Taalbeleidsplan Van de Heuven Goedhart 30082016

Taalbeleidsplan
2016 - 2018
1
VOORWOORD
Op SBO van Heuven Goedhart zien we het onderwijs in de Nederlandse taal als een heel belangrijk
onderdeel van het onderwijs op onze school omdat een goede actieve en passieve taalbeheersing van
grote invloed is op de kansen van kinderen in de samenleving.
Taal- en leesonderwijs neemt op de VHG daarom een belangrijke plaats in. Taal is een instrument dat
kinderen in bijna alle dagelijkse situaties en voor hun (latere) functioneren in de samenleving nodig
hebben. Om te communiceren, om de wereld om je heen te ordenen en te verkennen en om weerbaar
in de samenleving te staan moet je de teksten waarmee je te maken krijgt, kunnen lezen en begrijpen.
In het onderwijs bij ons op school besteden we daarom ruim aandacht aan de ontwikkeling van zowel de
mondelinge als de schriftelijke taalvaardigheden. We willen dat kinderen passief, actief, creatief en
expressief met taal bezig kunnen zijn.
Taal komt steeds terug en het is daarom belangrijk de oefeningen zo effectief mogelijk in te zetten. Dat
vraagt om en gedegen analyse van het taal- en leesonderwijs om verbeteringen aan te brengen in onze
didactische aanpak en methodieken om de gewenste verbeteringen tot stand te brengen. Onder leiding
van Vliegeniers van de PO-Raad Jan Remijn en Kees Vernooij is een taalbeleidsplan ontwikkeld om het
taalonderwijs op onze school inzichtelijker te maken, beter te maken en in de dagelijkse praktijk te
borgen.
Omdat wij veel belang hechten aan een goede invoering van taalbeleid hebben wij Daniëlle van Dijk,
leerkracht bij ons, als taalcoördinator aangesteld. In principe is zij vanuit de formatie in ieder geval tot
eind januari voor een dag per week vrijgesteld van lesactiviteiten voor haar werkzaamheden als
taalcoördinator.
Mac Steenaart,
directeur SBO van Heuven Goedhart
2
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord
blz. 2
Inhoudsopgave
blz. 3
Inleiding
Interne aanleiding taalbeleidsplan
Externe aanleiding taalbeleidsplan
blz. 4
blz. 4
blz. 4
Uitgangspunten en visie van onze school m.b.t. taal/lezen
Wat we nu weten
Visie school
Visie op taal/lezen
De relevantie van taal/lezen
De populatie van de school
Beschrijving van de groepen
Beschrijving van het team
Externe relaties
Instanties
Contacten met ouders
blz. 6
blz. 6
blz. 6
blz. 7
blz. 7
blz. 7
blz. 7
blz. 8
blz. 8
blz. 8
blz. 8
Beschrijving van de huidige situatie taal/lezen
Wat bepaalt de taal-/leesresultaten van de school?
Analyse resultaten 2015 – 2016
Wat kenmerkt SBO-leerlingen?
Wat vraagt het versterken van het taal-/leesonderwijs op SBO VHG?
Het verbeteren van ons taal-/leesaanbod
De taalcoördinator
Te besteden tijd aan het taal- en leesonderwijs
blz. 9
blz. 9
blz. 9
blz. 9
blz.10
blz.11
blz.13
blz.13
De belangrijkste prioriteiten op een rij voor de periode 2016 – 2018
blz.15
Bijlagen
Kerndoelen basisonderwijs Nederlandse taal
Procedure leerlingenzorg
Tips om een tekst te leren begrijpen
blz.17
blz.17
blz.19
blz.20
3
Inleiding
Interne aanleiding taalbeleidsplan
Op de van Heuven Goedhart werd keurig de taalmethode gevolgd. De handleiding gaf aan welke
onderwerpen aan bod moesten komen en wij maakten daarin een keuze voor onze doelgroep die
immers niet alles aangeboden kon krijgen. Van taalbeleid was echter geen sprake. Dat had enerzijds te
maken met het ontbreken van voldoende professionalisering van het personeel dat al vele jaren
verbonden was aan de school, anderzijds met de zich opstapelende (gedrags)problematiek.
Na de rode kaart in april 2015 was er echter aanleiding genoeg om ons met een nieuw team en
ondersteuning van de Vliegende Brigade van de PO-raad bezig te gaan houden met o.a. taalbeleid.
Halverwege het schooljaar 2015-2016 is er een begin gemaakt met het analyseren van het geboden taalen leesonderwijs. We zijn begonnen met technisch lezen en leesbeleving. Ook hebben we gekeken naar
begrijpend lezen omdat dit in de bovenbouw wat terugzakte. Woordenschat is daarbij een belangrijk
aspect. Onze taalmethode was sterk verouderd en we besloten dat er nieuwe methode moest komen.
Met Taalverhaal.nu zijn we in september 2015 gestart. Het hele jaar stond in het teken van de
implementatie van de methode.
Ook kwam er meer aandacht voor technisch lezen. Naar aanleiding van gesprekken met de Vliegeniers
is besloten in het nieuwe schooljaar 2016 – 2017 te starten met de invoering van BOUW en Estafette. Wij
verwachten daardoor een meer doorgaande lijn voor technisch lezen door de hele school te creëren
waardoor er meer aandacht komt voor de risicoleerlingen.
Een taalbeleidsplan is voor ons een belangrijke stap voorwaarts om het taal-/leesonderwijs op een
professionele manier te benaderen, te verbeteren en uit te voeren. Bovenliggend doel is dat we daarmee
onze leerlingen zoveel mogelijke bagage meegeven op taal-/leesgebied op het niveau dat bij hun
ontwikkeling past.
Externe aanleiding taalbeleidsplan
In het schooljaar 2015-2016 hebben we de inspectie zowel in oktober als in december 2015 op bezoek
gehad. Hun advies was dat we ons als school kritischer moeten richten op de individuele aanpak, de
groepsaanpak en het handelen van de leerkrachten. In de groepsplannen ontbreekt veelal de analyse en
de gekozen aanpak is te globaal. Er is meer aandacht voor het ‘methode’ denken dan voor het ‘doel’
denken en het leren van de kinderen.
Voor kwaliteitszorg zijn er ook een aantal verbeterpunten: de verbeteronderwerpen voor
schoolontwikkeling moeten worden geconcretiseerd, er moet een betere borging komen van afgeronde
verbeteronderwerpen en een beredeneerde visie die afgestemd is op de onderwijsbehoeften van de
groep leerlingen. Leidraad daarbij is ook het door BOOR bovenschools vastgestelde systeem voor
kwaliteitszorg waar alle BOOR scholen, en dus ook de VHG, moeten voldoen.
Door te werken met een taalbeleidsplan werken we aantoonbaar en planmatig aan kwalitatief goed
taalonderwijs en zullen de schoolprestaties van de leerlingen verbeteren.
4
Vanuit de overheid wordt bepaald dat we aan de kerndoelen moeten voldoen. Deze kerndoelen, bij wet
vastgelegd, zijn uitgewerkt in tussendoelen en leerlijnen. De tussendoelen (stappen in de ontwikkeling
van kinderen) geven aan hoe het onderwijsaanbod over de hele schoolperiode verdeeld kan worden
zodat aan het eind van groep acht de kerndoelen zijn bereikt. Voor taal zijn er twaalf kerndoelen
beschreven (zie bijlage 1).
5
Uitgangspunten van de school m.b.t. taal/lezen
Wat we nu weten
Kinderen met taal-leesproblemen zijn succesvoller wanneer ze goede instructie krijgen met betrekking
tot de leesvaardigheden die alle leerlingen moeten verwerven. Dit kan bereikt worden door:
 meer tijd te nemen voor instructie,
 de instructie zorgvuldig op te bouwen,
 meer aandacht te geven aan coaching en oefening,
 toepassen van meer expliciete directe instructie (instructie met veel voorbeelden),
 meer zorgvuldig volgen van de taal-leesontwikkeling en op basis daarvan de instructie en het
programma aanpassen.
Een goede taal-leesvaardigheid is van groot belang voor de toekomst van onze leerlingen. Ook
versterkt het de basiskwaliteit van een school. Taal- en leesvaardigheid werken immers door op vrijwel
alle gebieden in de school.
Visie school
SBO Van Heuven Goedhart wil een school zijn waarin vanuit een veilige sfeer gewerkt wordt. Het team
geeft daarin het goede voorbeeld zodat de leerlingen zich daaraan in de dagelijkse praktijk kunnen
spiegelen. Als de leerlingen van school gaan, willen we dat ze voldoende kennis en algemene
ontwikkeling hebben meegekregen om op een weerbare manier in de samenleving te kunnen
functioneren. Ze moeten zich zelfstandig kunnen redden op een aantal gebieden en zich op een manier
gedragen die past bij hun leeftijd. Onze school streeft naar een veilig en positief klimaat waarbij elke
leerling uitgedaagd wordt om te leren en het maximale uit zichzelf te halen.
We hebben als school oog voor waarden en normen. Binnen onze school willen wij de zelfstandigheid en
het verantwoordelijkheidsgevoel van de kinderen bevorderen. Dit doen we onder andere door de
kinderen in duo’s en zelfstandig aan taken te laten werken.
De school stemt haar pedagogisch en onderwijskundig handelen af op de mogelijkheden van het
individuele kind. We stemmen de leerstof, instructie, verwerking en beschikbare tijd af op de
onderwijsbehoeften van de kinderen. We hanteren bij het lesgeven het directe instructie model (DIM)
met daarbij veel aandacht voor modelen.
Als onderwijsdoel formuleren wij: de kinderen basiskennis, inzicht, sociale, culturele en lichamelijke
vaardigheden en houdingen bijbrengen op weg naar de volwassenheid. Wij streven daarbij naar
optimale prestaties, zowel als het gaat om het behalen van leerresultaten als ook op het gebied van
vaardigheden, houdingen en het ontwikkelen van andere talenten.
Opvoeden en onderwijzen beweegt zich op onze school altijd tussen ‘leiden’ en ‘begeleiden’, tussen
‘sturen’ en ‘banen’. Belangrijk is om zo goed mogelijk aan te sluiten bij en rekening te houden met de
zone van de feitelijke ontwikkeling van het kind op onderscheiden terreinen.
6
Anderzijds proberen we het kind voortdurend vooruit te helpen door het net een stapje voor te zijn
(zone van de naaste ontwikkeling).
Visie op taal/lezen
De relevantie van taal/lezen
Bij het realiseren van de door ons aangegeven doelen zijn taal en lezen heel belangrijk. Door taal kun je
met anderen communiceren. Door mondelinge taalvaardigheid kun je overleggen, kun je reageren, kun
je verslag doen, kom je tot samenwerken. Doordat leerlingen leren lezen, ervaren ze de functie van taal.
Door schriftelijk taalonderwijs leren ze informatie te achterhalen, leren ze een verslag, een brief, een
werkstuk te maken. Door taalbeschouwing verwerven ze een adequate woordenschat en enkele
strategieën voor het begrijpen van voor hen onbekende woorden. Kinderen leren over taal na te denken
en te spreken. Door als school structureel en planmatig te werken aan taalonderwijs op school zullen de
schoolprestaties van leerlingen verbeteren.
In dit taalbeleidsplan geven we een beschrijving van de huidige situatie bij ons op school op het gebied
van het taalonderwijs. Ook stellen we een aantal prioriteiten die we belangrijk vinden om het
taalonderwijs bij ons op school te verbeteren. Een eerste aanzet werd gegeven in het schooljaar 2015 2016 door de invoering van Taalverhaal.nu maar ook door de aanschaf in 2016 – 2017 van BOUW en
Estafette. Daarnaast besteedden we gerichte aandacht aan woordenschat om het begrijpend lezen van
de kinderen te versterken. Vlot kunnen lezen en het beschikken over een goede woordenschat zijn
immers voorwaardelijk voor het begrijpend lezen. We hebben vooral in de tweede helft van het
schooljaar 2015 - 2016 met praktische ondersteuning en aanwijzingen van de Vliegeniers een aantal
flinke stappen op dat terrein gezet.
De populatie van de school
Vooruitlopend op de inzet van de Vliegeniers heeft een analist van de PO-raad een analyse gemaakt van
de wijk waarin de school staat en de populatie van de kinderen. Uit die gegevens blijkt des te meer dat
onze populatie gebaat is bij een intensieve benadering van taal- en leesonderwijs om voldoende kansen
te krijgen voor een volwaardige deelname in onze maatschappij. Wij zullen daarbij niet enkel de
kinderen helpen maar ook de ouders. Reden waarom wij bijvoorbeeld de kosten voor de Voorleesexpres
(voorlezen thuis door vrijwilligers) voor onze rekening nemen.
De uitgebreide analyse is op school op te vragen.
Beschrijving van de groepen
Vanwege het geringe leerlingenaantal werken wij met combinatiegroepen. Binnen deze
combinatiegroepen werken we vervolgens met niveaugroepen om het ook voor de leerkrachten
behapbaar te maken. Wij zijn het schooljaar 2015 – 2016 gestart met een 3/4/5 combinatie, een groep
6/7, een groep 7/8 en een enkele groep 8.
In het schooljaar 2016 – 2017 zouden wij oorspronkelijk geen groep 3 leerlingen meer hebben. Maar
door de vraag van omliggende scholen en het feit dat er ineens meerdere groep 3 leerlingen in potentie
aanwezig leken, hebben wij besloten (we zijn immers een wijkschool) toch ook deze leerlingen mee te
nemen. Hierdoor starten we met een groep 3/4, een groep 5/6, een groep 6/7 en een groep 8.
7
Beschrijving van het team
Het team is bij de start van het schooljaar 2015 – 2016 flink op de schop gegaan. Twee leerkrachten en
de intern begeleidster van het ‘oude’ team bleven. Alle anderen, inclusief de directie vertrokken. En ook
degenen die bleven, werkten nauwelijks twee jaar op de school. We zijn op zoek gegaan naar teamleden
die pasten bij wat we van plan waren, die affiniteit hadden met het SBO-onderwijs en niet te beroerd
waren om een tandje erbij te zetten in het belang van de schoolontwikkeling en de leerlingen. Dat is
gelukt, we hebben ze gevonden en samen is er in korte tijd heel veel tot stand gebracht.
We starten het jaar met twee nieuwe collega’s. De indeling van de groepen zal halverwege het
schooljaar iets veranderen. De reden hiervoor is dat Melissa Otten vanwege zwangerschapsverlof
afwezig is van half september 2016 tot eind januari 2017. Om de rust op de groepen te behouden, start
Melissa in de eerste drie weken van het nieuwe schooljaar samen met Charelle van der Hoeven, de
leerkracht die haar daarna gaat vervangen. Melissa gebruikt die eerste weken om Charelle wegwijs te
maken. Na haar terugkeer in januari 2017 wordt Melissa weer ingedeeld bij een groep.
Helaas vertrekt ook per 1 oktober een andere, gewaardeerde en zeer ervaren leerkracht. Voor haar
moet nog een nieuwe leerkracht gevonden worden. Omdat daarnaast getornd is aan de aanwezigheid
van de intern begeleider (2 i.p.v. 4 dagen) en mogelijk getornd gaat worden aan de aanwezigheid van de
directeur (2 i.p.v. 4 dagen) lijkt er van de door ons nagestreefde continuïteit te weinig terecht te komen.
Wij hebben overigens het bestuur gevraagd de laatste twee mutaties te heroverwegen.
Externe relaties
Instanties
Als school hebben we contacten met de specialisten in het Onderwijs Zorg Overleg (OZO), het Centrum
voor Jeugd en Gezin (CJG), de GGD, PPO, de scholen van de andere besturen in onze omgeving,
schoolmaatschappelijk werk en de wijkagent. We komen geregeld bij elkaar om de kinderen in relatie
tot hun woonomgeving te bespreken. In het schooljaar 2015 – 2016 kregen we een dag extra
schoolmaatschappelijk werk. Deze extra tijd is gebruikt om contact te leggen met ouders thuis
waardoor we veel meer informatie hebben gekregen over wat zich buiten schooltijd in de gezinnen
afspeelt maar ook veel meer ondersteuning hebben kunnen bieden, mede in afstemming met andere
instanties.
Contacten met ouders
Wij vinden het belangrijk dat ouders/verzorgers bij de school betrokken zijn en proberen dan ook om de
contacten zo goed mogelijk te laten verlopen. Er zijn een aantal vaste contactmomenten in het jaar. Op
15 september 2016 wordt een algemene informatieavond georganiseerd. De directeur schetst de actuele
ontwikkelingen en de leerkracht vertelt o.a. hoe er in de groep wordt gewerkt. Tweemaal per jaar (week
23 t/m 27 januari 2017 en week 26 t/m 30 juni 2017) zijn er rapportgesprekken waarbij zowel de didactische
ontwikkeling als de sociaal emotionele ontwikkeling van de kinderen met ouders besproken wordt.
Verder laten we regelmatig per mail weten hoe het met het individuele kind gaat. Dat zal altijd positief
nieuws zijn.
8
9
Beschrijving van de huidige situatie taal/lezen
3.1. Wat bepaalt de taal-/leesresultaten van een school?
Volgens onderzoek gaat het vooral om:






doelen
effectief curriculum
voldoende tijd
effectieve instructie
omgaan met verschillen
preventief/curatief/intensief.
Analyse van de resultaten op het einde van het schooljaar 2015-2016
De gegevens van dit schooljaar zijn door de intern begeleider samen met Kees Vernooy geanalyseerd.
Door die gegevens op deze manier te bekijken, verwachten wij in het schooljaar 2016 – 2017
doelgerichter betere resultaten te kunnen behalen. De vanaf maart 2016 ingezette aandacht moet
worden gecontinueerd maar ook verder worden geïntensiveerd. Om tot betere resultaten te komen
voor technisch lezen is in 2016 – 2017 BOUW en Estafette ingezet. Daarnaast wordt er in groep 3 naar
gestreefd om minimaal 10 kernen van VLL te behandelen. Beter technisch lezen zal vervolgens ook
betere resultaten voor woordenschat en begrijpend lezen tot gevolg moeten hebben.
De analyse over 2015 – 2016 laat zien dat de vaardigheidsscores voor de DMT in groep 3 en 4 verbeterd
zijn t.o.v. juni 2015. Dit geldt ook voor spelling. De AVI-scores blijven echter in de hele linie achter. Uit
de groepsoverzichten blijkt dat er werk aan de winkel is. Positief is groep 4 waar 50% van de kinderen II
of III scoort op de DMT. De kinderen halen daar ook gemiddeld een AVI M4 beheersingsscore.
Bij de resultaten moet overigens opgemerkt worden dat de school verschillende leerlingen met
specifieke problemen kent. Deze leerlingen beïnvloeden de groepsoverzichten ook enigszins.
De groepsoverzichten tonen dat in het schooljaar 2016 – 2017 spelling, woordenschat, rekenen,
begrijpend lezen maar ook technisch lezen om doelgerichte aandacht in alle groepen vragen. Die
gebieden zullen daarom absolute prioriteit krijgen.
Monitoren van de resultaten
Kenmerken SBO-leerlingen
Smit geeft in een onderzoek uit 2015 aan dat de meeste SBO-leerlingen een lagere intelligentie hebben
dan basisschool leerlingen. Veelal is er bij SBO-leerlingen sprake van een gediagnosticeerd probleem als
ADHD, autisme, dyslexie e.d.
Ander onderzoek toont aan dat leerlingen in het SBO vooral behoefte hebben aan leerkracht gestuurd
onderwijs. Daar profiteren ze het meest van (zie Vernooy, 2008 in Lezen stopt nooit, Over de effectiviteit
van het LISBO- en EL2-project). Het directe instructiemodel (DIM) dient daarbij een belangrijke plaats in
10
te nemen. Gebleken is dat leerlingen daar sterk van profiteren en er sterk op vooruit gaan. Maar er zijn
meer zaken belangrijk als het gaat om het aanbieden van taal-/leesonderwijs aan SBO-leerlingen:




Het gegeven dat ‘modeling’ (= voordoen en tegelijkertijd hardop denken) ertoe doet!
Observerend leren! Niet laten aanmodderen!
Leerlingen veel laten (begeleid) toepassen (automatiseren en toepassen).
Feedback geven tijdens het zelfstandig werken.
Yan (2010): de hierboven genoemde punten motiveren leerlingen om te participeren.
Kortom: in het SBO gaat het om leerlingen met grote en gerichte onderwijsbehoeften. Dat betekent dat
we ons als school sterk moeten richten op:





vroegtijdig signaleren van leerlingen met grote onderwijsbehoeften: hoe eerder, hoe beter!
de expliciete instructie die deze doelgroep nodig heeft,
de (langere) instructietijd die deze kinderen nodig hebben,
meer oefenen en herhalen vanuit de methode (is effectief gebleken, zo toont onderzoek van
Therrien uit 2004 aan).
de kinderen meer laten lezen door rekening te houden met hun interesses.
Wat vraagt het versterken van het taal-/leesonderwijs op SBO van Heuven Goedhart?
Kijken we naar de resultaten van het leerlingvolgsysteem dan kunnen we vaststellen dat onderstaande
gebieden in 2016-2017 onze aandacht vragen:
 het versterken van de leesresultaten in groep 3.
 het versterken van de resultaten voor technisch lezen in groep 4 t/m 8.
 het versterken van de resultaten voor begrijpend lezen.
 het versterken van het taal-spelling onderwijs.
 het werken aan een betere leesmotivatie.
Het zijn echter geen doelen op zichzelf. We moeten deze onderwerpen zien als met elkaar
samenhangende gebieden. Slechte resultaten op het gebied van begrijpend lezen kunnen vaak aan
slecht technisch kunnen lezen worden toegeschreven. Wij zijn van mening dat ons onderwijs
doelgerichter en opbrengstgerichter moet. Om die reden hebben we de volgende doelen geformuleerd.





11
Leren lezen in groep 4: in december hebben de kinderen een technisch leesniveau van AVI – E3.
Voortgezet technisch lezen met Estafette: eind groep 8 lezen de kinderen minimaal AVI E6. Dit
niveau betekent dat de kinderen functioneel geletterd zijn en zich daarmee in het voortgezet
onderwijs en in de samenleving kunnen redden.
Begrijpend lezen: eind groep 8 lezen en begrijpen de kinderen minstens teksten van het niveau
AVI E6 en scoren een E6 resultaat op de Cito toets voor begrijpend lezen.
Spelling: de kinderen halen minimaal een E 6 resultaat op de Cito spellingtoetsen.
Voor het stimuleren van de leesmotivatie: vanaf groep 5 lezen kinderen minstens 15 boeken per
jaar.
Tijdens een studiedag in maart 2016 is afgesproken dat we als school werken met een hoog
ambitieniveau en een goed curriculum. Om dat te realiseren hebben het volgende nodig:







Inzetten van BOUW (fonemisch bewustzijnsprogramma) in groep 3 en 4.
Inzetten van Estafette als programma voor voortgezet technisch lezen voor groep 4 t/m 8.
Vooral het onderdeel Vlot en veilig vinden we belangrijk voor onze school.
We streven ernaar om de kinderen 15 minuten per dag te laten stillezen.
We streven ernaar om iedere week voor te lezen in de groep (vergroten woordenschat). De
jonge leerlingen t/m groep 5 gaan meedoen aan de Voorleesexpres waarbij ze thuis voorgelezen
worden door vrijwilligers. Dit programma wordt door school aan ouders aangeboden, school
neemt de kosten op zich.
We gaan de kinderen helpen bij het kiezen van leuke boeken uit de schoolbibliotheek. Ook
schrijft de school in voor de wisselcollectie van de Openbare Bibliotheek.
We gaan de Werkmap Samen Lezen van Expertis bestuderen om leerlingen meer in duo’s te
laten lezen. Onderzoek laat zien dat dit zowel effectief voor de leesontwikkeling als voor de
leesmotivatie is.
We gaan onze ‘Klassenorganisatie/klassenmanagement’ versterken, o.a. om beter op kinderen
met grote onderwijsbehoeften te kunnen inspelen.
Het verbeteren van ons taal-/leesaanbod
We werken sinds dit schooljaar met een nieuwe taalmethode, Taalverhaal.nu.
Ons aanbod ziet er momenteel als volgt uit:
 Leren lezen: Veilig leren lezen (tweede maanversie) waar wij 2 jaar over doen (groep 3 en 4);
 Voortgezet technisch lezen met de oude versie van de Leesweg.
 Begrijpend lezen: Nieuwsbegrip.
 Taalmethode: Taalverhaal.nu
Doelen om tot verbetering te komen:
 We gaan explicieter aandacht besteden aan potentiële risicolezers door de aanschaf van BOUW
voor groep 3 en 4. De taalcoördinator instrueert de onderwijsassistent in de methode waarna de
onderwijsassistent met de kinderen uit groep 3 en 4 die dat nodig hebben met deze methode
gaat werken.
 De kinderen moeten sneller leren lezen. Niet in twee jaar maar in de periode groep 3 tot en met
december groep 4. Te lang over het leren lezen doen, leidt in de praktijk namelijk tot kinderen
die spellend blijven lezen. Wij gebruiken de Tweede maanversie van Veilig leren lezen. De
kinderen zullen worden gevolgd door de herfst-, winter-, lente-, en eindsignalering. Dat zijn vier
meetmomenten. Na elke kern volgt er een methodetoets. Verder zullen bij de kinderen twee
keer per jaar de toetsen van Cito leerlingvolgsysteem worden afgenomen.
 Vanaf januari wordt in groep 4 gewerkt met Estafette waarbij vooral tempo en toon bij het
technisch lezen gestimuleerd worden. De implementatie van deze methode wordt d.m.v.
teamtrainingen verzorgd door Susan v.d. Linden, één van de auteurs van deze methode.
12


Vanaf begin groep 5 vindt het begrijpend lezen plaats met de basisversie Nieuwsbegrip, met
teksten uit Taalverhaal.nu en met teksten uit de methoden voor de kennisgebieden. Als
interventie zal er aandacht zijn voor herhaald lezen van de teksten omdat dit volgens onderzoek
het begrijpend lezen sterk versterkt (zie o.a. Therrien 2004). Daarnaast komt er meer aandacht
voor het leren omgaan met multiple choice en voor ‘luisterlezen’.
Vanaf begin groep 4 vindt er een effectieve invoering van Taalverhaal.nu plaats. Door het jaar
heen worden studiemomenten georganiseerd door de taalcoördinator die module gewijs de
invoering zal begeleiden. Er zal o.a. aandacht zijn voor leesbegrip, woord- en zinsbouw en voor
stellen.
Voor effectief taal- en leesbeleid is het van belang dat de genoemde methoden door de leerkrachten
aan het begin van het nieuwe schooljaar goed worden ingepland en zo getrouw mogelijk worden
uitgevoerd.
Een ander aandachtspunt bij de invoering, is het klassenmanagement. Klassenmanagement vormt de
basis voor effectief onderwijs. Het lesgeven en leren met de genoemde methoden moet plaatsvinden
vanuit het directe instructiemodel (DIM). Onderzoek toont namelijk aan dat risicoleerlingen daar het
meeste profijt van hebben. In het bijzonder SBO-leerlingen hebben een leerkracht nodig die uitlegt,
voordoet, hardop denkt, veel voorbeelden geeft, helpt bij het toepassen en daarbij veel toegespitste
feedback op hun lezen en spellen geeft met veel aandacht voor automatisering.
Andere concrete verbeteringssuggesties zijn:
 We gaan meer tijd vrijmaken voor de rol van automatisering, belangrijk voor spelling maar
vooral voor het technisch lezen. Om die reden spreken we af dat in groep 3 tot en met 5 bij
spelling en technisch lezen de eerste 10 minuten er aandacht is voor automatisering. In dat
verband kan er gebruik gemaakt worden van de Veilig en Vlot-boekjes bij Veilig leren lezen en
van Estafette.
 We besteden vanuit het belang van een efficiënte aandacht voor woordenschat bij elke les waar
een tekst aan de orde is door pre-teaching aandacht aan twee kernwoorden uit de tekst.
Onderzoek toont aan dat oefenen en herhalen een belangrijke, maar ook actieve activiteit voor
risicoleerlingen is. We plannen tijd in om aspecten van technisch lezen en spelling te herhalen.
 Starten met koorlezen. Deze methodiek kan ook bij Taalverhaal.nu en bij de kennisgebieden
ingezet worden.
 Laat kinderen minimaal drie keer per week (totaal 75 minuten) samen lezen. Onderzoek toont
aan dat dit een effectieve activiteit is. Het samenlezen kan georganiseerd worden door kinderen
uit groep 7 en 8 tutor te laten zijn voor kinderen uit groep 3 tot en met 6. Ook kun je ervoor
kiezen om kinderen tutor voor elkaar in de eigen groep te laten zijn. Om succesvol te zijn,
moeten we het tutorlezen op een gestructureerde wijze invoeren op school- en groepsniveau.
Ook gaan we na of we de ouders kunnen stimuleren om hun kind te te tutoren. Een structurele
invoering van tutoring kan ook de relatie tussen leerlingen in de school verbeteren. Bovendien
versterkt deze methodiek het werken in klassen met combinatiegroepen.
 Creëer een stilleesbeleid om kinderen minstens drie keer per week 15 minuten te laten stillezen.
We zorgen ervoor dat er voldoende boeken aanwezig zijn zodat de kinderen wat te kiezen
hebben. Tijdens de stilleesperiode heeft de leerkracht ruimte om zwakke lezers extra-aandacht
te geven.
13
De Taalcoördinator
De leerkrachten zijn verantwoordelijk voor een juiste invoering van de afspraken die we maken binnen
ons taalbeleidsplan. Het is immers van groot belang dat de nieuwe methoden effectief worden
ingevoerd en dat als zich daarbij knelpunten voordoen deze onmiddellijk worden aangepakt. Daarbij
moet er ook ruimte zijn voor het inschakelen van externe deskundigen.
Intern vinden we het echter belangrijk dat er iemand vanuit het team is die de activiteiten coördineert
en toezicht houdt op de gemaakte afspraken. Deze taken brengen we onder bij een taalcoördinator. Dit
jaar is Daniëlle van Dijk als taalcoördinator aanspreekpunt voor het team. Zij coördineert de
implementatie van Taalverhaal, Estafette en BOUW en houdt de vinger aan de pols voor wat betreft de
voortgang. Ook is zij contactpersoon richting de mensen van de VOORLEESEXPRES en de Openbare
Bibliotheek (wisselcollectie). In ieder geval de eerste helft van het schooljaar 2016 – 2017 is Daniëlle een
dag per week vrij geroosterd van lesgebonden activiteiten. Deze uren vervallen als Daniëlle moet
invallen.
Te besteden tijd aan taal-leesonderwijs
Een hard onderzoeksgegeven is dat risicoleerlingen meer tijd nodig hebben om een goede lezer of
speller te worden. Krijgen kinderen niet voldoende tijd, dan zullen ze altijd in leesontwikkeling
achterblijven. Tijdens de al eerder genoemde studiedag in maart 2016 is in kaart gebracht hoeveel tijd
we aan taal/lezen besteden. Die inventarisatie leverde het volgende beeld op:
Groep 3
Groep 4
Groep 5
Groep 6
Groep 7
Groep 8
lezen
lezen
lezen
Begrijpend lezen
lezen
Begrijpend lezen
lezen
Begrijpend lezen
lezen
Begrijpend lezen
135 minuten
150 minuten
120 minuten
60 minuten
120 minuten
60 minuten
120 minuten
60 minuten
120 minuten
60 minuten
Deze tijdsindeling is niet adequaat voor effectief taal- en leesbeleid. De gewenste tijd is:
leren lezen
voortgezet technisch
begrijpend lezen
spelling
stillezen
samen lezen
14
400 tot 500 minuten per week
80 minuten per week (vanaf de tweede helft van groep 4)
minimaal 150 minuten per week
de tijd die Taalverhaal.nu daarvoor aangeeft
75 minuten per week
75 minuten per week.
Met het opstellen van het nieuwe rooster is met de gewenste tijd rekening gehouden. Streven is een
tijdsindeling per groep die er als volgt uitziet:
Groep 3
Groep 4
Groep 5
Groep 6
Groep 7
Groep 8
15
leren lezen
leren lezen
voortgezet technisch lezen
spelling
stillezen
samen lezen
voortgezet technisch lezen
begrijpend lezen
spelling
stillezen
samen lezen
lezen
begrijpend lezen
spelling
stillezen
samen lezen
lezen
begrijpend lezen
spelling
stillezen
samen lezen
lezen
begrijpend lezen
spelling
stillezen
samen lezen
400 - 500 minuten
400 - 500 minuten
80 minuten
20 minuten
75 minuten
75 minuten
80 minuten
150 minuten
20 minuten
75 minuten
75 minuten
80 minuten
150 minuten
20 minuten
75 minuten
75 minuten
80 minuten
150 minuten
20 minuten
75 minuten
75 minuten
80 minuten
150 minuten
20 minuten
75 minuten
75 minuten
Prioriteiten op een rij voor de periode 2016 – 2018
Kernpunten van ons nieuwe taal- en leesbeleid zijn:






vroegtijdig signaleren,
goede programma’s en methoden die effectief worden gebruikt,
meer tijd, o.a. voor pre- en re-teaching, etc. Herhaling is de meest effectieve methodiek,
dagelijkse ondersteuning,
meer intensiteit: kleine groepjes waarin gericht aan problemen gewerkt kan worden en die
meer reacties van de leerling tot gevolg hebben,
meer taak- en procesgerichte feedback in kleine groepjes.
De planning van SBO Heuven Goedhart is om op basis van de gemaakte afspraken en de nieuwe
methodes op een effectieve wijze te starten in 2016 - 2017. Al op woensdag 7 september oktober zal
tijdens een studieochtend op een rij worden gezet hoe de implementatie van de afgesproken
verbeteringen verloopt en dan in het bijzonder de invoering van Bouw, Taalverhaal.nu, Estafette en
Nieuwsbegrip.
Professionalisering van het team
Zoals gemeld werken we met een taalcoördinator. Deze coördinator werkt nauw samen met Kees
Vernooy, onze taal-/leesspecialist die namens de Vliegende Brigade ondersteuning biedt. Kees deelt zijn
ervaringen die hij opgedaan heeft op (SBO) scholen in het land, stuurt artikelen door en brengt ons in
contact met mensen uit zijn netwerk die van belang kunnen zijn voor ons traject.
Verder heeft hij in de aanloop naar het nieuwe jaar een drietal congressen over taal/lezen aanbevolen
die Daniëlle kan volgen om haar kennisniveau uit te breiden en heeft hij haar geadviseerd over een
scholingstraject.
Op teamniveau organiseert Daniëlle zes scholingsbijeenkomsten ter begeleiding van de implementatie
van de methode Taalverhaal.nu. De basis daarvoor wordt geleverd door de uitgeverij. De eerste
bijeenkomsten vonden al plaats, de andere bijeenkomsten zijn verspreid over het jaar. De volgende
onderwerpen zullen aan de orde komen:
 19 augustus: module 1: Opbouw, structuur, materialen
 30 augustus: module 2: Visie en uitgangspunten, oefen - en toetssoftware
 3 november: module 3: Didactiek, differentiatie en leerdomeinen Taalverhaal.nu
 12 januari: module 4: Monitoren, toetsen en observeren in Taalverhaal.nu
 21 februari: module 5: Opbrengstgericht werken met Taalverhaal.nu
 9 mei: module 6: Helder denken en Filosoferen met Bas Haring
Dergelijke trajecten vinden ook plaats voor BOUW waarbij ondersteuning komt van de uitgever.
Daarnaast wordt de expertise van Susan van der Linden ingehuurd om de implementatie van Estafette
in relatie tot Veilig Leren Lezen te begeleiden door het geven van teamtrainingen. Susan is één van de
auteurs van de methode en daarnaast ook werkzaam op een SBO-school.
16
Op 7 september vindt een studiedag plaats voor het hele team o.l.v. de Vliegeniers over de eerste fase
van uitvoering van het taalbeleidsplan.
Als zich verder nog implementatieproblemen voordoen, dan is Kees Vernooy als Vliegenier van de PO
Raad bereid te assisteren bij het implementatietraject. Het is namelijk van groot belang dat de invoering
van de nieuwe methodes goed verloopt. Daarnaast is het van belang om bij de afname van de toetsen
van het Cito leerlingvolgsysteem in februari 2017 te kijken of de taal-/leesresultaten van de leerlingen
verbeterd zijn. Indien nodig kunnen er dan vervolg interventies plaatsvinden om als nog tot betere
resultaten te komen.
Het is niet nodig het wiel uit te vinden. Daarom maken we graag gebruik maken van de opgebouwde
expertise en ervaringen op gelijkwaardige scholen in het land. Kees heeft een netwerk opgebouwd waar
wij graag op meeliften. Hij heeft ons verschillende scholen genoemd die de moeite waard zijn om te
bezoeken. Een advies dat we graag overnemen.
Omdat wij gebruik gaan maken van de wisselcollectie van de Openbare Bibliotheek volgen wij de
training Open Boek. Als tegenprestatie ontvangen wij vervolgens 50 uur ondersteuning en begeleiding
bij het vrij lezen.
17
Bijlagen taalbeleidsplan
Bijlage 1
Kerndoelen basisonderwijs Nederlandse taal
Mondeling taalonderwijs:
Kerndoel 1
De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie,
mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven.
Kerndoel 2
De leerlingen leren zich naar vorm en inhoud uit te drukken bij het geven en vragen van informatie, het
uitbrengen van verslag, het geven van uitleg, het instrueren en bij het discussiëren.
Kerndoel 3
De leerlingen leren informatie te beoordelen in discussies en in een gesprek dat informatief of
opiniërend van karakter is en leren met argumenten te reageren.
Schriftelijk taalonderwijs:
Kerndoel 4
De leerlingen leren informatie te achterhalen in informatieve en instructieve teksten, waaronder
schema's, tabellen en digitale bronnen.
Kerndoel 5
De leerlingen leren naar inhoud en vorm teksten te schrijven met verschillende functies, zoals:
informeren, instrueren, overtuigen of plezier verschaffen.
Kerndoel 6
De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het lezen van school- en studieteksten en
andere instructieve teksten, en bij systematisch geordende bronnen, waaronder digitale bronnen.
Kerndoel 7
De leerlingen leren informatie en meningen te vergelijken en te beoordelen in verschillende teksten.
Kerndoel 8
De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het schrijven van een brief, een verslag, een
formulier of een werkstuk. Zij besteden daarbij aandacht aan zinsbouw, correcte spelling, een leesbaar
handschrift, bladspiegel, eventueel beeldende elementen en kleur.
Kerndoel 9
De leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en
informatieve teksten.
18
Kerndoel 10
De leerlingen leren bij de doelen onder 'mondeling taalonderwijs' en 'schriftelijk taalonderwijs'
strategieën te herkennen, te verwoorden, te gebruiken en te beoordelen.
Kerndoel 11
De leerlingen leren een aantal taalkundige principes en regels. Zij kunnen in een zin het onderwerp, het
werkwoordelijk gezegde en delen van dat gezegde onderscheiden. De leerlingen kennen:
 regels voor het spellen van werkwoorden;
 regels voor het spellen van andere woorden dan werkwoorden;
 regels voor het gebruik van leestekens.
Kerndoel 12
De leerlingen verwerven een adequate woordenschat en strategieën voor het begrijpen van voor hen
onbekende woorden. Onder 'woordenschat' vallen ook begrippen die het leerlingen mogelijk maken
over taal te denken en te spreken.
19
Bijlage 2
Procedure leerlingenzorg
We hebben in ons zorgtraject een indeling gemaakt op drie niveaus:
1. Basiszorg: reguliere cyclus. Dit is zorg op maat voor alle leerlingen van groep 1 tot en met 8
2. Breedtezorg: interne en licht zorg. Extra zorg voor leerlingen door middel van een hulpplan,
verweven in een groepsplan.
3. Dieptezorg: externe en zware zorg. De zorgvraag wordt onderzocht door een externe instantie.
Dit zorgtraject is uitgewerkt in een checklist leerlingbegeleiding Noorderbasis. Op de Van den Heuven
Goedhart wordt gewerkt met vier zorgperiodes. Voor elke zorgperiode wordt een groepsplan gemaakt
voor de vakken: rekenen, spelling, begrijpend lezen en technisch lezen. De plannen lopen acht weken,
daarna één week om alle plannen te evalueren en één week om nieuwe plannen te maken. In de
groepsplannen worden de kinderen verdeeld in subgroepen:





A+: reguliere aanpak en verrijking
B: basis, reguliere aanpak
C: risico, reguliere aanpak en verlengde instructie
D/E: zeer zwak, gerichte individuele aanpak
S-Groep: eigen leerlijn.
Voor elke groep beschrijven we het doel, de analyse (alleen voor de oranje en rode groep en eigen
leerlijn), de inhoud, de aanpak en methodiek, de organisatie en evaluatie/observatie. Na elke
zorgperiode stellen we de pannen bij aan de hand van toets gegevens, evaluaties en observatie. Ook
werken we voor zo ver mogelijk volgens het IGDI-model.
Na elke zorgperiode is er een zorgspreekavond. De ouders van zorgleerlingen worden dan uitgenodigd
voor een spreekavond. Met de ouders wordt gesproken over de individuele en gerichte aanpak van hun
kind. Als het nodig is, kan er een gesprek plaatsvinden met de IB-er. Dit wordt wel eerst met de ouders
besproken. Van dit gesprek komt een verslag in Parnassys te staan.
Ook worden na elke zorgperiode IB-gesprekken gevoerd met de leerkrachten na aanleiding van de
groepsplannen: evaluatie en nieuwe plannen. Elk half jaar volgt er een IB-gesprek over de analyse van
de Cito toetsen.
20
Bijlage 3
Tips om een tekst te leren begrijpen.
1. Lees nog een keer wat je gelezen hebt. Misschien heb je iets niet goed gelezen. Herlezen helpt
leerlingen hun gedachten verduidelijken. Onderzoek laat zien dat herlezen een zeer effectieve
aanpak is.
2. Laat de leerling de tekst of het tekstdeel dat hij niet goed begrijpt hardop lezen.
3. Kijk of er aanwijzingen in de tekst zijn die helpen de tekst te begrijpen. Kijk naar de titel, kopjes,
vetgedrukte woorden, illustraties.
4. Stel je vragen zoals: wat zou dat gedeelte kunnen betekenen? Wat was de titel of het leesdoel?
Waar gaat het in de tekst verder over?
5. Denk na over wat je al gelezen hebt en brengt dat in verband met het lastig te begrijpen
tekstdeel en vraag je af wat het doel van de tekst is?
6. Lees het tekstdeel eens langzaam. Misschien begrijp je het dan.
7. Denk na over het doel van de schrijver. Dit kan je helpen het lastige tekstdeel te begrijpen.
21