het neurosequentiële model - Netwerk Kindertherapeuten

HET NEUROSEQUENTIËLE MODEL:
DE PRINCIPES VAN HERSENONTWIKKELING TOEPASSEN IN HET WERKEN MET
GETRAUMATISEERDE KINDEREN
Roland Verdouw, kinder- en jeugdpsychiater
TeamNEXT
"Hoe meer gezonde relaties een kind heeft, hoe groter de kans dat hij zal herstellen van
trauma en kan opbloeien. Relaties zijn de instrumenten van verandering en de meest
krachtige therapie is menselijke liefde."
– Dr. Bruce Perry
Therapeutische ervaringen
De primaire aanname van therapie is dat een kind – ten goede – kan veranderen. De
aanname die hiermee samenvalt is dat de hersenen van een kind in staat zijn om te
veranderen door therapie.
Dus als ingrijpende en traumatische ervaringen ervoor zorgen dat het functioneren wordt
belemmerd, dan kunnen therapeutische ervaringen bijdragen aan genezing en het herstel
van gezond functioneren. Maar alleen als deze therapeutische ervaringen qua aard, patroon,
timing en duur ook werkelijk therapeutisch kunnen worden genoemd. Veel van wat
uiteindelijk therapeutisch blijkt, valt buiten de context van conventionele therapieën. En veel
wat we doen met conventionele therapieën is niet therapeutisch. Het koppelen van de juiste
therapeutische activiteiten bij de ontwikkelingsfase van het kind en zijn behoeften is de
sleutel tot succes. Helaas is dit erg moeilijk te doen met het huidige medische model.
De meerderheid van getraumatiseerde en verwaarloosde kinderen krijgt niet de juiste
therapeutische begeleiding die nodig is voor hun herstel en optimale ontwikkeling.
Hiervoor zijn vele redenen aan te wijzen, maar niet op de laatste plaats is dat veel van onze
behandelmodellen de fundamentele principes van hersenontwikkeling en neurobiologie
negeren. Zonder rekening te houden met hoe de hersenen zich ontwikkelen en veranderen,
is de kans groot dat therapeutische interventies inefficiënt zijn of, nog erger, ineffectief.
Daarom is het zinvol voor elke therapeut die met kinderen werkt, kennis te hebben van de
basale hersenontwikkeling en hoe en wanneer de hersenen het makkelijkst zijn te
veranderen.
Hersenontwikkeling
De hersenen zijn bij geboorte grotendeels onderontwikkeld. De eerste jaren van het leven tijdens de organisatie van de hersenen – is er een grote plasticiteit. Eenmaal georganiseerd
blijven de hersenen in staat om zich aan te passen en te veranderen. Echter, het gemak
waarmee dit mogelijk is, verandert naarmate het kind ouder wordt en de hersenen zich meer
organiseren. Op 4-jarige leeftijd heeft het brein bijvoorbeeld al 90% van zijn volwassen
grootte.
Onze hersenontwikkeling is een complex proces. Het is een continu samenspel tussen
genen en ervaringen, wat altijd plaatsvindt binnen de context van relaties.
Wij zijn sociale – onderling afhankelijke – wezens. Onze overleving, fysieke en mentale
gezondheid, voortplanting en het nageslacht beschermen is afhankelijk van de mate waarin
we relaties kunnen aangaan en behouden.
De universele principes van hersenontwikkeling kunnen gebruikt worden om beter te
begrijpen hoe deze ervaringen het kinderbrein vormen en wat er voor nodig is om kinderen
tot liefdevolle, empathische en gezonde volwassenen te laten opgroeien.
We worden als mens geboren, maar menselijkheid ontwikkelt zich afhankelijk van de
opgedane ervaringen in relatie tot een ander mens.
“Jarenlang leerde de geestelijke gezondheidszorg de mensen dat ze psychisch gezond
zouden kunnen zijn zonder sociale steun, dat ‘tenzij je van jezelf houdt, niemand anders van
je kan houden.’... De waarheid is, je kan niet van jezelf houden, tenzij er van je gehouden is
en wordt. Het vermogen om lief te hebben kan zich niet ontwikkelen in isolatie”.
– Dr. Bruce Perry
Daarnaast kunnen deze universele principes gebruikt worden om terug te kijken naar de
ontwikkelingsgeschiedenis van een kind om – als een archeoloog – te begrijpen hoe het
verleden het huidige gedragslandschap heeft beïnvloed.
Ons brein draagt een geschiedenis met zich mee en creëert een interne representatie van de
externe wereld. Het wordt opgebouwd en gevormd door ervaringen – goed en slecht.
De bekende Engelse kinderarts en psychoanalyticus D.W. Winnicot (1896 – 1971) zei dat er
in principe twee dingen fout kunnen gaan in de kindertijd; enerzijds dat dingen gebeuren die
niet zouden moeten gebeuren en anderzijds dat dingen die wel zouden moeten gebeuren,
niet gebeuren. De meeste kinderen laten een “normale” reactie zien op een “abnormale”
gebeurtenis. Hun gedrag en vaardigheden zijn een resultaat van waar ze aan worden
blootgesteld; taal als meest duidelijke voorbeeld maar in de basis geldt dit voor al onze
gedragingen en gewoontes.
Diagnostisch model als scharnier van klacht naar behandeling
Een model is bedoeld om de complexe wereld in en om ons heen beter te begrijpen. Met het
huidige medische model (DSM-5) is het moeilijk deze complexiteit te vangen. Met de
toegenomen kennis over hersenontwikkeling en de consequenties voor diagnostiek en
behandeling zijn we het als therapeuten verplicht om te kijken of we – met behulp van
nieuwe modellen – het complexe gedrag van getraumatiseerde kinderen beter kunnen
begrijpen en behandelen.
Het Neurosequentiële Model van Therapie© (NMT) is ontwikkeld door dr. Bruce Perry en zijn
team van de ChildTrauma Academy uit de Verenigde Staten. Het is een benadering die
gebaseerd is op, en rekening houdt met de hersenontwikkeling en neurobiologie van het
individuele kind en is daarmee een aanvulling voor de therapeutische praktijk. Het
Neurosequentiële Model wordt momenteel met name toegepast in de Verenigde Staten,
Canada en Australië. Sinds 2016 wordt het Neurosequentiële Model ook in Nederland
geïmplementeerd door het Palier in Den Haag die adolescenten en volwassenen klinisch
behandelt en door TeamNEXT in Amsterdam gericht op kinderen en jeugd in een
poliklinische setting.
Het NMT is een evidence-based practice, wat wil zeggen dat uit onderzoek blijkt dat met het
Neurosequentiële Model veelbelovende resultaten worden bereikt.
Een grotere gereedschapskist
Met behulp van het NMT reconstrueert de hulpverlener de unieke individuele ontwikkelingsroute van het kind. Deze aanpak kan bijdragen aan het beter begrijpen van de unieke
krachten en kwetsbaarheden van een kind. Daarnaast wordt ook het huidige functioneren
van het kind – zowel op motorisch, emotioneel, cognitief en relationeel niveau – met het
model volledig in kaart gebracht. Het is geen specifiek behandelmodel of -techniek, maar
een ‘lens’ waardoor we beter zicht krijgen op de meest passende therapieën om het kind, het
gezin en de omgeving, verder te helpen. Naast de traditionele ‘evidence based’
behandelprogramma’s biedt het ruimte voor interventies die therapeutisch kunnen zijn voor
de ontwikkeling van het individuele kind zoals bijvoorbeeld psychomotore kindertherapie,
integratieve kindertherapie, speltherapie en vele andere kindertherapieën met de nadruk op
non-verbale interventies.
Hoewel dit model en de toepassing ervan nog in de kinderschoenen staat, is het een
veelbelovende aanpak waarmee we vooral complex getraumatiseerde kinderen beter
kunnen begrijpen en behandelen.
“Vuur kan verwarmen of verteren, water kan dorst lessen of je doen verdrinken, wind kan
strelen of snijden. Hetzelfde geldt voor menselijke relaties: we kunnen scheppen en
vernietigen, koesteren en terroriseren, elkaar traumatiseren en genezen”.
– Dr. Bruce Perry
Bewust bekwaam?
Alle kindertherapeuten staan voor hetzelfde doel: ‘het kind en zijn omgeving verder helpen bij
problemen en stagnaties in zijn ontwikkeling en welbevinden’. Het Neurosequentiële Model
kan hierin als een hulpmiddel dienen, om meer en beter inzicht te krijgen in de juiste timing
en keuze van therapieën.
Kennis over de kernprincipes van hersenontwikkeling en de kracht van ritme en relaties
maakt enerzijds ‘bewust bekwaam’. Het biedt een theoretische, ‘wetenschappelijke’
onderbouwing voor interventies, die vaak al intuïtief als therapeutisch worden ervaren.
Anderzijds kan het ook nieuwe inzichten geven in hoe soms heel goede bedoelingen –
frustrerend genoeg – het ongewenste resultaat kunnen geven. De (hersen)wetenschap staat
niet stil en nieuwe inzichten kunnen confronterend zijn; omdat ze ons wijzen op onze
onzekerheid en onwetendheid met als gevolg: bewuste onbekwaamheid.
Maar hoe confronterend ook – het bijschaven, uitbreiden, testen en bevorderen van onze
wetenschap is essentieel voor de vitaliteit en vooruitgang van de geneeskunde. Anders
zouden we nog steeds psychiatrische problemen behandelen met behulp van aderlating,
ijsbaden, exorcisme en opium.
Elke medaille heeft een keerzijde: bewustwording is een proces van durf en lef, waarbij
vooraf geen zekerheid bestaat over het antwoord op de vraag. Uiteindelijk is het wel de
enige weg die leidt naar groei, verbetering, ontwikkeling en welbevinden.
Durft u de bewustwording aan? Meldt u nu aan voor het congres!