Opleiding in het aandachtsgebied Haematologie PDF

Opleiding in de Hematologie
academisch ziekenhuis Maastricht 2015
Versie september 2015
pagina 1/13
Inhoudsopgave
Achtergrond ............................................................................................ 3
Doelstellingen ......................................................................................... 3
Opleidingsteam ....................................................................................... 4
Competenties .......................................................................................... 4
Aanvullende Medische Competenties Hematologie (NVvH) ................................................ 4
Opleidingsprogramma Hematologie ........................................................ 7
Algemeen ............................................................................................................................... 7
Kliniek ................................................................................................................................ 8
Polikliniek .......................................................................................................................... 8
Consulten............................................................................................................................ 8
Labstage ............................................................................................................................. 8
Diensten .............................................................................................................................. 9
Stages ................................................................................................................................. 9
Besprekingen/opleidingsmomenten ........................................................ 9
Externe scholing ................................................................................... 10
Verplichte onderdelen tijdens de opleiding in de differentiatie
hematologie zijn, conform NVvH richtlijn: .............................................. 10
 Diagnostiekdag NVvH ..................................................................... 10
Verdiepingsstage .................................................................................. 10
Onderzoek ............................................................................................ 11
Begeleiding opleider/opleidingsteam/vorderingen fellows ..................... 11
Rechten en plichten assistenten en aandachtsgebieders ...................... 11
Kwaliteitszorgcyclus .............................................................................. 12
Methode ................................................................................................................................ 12
In welk ritme wordt de cyclus doorlopen ............................................................................. 13
Versie september 2015
pagina 2/13
Achtergrond
De onderafdeling Hematologie verzorgt de opleiding in het aandachtsgebied Hematologie als
onderdeel van de opleiding tot internist.
Het aandachtsgebied Hematologie is het onderdeel van de Interne Geneeskunde dat zich
richt op de diagnostiek en de behandeling van ziekten van het bloed, van de bloedvormende
en lymfatische weefsels en van stoornissen in de hemostase.
Daarnaast wordt een keuzestage Hematologie aangeboden aan arts-assistenten in opleiding
tot internist.
Deze notitie zal uitgebreid ingaan op de opleiding voor het aandachtsgebied Hematologie.
De woorden fellow en aandachtsgebieder worden in dit beleidsstuk als synoniem gebruikt
evenals aandachtsgebied en profiel.
Doelstellingen

Het verzorgen van een brede opleiding voor het aandachtsgebied zodat de
aandachtsgebieders na het afronden ervan niet alleen voldoen aan de Nederlandse
eisen maar ook aan de internationale opleidingseisen voor Hematologie, zoals
opgesteld door EHA.

Als gevolg van het introduceren van een vernieuwd opleidingsplan Interne
Geneeskunde met specifieke aandacht voor competenties zullen ook de CanMeds
competentiedomeinen worden geïmplementeerd.
Versie september 2015
pagina 3/13
Opleidingsteam
De onderafdeling Hematologie, in zijn geheel, verzorgt de opleiding in het aandachtsgebied
Hematologie.
Opleider Hematologie: Prof dr HC Schouten
Waarnemend opleider Hematologie: dr EAM Beckers
De opleiding voor het aandachtsgebied is voor het laatst in 2011 gevisiteerd. De opleiding
werd voor een periode van 5 jaar erkend. De volgende aanbeveling werd gegeven:

Realisatie tweede formatieplaats voor de opleiding in het aandachtsgebied om de
continuïteit van de opleiding en stages te kunnen waarborgen.
Competenties
Gedurende de gehele opleiding tot internist wordt er gewerkt aan het verwerven van alle
competenties. In het kader van de opleiding voor het aandachtsgebied gaan we er vanuit dat
de aandachtsgebieder in de common trunck van de opleiding al een zeker niveau bereikt
heeft voor de competenties communicatie, samenwerking, wetenschap, maatschappelijk
handelen, organisatie, reflecteren en dat er in de 2 jaren van het aandachtsgebied een sterk
accent behoort te liggen op de aanvullende medische competenties. In het volgende worden
de medische competenties afkomstig uit het opleidingsplan 2009 samengevat voor het
aandachtsgebied hematologie (enkelvoudig profiel, maar ook meervoudig profiel). De
onderafdeling heeft conform het standpunt van de NVvH een uitgesproken voorkeur voor
het enkelvoudig profiel.
Aanvullende Medische Competenties Hematologie (NVvH)
M1. Bezit kennis en vaardigheid naar de stand van het vakgebied.
• De AIOS heeft kennis ten aanzien van de hematopoiese, lymfopoiese en de afwijkingen
daarin.
• De AIOS heeft kennis ten aanzien van de kenmerken van anemie, trombocytopenie,
leukopenie en ten aanzien van de maligne processen, uitgaande van beenmerg en lymfatisch
weefsel. Hij is op de hoogte van de oorzaken en de frequentie van de diverse ziekten.
• De AIOS heeft kennis ten aanzien van de fysiologie van hemostase en ziekten van
hemostase. Hij is op de hoogte van oorzaken en frequenties van voorkomen.
• De AIOS is in staat conventionele laboratoriumbepalingen en specifieke bepalingen, zoals
morfologisch, immunocytologisch, moleculair biologisch en cytogenetisch onderzoek van
bloed, lymfeklier weefsel en beenmerg met betrekking tot diagnose, prognostische
Versie september 2015
pagina 4/13
betekenis en therapeutische consequenties te interpreteren, zowel in de diagnostische, de
therapeutische als de controle fase.
• De AIOS heeft kennis met betrekking tot de in de chirurgie en de radiotherapie gebruikte
begrippen bij de behandeling van hematologische ziekten.
• De AIOS heeft kennis ten aanzien van het spelen van een coördinerende rol bij het
opstellen van een multidisciplinair behandelprotocol, neemt deel aan multidisciplinaire
patiëntenbesprekingen en aan regionale consultfuncties van het intergraal kankercentrum.
• De AIOS bezit kennis met betrekking tot stageringssystemen, het vertalen van kenmerken
van tumorgroei, tumorcelgroei, tumorimmunologie, het ontstaan van kanker, de
moleculairgenetische aspecten van carcinogenese, factoren die het ontstaan van kanker
beïnvloeden en van invasie en metastasering. Hij is op de hoogte van de oorzaken en de
frequentie van voorkomen van kanker.
• De AIOS is in staat de gegevens van beeldvormende diagnostiek in het kader van
diagnostische gegevens in een stagering, en het interpreteren van een stageringsuitslag voor
therapie en prognose.
• De AIOS bezit kennis ten aanzien van de interpretatie van klinisch-genetische gegevens,
zowel uit stamboomonderzoek als uit moleculair-genetisch onderzoek voor screening,
risicoinschatting, preventie, diagnostiek, therapie als follow-up.
• De AIOS bezit kennis ten aanzien van het vaststellen en het interpreteren van
patiëntgebonden factoren die consequenties hebben voor de behandeling en de prognose,
zoals leeftijd, performance status, voedingstoestand, co-morbiditeit en co-medicatie.
• De AIOS bezit kennis met betrekking tot de in de chirurgie en de radiotherapie bij de
behandeling van hematologische maligniteiten, gebruikte begrippen, de mogelijkheden en
onmogelijkheden van chirurgische en radiotherapeutische behandelingen zowel in opzet
curatief als in opzet palliatief, en zowel mono- als multidisciplinair, alsmede de beoordeling
van de effecten en de bijwerkingen van deze behandelingen.
• De AIOS is op basis van zijn eigen vakinhoudelijke kennis in staat een advies te formuleren
over de behandeling, met name ten aanzien van de farmacotherapie. Speciale aandacht
dient hij te geven aan bijwerkingen op korte en lange termijn van het ingestelde
therapeutisch beleid, alsmede aan interacties tussen farmacotherapie en andere
behandelingen.
• Deskundigheid wordt vereist voor de evaluatie van het therapeutische beleid.
• Er is kennis over onconventionele en alternatieve therapieën.
• De AIOS heeft uitgebreide kennis op het gebied van farmacotherapie ten aanzien van het
werkingsmechanisme en de farmacokinetiek en farmacodynamiek van cytostatica,
immunotherapie, immunosuppressie, groeifactoren en biological response modifiers. Tevens
Versie september 2015
pagina 5/13
is deskundigheid vereist met betrekking tot indicaties en contra-indicaties, de effecten van
orgaandysfuncties, co-morbiditeit en co-medicatie en de te verwachten bijwerkingen van de
farmacotherapie.
• De AIOS heeft kennis ten aanzien van palliatieve zorg met betrekking tot fysieke en sociale
problematiek.
• De AIOS heeft kennis ten aanzien van de behandeling op lange termijn.
• Kennis wordt vereist op het gebied van effectieve diagnostiek (lange termijn toxiciteit,
inclusief secundaire maligniteiten,tweede primaire maligniteiten) en therapie.
• De AIOS heeft kennis op het gebied van psychosociale gevolgen van ernstige en langdurige
hematologische en hemato-oncologische ziekten en de behandeling, zowel voor de patiënt
als zijn familie. Deze deskundigheid heeft onder andere betrekking op de fase van screening,
genetic counseling, van diagnostiek, van behandeling zowel standaard als experimenteel,
van palliatieve en terminale zorg, inclusief beslissingen rond het levenseinde.
• Kennis wordt vereist ten aanzien van de psychologische en sociale consequenties van het
hebben van ernstige en langdurige hematologische en hemato-oncologische ziekten, zoals
verwerkingsprocessen, copingsstrategie, reïntegratie en werkhervatting.
• De AIOS is in staat adequate supportive care (zoals infectiepreventie, infectiebehandeling
en transfusie van bloedproducten) toe te passen bij patiënten in pancytopenie.
• De AIOS heeft kennis van de indicaties voor de procedures rond en de
immunosuppressieve behandeling na de diverse vormen van allogene
stamceltransplantaties.
• De AIOS heeft kennis van de indicaties voor en de procedures rond autologe
stamceltransplantaties.
• De AIOS heeft kennis van de indicaties voor en de procedures rond plasmaferese,
erythroferese, leucoferese en stamcelferese.
M2. Past het diagnostisch en therapeutisch arsenaal van het vakgebied goed en waar
mogelijk evidence-based toe.
• De AIOS is in staat beenmerg af te nemen als aspiraat en biopt, Ommaya-reservoirs aan te
prikken en de verzorging van centrale lijnen te begeleiden.
Ziektebeelden
De AIOS kent de pathofysiologie, de klinische presentatie, de anamnese-kenmerken, de
diagnostiek, de therapie en de voortgezette begeleidingsaspecten van de volgende ziekten:
(waar een aantal maanden vermeld staat gelden deze ziektebeelden alleen voor korte
meervoudige profielen).
• Acute leukemie
Versie september 2015
pagina 6/13
• Chronische leukemie
• Myeloproliferatieve ziekten
• Myelodysplasie
• Maligne lymfomen
• Multiple myeloma en verwante ziekten
• Aplastische anemie
• Paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie
• Anemie door ijzer-, vit B12- of foliumzuur tekort (4 mnd)
• Anemie bij chronische ziekte (4 mnd)
• Thalassemie en sikkelcelziekte
• Sferocytose en G6PD deficientië (8 mnd)
• Verworven hemolytische anemie (8 mnd)
• Hemofilie, M. von Willebrand
• Auto-immuun trombopenie (8 mnd)
• Overige congenitale of verworven bloedingsneiging
• Trombo-embolische ziekten (8 mnd)
• Trombofilie (8 mnd)
• Diffuse intravasale stolling (8 mnd)
• Trombotische trombocytopenische purpura
• IJzerstapeling (8 mnd)
Opleidingsprogramma Hematologie
Het opleidingsprogramma is erop gericht om niet alleen aan de bovengenoemde
competenties maar ook aan de EHA aanbevelingen te voldoen (zie www.ehaweb.org).
Algemeen
Uitgangspunt van de opleiding is “leren door te doen”. Hiervoor is, naast een basale
opleiding, een goede supervisie noodzakelijk en ook aanwezig. Participatie in klinische,
poliklinische en laboratorium activiteiten is dan ook essentieel. Voorts is een participatie aan
de achterwachtdiensten in het aandachtsgebied (met een specifieke achterwacht) een
belangrijk onderdeel.
Versie september 2015
pagina 7/13
Kliniek
De hematologische fellow zal gedurende ongeveer 12 maanden in het afdelingswerk
participeren, indien mogelijk (in aanwezigheid van (keuze)stage assistent) gedeeltelijk als
supervisor van een stageassistent.
Voor de fellow geldt dat zij/hij gedurende de klinische stage actief betrokken is bij het gehele
proces van diagnose via behandeling tot en met follow up.
Polikliniek
Poliklinisch werk vormt voor de hematoloog een belangrijk deel van zijn werkzaamheden.
Een goede training van de fellow is daarom van het grootste belang. Er is dan ook gekozen
voor een polikliniekorganisatie waarin de fellow een substantieel aantal nieuwe patiënten
ziet (er zal geen assistentenspreekuur zijn zonder nieuwe patiënten). De spreekuren zijn
gekoppeld aan een staflid die daarmee ook verantwoordelijk is voor de supervisie.
Gedurende de opleiding zullen de fellows meerdere supervisoren hebben.
Voorts geldt dat ze gedurende de poliklinische stage actief betrokken zijn bij het hele proces
van diagnose via behandeling tot en met follow up.
Consulten
De fellows zijn verantwoordelijk voor de hematologische consulten, afkomstig vanuit de
interne geneeskunde, maar ook vanuit andere specialismen. Voor de supervisie moet en kan
de fellow een beroep doen op een staflid met extra belangstelling voor het onderhavige
probleem of op de hematoloog van dienst.
Labstage
Om tegemoet te komen aan de specifieke aspecten van het aandachtsgebied Hematologie
volgt de aandachtsgebieder een Stage ‘Laboratorium en Klinische Advisering’ (6 maanden).
Het betreft de volgende onderdelen:
1. morfologie en immunofenotypering van bloed en beenmerg
2. immuunhematologie/transfusiekunde
3. hemostase/trombose
De geformuleerde doelstellingen zijn afgeleid van de Europese richtlijn voor de opleiding tot
hematoloog. Het is nadrukkelijk de bedoeling dat gedurende de gehele periode activiteiten
worden verricht binnen alle drie bovengenoemde onderdelen, van het begin af aan dus
breed inzetbaar.
Versie september 2015
pagina 8/13
Diensten
De fellow hematologie zal participeren in de achterwacht hematologie gedurende één week
per 2-3 maanden. Dit betreft zowel achterwacht voor de klinische problemen alsook voor de
klinische aspecten in relatie tot het laboratorium Hematologie. De inzet wordt zodanig
gerealiseerd dat deze voldoet aan het werktijdenbesluit.
Stages
Fellows kunnen, in overleg met opleidingsteam, stages buiten de afdeling lopen. Hierbij kan
gedacht worden aan genetica, pijnpoli, radiotherapie, hemoglobinopathie (AMC) etc. Dit
kan onderdeel zijn van de verdiepingsstage in het laatste half jaar van de opleiding.
Besprekingen/opleidingsmomenten
De divisie Hematologie organiseert, naast de algemene opleidingsmomenten vanuit de
afdeling Interne Geneeskunde, een uitgebreid opleidingsprogramma.
Doelstellingen:

Kennismaking met en verdieping van klinische, preklinische en maatschappelijke
aspecten van de Hematologie.

Bijdragen aan de ontwikkeling van de voor een internist-hematoloog benodigde
competenties
Werkwijze:

Interactieve sessies voorbereid door assistenten/aandachtsgebieders in
aanwezigheid van stafleden en andere geïnteresseerden.
Onderdelen hiervan:

Wekelijks opleidingsbespreking van 1 uur (dinsdag 17-18 uur). Bij toerbeurt wordt dit
onderdeel ingevuld met de volgende onderwerpen uit te werken door een van de
assistenten (zowel (keuze)stageassistenten als aandachtsgebieders):
o ASH-SAP
o Journal club
o Protocolontwikkeling (op basis van refereren doen assistent plus begeleider
een voorstel voor nieuwe behandelingsrichtlijnen)
o Voordracht vanuit de laboratoria (bijvoorbeeld genetica, moleculaire
diagnostiek, weefseltypering, transfusiegeneeskunde, etc.)
o Gastsprekers van buiten de afdeling
o Complicatiebespreking
o Nieuwe ontwikkelingen (incl. congresverslagen)
Versie september 2015
pagina 9/13
o Maatschappelijke aspecten (ethiek, dure geneesmiddelen, etc.)

Röntgenbespreking Hematologie (vrijdag 15.00-15.30).

Transplantatiebespreking (dinsdag 11.30-12.30): bespreking (poli)klinische
stamceltransplantatie patiënten (inclusief indicatiestelling etc.). De fellows zullen per
toerbeurt tijdens deze bespreking de rol van voorzitter op zich nemen

Patiëntenbespreking A5 (donderdag 11.15-12.30). De fellows zullen per toerbeurt
tijdens deze bespreking de rol van voorzitter op zich nemen

Pathologiebespreking (vrijdag 14.00-15.00): obducties, microscopisch materiaal van
klinische en poliklinische patiënten.

Polikliniekbespreking (vrijdag 13.30-16.00). Bespreking van alle nieuwe patiënten
gezien door fellows en stafleden. Beleidswijzigingen dienen hier in principe ook
besproken te worden.

Microscopie bespreking (eerste donderdag van de maand). Hierin zullen de fellows
per toerbeurt morfologie, immunofenotypering en moleculaire/cytogentische
bevindingen aan de hand van een patiëntcasus bespreken.
Externe scholing
Verplichte onderdelen tijdens de opleiding in de differentiatie hematologie zijn, conform
NVvH richtlijn:

Diagnostiekdag NVvH

Onderwijsdagen JNVvH

Wenckebach cursus (basis)

Sanquin cursus Immunohematologie

Masterclass Beenmergdiagnostiek
De fellows participeren aan de volgende bijeenkomsten:

Tenminste één internationaal congres (ASCO, ASH, ESMO of EHA)

Regionale werkgroep hematologie Zuidoost Nederland
Verdiepingsstage
Desgewenst wordt de fellow een Verdiepingsstage (zes maanden) aangeboden. Het
programma hiervoor wordt individueel opgesteld in samenspraak met de fellow.
Versie september 2015
pagina 10/13
Onderzoek
De fellows zullen in het begin van het aandachtsgebied, in overleg met het opleidingsteam,
een plan maken voor (klinisch) onderzoek. Minimale doelstelling is om één publicatie en één
voordracht op een Nederlandse wetenschappelijke vergadering te verwezenlijken.
Begeleiding opleider/opleidingsteam/vorderingen fellows
De fellow zal vanaf de aanvang van de opleiding tot het aandachtsgebied een portfolio
bijhouden. Hierin zullen aan de hand van de opleidingseisen zoals geformuleerd door EHA
(en de extra aspecten zoals hierboven vermeld) de vorderingen af te lezen zijn. Maandelijks
zal in een gesprek tussen fellows met opleider/opleidingsteam het portfolio en de opleiding
besproken worden. Het portfolio zal ook gebruikt worden als een evaluatie-instrument om
de voortgang te beoordelen. Het is nadrukkelijk de bedoeling dat de evaluaties wederzijds
zijn. Omdat de opleiding gericht is op het opleiden van internist-hematologen met brede
competenties, inclusief adequate zelfreflectie en het zich bewust zijn van “life-longlearning”, bestaat er geen formele toetsing aan het eind van het aandachtsgebied maar een
intensieve (in principe maandelijkse) begeleiding met aandacht voor “strenghts and
weaknessen”. Darnaast zijn er driemaandelijks gesprekken met een meer individueel
karakter.
Rechten en plichten assistenten en aandachtsgebieders
Sfeer
Rechten
Plichten
Goed opleidingsklimaat
Mee helpen dit klimaat te verwezenlijken
Niet bedreigende sfeer
Collegialiteit
Administratie Goede secretariële ondersteuning
Optimaliseren brief formats
Besprekingen Goede educatieve besprekingen
Inzet
Wetenschap
Verslaglegging/correspondentie op dag
ontslag/poliklinische consultatie
Aanwezigheidsplicht
Op volwassen wijze participeren
Geen 9-17 uur mentaliteit
Eigen verantwoordelijkheid
Faire beoordeling
Mogelijkheid tot publicatie(s)
Literatuur bijhouden
Participatie in refereeravonden
Zelfkritiek
Niet bedreigende sfeer
Versie september 2015
Open houding over eigen functioneren
pagina 11/13
Diensten
Participatie in hematologische achterwacht
Elke 2-3 maanden 1 week
(alleen voor aandachtsgebieders); goede
begeleiding
Positief opleidingsklimaat met de wil kennis
Kennis
Leergierigheid
over te brengen
Commitment
Nakomen van afspraken
Nakomen van afspraken
Supervisie
Adequate en leerzame supervisie
Open staan voor opbouwende kritiek
Kwaliteitszorgcyclus
Methode
We volgen het PDCA model. De vier activiteiten zijn:
 PLAN :
Kijk naar de huidige werkzaamheden en stel een plan voor de verbetering van
deze werkzaamheden op. Stel voor deze verbetering doelstellingen vast.
 DO :
Voer de geplande verbetering uit in een gecontroleerde proefopstelling.
 CHECK : Meet het resultaat van de verbetering en vergelijk deze met de
oorspronkelijke situatie en toets deze aan de vastgestelde doelstellingen.
 ACT :
Bijsturen volgens resultaten van CHECK.
Praktische uitvoering
Plan:
- Participatie in landelijke ontwikkelingen (o.a. JNIV/NIV/JNVvH)
- Participatie in locale en regionale ontwikkelingen (OORZON en COC)
- Fellow-opleidersvergadering (>9 maal per jaar)
- Opleidingscommissie (>9/jaar)
- Jaarverslag (1x/jaar)
Do:
- Permanent: Scholing staf
- Permanent: Invoering competentiegericht opleiden
- Verbeterplan op onderdelen die volgens Plan of Check niet optimaal voldoen
- Veel aios en stafleden zetten zich ad hoc actief in om de opleiding op onderdelen
te verbeteren
Check:
- MCTQ
- DRECT
Versie september 2015
pagina 12/13
-
Evaluatie van stage door elke aios volgens EHA opleidingsdocument
Interne Audit namens COC-azM
Opleidingsreflectiegesprek door COC
Eigen audit (1x/5 jaar) door eigen afdeling zelf
Aantal sollicitanten en hun kwaliteiten
Aios-opleidersvergadering (>9/jaar)
Opleidingscommissie (>9/jaar)
Act:
- jaarlijks verbeterplan gekoppeld aan jaarverslag (1x/jaar) bijstellen
- Verantwoordelijke persoon per bijgesteld item van verbeterplan
In welk ritme wordt de cyclus doorlopen
In principe volgt de cyclus het kalenderjaar, waarbij een jaarverslag met actiepunten steeds in
het eerste kwartaal wordt opgesteld. De MCTQ en DRECT worden 2-jaarlijks afgenomen,
waarna actie wordt ondernomen.
Versie september 2015
pagina 13/13