Neuromodulation in psychiatric disorders

Elektrische hersenstimulatie in de psychiatrie
Bart Nuttin, Loes Gabriëls, Paul Cosyns, Kris van Kuyck
Obsessieve compulsieve stoornis (OCS) is een aandoening, gekenmerkt door
obsessies (dwanggedachten)
en compulsies (dwanghandelingen). Patiënten die lijden
aan deze aandoening zijn vaak angstig en depressief. Ongeveer 2 percent van de
bevolking lijdt aan OCS . Dit begint meestal rond de leeftijd van 20 jaar. Er bestaan lichte
en meer ernstige vormen van OCS. Vele patiënten verbeteren onder medicatie en/of
gedragstherapie. Ongeveer 10 percent van de OCS patiënten kan niet geholpen worden
met deze behandelingen. Sommigen daarvan lijden zeer erg en bij ongeveer de helft van
die patiënten kan de toestand verbeteren door het maken van een kleine brandwonde op
een welbepaalde plaats in beide hersenhelften. Indien er echter nevenwerkingen optreden
kunnen deze nevenwerkingen ook definitief zijn.
Dit was de reden waarom we op zoek gingen naar een omkeerbare vorm van
heelkundige behandeling: de elektrische stimulatie van de hersenen. Deze behandeling
werd reeds uitgevoerd bij aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson. Hierbij worden
elektroden (hoog technologische draadjes) in een welbepaalde kern in de hersenen
ingeplant en wordt een kleine elektrische stroom vanuit een soort pacemaker (men noemt
dit een neurostimulator) via die elektroden in het hersenweefsel gestuurd. Als gevolg van
die stimulatie kan de patiënt die lijdt aan de ziekte van Parkinson beter bewegen. Deze
elektrische stimulatie beïnvloedt dus het motorische circuit in de hersenen. Wij
onderzochten of het mogelijk was dergelijke elektrische stimulatie in het limbisch circuit uit
te voeren, het circuit dat instaat voor motivatie, emotie e.d. Na eerst experimenten te
hebben uitgevoerd bij proefdieren (ratten) zijn we overgestapt naar onderzoek bij de mens.
Het bleek dat de elektrische stimulatie van het limbisch systeem bij patiënten die leden
aan therapie-refractaire OCS, de dwanggedachten, de dwanghandelingen, de angst en de
depressieve klachten deed afnemen, minstens even veel als na het maken van kleine
brandwonden in de hersenen. Het voordeel van deze elektrische stimulatie blijkt nu het
reversiebele karakter te zijn. Als er nevenwerkingen optreden kan de stimulatie (amplitudo,
pulsbreedte, frequentie, stimulatiecontact) aangepast worden. Deze behandeling werd
eerst uitgevoerd door UZLeuven / KULeuven in samenwerking met de UIA (Antwerpen) en
Karolinska (Stockholm, Zweden). Vervolgens volgden vele centra wereldwijd. Bovendien
wordt het nu ook al toegepast voor patiënten die lijden aan majeure depressie en doen we
tegenwoordig onderzoek naar diepe hersenstimulatie voor anorexia nervosa. Eigenlijk ligt
nu een heel nieuw domein klaar om onderzocht te worden. Sedert 1 januari 2011 is er
zelfs al terugbetaling voor stimulatiemateriaal voor OCS in België.
De vraag stelt zich echter of we zomaar via een elektrode in de hersenen het gedrag
mogen beïnvloeden. De Europese Academie meent dat dit wel kan indien de patiënt heel
erg lijdt onder de ziekte, indien het aangetoond werd dat elektrische hersenstimulatie een
goed effect heeft bij een groep van patiënten en indien de nevenwerkingen aanvaardbaar
zijn. Deze Academie is echter van oordeel dat dergelijke stimulatie niet kan worden
uitgevoerd bij mensen die niet ziek zijn. Indien we bij voorbeeld (hypothetisch) een
elektrode zouden inplanten om het geheugen te verbeteren bij iemand met een normaal
geheugen, dan krijgt die persoon een meer dan normaal geheugen, en dit is hetzelfde als
‘doping’ in de wielersport. Iedereen wil de koers winnen, maar dit moet op een eerlijke
manier, niet met kunstgrepen, die potentieel gezondheidsrisico’s met zich dragen.
Bedenkingen bij deze tekst
-
Mogen artsen wel ingrepen uitvoeren die er specifiek op gericht zijn het gedrag te
beïnvloeden ? Het gedrag wordt dan ten dele geregeld door een elektrisch
apparaat…
-
Zijn er bepaalde psychiatrische stoornissen waarbij diepe hersenstimulatie om
principiële redenen niet zou mogen ? Problemen met informed consent ?
-
Wat als we met diepe hersenstimulatie psychopaten in de gevangenis zouden
kunnen behandelen ? Mogen dergelijke behandelingen dan uitgevoerd worden?
Beslist de gevangene op vrije basis ? Is de maatschappij verplicht dergelijke
behandeling aan te bieden ?
-
Is er een verschil tussen kinderen en volwassenen ? Kunnen ouders beslissen over
een ingreep die het gedrag zal veranderen bij hun kind ?
-
Is het in principe niet beter een irreversibele ingreep uit te voeren ipv een
reversibele ?
-
Wat is het verschil tussen iemand een antidepressivum geven en iemand
behandelen met diepe hersenstimulatie ?
-
Moet OCD wel behandeld worden ? Is dit wel een aandoening ? Is dit niet gewoon
een natuurlijke variant ?
-
Mag een chirurg zelf, na grondig onderzoek, beslissen om, mits goedkeuring van de
patiënt zelf, bij die patiënt een hersenelektrode in te planten om het gedrag te
veranderen ?
-
…