Renaissance

Een Nieuwe Tijd
Begint
Verandering in:
• Denken (p. 1)
• Handel en economie (p. 2)
• Macht en politiek (p.3)
• Geloof en religie (p. 4)
Een `Nieuwe Tijd`!
2
1. De Renaissance verbreidt zich
over Europa
Renaissance:
Wedergeboorte van de klassieken(Oudheid) vanaf
+/- 1400
In Italië.
- Waarom daar?
4
Renaissance: In Italië.
- Waarom daar?
5
Renaissance ontstaat in Italië. Waarom daar?
1. Door het transport van kruisvaarders naar
Constantinopel.
2. Overblijfselen van de oudheid in Italië.
3. Italiaanse stadstaten waren rijk en hadden dus geld
oor kunst en wetenschap.
Vanuit Italië verspreidt de Renaissance zich over heel
Europa.
In Nederland eerst in het Zuiden (België)
6
Renaissance:
Drie belangrijke denkbeelden:
1. Ieder mens is belangrijk en het is goed om jezelf
op de voorgrond te plaatsen.
7
Renaissance:
Drie belangrijke denkbeelden:
2. Ieder mens leeft voor zichzelf en niet voor een-ofandere groep
8
Renaissance:
Drie belangrijke denkbeelden:
3. Geniet van het leven op aarde en denk niet alleen
maar aan de dood.
9
Verschil leven in de Renaissance en in de
Middeleeuwen.
Middeleeuwen:
Renaissance:
• God en kerk in het Middelpunt • De mens in het Middelpunt
• Dagelijks leven belangrijk
• Leven na de dood centraal
- Carpe Diem (latijn)
• Het leven is zwaar
• Informatie via geloof en kerk.
- Vertrouwen in de menselijke
intelligentie  bloei van de
wetenschap
• Bijbelse thema’s in kunst
- Minder Bijbelse thema’s
Mythologische thema’s
10
Ideeën van de Renaissance waren vooral
interessant voor een kleine maar
belangrijke groep.
•
•
•
•
Kooplieden
Vorsten en edelen
Kunstenaars
Geleerden
Waarom deze vier groepen?
11
• Kooplieden
Wilden genieten van hun rijkdom en status.
• Vorsten en edelen
Meer macht, ten koste van de kerk.
• Kunstenaars
Geïnspireerd door de oudheid. Maakten kunst op
eigen naam.
• Geleerden
Geïnspireerd door de oudheid.
12
Kunst in de Renaissance:
- Emotie
- anatomie: Natuurgetrouw
- Perspectief
- Verweving kunst en wetenschap
- Dominant thema: klassieke Mythologie
13
Kunst in de Renaissance:
- Emotie
- anatomie: Natuurgetrouw
- Perspectief
- Verweving kunst en wetenschap
- Dominant thema: klassieke Mythologie
14
Guido di Pietro, known
as ANGELICO
The Coronation of the
Virgin
1430-32
15
1430-32
16
The
Temptation of
Christ, ca.
1125
1430-32
17
Florence: stad van de Renaissance
18
Basilica di Santa
Maria del Fiore
1296-1472
Arnolfo di Cambio
19
Bouwkunst in de Renaissance
• Harmonie en orde waren van groot belang.
• In plaats van Wiskunde werd menselijk lichaam
belangrijke inspiratiebron.
20
Santa Maria Novella
(Florence)
Herbouw in 15e
eeuw. Betaald door
textielhandelaar.
Decoratieve
vormen:
humanistisch (mens
als uitgangspunt)
Klassieke
elementen:
Korintische Zuilen.
21
Mens van Vitruvivus (of
Vitruviusman)
Leonardo da Vinci
Verband met Renaissance?
Romeinse architectuur?
Door DaVinci getekend bij aantekening over
Vitruvius.
Romeins architect
• Weinig over bekend.
• Schreef De architectura
De architectura van Vitruvius
•
•
•
•
10 boeken over Romeinse bouwkunst.
Architectuur.
Mijnbouwkunde
Werktuigbouwkunde
De architectura
• Werktuigbouwkunde
De architectura
• Mijnbouw
De architectura
• Belangrijkste bron over Romeinse
bouwkunst
Middeleeuws
manuscript
(1390)
“Vitruvius de architect schrijft in zijn werk
over de architectuur, dat de maten van de
mens zijn volgens de natuur”
Da Vinci ging daarom deze verhoudingen
bestuderen.
Afstand
In lichaamslengte
Haargrens tot onderkant
kin
1/10
Kruin tot onderkant kin
1/8
Maximaal breedte
schouders
1/4
Midden borstkas tot kruin
1/4
Elleboog tot vingertop
1/4
Elleboog tot oksel
1/8
Lengte hand
1/10
De bevindingen van Da
Vinci beïnvloeden de
architectuur van de
Renaissance.
Decoratie en verhoudingen
werden humanistisch: de
mens als uitgangspunt.
Santa Maria Novella
(Florence)
Herbouw in 15e
eeuw. Betaald door
textielhandelaar.
Decoratieve
vormen:
humanistisch (mens
als uitgangspunt)
Klassieke
elementen:
Korintische Zuilen.
31
Wetenschap in de Renaissance:
“De aarde draait om
de zon, niet
omgekeerd.”
Copernicus
1473 – 1543
Heliocentrisme
32
Wetenschap in de Renaissance:
Galileo Galilei
1564 - 1642
Bewees de
stelling van
Copernicus m.b.v.
telescoop.
33
Wetenschap in de Renaissance:
Maar hij kwam in
de problemen
met de kerk…
Galilei voor de pauselijk inquisitie
“God heeft de aarde op zijn
plaats gezet, en deze zal
nooit daarvandaan
bewegen.” (Psalm 104:5)
34
Wetenschap in de Renaissance:
Ook in de wetenschap keek
men terug naar de oudheid
en bestudeerde men
werken uit de oudheid.
De schroef van Archimedes
Stelling van Pythagoras
26
35
De schepping van Adam (Michelangelo)
36
2. Grote ontdekkingsreizen en hun gevolgen
37
Portugezen gaan handel drijven
Portugezen verkennen Afrika
en Azië. Waarom?
1. Steun voor strijdt tegen
moslims.
2. Visgebieden
3. Volkeren om mee te
handelen.
4. Op zoek naar zeeweg naar
Azië.
38
Portugezen gaan handel drijven
1488: Portugezen bereiken
Zuidelijke punt Afrika
1498: Vasco di Gama bereikt
India
39
Gevolgen van de ontdekkingsreizen:
• Ontdekking nieuwe gebieden
• Ingrijpende verandering wereldbeeld
• Kennismaking met nieuwe culturen
• Eurocentrisme
• Vernietiging en onderwerping van inheemse culturen (met
behulp van Buskruit en ziekten)
40
Portugezen gaan handel drijven
Portugezen stichtten factorijen: handelsposten
41
Portugezen gaan handel drijven
Portugezen hebben betere wapens dan de volkeren
in Afrika en Azië.
• Concurrenten worden daardoor snel verslagen.
• Volkeren worden gedwongen om met
Portugezen te handelen.
42
Portugezen gaan handel drijven
Portugezen hebben betere wapens dan de volkeren
in Afrika en Azië.
• Concurrenten worden daardoor snel verslagen.
• Volkeren worden gedwongen om met
Portugezen te handelen.
43
Portugezen gaan handel drijven
Portugezen hebben betere wapens dan de volkeren
in Afrika en Azië.
• Concurrenten worden daardoor snel verslagen.
• Volkeren worden gedwongen om met
Portugezen te handelen.
44
Spanjaarden ontdekken Amerika en vestigen er
een Koloniaal rijk
Columbus ontdekte voor de Spanjaarden Amerika.
Zij maakten geen factorijen maar kolonies: veroverd
gebied waar landgenoten konden wonen.
45
De reis van Columbus
46
Door het succes van de Spanjaarden in Amerika en de
Portugezen in Azië volgden andere Europese landen snel.
Nederland, Engeland en Frankrijk streden ook voor handel en
kolonies in de nieuwe ontdekte gebieden.
47
Door het succes van de Spanjaarden in Amerika en de
Portugezen in Azië volgden andere Europese landen snel.
Nederland, Engeland en Frankrijk streden ook voor handel en
kolonies in de nieuwe ontdekte gebieden.
48
Amerika werd door de Europese kolonisators flink uitgebuit:
Zuid-Amerika: zilvermijnen (Spanje)
Noord-Amerika: veeteelt, jacht op dieren (bonthuiden) en handel
met indianen.
Het meeste leverde de plantages op: tabak, koffie en suiker.
Hier werden slaven aan het werk gezet.
49
Amerika werd door de Europese kolonisators flink uitgebuit:
Zuid-Amerika: zilvermijnen (Spanje)
Noord-Amerika: veeteelt, jacht op dieren (bonthuiden) en handel
met indianen.
Het meeste leverde de plantages op: tabak, koffie en suiker.
Hier werden slaven aan het werk gezet.
50
Gevolgen van de Ontdekkingsreizen
1. Verspreiding van mensen over de hele wereld
onder blanke leiding.
2. Miljoenen sterven door ziekten en door geweld
3. Uitwisseling van producten en begin van een
wereldeconomie
51
1. Verspreiding van mensen over de hele wereld
onder blanke leiding.
52
2. Miljoenen sterven door ziekten en door geweld
• 500,000 tot 1 miljoen indianen gestorven door
oorlog, uitbuiting en ziekte.
• Uitbuiting van Afrikaanse slaven
53
Gevolgen van de Ontdekkingsreizen
3. Uitwisseling van producten en begin van een
wereldeconomie
Driehoekshandel
54
Waldseemüller
map
De eerste kaart
waar de naam
‘America’ op
staat.
55
3. Opkomst van
machtige vorsten
Wie heeft de meeste macht?
Wie had de meeste macht in het Frankrijk van de 17e eeuw?
I
Wie had de meeste machtDe
in het
Frankrijk van de 17e eeuw?
Koning
Deze was een absoluut vorst.
Hij had alle macht op:
- Sociaal-economisch gebied
- Politiek gebied
- Religieus gebied
-Cultureel gebied
Hij had deze macht gekregen door het droit divin: het goddelijke recht.’
Men zag de koning als een God op aarde.
Zijn wil was dus automatisch wet.
“L’état c’est Moi!”
“De Staat, dat ben ik!”
Voor het absolutisme
In de middeleeuwen: strijdt tussen de paus en koning: wie heeft de
meest macht
God wil dat we onze macht
delen: de Paus is de baas
over de godsdienst, wij de
over de rest.
Petrus kreeg van Jezus de
macht over de hele wereld.
Als opvolger van Petrus zijn
wij dus ook dus baas over
jullie!
Lodewijk XIV en zijn Paleis in Versailles
Lodewijk bouwde in Versailles een
paleis.
Daar woonde hij met zijn familie en
personeel.
Om de adel onder controle te houden
verplichtte hij ze om regelmatig langs te
komen op het Paleis van Versailles.
Andere koningen volgden het voorbeeld
van Lodewijk en lieten grote paleizen
bouwen.
Cultuur: Het paleis van Versailles
Het paleis in 1668
Cultuur: Het paleis van Versailles
Plattegrond van het Paleis
Cultuur: Het paleis van Versailles
De tuinen van Versailles: Volledige macht en controle
over de Natuur
Cultuur: Het paleis van Versailles
Plafond
Cultuur: Het paleis van Versailles
Spiegelzaal
Cultuur: Het paleis van Versailles
Gallerij der Veldslagen
Cultuur: Hofleven
Le levée. ‘De koning staat op’
Paleizen die geïnspireerd zijn op het Paleis van Versailles
Koninklijk Paleis Madrid
Paleis Het Loo (nl)
Paleis Sans Souci, Berlijn
4. De Christelijke kerk in Europa valt uiteen
5.2.3 De Reformatie
73
Het vagevuur
Middeleeuwen:
Na je dood: de hemel of de hel.
Maar daarvoor moest je naar het vagevuur.
Een korte straf voor kleine zonden
Hoe lang? Lag aan:
1. Hoeveel zonden je had begaan.
2. Hoeveel goede werken je had verricht.
74
Het vagevuur
Afbeelding uit 1180
75
Het vagevuur
Goede werken waren dingen die je voor de kerk deed.
Hiervan kreeg je altijd bewijs: een aflaat
Meer aflaten  minder tijd in het vagevuur
Uiteindelijk de mogelijkheid om aflaten te kopen: aflatenhandel
76
Aflatenhandel
Tekening uit 1530
77
Johann Tetzel
Berucht verkoper van aflaten.
„Wenn das Geld im
Kasten klingt, die Seele
aus dem Feuer springt.“
“Als het geld in de kassa rinkelt,
Springen de zielen uit het vagevuur”
Het werk van Tetzel inspireerde
Luther om in protest te gaan.
78
Steeds meer mensen zetten zich af tegen de aflatenhandel en andere
gebruiken van de kerk.
Drie oorzaken
79
Oorzaak 1: De Renaissance
Grieks en latijn werd meer en beter gelezen.
Onderzoekers ontdekten dat er fouten waren gemaakt bij de vertaling van de
bijbel.
Ook spraken geestelijken over zaken die niet in de bijbel stonden.
80
Oorzaak 1: De Renaissance
Desiderius Erasmus was de beroemdste van
deze onderzoekers.
1466 – 1536
• Schreef in het latijn (taal van intellectuelen
• Kritiek op geestelijken (gedroegen zich niet
naar de leer van Jezus
• Wilde de kerk verbeteren, geen nieuwe
kerk beginnen.
• Lof der Zotheid (beroemdste werk)
81
De lof der zotheid
82
Oorzaak 2: trouw aan eigen land en koning werd belangrijker
Koningen werden machtiger: opkomst
absolutisme
Mensen voelden zich steeds meer onderdeel van
een land. Niet alleen christen
Sommige koningen begonnen een eigen kerk
waar ze zelf de baas over waren 
Hendrik VIII
83
Oorzaak 3: Verschillende bevolkingsgroepen voelden meer voor een
ander soort christendom (protestantisme)
Daarover later meer
Laat een halve blz. open in je schrift
84
Maarten Luther
Duitse Monnik (1483 – 1546)
Las de boeken van Erasmus en nam zijn kritiek
over.
Ging openbaar kritiek leveren op de kerk
95 stellingen (1517)
85
Wat was Luthers kritiek?
Volgens Luther….
1. Kon ieder mens contact maken met God,
geestelijken waren hier niet voor nodig.
2. Moest iedereen daarom de Bijbel kunnen lezen.
3. Was een aflaat onzin, alleen God kon mensen
vergeven.
4. Konden gewone mensen geen heiligen zijn, deze
mocht je dus ook niet vereren.
5. Moesten geestelijken gewoon kunnen trouwen.
6. Was de kerk te rijk en vroeg de paus te veel geld van
de arme bevolking.
7. Was rijkdom van de kerk alleen maar een afleiding
van wat echt belangrijk was voor het geloof.
86
De paus was natuurlijk niet
blij met deze kritiek
1520: Luther door paus ‘in
de ban gedaan’.
Paus Leo X met twee kardinalen.
Schilderij van Raphael.
87
Hanno de Witte Olifant,
het ‘huisdier’ van Paus Leo X.
Overdreven.
kerkelijke
rijkdom?
88
1521: Luther moet ook verantwoording afleggen
tegenover de Duitse keizer, Karel V.
Het Duitse rijk was niet één land, maar een
verzameling van kleine vorstendommen.
Aan het hoofd van het rijk stond keizer Karel V.
89
Luther weigerde om afstand te doen van zijn denkbeelden en vluchtte.
Frederik de Wijze (Saksen): nam Luther in bescherming.
Veel vorsten waren het namelijk eens met Luther, omdat:
1.
2.
3.
4.
Zij wilden meer zeggenschap over de kerk
Luther vond dat de onderdanen altijd naar hun vorsten moesten
luisteren
Luther wilden de kloosterorden afschaffen, die hadden veel grond die
dan terug ging naar de vorsten.
Karel V wilde macht van de vorsten afpakken.
90
Veel boeren steunden Luther, want:
Veel boeren betaalden belasting aan de kerk (luther vond dat
de kerk geen geld mocht verdienen aan de grond die het had)
Zij mochten van Luther de bijbel lezen.
Maar,
Toen zij in opstand kwamen koos Luther toch voor kant van de
vorsten. Hij was bang voor teveel onrust.
1525: Boeren bloedige wijze onderdrukt
91
De Reformatie
Christenen
(volgers van Jezus
Christus)
Protestanten
(Geen paus, Bijbel
staat centraal)
Katholieken
(Paus als leider)
Deze splitsing noemen
we de Reformatie
Lutheranen
(Protestanten
die Luther
volgen)
Calvinisten
(Protestanten
die Calvijn
volgen)
92
Oorzaak 3: Verschillende bevolkingsgroepen voelden meer voor een
ander soort christendom (protestantisme)
Adel: de Protestanten wilden de grond van de kerk opnieuw
verdelen. Meer grond voor de adel.
De gegoede burgerij (Rijke handelaren): Protestanten stonden voor
eenvoudig leven en hard werken. Rijke burgers hadden hun rijkdom
te danken aan hard werken.
Boeren en arme burgers: vonden dat de kerk te rijk was en te veel
belasting vroeg.
93
Contra-Reformatie
In het begin: geen bemoeienis van paus met
Luther
Toen Luther meer aanhangers kreeg pas
tegenactie: contra-reformatie.
1.
2.
3.
Verwijderen misbruiken: geen aflatenhandel
Bestrijden van ketterijen: zoveel mogelijk
mensen bekeren.
Oprichten van rechtbank van inquisitie:
meer rechtbanken die protestanten konden
vervolgen.
94
Contra-Reformatie
Nieuwe kunststijl: Barok
Voortzetting van de Renaissance: maar nog
uitbundiger.
95
Gevolgen van de reformatie
De reformatie kon niet worden
tegengehouden: de kerk viel
uiteen.
1.
Ontstaan godsdienstoorlogen:
binnen landen en tussen
landen onderling komt oorlog,
vanwege verschil in geloof.
Duitsland: oorlog tussen Karel
V en vorsten. Tot Vrede van
Augsburg (1555)
cuius regio, eius religio:
De vorst bepaalt de religie
96
Gevolgen van de reformatie
2. Toenemen van Godsdienstige onverdraagzaamheid.
De verschillende geloven moesten niets van elkaar hebben.
3. Vorsten besluiten slechts één godsdienst in hun land toe te staan:
Een land wordt of katholiek of protestants, om oorlog te voorkomen.
97
Sint-Pietersbasiliek, Rome
98
Holy Trinity Church, Sliema, Malta
99