Intro en basiskennis

Intro en Basiskennis
Piano Couture
Intro en Basiskennis 2
Deel 1. Intro en Basiskennis
Inhoud
Inleiding. p.3
Allereerst en het belangrijkst. p.4
De ‘Effectieve Dosis’ en overbodigheden. p.6
1.1
Basiskennis: Theorie. p.8
1.2.1 Basiskennis: Techniek, vingerzetting. p.14
1.2.2 Basiskennis: Techniek, houding en het instrument. p.17
Piano Couture
Intro en Basiskennis 3
Inleiding
Pianospelen kan op ontelbaar veel verschillende manieren en in veel verschillende stijlen.
Vergelijk bijvoorbeeld Alicia Keys, Chris Martin (Coldplay), Stevie Wonder, Wibi Soerjadi, Paul McCartney
(the Beatles), Doctor John, Art Tatum, Tori Amos, Jamie Cullum, Elton John, Sergio Mendez, Jordan Rudess en
Herbie Hancock met elkaar, en je hoort hoe deze wereldberoemde muzikanten allemaal op hun geheel
eigen manier (in verschillende stijlen) hetzelfde instrument mooi laten klinken.
Alle begaafde pianisten hebben echter één belangrijk ding gemeen:
Ze begrijpen hun instrument. Hierdoor hebben ze de vrijheid om er creatief mee om te kunnen gaan en te
spelen met gevoel.
De basis die al deze pianisten hebben en waaruit dit allemaal mogelijk is, is precies wat ik je in deze cursus
ook ga leren. Met slechts 10 minuten effectief oefenen per dag kan je:
- Al je favoriete liedjes leren (na)spelen op de piano aan de hand van gehoor, akkoorden en muzikaliteit, en
zonder noten te hoeven lezen.
- Zelf een eigen (cover)versie leren maken van welk nummer dan ook, ongeacht of er een piano in het
origineel zit of niet.
- Leren hoe je zelf creatief om kunt gaan met de piano door het instrument ook echt te leren begrijpen.
- Welke zanger of zangeres dan ook -inclusief jezelf- begeleiden met de piano.
- Fungeren als toetsenist in een rock-, funk-, soul-, singer-songwriter- of welke andere pop-band dan ook.
- Improviseren.
- De piano gebruiken om je eigen liedjes mee te schrijven, precies zoals vele bekende pop-artiesten dit ook
doen.
- Makkelijk, leuk, en snel leren spelen wat jij wilt spelen.Voor iedereen, ongeacht eerdere ervaring in de
muziek of op de piano.
Wat je muzikale doel ook is, ik zal je laten zien hoe je het zo snel mogelijk kunt realiseren.
Piano?
Wanneer je piano wilt leren spelen is het belangrijk om je goed te realiseren dat dit eigenlijk een heel
makkelijk instrument is.Vraag een willekeurig iemand om een toets in te drukken en de toon zal bij
iedereen hetzelfde klinken. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld een trompet, waar niemand bij een eerste
keer proberen een zuivere toon uit zal kunnen krijgen, of een stem die je moet leren controleren om er
zuiver mee te kunnen zingen. ‘Vals’ (onzuiver) spelen op een piano is onmogelijk, je kan hooguit een
‘verkeerde’ toon spelen.
Het is de insteek van de conventionele, klassieke lesmethodes en het notenschrift, die pianospelen onnodig
moeilijker maken dan het is. Het notenschrift doet een liedje er veel moeilijker uitzien dan dat het
daadwerkelijk is. Het ‘vertalen’ van de noten van het papier, naar de precieze toetsen die je moet spelen, is
iets dat vele jaren aan oefening kost en wanneer je het eindelijk onder de knie hebt, beperkt het je spel ook
nog eens enorm.
Ik heb mezelf piano leren spelen, ben vier jaar later toegelaten tot het Conservatorium van Amsterdam
(afdeling Popmuziek) en heb deze hele opleiding doorlopen, zonder dat ik óóit het notenschrift nodig heb
gehad.
Om popmuziek te kunnen spelen op de piano heb je helemaal geen bladmuziek nodig.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 4
Allereerst en het belangrijkst
Deze cursus is ontwikkeld om iedereen, ongeacht leeftijd, muzikale voorkennis of speelervaring met welk
instrument dan ook, zo snel mogelijk pop-muziek te leren spelen op de piano. Alle hiervoor benodigde
informatie, oefeningen, kneepjes, trucjes, voorbeelden en theorie is er nauw op afgestemd om dit doel zo
efficiënt mogelijk te bereiken.
Ondanks dat -als de cursus secuur wordt doorlopen- je ook in staat zult zijn ‘klassieke’ stukken te spelen,
ligt de nadruk hier op ‘pop’ muziek: Je favoriete nummer, het lied dat iedereen kent, het gezellige pianospel
bij een familiediner, het mooie liedje dat zij zo goed kan zingen.
‘Bladmuziek’ oftewel het notenschrift is een ‘klassieke’ insteek van pianospelen met als grote nadelen het
trage-, taaie leerproces en -belangrijker- het beperken van je vrijheid op het instrument. In deze cursus zal
blijken dat deze ‘klassieke’ insteek van pianospelen zowel je muzikale geheugen- als je vrijheid en expressie
vermogen niet maximaal tot hun recht kunnen laten komen binnen de popmuziek.
Ik ga er van uit dat degene die besloten heeft deze cursus op te pakken, bij de overgrote meerderheid van
de bevolking hoort die zo snel mogelijk liedjes wil kunnen spelen die hij of zij leuk vindt.
Piano leren spelen op de conventionele -en helaas gebruikelijke- manier houdt in: eerst het notenschrift
leren en vervolgens aan de hand van dit notenschrift boek 1 tot en met 10 moeten doorwerken vol met
allerlei verplichte (klassieke) stukken, voordat je eindelijk iets herkenbaars kunt gaan spelen. Uit onderzoek
is gebleken dat 70% van de mensen die deze klassieke lesmethodes volgen, afhaakt en stopt met pianospelen
nog vóór het bereiken van boek 2. Ai. Zonde.
En verdomd herkenbaar. Mij is precies hetzelfde gebeurd.
Gelukkig kon ik 14 jaar later de verleiding om ‘weer eens achter de piano te kruipen’ niet weerstaan om
vervolgens mezelf aan te leren hoe ik het instrument en de muziek echt kon temmen.Van de lessen als kind
wist ik helaas niets meer. Nouja, helaas. Misschien heb ik juist daarom, koppig als ik ben, mezelf gedwongen
een manier te bedenken waarmee ik, buiten de bewandelde paden van de conventionele lesmethodes om,
dit prachtige instrument -weer- kon leren bespelen en die er voor heeft gezorgd dat het zo’n totaal andere,
machtige ervaring is geworden.
De bevindingen van mijn inmiddels 10 jaar ervaring met pianospelen, een reis die mij van absolute
beginneling, tot afgestudeerd Conservatorium student, ervaren docent, professionele (sessie-)muzikant,
toetsenist, pianist, singer-songwriter en pop-muzikant heeft gebracht, en alles wat ik hierin heb opgestoken,
heb ik in dit boek samengevat.
Alle fouten en overbodigheden die ik zelf heb begaan heb ik weggelaten. De relevante zaken zijn uitgelicht.
Zo heb ik alleen de essentie, de meest ‘effectieve portie piano’ uit de chaos van alle muziek theorieën, piano
methodes en meningen van vele verschillende collega-muzikanten en -docenten gefilterd om dáárvan deze
cursus te creëren. Een cursus voor het leren spelen van leuke muziek op de piano. Een cursus voor het
leren van pop-piano. Ik ben een pop-pianist. Ik heb nooit geoefend aan de hand van stukken die ik niet leuk
vond om te spelen. Bladmuziek heb ik nog nooit nodig gehad.
Om piano te spelen als een pop-muzikant moet je ook leren het instrument te benaderen
als een pop-muzikant. Heb je ooit je idool van bladmuziek zien spelen? Precies.
Het is mogelijk om geweldig goed piano te spelen zonder ooit een noot te hoeven lezen, zonder stukken te
spelen die je niet wilt spelen en zonder stoffige, saaie theorie.
Laten we spelen wat jij wilt spelen.
‘Oefenen’.
Als je de aanwijzingen en tips exact opvolgt garandeer ik je dat je je muzikale doel en gewenste niveau op
de piano, zo snel als mogelijk is zult bereiken.
De belangrijke waarschuwing vooraf is echter wel dat deze cursus bedoeld is voor de 99,9% van de
bevolking die zich ‘muzikale sterveling’ kan noemen: van muzikale leken tot meer gevorderde muzikanten en
iedereen die daar ergens tussenin zit.
Als je echter als 4-jarige al in staat was Beethoven jaloers te maken op je piano kunsten: koester je talent,
speel die concertzalen plat en geniet, deze cursus is niet voor jou.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 5
Buiten die 0,1% van de mensen op de wereld die de piano als een tweede natuur zien en na nauwelijks
studeren en zonder ogenschijnlijke moeite de sterren van de hemel spelen, zal iedereen, zonder
uitzondering, moeten OEFENEN om zijn of haar gewenste niveau te bereiken.
Neem het kleine deel dat ik als ‘oefeningen’ omschrijf serieus, maar zie er niet tegenop. ‘Oefenen’ in deze
cursus, komt neer op pianospelen op een manier die zowel leuk als leerzaam is.Vermakelijkheid en
effectiviteit staan in de hele cursus centraal.
Niemand kan ‘uit zichzelf’ piano spelen. Onthoud dit goed. Ook de Mozarts en alle eerder genoemde
pianisten speelden pas echt goed na goed en effectief oefenen. Toen zij voor de eerste keer achter de piano
gingen zitten konden ook zij nog niets.
Hoe beter je oefent hoe beter je wordt.
Laat je nooit ontmoedigen, ook jij kan piano leren spelen.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 6
De ‘Effectieve Dosis’ en overbodigheden.
Zowel de aanpak van het oefenen als de oefeningen zelf, zijn afgestemd op de speciaal ontwikkelde leerstrategie genaamd ‘De Effectieve Dosis’.
De ‘Effectieve Dosis’ is opgebouwd uit de principes dat:
- méér niet altijd beter is -zeker ook niet in het oefenen- sneller niet altijd beter is (in tegendeel)
- ‘oefenen’ bedoeld is om te ‘leren’ en je alleen iets kunt ‘leren’ dat je nog niet weet en/of kan.
- de effectiviteit van het leren maximaal is, als oefeningen zorgen voor een stevige ‘fundering’ door het
creëren van een ‘breed vocabulaire’. Alle oefeningen uit deze cursus zijn gericht op het uitbreiden en
verbeteren van je ‘muzikale vocabulaire’. Dit houdt in dat je door een oefening niet alleen één specifiek
liedje beter zult kunnen spelen, maar dat deze je totale begrip van muziek en vaardigheden op de piano
vergroot. Hierdoor zal je deze kennis en vaardigheden gelijk kunnen gebruiken in ALLE liedjes die je wilt
spelen en wordt je door elke oefening een betere totale pianist.
Effectief oefenen houdt in: dát oefenen wat voor jou op het moment relevant is en waardoor je alles beter
zult gaan spelen. Niets minder, maar zeker ook niets meer.
Pianospelen moet in deze worden beschouwd als sporten, en oefenen is dus niets minder dan trainen. Zoals
ook bij het trainen voor een sport, is het niet verstandig gelijk bij het einddoel (40 kilometer rennen, 100
kilo liften) te beginnen.
Rustig, langzaam en in kleine, behapbare porties, richting je doel gaan, zorgt voor het snelste- en beste
resultaat. Heel vaak gaat dit tegen het gevoel in, dus probeer hier vaak bij stil te staan. Doe wat er wordt
aangedragen en stop daarna. Sla het nooit over, maak het altijd af, maar doe ook nooit méér.
Zowel fysieke overtraining van je handen en vingers als een ‘informatie overload’ in je hersenen hebben een
averechts effect en zullen je progressie juist doen stagneren in plaats van versnellen. Herstellen van een
overbelasting, of dit nou in je spieren is, of in je hersenen, waardoor je je ‘training’ moet staken levert
uiteindelijk alleen maar vertraging op in je leerproces. Bovendien zit niemand zit te wachten op revalidatie.
De informatie uit deze cursus die je opslaat in je (spier-)geheugen door te oefenen, zal daar vele malen
beter blijven hangen als het in kleine ‘brokjes’ en op een -voor het gevoel- laag tempo wordt gestudeerd.
Met ‘laag tempo’ bedoel ik: precies op de grens van een tempo dat je het eigenlijk al kan spelen en het net
niet meer kunnen omdat het te snel gaat. Zoek altijd precies deze grens op, maar ga er nooit over heen.
Er net iets onder is veel en veel beter dan er net iets boven. Je hier aan houden zal misschien wel het
moeilijkste blijken te zijn van deze hele cursus.
10 minuten per dag ‘relevant’ en effectief oefenen is wat ik vriendelijk- doch dringend adviseer, als zijnde de
‘Effectieve Dosis’ studietijd om je aan te houden als beginner. Hierdoor zal zowel je progressie het snelst
gaan, als dat de kans op fysieke blessures zal worden uitgebannen.
Ook als je het fysiek wél aan kan om meer dan 10 minuten te spelen (bijvoorbeeld omdat je al wat ervaring
hebt), blijkt dat door de opslag capaciteiten en werking van het (spier-)geheugen, elke dag 10 minuten, een
veel ‘effectievere dosis’ is dan bijvoorbeeld 1 keer per week 2 uur achter elkaar.
Probeer de Effectieve Dosis te gebruiken als psychologische ‘motivator’:
- 10 minuten is een kort-, behapbaar brokje tijd en -voor iedereen die het wil- gemakkelijk vrij te maken.
Plan het elke dag op een vast tijdstip in en het zal elke keer weer veel te snel voorbij zijn.
- De drempel om elke dag achter de piano te gaan zitten zal steeds kleiner worden als door de routine
gewenning ontstaat.
- Het effect op de vooruitgang van je spel zal enorm groot zijn. Dit zorgt ervoor dat het belangrijkste: het
plezier ook alleen maar zal groeien.Vermaak en effectiviteit. Daar gaat het om.
Naarmate je verder komt in de cursus zal je zelf merken dat met meer kennis, speelervaring en techniek,
ook meer lol, gedrevenheid en uithoudingsvermogen in het spelen zal komen, waardoor de speeltijd
langzaam vergroot kan worden.
Als de motivatie om meer te leren hoog ligt, en elke dag 10 minuten makkelijk vol te houden is, kan je per
week de studietijd 1 minuut verhogen (na 1 week 11 minuten oefenen per dag, na 2 weken 12 minuten per
dag etc.).
Piano Couture
Intro en Basiskennis 7
Het laatste en misschien wel belangrijkste punt van de Effectieve Dosis, is dat ‘effectief’ inhoudt éérst dat
wat ‘nodig’ is. Dat wat je nog niet onder de knie hebt.
Het zal blijken dat als je achter de piano gaat zitten om te oefenen, het enorm verleidelijk is om ‘toch eerst
even dat leuke liedje te spelen wat al zo goed gaat’ of ‘eerst even wat te pingelen’ voor je begint aan de
daadwerkelijke gegeven ‘oefening’.
Voor het zo succesvol mogelijk doorlopen van deze cursus en om je muzikale potentieel op de piano zo
snel mogelijk te bereiken dien je ten alle tijden deze verleiding te weerstaan en je te houden aan de
Effectieve Dosis: Eérst de voor jou op dat moment relevante, gegeven oefeningen, dán pas spelen voor
plezier. Wees hierin steng voor jezelf en hou altijd deze volgorde aan!
Door je te houden aan dit advies alléén heb je een voorsprong op 95% van alle mensen die piano proberen
te leren.
Uiteraard wil het feit dat iemand die al wat ervaring heeft met pianospelen, andere informatie en oefeningen
nodig heeft dan iemand die nog nooit een noot gespeeld heeft.
Wanneer je geen absolute beginner bent, hoef je niet per sé bij hoofdstuk 1 te beginnen, maar is het zaak de
voor jou relevante stukken informatie en oefeningen uit de cursus te halen. Door de cursus heen, staat bij
elk hoofdstuk duidelijk aangegeven voor welk niveau het bedoeld is, wat er in dat hoofdstuk behandeld
wordt en wat als ‘bekend’ wordt beschouwd.
Realiseer je bij je keuze om hoofdstukken over te slaan wel altijd dat hoe simpel een hoofdstuk ook lijkt, het
altijd nuttig is om bepaalde zaken nog eens te herhalen. Oude kennis optrommelen en je weer even goed te
realiseren ‘hoe het ook al weer zat’ schaadt nooit. Hoe beter je de basis kent, hoe sneller je gevorderd kan
worden.
Dus:
- Zoek de -voor jouw muzikale doel en niveau- relevante informatie en oefeningen uit de cursus. Houd
hierbij wel in je achterhoofd dat herhaling nooit schaadt.
- Pas 10 minuten piano oefenen in je dagelijkse schema en houd je aan deze 10 minuten. De studie tijd kan
desgewenst elke week 1 minuut verhoogd worden.
- Speel de oefeningen traag. Dit wil zeggen: oefen het op een laag (láág!) tempo totdat je het ook echt kan
spelen op dat tempo, dus zonder haperingen, stops en fouten, en ga dán en alléén dan pas een tempo
omhoog. Herhaal dit net zo lang tot je op het gewenste tempo zit.
‘Te snel, te snel willen spelen’ is verreweg de meest gemaakte studie fout. Zoek altijd precies de grens op
van waar je het al wél- en waar je het nog net níet kunt spelen. Overschat jezelf niet.
- ‘Oefeningen’ éérst. Dan pas pingelen.
Houd je aan de ‘regels’, dan zal deze cursus zich maximaal uitbetalen.
Herstellen van blessures, fysiek of mentaal, is ellendig, vergt dagen, of zelfs weken aan verspilde tijd en is het
laatste wat we willen bereiken.
10 minuten per dag;
Éérst de ‘oefening(en)’, dan pas pingelen;
Tráág spelen.
Het plezier zal vele malen groter zijn.
In de cursus wordt in de meeste hoofdstukken gerefereerd naar ‘Piano’ als zijnde het instrument wat we
behandelen. Hiermee wordt -bij geen verdere toelichting- bedoeld: ‘welk toetsen instrument dan
ook’ (Piano, keyboard, orgel, elektrische piano, synthesizer, clavinet, harpsichord etc.).
De naam ‘piano’ is gekozen voor duidelijkheid en gemak, zodat niet elke keer elke afzonderlijke variant van
het toetsen instrument hoeft te worden genoemd. Je kunt alle stof uit deze cursus spelen en toepassen op
welk toetsen instrument jij maar wilt.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 8
1.1 Basiskennis: Theorie
De basis is de fundering van al het gevorderde, dus laten we beginnen bij het begin.
Termen en kennis: Het klavier, toetsen, noten, tonen, namen van toetsen en tonen, octaaf, harmonie, melodie.
Stijl: Alle
Niveau: Basis
Toetsen en het Klavier.
Als je naar de piano kijkt zie je een hele rij witte- langwerpige stukken, afgewisseld met daartussen -kleinere
en hogere- zwarte stukken. Deze witte en zwarte stukken heten de ‘toetsen’ van de piano.
Als iemand piano speelt, wordt hij in de popmuziek vaak ook wel ‘toetsenist’ genoemd, aangezien hij ‘de
toetsen beheerst’. De indeling van de toetsen is hetzelfde op elk toetsen instrument*.
Alle toetsen samen heet het ‘klavier’ of ‘toetsenbord’. In de popmuziek zal je ook vaak de engelse term
‘keyboard’ tegenkomen. Deze term kan dus in het Engels zowel staan voor een specifiek instrument (het
keyboard) als voor het algemenere ‘klavier’.
Het klavier op een ‘gewone’, akoestische* piano of een vleugel*, heeft 88 toetsen (witte en zwarte bij elkaar
opgeteld). Op andere toetsinstrumenten, zoals bijvoorbeeld synthesizers, kan dit aantal afwijken. Zo komen
73, 61, 41 of 25 toetsen vaak voor.
Als je goed kijkt naar het klavier, zie je dat er steeds een herhalend patroon voorkomt van ‘groepjes’ van 3
zwarte toetsen naast elkaar, en dan 2 zwarte toetsen, dan weer 3 en dan weer 2 etc.
Dit patroon is je visuele referentie op de piano, dus het is zaak dit even goed tot je door te laten dringen.
OEFENING 1
Kijk naar het klavier en laat goed tot je doordringen hoe het er uitziet: 2 zwarte toetsen, 3 zwarte, 2, 3. Sla
dit patroon goed op in je geheugen.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 9
Noten, namen en klanken.
Alle toetsen op een piano vertegenwoordigen een bepaalde, eigen toon* of noot*.
Hoe meer naar rechts je speelt op het klavier, hoe hoger de toon zal klinken, hoe meer naar links, hoe lager
de toon klinkt. Als je het hebt over ‘hoger’ spelen, of ‘omhoog gaan’ in de muziek, moet je op de piano dus
‘meer naar rechts’ spelen. Naar links is dan dus omlaag.
Door een toets in te drukken, ‘speel je een noot’. Elke noot heeft een eigen klank en een eigen naam.
OEFENING 2
Speel een paar willekeurige noten (druk een paar willekeurige toetsen in) en luister goed naar hoe elke
toets zijn eigen klank heeft en dat hoe meer je naar rechts speelt, hoe hoger de toon klinkt. Als dit voor jou
niet meteen duidelijk is kan je proberen de noten die je speelt na te zingen en zal je merken dat je als je
hoger (meer naar rechts) gaat, je al snel veel moeite moet doen om zo hoog te kunnen zingen.
De witte toets die zich links onder een groepje van 2 zwarte toetsen bevindt (rood gemaakt op
bovenstaande afbeelding) heet de ‘c’.
Als je opschuift naar het volgende groepje van 2 zwarte tonen (7 witte toetsen omhoog of omlaag) heet die
toets die er daar ‘hetzelfde uitziet’ (links onder een groepje van 2 zwarte) weer ‘c’. De afstand tussen 2 van
dezelfde noten (in dit voorbeeld van ‘c’ naar de volgende ‘c’) heet een ‘octaaf’ (octo = 8 in het latijn, er
zitten 8 noten in een octaaf).
Als je dus een octaaf omhoog gaat, betekent dit dat je vanaf een bepaalde toets, 7 stapjes omhoog gaat.
Dezelfde toon een octaaf hoger of lager, klinkt dan ook bijna hetzelfde, alleen hoger of lager.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 10
Met het herhalen van het patroon van het klavier, herhalen ook de namen van de noten zich. Zo zijn er in
plaats van 88 verschillende noten (het aantal toetsen op de piano), maar 12 namen die zich telkens herhalen.
Voor de witte toetsen zijn dit de eerste 8 letters uit het alfabet: A, B, C, D, E, F en G.
De zwarte toetsen hebben eigenlijk bijna dezelfde naam als de witte toets waar ze rechts naast
(BOVEN) zitten. Aan de naam van hun witte ‘buurman’ links, wordt het teken # (een ‘kruis’) toegevoegd. Dit
voegt in de uitspraak ‘ies’ toe aan de naam.
Zo wordt F# uitgesproken als ‘fies’, G# als ‘gies’, A# = ‘aies’, C# = ‘cies’ en D# = ‘dies’.
Zoals je ziet, zitten de zwarte toetsen precies tussen 2 witte toetsen in. Je kan de zwarte toetsen niet alleen
benoemen vanaf de witte toets waar ze boven (rechts naast) zitten, zoals op de bovenstaande afbeelding,
maar ook vanaf de witte toets waar ze ONDER (links naast) zitten, zoals op de afbeelding hieronder. Je kan
de zwarte toetsen zo dus op 2 manieren benoemen en hebben ze dus ook 2 namen.
Op de bovenstaande afbeelding worden de zwarte toetsen benoemd vanaf de witte toon waar ze ONDER
zitten. In dit geval wordt er een b (mol) toegevoegd aan de naam en ‘es’ aan de uitspraak.
De toets ONDER de G wordt benoemd als Gb en uitgesproken als ‘ges’, de toets onder de A is de Ab = ‘as’.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 11
De ‘gb’ (‘ges’) is dus DEZELFDE toets als de ‘f#’ (fies). ‘db’ = ‘c#’, ‘eb‘ = ‘d#’ etc.
Het zijn allemaal maar namen. Hecht er bij verwarring voor het moment niet te veel waarde aan om het
gelijk allemaal te onthouden, probeer voor dit moment in ieder geval de namen van de witte toetsen te
onthouden. 1 van de 2 namen voor de zwarte toetsen is ook meer dan voldoende voor het moment.
Namen van de toetsen samengevat:
- De namen van de witte toetsen zijn: ‘a’, ‘b’, ‘c’, ‘d’, ‘e’, ‘f’, ‘g’.
- Alle zwarte toetsen hebben 2 namen:
- Benoemd vanaf de witte toets links van (onder) de betreffende zwarte toets heten ze # = ‘ies’ ->
bijvoorbeeld de zwarte toets rechts (boven) de ‘f’ is de ‘f#’ (fies).
- Benoemd vanaf de witte toets rechts van (boven) de betreffende zwarte toets heten ze b = ‘es’ ->
bijvoorbeeld de zwarte toon links (onder) de ‘g’ is de ‘gb’ (ges).
- De ‘fies’ (f#) en de ‘ges’ (gb) zijn dus dezelfde toets. Onthoud voor nu in ieder geval dat de rode toets op
de eerste afbeelding van dit hoofdstuk, oftewel de witte toets links naast een groepje van 2 zwarte
toetsen, de ‘c’ heet. Dit wordt het referentiepunt om de rest van de toetsen te gaan onthouden.
OEFENING 3
Speel de ‘c’ en zeg hardop zijn naam. Speel vervolgens 1 witte toets hoger (naar rechts) en zeg ook hiervan
zijn naam (‘d’), daarna komt ‘e’, dan de ‘f’ en dan de ‘g’ (zoals het alfabet). Rechts van de ‘g’ zit de ‘a’, ‘b’ en
dan weer de ‘c’, ‘d’, etc.
LANGZAAM SPELEN en GOED KIJKEN is het belangrijkst!
Harmonie, melodie, samenklank en de macht van de akkoorden.
In de muziek wordt onderscheid gemaakt tussen ‘harmonie*’ en ‘melodie*’.
De ‘harmonie’ kan worden omschreven als het ‘tapijt’ of de ‘ondergrond’ die ontstaat door het samen
klinken van meerdere noten tegelijk.
De ‘melodie’ is de opvolging van tonen die de ‘voorgrond’ zou kunnen worden genoemd in een lied.
Simpeler gezegd: in de popmuziek is de melodie vaak ‘dat wat gezongen wordt’ (de zanglijn) en de harmonie
‘dat wat de instrumenten spelen’*.
Op de piano kan je natuurlijk telkens losse noten achter elkaar spelen om een melodie te spelen, maar
omdat je op de piano ook meerdere tonen tegelijkertijd kan spelen, kan je dus ook in je eentje de harmonie
spelen.
Een trompet bijvoorbeeld, kan maar 1 noot ‘tegelijk’ spelen en kan zo dus nooit in zijn eentje een harmonie
spelen.
Zelfs kan je op de piano harmonie en melodie samen spelen.
Melodieën ‘ontstaan’ of komen in de popmuziek vaak voort uit de harmonie. Hoe dit precies werkt, en dat
deze stelling een beetje ‘kort door de bocht is’ zal je gaandeweg leren, maar je zou kunnen zeggen dat de
harmonie de ‘fundering’ is waar het ‘bouwwerk’ van de melodie op steunt.
In deze cursus heb ik er daarom voor gekozen om niet -zoals alle klassieke methodes- te beginnen bij de
melodieën, waardoor er geen enkel besef van samenhang of begrip van muzikale structuur ontstaat en je
‘bouwwerk’ (hoe sierlijk ook) van melodieën, op losse schroeven zal staan.
We zullen hier piano gaan leren met een stevige fundering als basis, door te beginnen bij de harmonie. Op
deze stevige fundering kan vervolgens zorgeloos een fraai versierd bouwwerk worden gezet.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 12
Je zult merken dat je door te beginnen bij de harmonie, gaandeweg heel snel allerlei logica’s en verbanden
zult gaan zien die het piano spelen enorm zullen vereenvoudigen.
Om te gaan begrijpen hoe de muziek en de piano in elkaar zitten, zullen we daarom gaan leren aan de hand
van ‘akkoorden’.
Een akkoord* is een samenklank van meerdere verschillende noten tegelijk oftewel: een akkoord is een
harmonie.
Om een akkoord te spelen, druk je dus meerdere noten tegelijk in.
Akkoorden zijn een ontzettend handige manier om snel de theorie van de popmuziek te leren, inzicht te
krijgen in de muziek en de piano, makkelijk nummers uit je hoofd te leren en voor nog veel meer dingen.
Beginnen bij het begin is ook wel zo logisch, toch?
OEFENING 4
- Speel tegelijk de noten ‘c’, ‘e’ en ‘g’* met je rechterhand door met je duim de centrale ‘c’ te spelen, met je
middelvinger de ‘e’ (twee toetsen daarboven) en met je pink de ‘g’ daar weer boven. Dit akkoord heet het
C akkoord.
- Speel nu dezelfde tonen 1 octaaf lager met je linkerhand. Zie dat dit precies hetzelfde ‘vormpje’ heeft,
alleen 1 octaaf lager op de piano. Nu je het akkoord met links speelt, speel je met je pink de ‘c’, je
middelvinger de ‘e’ en met je duim de ‘g’.
- Speel dit akkoord met links en houd hem vast (ingedrukt). Speel vervolgens, terwijl je met je linkerhand
het C akkoord ingedrukt houdt, met je rechterhand de noten ‘c’, ‘d’, ‘e’, ‘c’ na elkaar.
- Je hebt zojuist je eerste harmonie + melodie gespeeld! (Va-der-ja-cob).
Piano Couture
Intro en Basiskennis 13
Samenvatting
- Het klavier is het gedeelte van de piano wat bespeeld wordt; het bestaat uit witte en zwarte toetsen.
- Hoe meer je naar rechts speelt op het klavier hoe hoger de tonen klinken, hoe meer je naar links speelt,
hoe lager. ‘Naar rechts’ spelen noemen we dus ‘omhoog’ en ‘naar links’ is ‘omlaag’.
- In het klavier zit een herkenbaar ‘patroon’ dat steeds herhaald wordt: 2 zwarte toetsen, 3 zwarte toetsen,
2 zwarte, 3 zwarte etc..
- De namen van de witte toetsen zijn ‘a’, ‘b’, ‘c’, ‘d’, ‘e’, ‘f’ en ‘g’. Als je zou beginnen bij ‘c’ en omhoog (naar
rechts) loopt, krijg je dus ‘c’, ‘d’, ‘e’, ‘f’, ‘g’, ‘a’, ‘b’ en daarna komt weer ‘c’.
- De zwarte toetsen hebben 2 namen, omdat je ze zowel van de witte toets eronder (# = ies), als van de
witte toets erboven (b = es) kan benoemen. Zo is bijvoorbeeld de D# (dies) dezelfde toon als de Eb (es).
- De afstand tussen 2 dezelfde noten van een verschillende hoogte (van ‘b’ naar ‘b’, van ‘e’ naar ‘e’ of zoals
hierboven al genoemd van ‘c’ naar ‘c’) heet een octaaf. Na een octaaf, herhaalt het patroon op het
klavier en ook de namen van de noten zich.
- De ‘harmonie’ is de ‘basis’, het ‘tapijt’ of de ‘ondergrond’ van een nummer die wordt gecreëerd door
samenklank oftewel het tegelijk klinken van meerdere noten. In de popmuziek is dit meestal wat de
instrumenten spelen* (bas, gitaar, toetsen).
- De ‘melodie’ is de opvolging van tonen die de ‘voorgrond’, ‘lead’ of ‘hoofdlijn’ is. In de popmuziek is dit
meestal de ‘zanglijn’ (dat wat gezongen wordt)*.
- Een akkoord is een samenklank van meerdere noten oftewel een harmonie. In het Theorie gedeelte van
deze cursus, gaan we alles leren over akkoorden en hoe je ze kunt gebruiken om makkelijk, snel, efficiënt
en goed pop piano te leren spelen.
Termen en begrippen
*Akoestisch = onversterkt. voorbeelden van akoestische instrumenten zijn: de ‘gewone’ piano,
akoestische gitaar, contrabas, trompet, viool etc.
*Vleugel = de grote ‘platte’ piano. Bij klassieke concerten worden ze vaak gebruikt.
*Toon/ noot = de klank die voortkomt door 1 toets in te drukken.
*Akkoord = een samenklank van meerdere tonen tegelijk. Akkoorden worden in deze cursus altijd
aangegeven met een HOOFDLETTER.
*Harmonie = het ‘tapijt’ of de ‘ondergrond’ van een nummer gevormd door samenklank van meerdere
tonen tegelijk.
*Melodie = een opvolging van tonen.Vaak vormt de melodie de ‘voorgrond’ of ‘hoofdlijn’ van een
nummer. Melodieën zullen in deze cursus worden aangegeven met kleine letters.
*Het is zeker niet altijd het geval dat de instrumenten in de popmuziek alleen de harmonie spelen en de
melodie wordt gezongen, er zijn vele uitzonderingen op deze stelling.
Ook harmonieën kunnen gezongen worden (denk aan meerstemmigheid, koortjes) en instrumenten kunnen
ook de melodie of ‘lead’ spelen (zoals bij een solo van bijvoorbeeld een gitaar of piano).
Om het echter niet te verwarrend te maken voor het moment en een duidelijk voorbeeld te hebben, wordt
hier aangegeven dat de zang de ‘melodie’ speelt en de instrumenten de ‘harmonie’.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 14
1.2.1 Basiskennis: Techniek, vingerzetting.
Termen en kennis:Vingerzetting
Stijl: Alle
Niveau: Basis
‘Techniek’ is een belangrijk deel van piano spelen, maar het wordt vaak overschat. Een goede techniek komt
vanzelf als je de geleerde theorie aan het oefenen bent. Zo lang je de basis weet en je daar aan houdt, komt
alles goed.
Ga nooit te snel, te snel. Speel altijd op de grens van het tempo waarop je het nog net zonder fouten kan
spelen.
De basis is het belangrijkst. De rest komt vanzelf.
Nummers en efficiëntie.
5 vingers x 2 handen, hoe te gebruiken?
Om te vergemakkelijken over welke vinger we het hebben, is bedacht de vingers te ‘nummeren’ zoals op
bovenstaande afbeelding.
Je begint te tellen bij je duim (1) en telt omhoog tot je pink (5).
Duim = 1
Wijsvinger = 2
Middelvinger = 3
Ringvinger = 4
Pink = 5
Dit is dus bij je linker- en je rechterhand hetzelfde!
Piano Couture
Intro en Basiskennis 15
Pianospelen is in het begin vaak een ‘worsteling’ met je vingers. Met welke vinger speel je nou welke toets?
Hiervoor zijn niet echt vaste ‘regels’, maar meer ‘richtlijnen’.
Wel zal je merken dat als je je zo veel mogelijk houdt aan deze richtlijnen, het pianospelen een stuk
makkelijker, vloeiender, sneller en daardoor -het belangrijkste- mooier zal gaan klinken:
De richtlijn die we in principe altijd aanhouden -zowel bij het spelen van akkoorden, als bij het spelen van
losse noten- is dat je je vingers zo efficiënt mogelijk probeert neer te zetten.
Dit betekent dat je probeert zo min mogelijk te schuiven, oftewel zo min mogelijk je hand te
verplaatsen.
Probeer je hand altijd zó neer te zetten dat je ‘zo veel mogelijk tonen uit het nummer achter elkaar kan
spelen’, zonder dat je je hand hoeft te verschuiven.
Om dit voor elkaar te krijgen dien je altijd vooruit te denken -> “Welke toets moet ik spelen na de
toets die ik nu speel, en kan ik daar alvast een vinger op zetten?”
Als voorbeeld OEFENING 4 (uit het vorige hoofdstuk).
We speelden hier het begin van ‘Vader Jacob’, een kinderliedje dat zich door zijn eenvoud goed leent ter
verduidelijking.
Laten we eerst kijken naar de linkerhand.
Deze speelde -tegelijk- de noten ‘c’, ‘e’ en ‘g’. (het akkoord C*).
Als wordt aangegeven dat in dit geval de vingerzetting 5, 3, 1 is, betekent dit dus:
De ‘c’ met je 5 (pink)
De ‘e’ met je 3 (middelvinger)
De ‘g’ met je 1 (duim)
Vervolgens kijken we naar de rechterhand:
Deze speelde de noten ‘c’, ‘d’, ‘e’, ‘c’ (va-der-ja-cob), dit herhalen we nu 2x en voegen er aan toe: ‘e’, ‘f’,
‘g’ (slaapt-gij-nog).
De totale melodie wordt dus ‘c’, ‘d’, ‘e’, ‘c’, ‘c’, ‘d’, ‘e’, ‘c’, ‘e’, ‘f’, ‘g’ (‘e’, ‘f’, ‘g’)
Als we nu beginnen met onze duim (1) op de ‘c’, en op elke toets daarboven 1 vinger zetten (de wijsvinger
(2) op de ‘d’, de middelvinger (3) op de ‘e’, etc.) dan zul je zien dat het heel makkelijk is de volgende
vingerzetting aan te houden:
1, 2, 3, 1, 1, 2, 3, 1, 3, 4, 5 (3, 4, 5)
Piano Couture
Intro en Basiskennis 16
Zo kan je alle noten uit de melodie spelen, zonder dat je daarvoor je hand hoeft te verschuiven.
LET OP:
Voor de koppigen onder ons.
Als dit voor nu lastiger lijkt dan het wél verschuiven van je hand: dit is een kwestie van een korte
gewenningsperiode. Heel snel zal deze manier van spelen er voor zorgen dat het pianospelen juist veel
makkelijker en beter gaat, dus probeer streng te zijn en dit meteen vanaf het begin aan te houden!
De ringvinger (4) en pink (5) zijn bij iedereen de zwakste vingers en hebben hierdoor juist het meeste
training nodig.Veel mensen zijn in het begin geneigd om deze vingers daarom juist te omzeilen, maar om de
zwakte er uit te halen en ze goed te ontwikkelen dien je ze juist zo veel mogelijk wél te gebruiken!
Samenvatting.
- De vingers zijn genummerd: 1 = duim, 2 = wijsvinger, 3 = middelvinger, 4 = ringvinger, 5 = pink. Dit is voor
links en rechts hetzelfde.
- Je probeert bij het piano spelen altijd je hand zo efficiënt mogelijk neer te zetten, zodat je zo min mogelijk
hoeft te schuiven. Dit betekent dat je vooruit moet denken. “Welke noten ga ik hierna spelen en kan ik
daar alvast een vinger op zetten?”.
- Probeer naar aanleiding van de 2 bovenstaande punten altijd zo goed mogelijk om alle vingers te
gebruiken, dus óók je ringvinger en pink. Ook al zijn deze vingers van zichzelf het zwakste en is het in het
begin vaak lastig hiermee te spelen, juist hierom hebben ze ten eerste eigenlijk meer training nodig dan de
overige ‘sterkere’ vingers. Daarbij zal blijken dat wanneer ze hun zwakte en ongemakkelijkheid eenmaal
voorbij zijn dit het pianospelen ongelofelijk veel prettiger en makkelijker gaan maken.
*voor verdere uitleg over akkoorden, zie de hoofdstukken ‘Akkoorden’ uit het theorie gedeelte.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 17
1.2.2 Basiskennis: Techniek, houding en het instrument.
Termen en kennis: Aanslag, dynamiek, sustain pedaal, houding
Stijl: Alle
Niveau: Basis
Nu we weten hoe het klavier in elkaar zit, nog een paar technische weetjes over het instrument en hoe je
het kunt gebruiken op een rij.
Aanslag.
Op een piano kan je zoals gezegd een noot niet ‘fout’ aanslaan. Je kunt hooguit een ‘verkeerde’ of
‘onbedoelde’ noot spelen.
Wél zijn er grote verschillen die je kunt maken in hóe je de noten aanslaat om je spel meer ‘leven’ te geven:
Dynamiek:
Je kunt een noot van heel hard tot heel zacht aanslaan, en alles wat er tussenin ligt. Hoe harder je aanslaat,
hoe luider hij klinkt. Ook verandert het ‘karakter’ van de klank van ‘rond/dof/warm’ bij een zachte aanslag
naar ‘fel’/open’ bij een harde aanslag. Dynamiek is het verschil tussen zachte en harde noten in je spel
(binnen een stuk of nummer) en is naast wélke tonen je aanslaat, het belangrijkste expressie middel bij het
piano spelen (hóe je de tonen aanslaat). Sommige keyboards en synthesizers hebben geen ‘aanslag
gevoeligheid’. Op deze keyboards klinkt dan elke toon even luid, hoe hard of zacht je hem ook indrukt. Hier
heb je andere mogelijkheden om expressie mee aan te geven die later in de cursus behandeld worden.
Lengte van noten:
Je kunt een noot van heel kort aanslaan tot lang ingedrukt houden en alles wat er tussenin ligt. Op het
moment dat je de toets los laat, gaat hij ‘uit’. In een akoestische piano komt dit door dempers die in de
piano zitten, die opgetild worden op het moment dat je een toets indrukt waardoor de snaar in de piano
kan blijven trillen (klinken) door het hamertje waarmee je de snaar aanslaat op het moment dat je de toets
indrukt. Als je de toets ingedrukt houdt, blijft de demper van de snaar en blijft deze dus doorklinken. Bijna
alle keyboard instrumenten simuleren dit en blijven aan zo lang je de toets ingedrukt houdt en gaan uit bij
het loslaten. Korte noten hebben een heel ander karakter dan lange noten. Experimenteer en zorg dat je je
hier altijd goed van bewust bent.
Het sustain pedaal:
Het sustain pedaal (of kortweg ‘pedaal’) is op een piano het meest rechter pedaal. Bij andere keyboard
instrumenten is er meestal maar één pedaal. Dit is dan het sustain pedaal. Dit pedaal wordt gebruikt om
tonen ‘door te laten klinken’, zonder dat je ze ingedrukt hoeft te houden. Zo kan je bijvoorbeeld je hand
alvast verplaatsen naar de volgende toon of het volgende akkoord, terwijl toch het vorige akkoord of de
vorige toon blijft doorklinken. Op een piano komt dit omdat het pedaal zorgt dat de eerder genoemde
dempers van de snaren worden getild op het moment dat je het pedaal indrukt, waardoor ze door kunnen
blijven klinken. Op het moment dat je het pedaal loslaat, komen de dempers weer tegen de snaren en
stoppen de tonen weer.
Op andere toetsinstrumenten wordt dit effect gesimuleerd en heeft het pedaal dezelfde functie. Het pedaal
zorgt dat tonen blijven doorklinken, dus zo kan je ook tonen door elkaar laten klinken. Probeer bij het
gebruik van het pedaal, altijd het pedaal los te laten op het moment dat er een nieuw akkoord gespeeld
wordt, om te voorkomen dat het een grote ‘brei’ en warboel van door elkaar klinkende noten wordt.
Het pedaal gebruik is goed te vergelijken met auto rijden: een gevoel dat je even moet oefenen voor je het
onder de knie hebt, en wat uiteindelijk vanzelf gaat. Een uitgebreidere uitleg over gebruik van het pedaal in
hoofdstuk 3.Techniek.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 18
Houding
De zithouding achter een piano is belangrijk ter voorkoming van fysieke klachten:
- Zit voorop je kruk of stoel.
- Zorg dat je kruk of stoel op een hoogte staat zodat je je ellebogen naast je lichaam (zij) of net iets
daarvoor kunt houden, en je door ze in een hoek van 90-120 graden te houden, als je rechtop zit, je
handen comfortabel op het klavier kunt laten rusten.
- De afstand van je kruk of stoel tot de piano is goed, als het bovenstaande op een ontspannen manier
mogelijk is. Als je ellebogen achter je rug uit komen, zit je te ver naar voren, als je ver naar voren moet
reiken zit je te ver naar achteren.
- De houding van je hand: licht gekromde vingers. Leg je hand om je knie (pak je knie) terwijl je op de kruk
of stoel zit. Haal nu je hand van je knie maar hou de vorm van je hand zoals hij om de knie zat vast. Zet zo
je hand op de toetsen. Stel je voor dat als je een toon aanslaat, je vingers als ‘hamertjes’ op de toetsen
tikken.
Piano Couture
Intro en Basiskennis 19
BELANGRIJK. Ontspannen aanslaan: de juiste techniek.
-”Zeggen dat piano spelen iets is dat je doet met je vingers, zou hetzelfde zijn als zeggen dat rennen iets is dat je
doet met je voeten”- Thomas Mark, auteur van ‘What every pianist needs to know about the body’.
Vele beginners (en gevorderden) beschouwen het ‘aanslaan’ (het indrukken) van noten als iets dat je doet
met je vingers, waar de juiste benadering van de techniek is: de zwaartekracht voor je laten werken,
doormiddel van het gebruik maken van het gewicht van je hele voorarm.
Het grote verschil zit hem in het feit dat wanneer je het aanslaan van de toetsen benaderd als iets dat je
doet met je vingers, dit neerkomt op de inspanning van het ‘indrukken’ van iedere afzonderlijke toets.
Wanneer je de zwaartekracht zijn werk laat doen, komt het aanslaan van de toetsen neer op het
ontspannen van je voorarm.
Hoe meer ontspanning, hoe beter. Ontspanning zal zowel blessures voorkomen als dat het je gehele spel en
expressie ten goede zal komen. Hierom is het heel belangrijk het aanslaan van de toetsen gelijk vanaf het
aller eerste begin en altijd op deze manier te benaderen.
Gebruik het gewicht van je voorarm, door je arm volledig te ontspannen (te laten vallen) terwijl je de juiste
vinger(s) gebruikt die op de toetsen staan die je wilt spelen, niet zozeer om die toets(en) ‘in te drukken’,
maar meer om het gewicht van je arm omhoog te houden. De vingers die niet spelen zijn geheel
ontspannen en slaan hierdoor geen toetsen aan.
Ook als je al (veel) gespeeld hebt zonder deze ‘mindset’ van ontspanning tegenover inspanning bij het
aanslaan, en je hierdoor eigenlijk gewend bent aan een ‘verkeerde’ techniek, is het heel verstandig vanaf nu
het aanslaan van de toetsen op deze manier te gaan benaderen.
OEFENING
Gebruik maken van de zwaartekracht.
- Ga op de kruk of stoel achter je piano zitten en schuif hem een paar meter naar achteren.
- Steek je rechterarm recht vooruit (alsof je naar iets dat voor je staat wijst met al je vingers tegelijk).
- Ontspan vervolgens alle spieren in je arm waardoor je je arm op je rechter knie laat vallen. Als je het goed
doet ‘sla’ je met je rechterhand op je rechter bovenbeen en hoor je een harde klap. Laat je arm echt vallen
door alle spieren volledig te ontspannen en ‘leid’ hem niet naar beneden.
- Herhaal dit drie keer en doe het vervolgens ook met je linker arm een paar keer.
- Ga nu weer achter de piano zitten en speel de melodie van Vader Jacob (‘c’, ‘d’, ‘e’, ‘c’, ‘c’, ‘d’, ‘e’, ‘c’) door
gebruik te maken van het gewicht van je arm.
- Concentreer je volledig op het gevoel van ontspanning en de zwaartekracht die trekt aan het gewicht van
je arm, terwijl je telkens de juiste vinger gebruikt (eerst de 1 (duim) die staat op de ‘c’, dan de 2
(wijsvinger) die staat op de ‘d’ etc.) om je arm te ‘ondersteunen’. Houd je vingers goed gekromd zoals
aangegeven op de vorige pagina. ‘Loop’ op deze manier als het ware steeds van de ene naar de volgende
vinger en noot.
Piano Couture