:onbegrip
enzichafsluitenvoorelkaar,ofjuistelkaarwillenbeschermen,kan
totonnodigeverwijderingleiden.
28
EenvoorbeeldhiervankomtuithetboekvanL.Kaplan‘Geenstem
heeftooitvoornietsgeklonken.’
Verlies,doodinderelatietussenoudersenkinderen,waarbijde
vaderaanhetwoordis:
‘MisschienwarenmijneigengevoelensduidelijkergeweestalsSally
ernietzozwaarondergeledenhad.Wehaddenbijelkaarmoeten
komenenelkaarmoetenhelpen.Maardatgebeurdepasveellater.
Sallyslootmebuitenhaarverdriet.Zekoesterdehet,zoalszeeerder
Amyhadgekoesterd.
Tranenwarenhaarenigemetgezel.Zewaseenstenenstandbeeld.
NadebegrafeniskeerdeSallyzichvanmeaf.Ikwouhaar
beschermenenikhadmemisschiensterkergevoeldalsikvoorhaar
hadmogenzorgen.’Misschienisdatdeenigeredenwaaromvaders
dedoodvaneenkindoverleven–zijmoetensterkzijnomvoorde
moederstezorgen.’
Mannenvertellenvaakdatzijhetmoeilijkervindendanhunvrouw
omtepratenoverhunverdriet.Zegevendeindruktevluchtenin
werk,huishoudenofnietsdoenomzohungevoelensdebaaste
worden.Somswillenmannenhunvrouwbeschermendoormaar
nietoverhetkindenhetverdriettepraten.
Probeernietalleentevertellenwatjevoelt,maarookmetelkaarte
besprekenhoejeelkaarsgedragbeleeft.Dathelptjehetverlies,het
verdrietendeleegtesamentedragen.Alsjehetgevoelhebter
samennietuittekomen,neemdancontactopmetbijvoorbeeldje
huisarts,eenmaatschappelijkwerkerofeenpsycholoog.
29
Weeraanhetwerk
Gazorgvuldigommetdebeslissingweeraanhetwerktegaanalsje
eenbaanhebt.Hetisnietongewoonomhetnormalezwangerschaps-
enbevallingsverlofvan16wekenoptenemen.Meestalisditgoedte
besprekenmetjebedrijfsarts,methetUVWofrechtstreeksmetje
werkgever.Schakelbijproblemenjehuisartsofeenhulpverlenervan
hetziekenhuisin.Jekuntoverwegendeeersteperiodeweer‘op
therapeutischebasis’tebeginnen:ubepaaltdanzelfwanneeren
hoeveeluurjewerkt,afhankelijkvanhoejijjelichamelijkengeestelijk
voelt.Voormannengeldtdathetookvoorhenbelangrijkistijdte
nemenvoorhunverdriet,maarwerkgevershoudendaarvaakweinig
rekeningmee.Voorhenkanwerkhervattingdanookproblemen
gevenalsmenverwachtdatzijsnelweerbeginnen.Ookzijkunnen
hetbestecontactopnemenmetdebedrijfsarts.Verdrietverwerken
kostnueenmaalmeertijddandebuitenwerelddenkt.
30
Deseksuelerelatiemetjepartner
Hetseksuelecontactmetjepartnerisnietautomatischhetzelfdeals
voordezwangerschap.Demeestevrouwenhebbentijdnodigom
zichzelfterugtevinden,voordatzeweerechtzinhebbenomtevrijen.
Voordietijdhebbenzevooralbehoefteaanveelbegripenwarme
belangstellingvanhunpartner.Alsjeweeraanvrijentoebentkaneen
somsgeadviseerdgebruikvanvoorbehoedmiddelenalszeer
tegenstrijdigwordenbeleefd:jevoorkomthetkrijgenvaneenkind,
terwijljezoveelverdriethebtomdatjeereenverloor.Ookhierishet
belangrijkjeeigengevoelserieustenemenenhetmetjepartner
eerlijkenopentebespreken,hoemoeilijkdatsomsookis.Alleendan
kandeanderookrekeninghoudenmetjouwgevoelens.
Deanderekindereninjegezin
Volwassenenenzekerouderswillenkinderensparenvoorpijnen
verdriet.Tochmerkenkinderen,hoejongzeookzijn,dathunouders
verdriethebben.Henbuitenhetverlieshoudenkanonzekerheiden
schuldgevoelveroorzaken:‘Hebikmisschienietsfoutgedaan
waardoormamazovaakhuilt?’
Meestalhebbenbroertjesenzusjesmeegeleefdmetdezwangerschap
enuitgekekennaarhetnieuwekind.Zegavenbijvoorbeeldkusjesop
dezwangerebuik,speeldenmeteenpopvaderenmoederofhebben
eropschooltrotsoververteld.Hetisdanookgoedomhenoverde
doodvanhunbroertjeofzusjetevertellenenhenbijhetafscheidte
betrekken.
Voorlezenuitkinderboekenoverdedoodenwerkenineen
herinneringsboekkanhenhierbijhelpen.
31
Deanderekindereninjegezin–vervolg-
Kinderenbrengenhetonderwerpvaakonverwachtenspontaanter
sprake.Ditkanookdeouderssteunen.‘Degeboorteendedagen
thuismetdebabywarenvoorhethelegezin(drieanderekinderen)
eenmooiebelevenis.’
Ookaanzeerkleinekinderenvanafongeveertweejaarkanin
simpelewoordenwordenverteldwaterisgebeurd.Uitonverwachte
opmerkingenentijdenshunspelmerkjedatzijmethetdode
broertjeofzusjebezigzijnenzohetverliesverwerken.Gazekerhun
vragennietuitdeweg.‘Mijnzoontjewilgeenbroertjemeer,want
diegaandood,zegthij.Hijwilalleennogmaareenzusje.’
Denkeroverenbespreekmetje(grotere)kinderenofzijmisschien
ietsaanhunbroertjeofzusjemeewillengeven:eenknuffeltje,een
briefofeentekeninginhetkistjebijvoorbeeld.Ookbijdebegrafenis
ofcrematieishetbelangrijkdaterkinderenofvolwassenenspeciaal
voordeouderekinderenkomen.Erbestaanspeciale
uitnodigingskaartenvoordeuitvaartdiekinderenzelfkunnen
uitdelen.
32
Familie,vriendenenkennissen
Oudersvandoodgeborenkinderenhebbenbehoefteaanveelsteun
vanmensenuithunomgeving.
Reactieszijnergverschillend:lieveentroostendewoordenvan
mensenvanwiejediehetminstverwacht,enomgekeerd.Zoek
vooralcontactmetmensendiejezeernabijzijnendiejevertrouwt.
Bijhenkunjeooksteedsopnieuwjouwverhaalkwijt.
Mensendiejekindnietgekendhebben,vindenhetvaakmoeilijkje
hevigeverdriettebegrijpen.Datkaneengevoelvaneenzaamheid
veroorzaken.Somsvindenmensenjouwintenseverdrietabnormaal.
Zijdenkentenonrechtedatjenognietzo’nbandmethetkindhad.
Daaromishet,zoalseerderbeschreven,zobelangrijkomfamilieen
vriendenbijhetafscheidnementebetrekken.
Aanvaardookdepraktischehulpdiewordtaangeboden:somsblijkje
dezehardnodigtehebben.
Lotgenoten
Nietzeldenhoorjealsoudersvaneendoodgeborenkindoverandere
gezinnendieietsdergelijkshebbenmeegemaakt.Dezelotgenoten
kunneneengrotesteunzijn:zijbegrijpenenvoelenvaakbeterdanwie
ookaanwatjijdoormaakt.
Misschienwiljijjenuofopeenlatertijdstipopgevenvooreen
gespreksgroepvanoudersdieeenkindverloren.Meestalkanje
huisarts,verloskundigeofeenhulpverleneruithetziekenhuisjeook
metzulkeoudersincontactbrengen.
33
Lichamelijkeenpsychischeklachten
Lichamelijkeenpsychischeklachtenzijnnormaleuitingenvanhevig
verdriet.Dieklachtenverschillenvanpersoontotpersoon.
Vaakvoorkomendeklachtenzijnslaapproblemen,eetproblemen
(geeneetlustofjuistovermatigeten),hoofdpijnofbuikpijn,onrust
(hetnietstilkunnenzittenensteedsmetietsnieuwsbezigwillen
zijn),voortdurendevermoeidheidenverderooksteedsterugkerende
somberheidenhuilbuien.Daarnaastzijnerdenormalelichamelijke
ongemakkennaeenbevalling.Naweeën,pijnvanhechtingenen
gestuwdeborstenervarenveelvrouwenalszinloosenextrapijnlijk
omdatzenietverzachtwordendoordevreugdevaneengezond
kind.
Bijnaalleoudersslapenslecht.Alsdittelangduurt,vraagdaneen
slaapmiddel.Jehoeftnietmeteenbangtezijnvoorgewenningof
verslaving.Dezemedicijnenzijnnietbedoeldomjeteverdovenof
jouwverdrietteonderdrukken,maarzekunnenhelpenomeen
eindetemakenaanslapelozenachten.Alsjeuitgerustbentkunje
meestaldepsychischedrukbeteraan.Tochhoorthetbijde
verwerkingomhuilbuientehebbenen‘snachtsvaakenakeligte
dromenoverdezwangerschap,debevallingofhetkind.
34
Denacontroleinhetziekenhuis
Denacontrolebijdegynaecoloogisvoorveeloudersvaneen
doodgeborenkindeenbelangrijkmoment.Hetkanontspannendzijn
omweeroverallefeitenenemotiestespreken.Sommigenvinden
hetfijnomweernaardevertrouwdeplekterugtekeren,voor
anderenishetjuistemotioneel.
Denacontroleisbedoeldomtebezienhoehetmetjegaatin
lichamelijkenemotioneelopzicht.Degebeurtenissenwordennog
eensdoorgenomenendegynaecoloogbespreektdeuitslagvande
onderzoeken,zoalsobductie.Alserfoto’szijngemaaktvanjekind
tijdensdeopnameinhetziekenhuis,dankunjezesamenmetde
gynaecoloogbekijken.Jemoetzichrealiserendatvaakgeenoorzaak
voordedoodgeboortegevondenwordt,enhetisdanookbeterdat
jegeenhooggespannenverwachtingenhebtoverdeuitkomstenvan
deverschillendeonderzoeken.Erbestaataltijddemogelijkheideen
nagesprekaantevragenmetdeverpleegkundige,verloskundige
en/ofarts-assistentdiejebegeleiddetijdensjeopnameinhet
ziekenhuis.
Alsdebabyenigetijdnadebevallingoverledenis,krijgjeookeen
afspraakvooreennagesprekbijdekinderarts.Tijdensditgesprek
wordendegebeurtenissenrondhetoverlijdennogmaalsbesproken,
evenalsdeuitslagvaneventueleobductie.
Wanneerjethuisonderleidingvandeverloskundigebentbevallen,
zalzijeenafspraakvoornacontrolemetjemaken.
35
Denacontroleinhetziekenhuis–vervolg-
Hebjevragen,overdezwangerschapofdebevalling,overjeklachten
ofoverdetoekomst,schrijfzeallemaalop.Merkjelangeretijdnade
nacontroledatjetochnogmetvragenbentblijvenzitten,aarzeldan
nietomopnieuweenafspraaktemakenmetdebehandelendartsof
deverloskundige.
Deartsofverloskundigebespreektook,alsjedaaraantoebent,de
verwachtingenvooreeneventuelevolgendezwangerschap.Isereen
risicoopherhalingvanhetgebeurde?Isnogaanvullendonderzoek
nodig?Kandeverloskundigedevolgendezwangerschapbegeleidenof
iscontroledoordegynaecolooggewenst?
Bijeenaangeborenafwijkingvanjekindwordje,alsdatzinvolis,
verwezennaareenartsdiegespecialiseerdisinerfelijke
aandoeningenenandereafwijkingen(klinischgeneticus).
36
Eenvolgendezwangerschap
Jevraagtjewaarschijnlijknaverloopvantijdafwatnuhetgoede
momentisomweerzwangerteworden.Datisnietofnauwelijksaan
tegevenenhetligtvooriedereenanders.Verdrietdatjenietgoed
verwerkt,isuitgesteldverdriet.Datkaninverhevigdemate
terugkomennadegeboortevaneenvolgendkind.Eenvolgendkind
kannooiteen‘vervangkind’zijn.Debelangrijkstevraagdiejijjezelf
moetstellenisofhetdodekindeenplaatsinjelevenengezinheeft
gekregen.Hebjehetgevoeldatjemethetverlieshebtlerenlevenof
overheersthetgevoelvanverdrietnog?Detijddiejevoorde
verwerkingnodighebtisvoorelkouderpaarverschillend.Jekuntdit
hetbestesamenbeoordelen.
Puurlichamelijkisermeestalweinigbezwaartegeneenvolgende
zwangerschap,ooknietopkortetermijn.Misschienishetverstandig
erovernatedenkenofjevolgendeuitgerekendedatumniet
mogelijksamenzalvallenmetdesterfdagvanjekind.Sommigen
vindendatmoeilijk,anderenhebbenergeenproblemenmee.
Eenzwangerschapdievolgtopdegeboortevaneenlevenlooskindis
voorelkouderpaareenspannendeperiode.Erisgeensprakemeer
van‘eenrozewolk’.‘Bijmijneerstezwangerschappraatteikaltijd
over“inverwachtingzijn”.Bijdetweede,naonsdoodgeborenkind,
betrapteikmijeropdatiksteedszeidatik“zwangerwas”.Het
woord“verwachting”ontweekik.’
37
Eenvolgendezwangerschap
Despannendsteperiodeisdezwangerschapsduurwaarbijhetde
vorigekeerfoutging.Meestalkunjemetdegenedieje
zwangerschapcontroleertbesprekendatjeindezeperiodewat
vakervoorcontrolekomtalsjedatwilt.‘Jeverdeeltde
zwangerschapinstukjes:eerstdemiskraamperiodeachterderug,
dandevruchtwaterpunctieendeuitslagervan,dandie38weken
halen...’
Deechterustkomtpasalseenvolgendkindgezond,huilendenwel
injearmenligt.Maarmetgoedebegeleidingensteunbinnenje
relatieenvanmensenomjeheen,zaljetochookvandeze
zwangerschapkunnengenieten.
Nietalleeneenvolgendezwangerschapmaarookdegeboortevanje
volgendekindkanbijjoualleherinneringenenverdrietvanjekind
weeroproepen.Veelouderservarentijdenseenvolgende
zwangerschap,ofalleenalbijdegedachteeraan,schuldgevoelens
tenopzichtevanhetoverledenkind.Ditisbegrijpelijk:jewiltimmers
nietdeindrukwekkendatjehetkindvergetenbent.Praatoverdeze
gevoelensofzetzeoppapier:hetisvaakeenopluchtingomeen
briefteschrijvenaanjeoverledenkind.
38
Totslot
Hetverliesvaneenongeborenkindenookdebeslissingeen
gewenstezwangerschapaftebrekenzijnzeeringrijpende
gebeurtenissen.
Demeesteoudersblijkenditverliesnaenigetijdgoedteverwerken.
Delaatstejarenisersteedsmeerkennisenbegripgekomenvoor
verdrietronddoodgeboorte.Ouderswordensteedsmeeraangezet
hungevoelensteuiten.Ookindebegeleidingvanoudersisveel
veranderd.Daarnaastbestedenkranten,radioentelevisiesteeds
meerenvakeraandachtaanditonderwerp.Zokrijgenookmensen
dieeendergelijkverliesnietmeemaaktenermeeroogvoor.
Hetverliesvanjekindtekentjelevenvooraltijd.Jezulthetkind
nooitvergeten.Hetisbelangrijkeroptevertrouwendatjeditintense
verdriettebovenkuntenzultkomen.Uiteindelijkkrijgthetzijneigen
plekbinnenjerelatie,jegezinenjeleven.Hetbelangrijksteisdatje
steedsjeeigengevoelvolgtenjeeigenbeslissingenneemt.Zonodig
kunnenhulpverlenersjehierbijsteunen.
Meerinformatie
Opdeverpleegunitiseenlijstaanwezigmetadressenvanverschillende
instantiesenverenigingendieinformatieen/ofhulpgevenmet
betrekkingtothetverliesvaneenkind.
OokbijhetPatiëntenvoorlichtingsbureaukunjevoormeerinformatie
terecht.
39
Debelevingvananderen
Onderstaandvindjeenkelegedichteneneenstuktekst.Deervaring
leertdatsommigemensenhierveelherkenninginvinden,anderen
blijkenjuistnietvangedichtentehoudenofvindendetekstminder
passend.Daaromstaanzijaanheteindvandebrochure,zodatjezelf
kuntbeslissenofjezewiltlezen.
Dedodenzijninmijnkindopgestaan
hunhoofdenhangennogslap,opdetast
zoekenzijinmijnarmeneenhouvast
zijwordenluidterwijlikvoorhenzing
hongerbeweegthennaarmijnborst,zijvinden
steunpuntenvoorhunhanden,herkenning
maakthunpupillenkleinnuzijdeblinde
ogenvanfoto’snaarmijopslaan.
(Uit:EvaGerlach,Dochter)
40
evennaardezoldergeweest
omtekijkennaardeklerenvan
vóórmijnzwangerschap
nubegrijpikwaaromikdat
nognieteerdergedaanheb:
ikwilerverdommenognietáán
datikweergewoneklerenaanmoet,
datikmijnzwangerschapskleren
nietmeernodigheb
ikwilmijnkopinhetzandsteken:
morgen
benikweerzwanger...
(Uit:AlienJ.Verhoef,VoorJasperenSander)
Ikhebmijnkindnietmeer:zijnstemgeluid,diestemisgedoofd
Ikbenkinderloos:ikloopgestadigalwenende
Ikbenkinderloos:ikloopaldenkendeopzijn
overledenlevendatgestorvenis
Ikbenkinderloos:weemij,detranenstromenaldoor
overmijnwangen
Ikbenkinderloos:zie,mijnlichaamismoeenafgemat
Ikbenkinderloos:zie,demelklooptverloren
Ikbenkinderloos:mijnstemisstilgevallen
helaas,ikbenverslondeningepeinzen
Ikbenkinderloos:daarombreektmijhethoofdvan
destuipen
(Uit:Gedichtenomgedicht,samengestelddoorBertDecorte,
Mayombe,BelgischKongo)
41
Winter,jezietweerdebomen
doorhetbos,enditlicht
isgeenlichtmaarinzicht:
erisnietsnieuwsonderdezon.
Entochisookdenachtniet
uitzichtloos,zolangersneeuwligt
ishetnooitvolledigduister,nee,
erisdeklaartevaneensoortgeloof
dathetnooithelemaaldonkerwordt.
Zolangersneeuwis,iserhoop.
(Uit:HermandeConinck,Onbegonnenwerk)
42
Devolgendetekstbeschrijftbijnaallebelangrijkezakenrondhet
verliesvaneenongeborenkind.Hetkomtuithetboek‘Devrouwvan
dekeukengod’,eenromanoverhetleveninChinaindeeerstehelft
vandetwintigsteeeuw,vandeChineseschrijfsterAmyTan.
‘Indenegendemaandwasdebabyinmijzogrootalstweebaby’s
geworden.Maarnogsteedswildehijnietkomen.Ikmaaktemijniet
alteveelzorgen,wantikkonheminmevoelenzwemmen,zijn
lichaamronddraaien,metzijnvoetenduwen,metzijnhoofdrollen.
Hijbewoogalsikzong.Hijbewoogalsikwandeldeinmijndromen.Hij
bewoogalsikopdemarktgroentezagwaariktrekinhad.Diebaby
haddezelfdegedachtenalsik.
Iederedagnaaideikbabydekentjesofbreidetruitjesenflanstede
piepkleinemouwtjesinelkaar.Ikherinnermedatdebabyopeendag,
toenikzattenaaien,hardertraptedanooit.Iksteldemijvoordatdit
sterkekindalgauwdetrapopenneerzourennenopdezelfdemanier
alshetinmijnschootopenneerrende.
‘Komnaarbuiten,kleineschat’riepik.‘Mamazegtdatjenaarbuiten
moetkomen’.Enterwijlikdatzei,schoptedebabymijweerenikliet
mijnschaaropdevloervallen.Deschaarkwamneermetdepuntenin
devloergestoken,alseensoldaatjedatwachtteopbevelen.Eerst
lachte,ikmaartoen-eh!-voeldeikietsheelvreemds.Debaby
bewoognietmeerinme.Ikdenknietdathetalleenmaarverbeelding
was.Zogebeurdehet:deschaarviel,debabywerdheelstil.
Ikprobeerdedieschaaruitdevloertetrekken,maarikwasveelte
zwaaromtebukken.ToenherinnerdeikmedatOudeTanteooithad
gezegddathetongelukbrachtomeenschaartelatenvallen.
43
Ikkonmederedeneringnietmeerherinneren,alleendeverhalen:een
vrouwdiedescherptevanhaargeestverloor,eenvrouwbijwieineen
nachthethaaruitviel,eenvrouwvanwiedeenigezoonzichmeteen
twijgjezijnooguitstak,enzewaszoverdrietigdatzemetdiezelfde
takhaareigenogenblindmaakte.
Hetwasvreselijkwatikhadgedaan,mijnschaarlatenvallen.Ikriep
meteenmijndienstmeisjeenzeidatzedieschaarinhetmeermoest
gooien.
Dienachtbewoogdebabynieteenkeer.Ikzong.Ikliepdegangopen
neer.Hijantwoorddeniet.Devolgendedaggingiknaarhet
ziekenhuisendedokterdeedietsomdebabysnelnaarbuitentelaten
komen.Maarhetwasnatuurlijkaltelaat.
Hulanwaser.Toendedokterweggingwaszijhetdiezeidatheteen
grootkindwas,misschienmeerdantienpond.Wathadhetvoorzin
metevertellenhoeveeldebabywoog,alsofzepraatteoverzoveel
pondvisuitdezeeopgehaald?Datkleinebabymensjeheeftnooit
gehuild,nooitookmaareenkeerademgehaald.WenFuklopteop
mijnhand.‘Hetwastenminstegeenjongen’.
Ikweetnietwaarom,maarmeteenzeiikdeverpleegsterdatzemede
babymoestbrengen.HulanenWenFustaardenmijaan.‘Ikwilhaar
zienzodatikhaareenbehoorlijkenaamkangeven,’zeiikop
vastberadentoon.HulanenWenFukekenelkaaraan.
Ikzuchtte.‘Hetisalleenmaarpraktisch’zeiik,‘omeenkindmeteen
naamnaarhethiernamaalstesturen.Hetkindzaldaaropgroeien.
44
Enalswezelfnaarhethiernamaalsgaan,kunnenwehaarroepen,
haarmisschienvragenofzeinonsnieuwelevenvooronswil
zorgen’.
‘Datisinderdaadpraktisch’stemdeHulanin.Entoengingenzijen
WenFuallebeiweg.Zedachtenzekerdatikomdiebabyzou
huilenenzevondenhettepijnlijkomdataantezien.
Toendeverpleegsterhaarnaarbinnenbracht,benikniet
opgestaanomnaarhaartegaankijken.Ikbleefinmijnbedliggen
zonderzelfsmijnhoofdtedraaien.
Ikwildeeenherinneringaanhaarenikdachtaandetijddatwe
samendansten,hoelevendigzewasalsiktegenhaarpraatte.
Entoenkwamikeindelijkovereindengingkijken.
Eengrotebaby.Zoveelharen.Orendieerprecieszouitzagenals
demijne.
Eenkleinemond.Maarhaarhuid-zotreurig!-diehaddekleur
vaneensteen.Haartweehandenwarengebaldtotstevige
vuistjes.Ikprobeerdeereenopentetrekken,entoenbegonikte
huilen.AlsditkindinShangaïgeborenwas.Alsditkindniet
geborenwasinoorlogstijd.Alsikdieschaarniethadlatenvallen.
Devolgendedagredenwenaardewestelijkeuitlopersvande
bergen,deplekdieiedereen‘deSchoneSlaapsters’noemde.De
heuvelsdaarzieneruitalsmeisjesdieophunzijliggenteslapen.
Daarhebbenwehaarbegraven.Ikzeimaareenpaarwoordenter
erevanhaar:‘Zewaseengoedebaby.Zeheeftnooitgehuild.’En
toenhebikhaargenoemdnaarhetmeerinNanking:Mochou,
Zorgeloos,omdatzenooitookmaareenzorghadgekend.’
45
Totstandkoming
Dezefolderistotstandgekomeninsamenspraakmetallezorgverleners
aangeslotenbijJijWij.
http://www.jijwij.nl/
46