24 april 2008

EMERITIFORUM KU LEUVEN
p.a. “Eygen Heerd”
Minderbroedersstraat 5
B-3000 Leuven
KU LEUVEN
De euro en de bankencrisis
Forumgesprek nr. 84
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
Sprekers : - prof. Johan Van Overtveldt, hoofdredacteur bij Trends
- de heer Etienne de Callataÿ, hoofdeconoom bij bank De Groof
Inleider-moderator: prof. Dirk Heremans, Onderzoekscentrum voor Economische Studiën
Plaats: Willem van Croÿzaal, Convent van Chièvres, Groot Begijnhof
Datum: donderdag 24 oktober 2013
_____
Ter beschikking gestelde documentatie:
- Inleiding, tekst van em.prof.A.Van de Putte
- De financiële crisis (voorbij), meer Europa en euro een (on)geluk?, tekst van prof.Heremans (4 blz.)
- PowerPointpresentatie met dezelfde titel (28 dia’s) van prof.Heremans
- cv van de beide sprekers, door prof.Heremans
- PowerPointpresentatie ‘De € in historisch perspectief. Fatale Vergissing of Irrationeel succes?’ (9
dia’s) van prof.Van Overtveldt
- aanbevolen lectuur: ‘The End of the Euro. The Uneasy Future of the European Union’ van prof. Van
Overtveldt (Agate Publishing, Chicago, Illinois, 2011)
- PowerPointpresentatie ‘Eurozone: Dringend handelen… maar ook nadenken!’ (50 dia’s) van de heer
de Callataÿ
_____
Secretariaat : tel. 016/32 07 77 - Fax 016/32 37 38
e-mail : [email protected]
BLAD NR.
2
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
De voorzitter van het Emeritiforum wijst op de actualiteit van het onderwerp. Over de euro - een munt
zonder land - en de bankencrisis, wordt al een tijd stevig gediscussieerd, terwijl her en der lokale
munten in opgang zijn...
Ook het voegwoord ‘en’ in de titel zal een bedoeling hebben.
De voorzitter stelt prof. Heremans, de inleider-moderator van de vergadering voor, aan de hand van
diens cv.
Deze laatste stelt dat een evenwichtige benadering van de problematiek vereist dat zowel de inzichten
van een bankeconoom als die van een kritische observator aan bod komen.
Hij licht zijn inleiding toe aan de hand van zijn beide bovengenoemde documenten, vertrekkende van
zijn diagnose van de financiële crisis: niet de banken liggen aan de oorsprong ervan, maar wel het falen
van de (macro-) economische governance en van financiële regulering en toezicht. Het waren
beleidsvoerders die in de fout gingen (PowerPointpresentatie dia 2 ).
Prof. Heremans schetst de context, t.w. de financiële crisis 2007-2008, en heeft het o.m. over de
gemakkelijkheid waarmee huizenleningen in de VS werden toegekend. Hoe kon dit echter uitgroeien tot
een wereldcrisis? Daartoe ontleedt hij de financiële innovatie en het zogeheten schaduwbankieren. Dit
leidde naar een financiële systeemcrisis. Financiële en speculatieve crises zijn natuurlijk van alle tijden,
en hebben hun eigen oorzaken. De euro(schuldencrisis) had die natuurlijk ook. De vraag werd gesteld:
waren de economisten verkeerd door vroegtijdig de euro te promoten? Er waren immers al vroege
waarschuwingen (dia 17)…
De inleider-moderator besteedt ook aandacht aan de bijzondere situatie in België. Ten gevolge van het
CBFA-bankprotocol was er een verrregaande autonomie van het management (Directiecomité) in
bankzaken. De crisis roept roept een aantal bedenkingen op voor de hervorming van de
bankenwetgeving (dia 26). Is er inderdaad geen ex ante in plaats van een ex post betrokkenheid van de
Raden van Bestuur nodig?
Voor de toekomst is de uitdaging wereldwijd de financiële sector opnieuw dienaar van de economie te
maken. Maar Wall Street en de Londense City liggen dwars (‘Wall Street spent $ 2.7 billion on lobbying
expenses and $ 1 billion in contributions to political parties’)?
Prof. Heremans stelt prof. Van Overtveldt voor.
Prof. Van Overtveldt is absoluut geen tegenstander van de euro, hij is integendeel een overtuigde
Europeaan.
Volgens hem was het Verdrag van Maastricht de grote stap vooruit naar de oprichting van de Europese
Centrale Bank (1 juni 1989) en de start van de euro in 1999. Men moet erkennen dat de euro altijd een
politiek getint project is geweest.
2
BLAD NR.
3
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
De Europese Economische en Monetaire Unie ondervond de noodzaak aan consistentie in het
economisch beleid en beschikte daartoe theoretisch over twee mogelijkheden: transfers van
bevoegdheden naar het Europese niveau of responsabilisering van de soevereine staten. Het werd een
keuze voor optie 2, de enig politiek haalbare. Cruciaal voor die responsabilisering zijn de begrotings- en
schuldnormen en de clausule dat men zelf de gevolgen van beleidsfouten draagt, de no bail-out clause.
Onderliggend aan die keuze is er ook de kettingreactietheorie d.w.z. stappen zetten leidt tot het zetten
van volgende stappen.
De regels werden evenwel niet nageleefd (ook onmogelijk in een aantal gevallen) en de euro bracht
additionele schade. De euro werkte pervers door twee mechanismen: de opbouw van buitenlandse
schuld die beperkingen wegnam en de verstoring van de evaluatiemechanismen. Het gevolg was dat er
niet alleen op het vlak van hervormingen uitstel en zelfs ondermijning daarvan kwam, maar er ook een
uitholling van governance plaatsvond.
De verwachte kettingreactie stopte. Het basisprobleem is dat er geen grote bereidheid is om op
beleidsterreinen afstand - duidelijk en onomkeerbaar - te doen van nationale soevereiniteit.
Gaan we naar een volledige politieke unie en is het niet riskant ons tevreden te stellen met minimum
requirements (Mario Draghi, president van de ECB)?
Het blijft natuurlijk opboksen tegen de perceptie van de publieke opinie dat Europa het probleem is.
Ook de heer de Callataÿ wordt met de gegevens van zijn cv voorgesteld door de inleider-moderator. De
heer de Callataÿ werkt eveneens met een PowerpointPresentatie. Deze PPt werd bij de vele
probleemstellingen opgebouwd telkens met de voor- en de tegenargumenten (controverses): kiest men
JA of NEEN?
Met de economie gaat het niet zo goed: de trend is lager dan vóór de crisis. In Europa is het nog iets
erger dan in de VS (= een unie), er gebeurt te weinig om de nog steeds toenemende
werkloosheidsgraad te laten zakken. Maar anderzijds is er een positieve groei in de tweede helft van dit
jaar en stijgt het vertrouwen bij de consument. We zijn iets slimmer geworden en er is een soort
convergentie inzake units labour cost aan de gang in de goede richting. De deflatie blijft wel en
probleem. België dat iets beter presteert dan de EU moet echter bescheiden blijven: in Brussel leven
nog steeds 4 op de 10 kinderen in armoede!
Is monetaire laksheid een slechte zaak of noodzaak (dia 16)? Inflatie is een lapmiddel voor structurele
hervormingen, er is een alternatief nodig! Op korte termijn leiden de meeste maatregelen tot minder
groei. De keuze is austeriteit/strengheid,soberheid (d.i. geen tekorten) én hervormingen. België heeft
voor het meest eenvoudige, d.i. het eerste gekozen en dat was verkeerd. We moeten integendeel allen
wat verliezen… maar iedereen is uiteraard voorstander van hervormingen bij de buurman. Structureel
hervormen ligt politiek en maatschappelijk moeilijk, maar moet natuurlijk ook breder zijn dan een
maatregel zoals loonverlaging en een hele strategie omvatten om buiten de crisis te geraken.
3
BLAD NR.
4
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
Schulden worden niet alleen gesaneerd met economische groei en begrotingsbesparingen, maar ook
met andere maatregelen (dia 21). Lage rentevoeten - ook financiële repressie genoemd - betekenen
een rendement lager dan de inflatie, een verlies qua koopkracht en zijn een equivalent van belasting op
het patrimonium - een vermogensbelasting bestaat dus eigenlijk! En belasting op alleen sommige
vormen van activa gaat in tegen de billijkheid, wat goed is voor de aandelenmarkten is slecht voor de
spaarproducten! Het vermogen belasten moet transparant gebeuren en voor alle vormen van activa: dit
is economisch én ethisch aanbevolen.
Toenemende ongelijkheden zijn het kernprobleem van vandaag. Billijkheid en meer groei: het is niet
gemakkelijk die twee samen te zien, maar zonder samenwerking is het resultaat subnormaal. In het
verleden werkte de ‘muddling through’ - het doormodderen, maar nu niet meer.
Er werden een aantal economisch goede maatregelen genomen, maar die zijn te beperkt. Men moet
vooruit! En Europa staat al sterker. Tot nog toe is de balans negatief, maar ze wordt positief in zoverre
de crisis een bron van hervormingen betekende. We kunnen niet het resultaat van Duitsland
verwachten - er is vandaag een andere context - en convergentie is een illusie.
Maar de conclusie van de heer de Callataÿ is optimistisch: er is een weg!
_____
V. Zijn de beleidsmakers in de fout gegaan en zijn de banken de sukkels? Ook in ons land nemen
banken een grotere verantwoordelijkheid.
In Polen is het minimumloon 350 € per maand en is er de klacht dat de loonkost hoog is. Men moet in
die omstandigheden niet dromen van een overdracht van bevoegdheden!
A. Men moet een onderscheid maken tussen banken en andere financiële instellingen (niet
gereguleerde schaduwbanken, cfr. PPt Heremans, dia 7).
Maar regulering leidt ook tot ontwijkinggedrag…
Inzake sociaal beleid kan men zeker geen race to the bottom organiseren. De financiering van de
sociale zekerheid moet hervormd worden en men moet mensen laten werken met dezelfde
voorwaarden.
Een fundamentele herziening van de sociale bijdragen is een superdringende uitdaging. Overdracht
van bevoegdheden naar Europa is een illusie. Conclusie: de soepelheid behouden met meer overzicht
van Europa (zie EU Trilemma, PPt Heremans, dia 13).
Meer responsabilisering bij Europa leggen werkte niet, maar misschien werden verkeerde normen
vooropgesteld. Het is de institutionele omgeving die moet worden aangepast. De rol van Europa mag
men niet uitsluiten!
4
BLAD NR.
5
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
V. Overhevelen van bevoegdheden is misschien wel een ‘illusie’, maar het is een absolute noodzaak.
Het is allemaal te weinig uitgelegd (meer pedagogie dus): er is geen democratisch maar een
informatiedeficit.
Inzake begrotingsdeficit staan we onder voogdij, maar het is een goede zaak dat we geringeloord zijn!
De schuldgraad is kolossaal (60 % maximum volgens Maastricht en een begrotingsdeficit van 3 %).
Bestaat de oplossing er niet in dat we de schuldgraad tot 60 % beperken en de rest consolideren op 40,
50 of 60 jaar, en eventueel koppelen aan de uitgifte van eurobons (voor de Europese schatkist) en…
het heffen van een Europese belasting?
A. Maar de vraag is: staan we wel onder curatele? Er zijn telkens negotiaties met de Europese
Commissie, waarbij post factum eventueel wordt vastgesteld dat men de normen niet haalde… In
realiteit staat men nog ver af van een budgettair carcan.
Een schuldratio boven de 60 % kan niet, maar de doelstelling is te moeilijk voor zwakke landen. Het
moet er ook verkocht worden aan de kiezers en een meerderheid van de bevolking zou er niet mee
akkoord gaan. Politici hebben echter een modelrol, moeten leider zijn, maar er is natuurlijk ‘de kloof’
van vandaag…
V. Er werd gesproken over de financiële crisis en de constructiefouten in de eurozone, er werd een
analyse gemaakt van de keuzes waarvoor we staan. Hoe brengen we dit alles bij elkaar?
De financiële crisis begon niet hier, maar kwam uit de VS. Het werd een bankencrisis die finaal
oversloeg op de euro.
Maar hoe zou het verhaal gelopen zijn als er geen euro was geweest…? Zouden we dan niet ‘in de
takken van de bomen hangen’?
A. Er is zo’n voorbeeld: IJsland, ‘een land waar alle vissers bankier werden… en nadien terug visser’, is
geen lid van de EU en dus zonder euro. Het is nu terug boven het gemiddelde van de eurozone, met
relatieve steun van het IMF en na een aantal ingrepen en de doorvoering van een devaluatie. Het land
had als voordeel niet in de poespas van Europese negotiaties te zijn terecht gekomen.
Zonder euro zou de situatie in België waarschijnlijk ongeveer dezelfde geweest zijn; in Portugal zou ze
iets beter geweest zijn. En misschien zou er iets meer vertrouwen geweest zijn - met de mogelijkheid
van devaluatie, en zou Griekenland geen 50-60 % werkloosheid gekend hebben.
V. Wat de mobiliteit van kapitalen betreft wordt opgemerkt dat de interbancaire markt in elkaar is
gestort. Men ging op zoek naar hoger rendement, op vraag van de klanten. Nu is er sinds enige tijd een
internationaal offensief bezig tegen belastingsontduiking. En het ontwerp van Europese
vennootschapsbelasting is een positieve noot in dat verband.
A. De positieve vooruitgang op het stuk van fiscale ontduiking is meer een gevolg van September 11,
en niet van een Europees proces! En misschien dankzij de crisis?
5
BLAD NR.
6
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
De interbancaire markten zijn stilgevallen. Waarom is het met de Belgische banken afgelopen zoals
geweten en niet zo met de Franse? Dit is blijkbaar een gevolg van het feit dat in Frankrijk andere
initiatieven onder de hoofding ‘hulp aan de economie’ werden opgestart, waardoor er een vertrouwen
tussen de banken ontstond. In België was er een andere juridische realiteit met een uiterst gestreng
optreden van de Europese mededingingsautoriteiten t.o.v. staatshulp aan banken, terwijl de Franse
banken daarvoor niet gesanctioneerd werden..
V. De verschillende sprekers stelden dat de economische groei een antwoord zal geven op een aantal
vragen o.m. over tewerkstelling.
Concepten als economische footprint e.d. vestigen de aandacht op bedreigingen voor onze aarde. Ook
economische denktanken hebben het alsmaar meer over negatieve groei.
Is het begrip, het concept van economische groei in industrielanden nog langer houdbaar? Het begrip
duurzaamheid is essentieel geworden.
A. Economische groei moet op een duurzame manier! De jeugd hecht meer belang aan zuivere, niet
vervuilende diensten. Met een beter beleid moet groei mogelijk zijn, zij het minder dan vroeger.
De productiviteit is sterk gestegen door ICT. Maar leidt dit tot toenemende tewerkstelling?
6