24 april 2008

EMERITIFORUM KU LEUVEN
p.a. “Eygen Heerd”
Minderbroedersstraat 5
B-3000 Leuven
KU LEUVEN
Forumgesprek nr. 109
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
De wereld voeden?
Sprekers: - prof. Louise Fresco (Voorzitter Raad van Bestuur Universiteit Wageningen)
- de heer Jo Goossens (ShiftN; Bio-Sense)
Inleider-moderator: em. prof. Eddy Decuypere (Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen KU Leuven)
Plaats: Lemairezaal, Faculty Club, Groot Begijnhof
Datum: donderdag 1 december 2016
_____
Ter beschikking gestelde documentatie:
- Inleiding door de voorzitter van het Emeritiforum
- ‘De wereld voeden?’, PowerPointpresentatie (59 dia’s) van dr. Goossens
- Video Food4Me-project van dr.Goossens (https://www.youtube.com/watch?v=yUn9QgXWb-w),
evenals pdf. van het witboek waarop de video gebaseerd is.
- http://www.louiseofresco.com (8 blz.), met o.m. verwijzingen naar haar boek ‘Hamburgers in het
Paradijs, voedsel in tijden ven schaarste en overvloed’ (2012)
- cv’s em.prof.Decuypere en de dr.Goossens
_____
Secretariaat : tel. 016/32 07 77 - Fax 016/32 37 38
e-mail : [email protected]
BLAD NR.
2
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
Em. prof. A.Van de Putte stelt dat voedsel niet uit het nieuws weg te branden is: meestal alarmerend en
waarschuwend, maar vandaag bekijken we de invalshoek voedsel(on)zekerheid (11% van de
wereldbevolking lijdt honger). Welke zijn de oorzaken en wat kan eraan gedaan worden? We zouden in
staat zijn 12 miljard mensen te voeden, maar wel onder bepaalde voorwaarden. Daar is een rol voor het
wetenschappelijk onderzoek en de grote concerns - met alle disputen vandien.
De voorzitter stelt em. prof. Decuypere voor, bio-ingenieur, met een wetenschappelijke carrière ook in
het buitenland, auteur van meer dan 850 papers, en met kippen als voornaamste onderzoeksgebied.
Het onderwerp sprak ook dichters aan: o.m. Geert Van Istendael (‘Brood’) en Rudy Kousbroek
(‘Eten10’).
De inleider-moderator verwijst naar de uitdagingen: is er voldoende voedsel, grondstof en energie voor
9-11 miljard mensen en dit op een duurzame manier, d.w.z. dat de basis voor de productie niet
opgebruikt wordt voor de toekomst? De context van de 4 f’s (food, fodder, fuel, fibres) verandert in de
tijd. De landbouw werd meer fossiele energiegedreven en nu vraagt men die landbouw ook voor het
maken van bio fuel, als basis voor grondstoffen van groene chemie, voor het maken van nutproducten
en voor de fun (bv. koffie, graslanden voor paarden), ……
Er is ook het wijzigende voedingspatroon (bv. meer dierenproductie op wereldniveau), en bij het
aanbod zijn er de tegengestelde standpunten: de wetenschappelijke mogelijkheden tot verhoging van
de efficiëntie tegenover de tegenstanders daarvan die de aarde niet verder willen uitputten en de kloof
tussen arm en rijk niet willen vergroten.
Als strategieën voor de toekomst noteren we een consensus om het uitbreiden van het landbouwareaal
te limiteren, en het streven naar minder verspilling: ongeveer 30 % van de productie, bij ons aan het
einde van de keten… Verder is er de wil in te zetten op efficiëntie bij water- en nutriëntengebruik, en de
verhoging van de productie door gebruik van het genetisch potentieel. Het discours rond GGO’s,
dierenconsumptie, bio fuel, beter bodembeheer, … veronderstelt maatschappelijke keuzes.
Voedselveiligheid tegenover voedselzekerheid? Quid met het onderscheid tussen onze wensen en
onze noden? Wat met de kloof tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden?
Em. prof. Decuypere stelt aan de hand van diens cv de heer Goossens voor. Hij is een onafhankelijk
strategisch denker in de agro-foodsector.
De heer Goossens wil voornamelijk inspelen op het belang van drie bewegingen om tot een duurzame
voedingsketen te komen: optimaal produceren, optimaal transformeren en verdelen doorheen de keten,
optimaal consumeren. Hij neemt vooral het laatste onder de loep met zijn betoog over de dringende
noodzaak om consumenten middelen te geven die bewustere voedingkeuzes mogelijk maken, zodat
smaak, gemak en gezondheid weer hand in hand kunnen gaan. De uitkomst daarvan zit vervat in wat
men vandaag als ontwikkeling ‘personalised nutrition’ (PN) noemt. Waarvoor hij graag een lans breekt,
2
BLAD NR.
3
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
en zo de voedingsindustrie en maatschappij attent wenst te maken op de positieve gevolgen die dat
voor alle actoren in het veld kan hebben. De spreker werkte mee aan het bovenvermelde project
‘Food4Me’ en voornamelijk rond het systemische aspect van ‘personalised nutrition’.
Wat kan de maatschappij hier ter plaatse bijdragen aan die hele complexiteit bij de verwerking van
landbouwproducten (= de insteek van zijn PPt-presentatie)?
Een drijvende kracht inzake voeding (zie overzicht in dia 3) is uiteraard de groei van de populatie. De
productie kan nog voor een derde verhogen, of de verspilling kan naar beneden, of er zijn andere
distributievormen mogelijk. We consumeren nu 50 % te veel en produceren ook te veel afval. In de
nieuwe economieën wordt ingezet op vlees en melk. Moeten we geen andere bronnen als insecten en
‘ander’ vlees (celculturen) aanboren?
Er is ook een tekort aan grondstoffen (zelfde curves voor olie, maïs en granen, in dia 10) en dit kan
leiden tot sociale onrust. De industrie gaat zoeken naar nieuwe bronnen om het tekort aan biomassa op
te vangen. Maar ondertussen ging het gebruik van versvoeding naar beneden…
Er is ook nog de klimaatverandering met impact op de hele duurzaamheid van de landbouw, de
consumptiepatronen die veranderen (beschikbaarheid voor ontwikkelingslanden?), … En er is ten slotte
de gezondheid: meer mensen met overgewicht dan mensen die honger lijden, en de chronische
ziektepatronen… tot de genetische effecten.
Het antwoord van de voedingsindustrie is een zeer hoog bedrag… terwijl 3,2 miljard dollar wordt
opgeconsumeerd door de gezondheidskost!
Kan gepersonaliseerde voeding (GV) het antwoord zijn op het dilemma van de productie van
aangepaste voedselkeuzes? Dat dilemma is ‘het weten’ tegenover ‘het doen’ (dia 22)! De oorsprong
van het idee van GV ligt bij Nutrigenomics (University of California, Davis), dia’s 25 e.v. Keuzes door
het individu worden mogelijk gemaakt, maar het is toch niet evident het consumentengedrag aan te
passen. Dit is inderdaad niet gemakkelijk aanpasbaar, en GV-advies speelt in op meer dan de
gezondheid - bijgevolg zeer moeilijk én gecompliceerd, zoals blijkt uit dia 24. Nutrogenomics
onderzoekt hoe voeding het - trouwens evoluerende - metabolisme beïnvloedt en omgekeerd. Er zijn
wel groepen, zgn. metabo-types (zie dia’s over GV, dia’s 32 e.v.). Het dus een combinatie van het
element meting en het element coaching, dit laatste voor een antwoord op de vraag ‘hoe kunnen we
mensen doen veranderen’?
De personalisatie kent 3 graden (dia 38) en een advies is ingebed in een zeer ingewikkeld
maatschappelijk systeem (dia 41). De vraag wie dat allemaal gaat doen brengt ons bij nieuwe
businesses, ‘integrators’ met gefundeerde bases (dia’s 45 en 46), waarbij technologie van een eerste
belangrijkheid is (‘instant informed’!).
GV thuisbrengen (dia 48) - zie al bij Munchery, thuisbezorging van eten in een aantal Amerikaanse
steden - is er voor een toekomst, waarin advies en maatschappij elkaar gaan beïnvloeden en er een
omgeving voor GV-advies is gecreëerd.
3
BLAD NR.
4
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
De conclusie is samengevat in dia 57. De voorwaarden die voor de realisatie van het bovengenoemde
moeten vervuld zijn, laten het echter nog niet toe bij gebrek aan een voldoende ethisch en
gereglementeerd kader.
Prof. Fresco, die wordt ingeleid door em. prof. Decuypere, heeft het in dit verhaal vooral over de
landbouw en de productiekant van de problematiek. Zij beschrijft de ganse keten ‘van grond tot mond’.
Demografisch zouden we op de wereld naar 9,5 miljard mensen gaan. Met een daling vanaf 2200?
Tegen 2050 zou de aarde 9 miljard inwoners tellen, waarvan 5 miljard in Azië. Het zwaartepunt
verschuift dus van Zuid naar Oost, met als groeipool India. De kloof wordt steeds groter, en de
voedselproductie moet toenemen.
Er zijn op dit ogenblik 850 miljoen chronisch ondervoede mensen, 2 miljard heeft niet-gezonde voeding
- wat vooral ernstig is voor kinderen (hersenachterstand?) en bijgevolg een enorm drama voor de
economie van de landen in kwestie.
Daartegenover is de helft van de wereldbevolking overvoed (met een BMI boven het normale cijfer), en
dit cijfer is groeiend.
Het grootste deel van het basisvoedsel wordt geproduceerd in landen waar het geconsumeerd wordt.
Maar wat is in het Zuiden en het Oosten beschikbaar? In Azië en Afrika gaan de miljoenensteden
toenemen. Shanghai, Mexico City en Mumbai hebben al resp. 22, 8,5 en 15,5 miljoen inwoners…
In de steden - met een verschuivende vraag naar voedsel (eiwit is het meest uitdagend!) - is er een
toename van inkomen, maar 2/3 woont op het platteland.
De eerste vraag is of er genoeg land is. De draagkracht van de planeet is functie van wat gegeten
wordt. Dieren kunnen met ons concurreren inzake landgebruik, tenzij het land alleen voor hen bruikbaar
is (veengronden in het westen van Nederland, Mongolië , Patagonië, …). Met een veganistisch dieet
zouden 50 miljard mensen te voeden zijn, maar er kan al een belangrijke vernieuwing zitten in het telen
van vissen, algen en zeewieren en wormen met hoogwaardige eiwitten. Nu komt slecht 6 % van de
voedingswaarden uit de oceanen.
Vlees heeft weliswaar als voordeel dat het ijzer geeft in oplosbare vorm, maar we moeten naar een
evenwicht (50 gr voor een volwassene is acceptabel). De flexitariërs zijn op komst! Meer dan 30 % van
wat op de akkers of de stal staat, komt niet op het bord (bederf bij begin van keten, en wij kopen
teveel). Een groot deel van het land is onvoldoende of inefficiënt gebruikt, bv. in Centraal Azië of in
Afrika waar veel oppervlaktewater te weinig gebruikt wordt voor irrigatie. Niet genoeg land is een
regionaal gegeven, er zal altijd handel moeten blijven - en dat komt de armen ten goede [t.i. een
Belgisch gezin besteedt 12 % van inkomen aan voeding].
Maar hoe gaat men om met land (biodiversiteit… duurzaamheid…)? In Europa ging men van 300 kg
tarwe naar 10.000 kg per ha. In Brazilië is dat 80 kg cassave per ha, in Afrika 6… Twee essentiële
elementen daarbij zijn: de overigens stijgende kosten voor de nodige arbeid (durf investeren!), en alle belangrijke - verwerkingen in de voedselketen. Hoe gaan we naar gezonde snacks?
4
BLAD NR.
5
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
We kunnen de wereld voeden! Het is nooit veiliger geweest - het risico zit bij de consument! De
uitdagingen zijn het energiegebruik (relatie tussen olieprijs en voedselprijs - op naar biobrandstof?) en
het moeten gaan naar een meer gesloten circulair grondstoffengebruik; tegen 2050 naar een grotere
verweving tussen de landbouw- en andere sectoren. Maar de grootste zorg betreft de dialoog tussen
wetenschap en samenleving. De wetenschap is autoriteit aan het verliezen, omdat ze zgn. niet luistert
naar de samenleving… Volgens het heersende wantrouwen in alles gevaarlijk!
_____
V. Kan voldoende voedsel voor 10 miljard mensen worden geproduceerd?
800 miljoen mensen zijn ernstig ondervoed, 1,2 miljard is overvoed: een zaak van herverdeling?
Moeten we de vraagzijde maar voor lief nemen? Naar een beter consumptiepatroon sturen? Moet dat
allemaal wel?
Is er een relatie met de technische evoluties ook op niet-voedingsdomeinen? Wat betekent het uitstoten
van de landbouw voor de ontwikkelingslanden? De opvangcapaciteit is er beperkt en hun producten
dreigen uit de (vrije wereld-) markt te worden geprijsd.
A. Wat met de aanbodzijde? Het klimaat evolueert. De mogelijkheden van de impact werden
meegenomen in de prognoses.
De effecten ervan zijn wel gemengd, er zijn ook gebieden die profiteren zoals China (tarwe), het zuiden
van Scandinavië, Engeland en het midden van de VS, maar de grote problemen zijn voor het
Middellandse Zeegebied en de Sahel.
CO² wordt opgeslagen in biomassa. Landbouw is dus ook een deel van de oplossing.
Wat het gebruik van vetten betreft (vloeibare zijn beter): verzadigde vetzuren worden niet meer zo
negatief afgeschilderd, ze zijn goed gemonitord.
Het is allemaal een kwestie van balans en diversiteit - echt belangrijk zijn groenten, maar alles met
matigheid.
GV is per definitie zeer gepersonaliseerd … en zeer complex. Dit dreigt naar een systeem van
ongelijkheid te leiden. We moeten de economisch minder sterken bereiken (verlaagt bij hen de waardeinschatting van voeding?).
Dit zijn ethische vragen, en de maatschappij moet zulke zaken toegankelijk maken voor iedereen, en
dat zal wel gebeuren (met iPad en dergelijke).
Matiging in voeding? Daardoor wordt een sterk verlengde levensduur vertoond bij proefdieren… maar
een vergelijking met mensen is toch niet evident, dus voorzichtig mee zijn.
En er is ook het cultureel en sociaal bepaalde.
5
BLAD NR.
6
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
V. Is er bij voedsel een correlatie met de levensverwachting van magere tegenover zware mensen? Is
er bij de redenen van zwaargewicht een correlatie met fastfood vastgesteld?
A. Moet men politiek verplichten het aantal calorieën bij fastfood aan te geven? Van wat is obesitas
trouwens het resultaat? Hangt het af van de genetische samenstelling? Studies wijzen op een
complexiteit van factoren.
Men kan ook misbruik maken van onze mechanismen, bv. inzake smaak.
‘Bewustvorming’ is de enige factor die bepaalt dat men niet aan overconsumptie doet.
[Prof. Fresco vertelt over het ‘soepexperiment’ in het ‘restaurant van de toekomst’ in Wageningen. Er
was geen natuurlijke remming; afleiding en een onbeperkt aanbod leidden er tot ‘mindless eating’.]
V. Een PV-advies is toch niet van toepassing in Zuid-Soedan?
A. We hebben alle potenties om iedereen te voeden… maar daar is als eerste voorwaarde vrede voor
nodig! Honger is er inderdaad in gebieden met sociale onrust, aardbevingen, enz… Daar is er een rol
voor de overheden. Hoe worden jonge mensen in Syrië nu opgeleid…?
De FAO bestudeerde dat al over een periode van 40 jaar.
6