Hoe een duurzaam bodembeleid onze gezondheid, ons leven en

White Paper
Hoe een duurzaam
bodembeleid onze gezondheid,
ons leven en onze toekomst
kan veranderen.
De Verenigde Naties hebben 2015 uitgeroepen tot het Internationaal Jaar van de Bodem. Omdat we dringend met
meer aandacht en zorg moeten omspringen met de grond onder onze voeten. Onze bodem is namelijk onlosmakelijk
verbonden met onze economie, onze gezondheid, ons leefmilieu en zelfs de manier waarop we innoveren. In deze
white paper kijken we specifiek naar de invloed van onze bodem op onze gezondheid. Wat zijn de grootste uitdagingen voor de toekomst en hoe ver staan we vandaag?
Vlaanderen telt ongeveer
85.000 risicogronden.
42% van die risicogronden
zijn vandaag onderzocht.
16% daarvan moet
gesaneerd worden.
Onze bodem doet heel veel om ons gezond te houden. Het is de bakermat van gezond drinkwater en gezonde voeding.
Toch zijn er gevaren die onze bodem en bijgevolg ook onze gezondheid bedreigen. De grootste bodembedreigingen in
Vlaanderen zijn erosie, afdichting, verdichting, afname van organisch stofgehalte, verontreiniging en verlies aan biodiversiteit. Die laatste twee hebben de grootste impact op onze gezondheid. Aan ons om ze te voorkomen.
Eén koffielepel bodem bevat meer organismen
dan er mensen zijn op aarde. Die bodemorganismen kunnen niet alleen zorgen voor
nieuwe geneesmiddelen, maar geven ook
bepaalde stoffen vrij die ons gelukkiger maken,
onze bloeddruk verlagen.
In 2012 stierven 15.696 Vlamingen aan kanker, de tweede meest voorkomende doodsoorzaak in Vlaanderen. Daar kunnen we iets aan veranderen. Want onze bodem kan kanker voorkomen en misschien zelfs genezen.
Een ongezonde bodem kan kankerverwekkende stoffen bevatten. Door te saneren, vermijden we dit en kunnen we
kanker voorkomen. Maar een gezonde bodem kan binnenkort misschien ook kanker genezen. Via de site Drugs From
Dirt sporen wetenschappers uit New York mensen aan om bodemstalen op te sturen. Het doel: stalen verzamelen uit
zeldzame, niet onderzochte biotopen. De eerste resultaten zijn veelbelovend. Zo vonden ze al elementen die nieuwe
kankergeneesmiddelen opleveren. En dat is pas het begin. Want de kleinste portie gezonde aarde bevat miljoenen
micro-organismen. Door deze verder te onderzoeken, ontdekken we mogelijk nieuwe moleculen die zorgen voor de
geneesmiddelen van de toekomst.
Wist u trouwens al dat bijna alle bestaande antibiotica afkomstig zijn van bodembacteriën en/of –schimmels? Of
dat sommige bodemorganismen stoffen produceren, die, net zoals antidepressiva, zorgen dat u zich gelukkiger voelt?
Kortom, als wij onze bodem gezond houden, doet hij in ruil voor ons net hetzelfde.
“De wereldvoedselorganisatie FAO en tal van wetenschappelijke studies
geven aan dat het voor de volgende generaties een enorme uitdaging zal
zijn om met de beperkte oppervlakte vruchtbare landbouwgrond die
onze aardbol rijk is, de groeiende wereldbevolking voldoende te voeden.
Vanuit deze wetenschap is het evident dat we ook in Vlaanderen zuinig
moeten omspringen met elke vierkante meter landbouwgrond.”
Joke Schauvliege, Minister van Omgeving, Natuur en Landbouw tijdens het bodemdebat
Ons Vlaamse bodembeleid behoort tot de wereldtop. Maar om aan de top te blijven, moeten we blijven innoveren en
nieuwe uitdagingen aangaan. Op het bodemdebat dat we organiseerden op 22 april vertelden enkele experten wat
volgens hen de grootste uitdagingen zijn op het vlak van gezondheid in de nabije toekomst.
“De kracht van de bodem zit hem in de samenwerking tussen
de verschillende bodemorganismen. Het is door die processen te
bestuderen dat we nieuwe medicijnen zullen ontdekken.”
Willy Verstraete, Professor UGent
Zoals u hiervoor al las, is onze bodem een apotheek vol nieuwe medicijnen die we nog niet ontdekt hebben. Aan
ons om die apotheek te verkennen en om de samenwerking tussen de bodemorganismen beter te leren begrijpen. Zo
loopt er bijvoorbeeld een onderzoek waaruit blijkt dat bepaalde bodemschimmels in staat zijn om asbest af te breken.
‘Een potentieel natuurlijke sanering van een groot gezondheidsprobleem’, zegt Wouter Gevaerts, bodemconsulent
bij Arcadis. ‘Er komen steeds meer nieuwe chemische componenten waarvan we niet weten wat de gevolgen voor
de gezondheid zijn en hoe we ermee moeten omgaan. Maar voor sommige gekende vervuilingen staan we wel weer
stappen verder’, besluit Gevaerts.
“Nieuwe vervuiling vormt een grote uitdaging. Chronische toxiciteit
(bodemvervuiling) is veel moeilijker te interpreteren dan acute toxiciteit.
En data over nieuwe stoffen blijven problematisch, ook al is er verbetering ten opzichte van vroeger. Aan ons om dat gevaar op tijd te herkennen
en een gepaste oplossing te vinden.”
Jan Tytgat, Professor KU Leuven
Het Vlaamse bodemdecreet is uniek in de wereld. Er zijn echter heel wat landen waar de bodem nog heel actief vervuild wordt. En ook daar ligt voor Vlaanderen een belangrijke uitdaging: andere landen ondersteunen in hun bodembeleid, onze ervaringen delen en onze kennis zo goed mogelijk verspreiden.
“Ons Vlaamse bodemdecreet en ons ambitieus beleid zijn uniek in de
wereld. In andere landen is er echter een gebrek aan beleid en beseft men
niet wat bodemvervuiling met een mensenlichaam doet. Daarom is er ook
op Europees niveau een Kaderrichtlijn Bodem nodig.”
Dirk Poppe, DEME
Het Vlaamse bodemdecreet
bestaat 20 jaar in 2015.
In die 20 jaar tijd is er heel wat gebeurd. Meer dan 4.000 terreinen werden gesaneerd. Goed voor een totale oppervlakte
van zo’n 8.600 voetbalvelden. Het bodembeleid, en meer bepaald deze saneringen, hebben al een grote impact gehad
op onze gezondheid. Toxische stoffen werden uit de bodem verwijderd. Verontreinigde gronden werden aangepakt
en opnieuw gezond gemaakt, waardoor ze geen gevaar meer vormen voor de gezondheid van de buurtbewoners. En
na 20 jaar kunnen we zeggen dat de zwaarste en gevaarlijkste saneringen achter de rug zijn. Preventie en het snel
ingrijpen na rampen zijn nu belangrijker dan ooit.
8.600
Op 20 jaar
tijd hebben we
een oppervlakte
van 8.600
voetbalvelden
gesaneerd.
Visie OVAM - Strategisch Plan 2015-2020
Duurzaam bodembeheer is duidelijk essentieel voor een gezonde en kwaliteitsvolle leefomgeving. Een verontreinigde
bodem houdt gezondheidsrisico’s in, voor de mensen die erop wonen, werken en naar school gaan; voor de gewassen
die erin groeien en de dieren die erin en erop leven. De verontreiniging kan bovendien het grondwater aantasten en
dat bedreigt onze kostbare watervoorraden. Bodemverontreiniging voorkomen is onze grootste bekommernis. Tegelijk
pakken we bestaande risicovolle verontreinigingen zo snel mogelijk aan.
Hierbij gaat de aandacht uit naar de aanpak van kwetsbare gebieden, zoals de beschermingszones voor grondwaterwinningen. Ook woonzonepercelen worden prioritair aangepakt. Waterbodems verdienen ook de nodige aandacht. Voor
de meeste bodemverontreinigingen is het doorgaans duidelijk dat ze veroorzaakt zijn door risicovolle activiteiten. Maar
we zijn ook op de hoogte van diffuse bodemverontreiniging, bodemverontreiniging die niet duidelijk toe te wijzen is. Ook
deze houdt risico’s in voor de gezondheid. Daarnaast wordt ook nog veel aandacht besteed aan diffuse aanwezigheid van
asbest in de bodem en aan mogelijk historische bodemverontreinigingen ter hoogte van moestuinen.
Contactgegevens
Neem gerust contact met ons op voor meer info.
OVAM Jan Verheyen
Stationsstraat 110 • 2800 Mechelen
015 28 41 48 • 0479 89 07 46
[email protected]
www.ovam.be
www.facebook.com/ovam.be
@PersAtOVAM