niet belasten met informatie waar de ander niets mee kan, is soms

omgaan met emoties en gevoelens
niet belasten met informatie waar de ander niets mee kan, is soms
moeilijk. Te veel informatie kan voor onrust zorgen, te weinig ook.
Het gaat om het doseren, alles waar ‘te’ voor staat is niet goed.
Vanuit de behoeften is het wel belangrijk informatie te geven. Het
gevoel serieus genomen te worden en erbij te horen. Het doseren
van informatie is een belangrijke tip om onrust te voorkomen.
Bijvoorbeeld wanneer een belangrijk persoon (familie of vriend)
ernstig ziek is of overleden. Vaak wordt de vraag gesteld of u iemand
wel mee moet nemen op ziekenbezoek, naar een condoleance of
begrafenis. De vuistregel is: Ja!
Iemand met dementie voelt rouw en verdriet net zoals iedereen (en
zoals u nu inmiddels weet, sterker) en heeft behoefte aan afscheidnemen, wanneer dit een belangrijk persoon is (geweest) in iemands
leven.
Wanneer geeft u informatie
Bij uitstapjes of afspraken is het belangrijk om niet te lang van te
voren informatie te geven. Iemand met dementie kan dan niet goed
inschatten hoe ver weg dit ligt in de tijd. Dus niet aankondigen dat
er volgende week een busreisje naar de dierentuin in het verschiet
ligt of de verjaardag van een dochter. Beter is het om op de dag zelf
aan te kondigen wat er gaat gebeuren. Dit scheelt veel onrust en
discussies over het wanneer. De bibliothecaresse van de geheugenbibliotheek heeft namelijk het boek met uitstapjes klaargelegd en
dit schiet dus telkens in gedachten. Hoe later u aankondigt, hoe
makkelijker u het maakt voor de ander. Soms is iets aankondigen
onvermijdelijk. Zorg dan voor een geheugensteuntje, waardoor
iemand als het ware letterlijk de tijd ziet wegtikken (zie het hoofdstuk over hulpmiddelen). Wanneer u als familielid bijvoorbeeld op
vakantie bent, kan het helpen dat er een briefje wordt opgehangen
waarop betrokkene zelf of een hulpverlener dagelijks ‘de dagen
afstreept’ tot wanneer u terug bent. Heeft betrokkene niet door dat
72
u op vakantie bent, doe dit dan vooral niet, want dan gaat u het gemis juist aanwakkeren. Ook weer een voorbeeld van het benodigde
maatwerk.
Delen van gevoelens
Het delen van emotioneel belangrijke momenten is van belang voor
beide partijen. Zoals eerder beschreven werkt het emotionele brein
veel langer goed dan het feitelijke geheugen. Emotionele gebeurtenissen worden daarom vaak wel goed opgeslagen en onthouden.
Ook het delen van verdrietige dingen bevestigt de band die mensen
met elkaar hebben. Iemand blijven benaderen als persoon is goed
voor het zelfvertrouwen, het werkt versterkend. Met buitensluiten,
beschermen en vaak ook betuttelen en overbeschermen (hoe goed
bedoeld ook), geeft u het signaal af dat u iemand niet meer als
volwaardig ziet en dat werkt dus ondermijnend. Dit is niet de opzet,
maar wel het effect van overbeschermen op mensen met dementie.
Ook al vergeet iemand misschien hoe verdrietig iets was en waarom,
u hebt het op dat moment wel kunnen delen. Voel u niet bezwaard
om ook nare gevoelens te delen. Ook dat is het bevestigen van een
band. Deze gevoelens zijn er toch. Verstoppertje spelen voor elkaar
helpt niet, delen wel.
Het delen van vrolijke dingen en gebeurtenissen bevestigt ook de
onderlinge band maar op een positieve manier en het prikkelt het
geheugen door deze emoties te gebruiken. Het samen genieten op
een bankje in de zon, het eten van een ijsje, kijken naar spelende
kinderen en samen lachen. Allemaal zaken om te koesteren en op
te zoeken wanneer u ze even niet ziet. Ook al vergeet iemand vervolgens wáárom iets plezierig was, hóé plezierig iets was wordt wel
onthouden. Het is vanzelfsprekend veel prettiger dat het fijne gevoel
blijft hangen dan het waarom. Gebruik deze prettige momenten
om te bevestigen dat iemand er nog toe doet, dat u deze momenten
waardeert en koestert. Door dit te doen, nemen het zelfvertrouwen
73
omgaan met emoties en gevoelens
en de eigenwaarde toe en blijft dit fijne gevoel extra lang hangen.
De les die wij als mensen zonder dementie nog wel eens kunnen
leren, is: leven in het moment. Hele boeken en cursussen worden op
dit moment aangeboden over mindfullness, terwijl we dit zo kunnen
leren van mensen met dementie, gratis en voor niks.
Risico’s horen bij het leven
Ieder mens neemt de hele dag risico’s. We nemen deel aan het verkeer, hoewel er regelmatig ongelukken gebeuren; we gebruiken de
trap bij het glazenwassen hoewel er regelmatig mensen van trappen
vallen; we beginnen soms een praatje met een wildvreemde hoewel
mensen daar soms heel boos over kunnen worden. Voorbeelden
te over. Waarom nemen wij de hele dag door risico’s? Ten eerste
omdat zonder risico’s het leven heel saai en eentonig zou zijn. Ten
tweede omdat nieuwsgierigheid en vrijheid heel belangrijke basisbehoeften zijn van ieder mens.
Zijn risico’s überhaupt wel te vermijden? Nee! U denkt wellicht dat
als iemand de hele dag stil zit in een stoel er geen risico’s genomen worden, maar niets is minder waar. Veel stil zitten brengt ook
risico’s met zich mee, zoals lichamelijke gebreken. Spieren die
slechter gaan functioneren, doorbloeding van lichaamsdelen die
slechter wordt, hersenen die minder goed werken, verhoogde kans
op trombose en nog veel meer. Ook psychische problemen doen
zich voor bij te veel alleen maar in een stoel zitten. Het gevolg: verveling, initiatiefloosheid, niet voldoen aan belangrijke basisbehoeftes als sociaal contact, vrijheid en nuttig voelen. Niets meer mogen
doen om risico’s te beperken en de hele dag gewaarschuwd worden
voor alle gevaren zorgen daarom zelfs voor probleemgedrag zoals
apathie, angst of boosheid.
Het hele leven bestaat uit risico’s, dus ook leven met dementie
brengt risico’s met zich mee. Het is een kwestie van afwegen van
wat erger is. Erg weinig tot niks mogen doen of een klein, bewust
74
genomen, risico aanvaarden. Het gaat hier om het afwegen van de
mogelijke risico’s van een activiteit tegenover het plezier dat een
activiteit oplevert. Een zaak van gezond verstand ook vaak.
Om het nog scherper te stellen: juist als iemand een enkele keer een
klein wondje krijgt, kan die extra genieten van situaties waarin dat
niet gebeurt. Hoe vaak is het als kind net niet goed gegaan, om vervolgens de overwinning te vieren wanneer het wel lukte? We hebben
tenslotte allemaal dingen geleerd met vallen en opstaan.
In het leven van alledag is het vaak lastig om af te wegen wat
iemand nog zelfstandig kan en wanneer je moet gaan beschermen tegen gevaarlijke situaties. Vaak zijn er goede compromissen
mogelijk.
Voorbeeld 1
Iemand met dementie buiten laten lopen, brengt het risico op verdwalen
en ongelukken met zich mee. De risico’s kunnen verminderd worden door:
• iemand een korte vaste route aan te leren;
• zoveel mogelijk samen met anderen te lopen;
• betrokkene hulpmiddelen mee te geven om zelf de weg weer terug te
vinden, zoals een kaart of een wandel-tomtom;
• betrokkene apparatuur mee te geven, waardoor familie of zorgverleners
betrokkene weer terug kunnen vinden (zie het hoofdstuk over
hulpmiddelen);
• betrokkene samen met een hond te laten lopen;
• betrokkene heupbeschermers aan te doen en/of valtraining geven;
• betrokkene omgang met een loophulpmiddel aan te leren.
Voorbeeld 2
Je kunt aardappels schillen met een scherp mesje of met een dunschiller.
Aanpassen aan de risico’s is dus wel verstandig, maar niet overdrijven is
ook heel gezond.
Angst voor mogelijk onveilige situaties is voor sommige mantelzorgers de
75