Verpleegkundige benadering van voeding en vocht in de

3/19/2015
Verpleegkundige benadering
van voeding en vocht in de
stervensfase
Marc Merchier
Palliatieve zorg coördinator
Consulent VZP
Palliatieve zorg
Terminale zorg
Stervensfase
1
3/19/2015
Terminaal - stervensfase
Orgaan falen
tijd
Dementie
Kanker
tijd
tijd
PZ versus terminale zorg
versus stervensfase
• Nog steeds grote verwarring rond die 3 begrippen
PZ wordt maar al te vaak gelijkgeschakeld met
terminale zorg of stervensfase
• Terminale zorg = laatste 3 maanden
(of korter ! ) van het leven
• Stervensfase
het laatste stadium van de PZ
2
3/19/2015
Symptomen stervensfase
• Slaperigheid
sub-comateuze
toestand
• Veranderende ademhaling
Cheyne-Stokes ademhaling
• Terminale onrust en doodsangst,
verwardheid
Symptomen stervensfase
• Hartslag en RR veranderd
• Doodsreutel
• Doodsmasker en lijkvlekken
• Steeds minder eten en drinken,
moeilijk slikken
belang van mondzorg !
3
3/19/2015
Hoe gaan wij als zorgverstrekkers
hiermee om
• Zorg voor de juiste ‘deskundigheid’ voor
jezelf en je team om:
– De juiste ‘symptomen’ te herkennen in deze
fase van het leven van de patiënt.
Hoe gaan wij als zorgverstrekkers
hiermee om
• Gebruik maken van uw
‘Intuïtie’
om de toestand van de patiënt aan te voelen.
• “Intuïtie, inzicht zonder nadenken, speelt
een belangrijke rol in beslissingen die we
dagdagelijks nemen.
Dit is misschien zelfs belangrijker dan de
rol van rationele overwegingen.”
Malcolm Gladwell (EOS juni 2011)
4
3/19/2015
Hoe gaan wij als zorgverstrekkers
hiermee om
• “Je hele persoonlijkheid, je emoties en je
intuïtie spelen mee in alle beslissingen die je
de hele dag maakt. In de keuzes die je
maakt en in de kritische vragen die je wel of
juist niet stelt.”
Cees Dekker (Eos juni 2011)
• Opmerkzaamheid !
• Moed om op je intuïtie te vertrouwen en om
tegen de gevestigde opvattingen in te gaan
en bespreekbaar te maken.
Vocht en voeding in de
stervensfase
• Zinvolheid ?  Zinloosheid ?
• Vaak veel druk vanuit de omgeving
 vooral door onwetendheid.
• Niet meer eten en drinken = doodgaan !
5
3/19/2015
Vocht en voeding in de
stervensfase
• Vraagje :
Sterft de patiënt omdat hij niet meer eet en
drinkt of eet en drinkt de patiënt niet meer
omdat hij sterft ?
Mogelijke knelpunten
• IV vocht
 geeft een vals gevoel van veiligheid
voor de familie en voor de zorgverstrekkers
 vaak 2 l / 24 u
secreties, reutelende
ademhaling, enz …
 verwaarlozing van het mondtoilet
6
3/19/2015
Mogelijke knelpunten
• TPN voeding :
 totaal zinloos !
 Risico op longperforatie bij het
aanprikken van de centraal veneuze vene !
 kans op overvulling
longoedeem !
 comfortzorg ???
Mogelijke knelpunten
• Sondevoeding
 totaal zinloos !
 maagsonde via de neus ???
 kans op slikpneumonie door overloop
vanuit de maag
 comfortzorg ???
7
3/19/2015
Mogelijke knelpunten
• Voeding per os :
 totaal zinloos !
 eten blijft in de mond
 kans op verslikken
 comfortzorg ???
8
3/19/2015
Problemen
• Arts :
 weigert stappen te zetten voor comfortzorg
 ziet nog niet dat de stervensfase gestart is
• Familie :
 willen dat er nog ‘Full’ verder gedaan wordt
 angst voor het sterven !
 niet eten = doodgaan
Hoe gaan wij als zorgverstrekkers
hiermee om
9
3/19/2015
Stappen die we kunnen
zetten
• Arts & verpleegkundigen :
 arts op de hoogte brengen van de
stervensfase
 stappenplan opstellen
- niets per os meer toedienen
- IV vocht of sondevoeding afbouwen of
stoppen
- comfortzorg optimaliseren
Stappen die we kunnen
zetten
• Familie :
 stervensfase uitleggen !
 zinloosheid toelichten van voeding en
vocht !
 geef ze iets te doen !
Bv: laat ze de patiënt aanraken of geeft ze
een Lemmon-Swabb zodat ze zelf de mond
kunnen bevochtigen !
10
3/19/2015
Héél vroege stappen die we
kunnen zetten
• Proces van vroegtijdige zorgplanning !!!
 Opmaken van een wilsverklaring
 Opmaken van een
‘Afsprakenblad/comfortdossier/pal.dossier in
het woon- en zorgcentrum
Besluit
Besluit
11
3/19/2015
1. Herken de symptomenvoeding
van de
en stervensfase.
2. Ga in communicatie met de arts en familie.
3. Spreek over de zinloosheid van het toedienen van vocht
en voeding.
4. Leg grondig de verschillende stappen in de stervensfase
uit aan de omgeving van de patiënt.
5. Indien er toch op gestaan wordt door de omgeving om
vocht toe te dienen
zo weinig mogelijk (250 tot 500 cc/24u/IV of SC)
meer als psychologisch effect en voor het toedienen
van IV comfortmedicatie!
6. Mondtoilet !
12