Vragen warmwatersysteem

Checklist risico-inventarisatie en beheersmaatregelen
Legionella
Onderstaande checklist is bedoeld als hulpmiddel voor het opstellen van een
risicoanalyse en beheersplan in het kader van legionellapreventie. In sommige
gevallen is de lijst niet uitputtend, iedere waterleidinginstallatie en iedere
bedrijfssituatie is immers anders, maar het vormt in ieder geval een goede basis.
Voor grotere, ingewikkelder installaties is het aan te raden om het opstellen van de
risicoanalyse en het beheersplan uit te besteden1, dan wel de eigen analyse en
beheersplan door experts (bijvoorbeeld het waterleidingbedrijf) vooraf te laten
controleren/goedkeuren.
Met behulp van deze checklist kunt u mogelijke risico’s op legionellavorming in uw warm- en
koudwaterinstallaties inventariseren (risico-inventarisatie). Bij elk knelpunt staat aangegeven
welke beheersmaatregelen u dient te nemen om de risico’s zoveel mogelijk te beperken. Aan
het controlerende Waterleidingbedrijf moet u kunnen aantonen dat u die maatregelen ook
daadwerkelijk heeft genomen. Dit kunt u doen door alle getroffen maatregelen te noteren in
een zogeheten logboek.
1
Adressen van gecertificeerde adviesbureaus kunt u vinden op www.kiwa.nl
1
Algemene gegevens
Bedrijf: ............................................................................................................................... …..
Adres: ............................................................................................................................... ……
Verantwoordelijke voor waterleidinginstallatie: ……………………………………………………
Functie:..........................................................................................................................………
Datum beoordeling:...................................................................................................................
Bouwjaar installatie:..........................................................................................………………..
Datum tekening/laatste herziening:...................................................................………………..
2
Vragen warmwatersysteem
1.
Heeft u een warmwaterinstallatie?
Indien ja:
Indien nee:
ga naar de volgende vraag
ga naar vraag 9
2.
Heeft u douches voor de gasten of uw medewerkers? Ja 
3.
Zijn er andere installaties die met warm water werken,
sauna’s, zwembaden, bubbelbaden ?
Indien ja:
4.
Nee 
Checklist kopiëren en per installatie doorlopen!
Is het water dat uit de installatie(-s) komt bij het tappunt tenminste 60°C?
Indien nee:
- stel temperatuur bij tot tenminste 60°C
of
- spoel 1x per week door op 60°C of hoger1 of
- pas uw installatie aan, een erkend installateur of waterleidingbedrijf kan u hierover
adviseren
of
- intensieve (chemische) reiniging en desinfectie (chemisch, stoom of combinatie), een
erkend installateur of waterleidingbedrijf kan u hierover adviseren.
5.
Zijn er thermosstatische mengwatertoestellen aanwezig?
Indien ja:
Indien nee:
6.
ga door naar volgende vraag
ga door naar vraag 7
Is de temperatuur van de thermosstatische mengwatertoestellen ingesteld op 60°C of
hoger?
Indien nee:
- stel de temperatuur bij
- spoel periodiek door op 60°C of hoger
- vervang het mengtoestel.
7.
of
of
Is er sprake van een circulatiesysteem (warm water)?
Indien ja:
Indien nee:
Ga door naar volgende vraag
Ga door naar vraag 9
3
8.
Is de temperatuur van het uitgaande water en retourwater in het circulatiesysteem
hoger dan 60°C?
Indien nee:
- stel temperatuur bij tot minstens 60°C
of
- spoel periodiek door op meer dan 60°C
of
- neem andere maatregelen: een erkend installateur of waterleidingbedrijf kan u hierover
adviseren.
1 Voor exacte doorspoeltijden en temperaturen: zie bijgevoegde tabel Risicokwalificatie.
Overige beheersmaatregelen warmwatersystemen
Zodra u de risicofactoren met behulp van het bovenstaande in kaart heeft gebracht en
eventueel besmettingsgevaar heeft verholpen met de per vraag aangegeven specifieke
maatregelen, dient u de vervolgens de volgende algemene beheersmaatregelen te nemen:

Meet en registreer wekelijks de temperatuur van het uitgaande water bij de tapkraan
van de warmwaterbron. Gebruik hiervoor een jaarlijks geijkte thermometer. Indien u
een circulatiesysteem heeft dient u tevens wekelijks de temperatuur van het
retourwater bij de tapkraan van de warmwaterbron te meten en te registreren. Deze
temperatuur moet minimaal 60°C bedragen.

Controleer wekelijks of de thermostaat van de warmwaterinstallatie goed functioneert.

Controleer steekproefsgewijs de watertemperatuur van de tappunten, zoals kranen
en douches, door een thermometer onder de lopende kraan te houden. De
temperatuur van het water moet tenminste 60°C zijn. U dient te voorkomen dat
gebruikers van de installatie na deze controle gevaar op verbranding lopen.
4
Vragen koudwatersysteem
9.
Heeft u:
- brandslangen
- sprinklers
- onthardingsapparatuur
- koelinstallaties (airco)
- keukenmengkranen
- douche- en bad mengkranen
- werkkasten
- hogedrukspuiten
- wasfonteinen
- voetenwasbakken
- buitenkranen
- tuinslangen
- afwasinstallaties
- voorspoeldouches
- sierfonteinen
- hydromassagebad
10.
















nee
nee
nee
nee
nee
nee
nee
nee
nee
nee
nee
nee
nee
nee
nee
nee
















Zijn er leidingdelen in bovengenoemde systemen die niet doorstroomd kunnen
worden?
Indien ja:
11.
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
ja
niet doorstroomde delen afsluiten of verwijderen
Zijn er apparaten, brandslangen en tuinslangen aanwezig waarin het water terug kan
stromen in het leidingnet?
Indien ja: laat controleerbare keerkleppen plaatsen die voorkomen dat het water
terugstroomt
12.
Worden installatiedelen van bovengenoemde systemen weinig gebruikt?
Indien ja:
13.
Zijn er leidingdelen in bovengenoemde systemen die warmer kunnen worden dan
25°C? Bijvoorbeeld doordat ze pal naast een warmwaterleiding of verwarmingsbuis
liggen of bloot staan aan zonlicht of hoge omgevingstemperaturen.
Indien ja:
14.
periodiek doorspoelen
neem maatregelen, zoals isoleren of verleggen van leidingen, dan wel toepassen
van preventieve thermische desinfectie volgens tabellen 1 en 2 (zie ook kader
overige beheersmaatregelen koudwatersystemen).
Is er sprake van een circulatiesysteem (koud water), zoals sierwatersystemen of
waterfonteinen, waarbij het water kan opwarmen door hoge omgevingstemperaturen?
Indien ja:
regelmatig water verversen
5
Overige beheersmaatregelen koudwatersystemen
Zodra u de risicofactoren met behulp van het bovenstaande in kaart heeft gebracht en
eventueel besmettingsgevaar heeft verholpen met de per vraag aangegeven specifieke
maatregelen, dient u de vervolgens de volgende algemene beheersmaatregelen te nemen:


Meet en registreer maandelijks de temperatuur van het water bij de hoofdkraan van
het koudwatersysteem. Het water moet voldoende koud blijven, dus onder 25°C. Is
het water opgewarmd tot boven de 25°C, spoel dan regelmatig de leidingen door met
water met een temperatuur boven de 60°C. Hiermee wordt de legionellabacterie
afgedood (zie temperatuurtabellen).

Controleer steekproefsgewijs de watertemperatuur van de tappunten inclusief de
systemen van vraag 9. Hiervoor geldt eveneens bij temperaturen van boven 25°C.
dat thermische desinfectie noodzakelijk is.
6
Bedrijfsvoering
15.
Zijn er kamers met douches die langer dan 5 dagen niet bezet zijn en/of zijn er
douches die 5 dagen of langer niet gebruikt worden?
Indien ja:
16.
voor gebruik doorspoelen met water van minstens 60°C. Voorkom hierbij
verneveling. Houd bijvoorbeeld de douchekop in het bad/bij de afvoerput.
Is het bedrijf buiten het seizoen een week of langer gesloten?
Indien ja:
warmwatertoestel op 60°C of hoger afstellen en installatie doorspoelen zoals
vermeld bij vraag 15.
17. Heeft uw installatie niet gebruikte of ‘dode’ leidingen die niet regelmatig gebruikt
worden (tenminste 1 x per week) ?
Indien ja:
Verwijderen van de leidingdeel tot aan doorgaande leiding
Overige beheersmaatregelen bedrijfsvoering

Controleer jaarlijks de gehele installatie op de werking van het systeem.

Laat minimaal tweemaal per jaar watermonsters nemen door een geaccrediteerd
laboratorium. Dit bent u met de inwerkingtreding van het Waterleidingbesluit per 28
december 2004 wettelijk verplicht. Hoeveel watermonsters genomen moeten worden,
hangt samen met het aantal aanwezige tappunten (zie tabel 3).
Voor adressen van geaccrediteerde laboratoria kunt u terecht op de ledensite van
www.horeca.org
7
Tabellen
Tabel 1 Risicokwalificatie
In de hierna vermelde tabel worden diverse risicofactoren genoemd voor eventuele groei of
afbraak van de legionellabacterie. De risicofactoren betreffen de combinatie van
watertemperaturen met verblijftijden van het water in de installatie.
Betekenis van de symbolen:
+
O
-
afsterven legionellabacteriën
neutraal. Dit is de minimale eis waaraan u moet voldoen.
groei legionellabacteriën
Temperatuur (°C)
< 20 °C
20 - 25 °C
25 - 45 °C
25 - 45 °C
25 - 45 °C
45 - 50 °C
50 - 55 °C
55 - 60 °C
55 - 60 °C
55 - 60 °C
60 - 65 °C
60 - 65 °C
60 - 65 °C
65 - 70 °C
65 - 70 °C
65 - 70 °C
Verblijftijd
Onbeperkt
Onbeperkt
< 2 dagen
2 dagen - 1 week
> 1 week
Onbeperkt
Onbeperkt
> 1 uur
> 2 uur
> 3 uur
> 3 min
> 5 min
> 10 min
> 20 sec
> 40 sec
> 1 min
Risicokwalificatie
O
O1
O2
O3
---O
+
++
+++
+
++
+++
+
++
+++
Voorbeeld:
Wanneer het water langer dan 1 week tussen 25 en 45°C is, dan is er sprake van sterke
groei en dus een hoog risico (- - -).
Noten:
1. Bij temperaturen tussen 20 en 25°C in combinatie met stilstand van een week of slechte
doorstroming kan langzame uitgroei van de legionellabacterie optreden tot boven de detectiegrens.
2. Tussen 25 en 45°C is de risicokwalificatie alleen 0 als het water na die twee dagen volgens
onderstaande tabel tot minimaal 60°C wordt verhit. Wordt aan deze voorwaarde niet voldaan dan is er
sprake van een langere periode met temperaturen tussen 25 en 45°C en geldt de risicokwalificatie
voor de totale periode.
3. Tussen 25 en 45°C is de risicokwalificatie alleen 0 als het water na die week volgens onderstaande
tabel tot minimaal 60°C wordt verhit. Wordt aan deze voorwaarde niet voldaan dan geldt een
risicokwalificatie van - - -. Bij wekelijkse preventieve thermische desinfectie kan incidenteel een
situatie ontstaan waarin legionellabacteriën in concentraties boven de detectiegrens voorkomen. Er is
geen aanleiding om dan hoge concentraties te verwachten, zodat deze situaties als veilig kunnen
worden beschouwd.
8
Tabel 2
Naverwarmen en thermische desinfectie
Temperatuur (°C)
60°C
65°C
70°C
Tabel 3
Naverwarmingstijd
10 minuten
1 minuut
10 seconden
Standtijd t.b.v. thermische desinfectie
20 minuten
10 minuten
5 minuten
Aantal te nemen watermonsters in relatie tot aantal tappunten¹
Totaal aantal tappunten² van de collectieve
meetpunten waterleidinginstallatie
Tot 50
51 – 100
101 – 200
201 – 400
401 – 800
801 – 1600
Meer dan 1600
Bijbehorend aantal
(monsters)
2
4
6
8
10
12
14
Noten:
1. Op grond van hoofdstuk III-c van het Waterleidingbesluit bent u wettelijk verplicht minimaal 2 x per
jaar watermonsters te laten nemen en analyseren door geaccrediteerde laboratoria om de
hoeveelheden legionellabacteriën te meten.
2. Met tappunten worden álle tappunten bedoeld die aan uw waterleidinginstallatie zijn verbonden,
ook toiletten.
9
Handige Adressen
VROM-inspectie, regiokantoren
Regio Oost (Overijssel en Gelderland)
Pels Rijckenstraat 1
Postbus 136
6800 AC ARNHEM
tel: 026 - 352 84 00
fax: 026 - 352 84 55
Regio Zuid-West (Zeeland en Zuid-Holland
Groothandelsgebouw Weena 723, ingang C
Postbus 29036
3001 GA ROTTERDAM
tel: 010 - 224 44 44
fax: 010 - 224 44 50
Regio Noord (Groningen, Friesland, Drenthe)
Cascadeplein 10
Postbus 30020
9700 RM GRONINGEN
tel: 050 - 599 27 00
fax: 050 - 599 26 99
Regio Noord-West (Noord-Holland, Utrecht en Flevoland)
Kennemerplein 6-8
Postbus 1006,
2001 BA HAARLEM
tel: 023 - 515 07 00
fax: 023 - 515 07 77
Regio Zuid (Noord-Brabant en Limburg)
Kennedyplein 5-12
Postbus 850
5600 AW EINDHOVEN
tel: 040 - 265 29 11
fax 040 - 265 30 30
Overige adressen en websites
Bedrijfschap Horeca en Catering
Baron de Coubertinlaan 6
Postbus 121
2700 AC Zoetermeer
Tel: 079 – 3680707
Fax: 079 – 3617312
Internet: www.bhenc.nl
Koninklijk Horeca Nederland
Pelmolenlaan 10
Postbus 566
3440 AN Woerden
Tel: 0348 – 489489
Fax: 0348 – 489400
Internet: www.horeca.org
KIWA
Sir Winston Churchilllaan 273
Postbus 70,
2280 AB Rijswijk
Tel.: 070 - 414 44 00
Fax: 070 - 414 44 20
internet: www.kiwa.nl
10
Risicoanalyse en beheersplan uitbesteden
U kunt de risicoanalyse en het beheersplan ook uitbesteden. Leden van Koninklijk Horeca
Nederland krijgen korting hierop bij Controlebureau De Wit (voedselveiligheid en legionellaverificatie) www.bureaudewit.nl en bij C-Mark (waterconsultants) www.c-mark.nl . Adressen
van andere gecertificeerde bureaus die risicoanalyses en beheersplannen mogen opstellen
staan vermeld op www.kiwa.nl
Voorbeeld logboek
Een voorbeeld van een logboek waarin u uw getroffen beheersmaatregelen kunt opschrijven
kunt u vinden op www.vewin.nl op de laatste pagina (p.12) van VEWIN werkblad 1.4g.
Informatie controles/inspectie
De waterleidingbedrijven controleren namens VROM inspectie op l(onder meer) legionella.
Informatie hierover treft u aan op de website van de overkoepelende organisatie van
waterleidingbedrijven de VEWIN, www.verwin.nl. Op deze website kunt u ook de
adresgegevens van het waterleidingbedrijf bij u in de buurt vinden.
Geaccrediteerde laboratoria voor analyseren watermonsters
Als u in de risicogroep valt dient u vanaf nu minimaal tweemaal per jaar watermonsters te
laten analyseren door een zogeheten geaccrediteerd laboratorium. Leden van Koninklijk
Horeca Nederland krijgen korting bij Controlebureau De Wit (voedselveiligheid en legionellaverificatie) www.bureaudewit.nl en bij C-Mark (waterconsultants) www.c-mark.nl Adressen
van andere geaccrediteerde laboratoria treft u op www.horeca.org.
Informatie alternatieve technieken legionellapreventie
Het ministerie van VROM raadt ondernemers thermisch beheer aan als meest effectieve
preventieve techniek om legionella te beheersen. Er zijn verschillende producten en
technieken op de markt die zich richten op legionellapreventie. De meeste producten en
diensten zijn echter (nog) niet toegestaan door het ministerie. VROM test momenteel een
aantal technieken in pilots op testlocaties, die pas medio 2006 zullen zijn afgerond. Tot die
tijd adviseren wij u voor aanschaf en ingebruikneming van alternatieve technieken informatie
in te winnen op de website van het ministerie van VROM, www.minvrom.nl, op
www.legionellavraagbaak.nl of bij het regiokantoor van VROM inspectie bij u in de buurt.
11