Bestaande ruimtelijke structuur op macro-niveau

3.
Bestaande ruimtelijke structuur op macro-niveau
3.1
Vilvoorde binnen de Vlaamse Ruit
Vilvoorde behoort tot de Vlaamse Ruit die gevormd wordt door de grote steden Antwerpen, Brussel en
Gent en de vier regionale steden Leuven, Mechelen, Aalst en St. Niklaas. Dit gebied wordt aanzien als
één van de zes structuurbepalende stedelijke regio’s van internationale betekenis. Het gebied heeft
aldus in Noord-West-Europees verband een grootstedelijke reikwijdte en is van internationaal
economisch belang voor Vlaanderen. Het is een morfologisch en functioneel verstedelijkt gebied
waarin aaneengesloten suburbane zones, residentiële kernen, concentraties van economische
activiteiten voorkomen evenals versnipperde open-ruimte-gebieden tussen fragmenten met een
stedelijk karakter. Vilvoorde ligt hierin ten noordoosten van Brussel, op de as Brussel-MechelenAntwerpen.
Er heeft zich tussen de belangrijkste steden van dit stedelijk kerngebied een dicht en hoogwaardig net
van infrastructuren gevormd dat zorgt voor onderlinge verbindingen en verbindingen met de andere
internationale stedelijke netwerken en grote steden.
De aanwezigheid van zulke infrastructuren, zoals autosnelwegen (R0 en A1/E19), waterwegen
(Zeekanaal Brussel – Schelde), spoorwegen (HST-lijn en spoorlijn Brussel – Antwerpen) en
luchthavens (internationale luchthaven van Zaventem) hebben de ruimtelijke ontwikkelingen op het
grondgebied van Vilvoorde beïnvloed en doen dit tot op heden nog steeds.
Kaart 9:
3.2
3.2.1.
Vilvoorde binnen de Vlaamse Ruit
Vilvoorde in de nabijheid van Brussel
Landschappelijke structuur25
De Zennevallei vormt de overgang tussen twee traditionele Brabantse leemlandschappen, namelijk
het Land van Asse in het westen en het Land van Leefdaal in het oosten. Het land van Asse wordt
gekenmerkt door een golvend landschap met afwisselend open ruggen met weidse zichten en
gesloten beekdepressies. Het Land van Leefdaal daarentegen is een onderdeel van het
Tuinbouwgebied van Brussel-Leuven. Het wordt gekenmerkt door een golvend landschap met
compartimenten gevormd door vegetatie en reliëf. De Zennevallei wordt gekenmerkt als een
kleinschalig en gesloten coulissenlandschap. De bebouwing vormt een overgang tussen de twee
andere traditionele landschappen.
De kern van Vilvoorde kende echter één morfologische vergroeiing met het (groot)stedelijk landschap
van Brussel. Hierdoor is de associatie met de traditionele landschappen vervaagd.
Een nieuw landschap is ontstaan in de nabijheid van Brussel, met name het woonlandschap. Door de
suburbanisatie is een ingewikkeld complex gegroeid van hoofdzakelijk nieuwe residentiële bebouwing
(verkavelingen), aangevuld met industrie, handelszaken en resten van het oorspronkelijke agrarische
landschap. Dit gemengd landschap kenmerkt het gebied rond Brussel.
3.2.2.
Nederzettingsstructuur
Vilvoorde is ontstaan op de kruising van een belangrijke handelsroute (die in grote lijnen overeenkomt
met de huidige N211) met de Zenne. Langs deze weg zijn in de loop der tijd een groot aantal
nederzettingen ontstaan waardoor men hier kan spreken van een oost-west-as van kernen: PeutieVilvoorde-Grimbergen-Meise-Wolvertem. Deze kernen hebben zich verder ontwikkeld langsheen deze
weg met een gemengd landschap als resultaat.
Vilvoorde situeert zich tussen het grootstedelijk gebied van Brussel en het stedelijk centrum
Mechelen. Door zijn ligging ten aanzien van Brussel, de aanwezigheid van belangrijke infrastructuren
de
ste
en de 19 en 20 eeuwse stedelijke ontwikkelingen van Brussel (suburbanisatie van wonen en
economische activiteiten) zijn delen van Vilvoorde vergroeid met Brussel. Hierbij werden tevens
minderwaardige en vervuilende activiteiten naar de randen afgewenteld.
25
Antrop, M. - 1989 - Het landschap meervoudig bekeken, p. 138-154
D+A Consult
30
Stad Vilvoorde
Ontwerp structuurplan
Versie GR1 – oktober 2002
De industriële zones die hierbij zijn ontstaan bevinden zich hoofdzakelijk langsheen het Zeekanaal
Brussel – Schelde. Deze vormen een onderdeel van de voormalige industriële as tussen Antwerpen –
Brussel – Charleroi, ook ABC – as genaamd. Hierdoor is het traditionele beeld van deze steden
gewijzigd. In plaats van goed afgelijnde onafhankelijke entiteiten zijn gehelen ontstaan die een veel
diffusere structuur vertonen dan de traditionele stad. Er is een complexe ruimtelijke structuur tot stand
gekomen die de interne structuur van de steden zelf grondig gewijzigd heeft. De resultante van deze
ontwikkelingen, van de moderne, grote, uitdeinende stad is het ‘stadsgewest’.
Ten zuidoosten van de Vilvoorde ligt de internationale luchthaven van Zaventem die als economische
pool fungeert voor de ruimere omgeving. Rondom de luchthaven ligt een dens netwerk van
grootschalige lijninfrastructuren waartussen een aantal woonkernen uitgegroeid zijn: Machelen,
Diegem, Zaventem en Nossegem. Deze worden apart aangegeven gezien hun geëigende
ontwikkeling en problemen door de onmiddellijke nabijheid van de luchthaven. Melsbroek en
Steenokkerzeel worden hier niet toe gerekend gezien hun ligging aan de ‘achterkant’ van de
luchthaven en voelbare aansluiting bij de open ruimte van het Land van Leefdaal.
3.2.3.
Lijninfrastructuren
Vilvoorde is gelegen in een gebied gekenmerkt door een dicht infrastructurennetwerk. Opvallend is de
radiale gerichtheid van deze infrastructuren op Brussel. Hieruit blijkt het belang van Brussel voor de
regio. Deze infrastructuren zorgen voor de bereikbaarheid van Brussel vanuit de belangrijkste
stedelijke centra (Antwerpen, Gent, Aalst, Mechelen, Leuven,…). Een aantal van deze
gebiedsoverstijgende, historisch gegroeide infrastructuren vormen bundels. Deze hebben een
structurerend effect op de omgeving.
Doorheen het grondgebied van Vilvoorde loopt één van de belangrijkste infrastructurenbundels van
Europa: de spoorlijn 25 Brussel – Antwerpen, het Zeekanaal Brussel - Schelde en de auto(snel)wegen
N1 en A1/E19. Deze noord-zuid-as verbindt de grootsteden Parijs, Brussel, Antwerpen, Rotterdam,…
met elkaar.
Een tweede infrastructurenbundel situeert zich op de as Gent-Aalst-Brussel (oost-west oriëntatie) met
de parallelle ligging van de N9 (de oude verbindingsweg tussen Gent, Aalst en Brussel), de
autosnelweg A10/E40 en de spoorlijn Oostende-Brussel. De dichte bebouwing, die samengaat met
deze bundeling van infrastructuren, versterkt dit gegeven.
Ten oosten van Vilvoorde ligt een derde infrastructurenbundel die Brussel linkt met Leuven en verder
loopt richting Luik. Deze bundel bestaat uit de spoorlijn Brussel – Leuven, de autosnelweg E40 en de
gewestweg N2.
De Ring rond Brussel (R0) vangt een groot deel van het autoverkeer op en zorgt voor de verspreiding
van het verkeer over de verschillende bestemmingen in en rond Brussel. Aansluitingen tussen de
belangrijkste vervoersassen en de ring zijn interessante vestigingsplaatsen voor bedrijven en industrie
gericht op distributie.
De N21 (Brussel - Aarschot) en de A12 (Brussel – Antwerpen) vervolledigen de opsomming van
wegen met een radiaal gerichte structuur op Brussel.
De N211 en de N26 (Mechelen – Leuven) vormen een uitzondering op de radiale gerichtheid.
Vilvoorde is grotendeels gegroeid langsheen de N211. Deze is een belangrijke verzamelweg voor de
noordelijke rand van Brussel en is tevens een veel gebruikte sluikroute voor het dagelijkse
pendelverkeer van en naar Brussel dat de verzadigde ring R0 rond Brussel tracht te vermijden. De
N26 daarentegen is de verbindingsweg tussen Mechelen en Leuven.
De R 22 Woluwelaan slingert zich oostelijk rond de kern van Vilvoorde en is voor de noordelijke rand
van Brussel een belangrijke verbindingsroute tussen N1, R0 en E19/A1.
3.2.4.
Economische structuur
Vilvoorde ligt op de voormalige industriële as tussen Antwerpen – Brussel – Charleroi. Langsheen het
zeekanaal Brussel-Schelde bevindt zich ook nu nog een belangrijke drager van de economische
structuur.
D+A Consult
Stad Vilvoorde
31
Ontwerp structuurplan
Versie GR1 – oktober 2002
Vanaf het einde van de jaren 1960 (tweede helft van de vorige eeuw) werden belangrijke
infrastructuren waaronder de spoorwegen, gewestwegen en autosnelwegen (E40, E19, RO, A12)
uitgebreid (breder gedimensioneerd), afgewerkt en/of aangelegd. De aansluitingen tussen de
belangrijkste vervoersassen en de ring zijn interessante vestigingsplaatsen voor bedrijven en industrie
gericht op distributie. Het Vlaams stedelijk gebied rond Brussel vertoont globaal doch zeker in de
(ruime) omgeving van Vilvoorde een uitgesproken waaier van bedrijvenzones aan of in de
onmiddellijke nabijheid van de op- en afrittencomplexen van de ring RO. Deze zones worden hoe
langer hoe meer getertiairiseerd.
In de laatste decennia wordt de economische structuur echter in belangrijke mate gedetermineerd
door de internationale luchthaven van Zaventem ten zuidoosten van Vilvoorde. Deze fungeert als
economische pool voor de ruimere omgeving. Nieuwe zones voor kantoren, dienstverlening en
luchthavengerichte activiteiten worden nu ook gezocht in de gemeenten gelegen in een tweede gordel
rond de luchthaven (zoals Vilvoorde). De ontwikkelingen te Cargovil en in de zone achter het station
van Vilvoorde (Luchthavenlaan) getuigen hiervan.
De meest recente ontwikkelingen doen zich voor de Vilvoordse regio voor langsheen de
R22/Woluwelaan. Rond de kruispunten van N1, R0, E19 en R22 groeien een aantal economische
ontwikkelingen (kantoor en handelsontwikkelingen) met een regionale uitstraling.
De ontwikkelingen rond de HST hebben ook duidelijk een impact op de expansie van de economische
structuur. Nieuwe grootschalige bedrijvenzones, vooral kantoorontwikkelingen, worden voorzien in de
nabijheid van de HST-stations. Globaal kan gesteld worden dat de ontwikkeling van de economische
structuur zich richt naar deze nieuwe ruimtelijke drager.
3.2.5.
Open ruimtestructuur
De natuurlijke structuur wordt in hoofdzaak bepaald door de bekkens van de Zenne en de Dijle, De
Zenne stroomt doorheen Brussel en Vilvoorde van zuid naar noord. De vallei en de rivier hebben al
veel van hun natuurlijke waarde verloren door de ligging langs industrieterreinen en de doortocht door
verscheidene steden. Haar zijbeken - zo ook in Vilvoorde - hebben evenwel nog een belangrijke
natuurwaarde. Ook de Dijlevallei is voor het studiegebied van belang, aangezien een aantal beken op
Vilvoords grondgebied afwateren naar de Dijle toe. Ten oosten van het studiegebied slingert de Dijle
zich als een ‘groen lint’ door het landschap. In de vallei van de Dijle worden de (waardevolle)
natuurgebieden onderbroken door de stedelijke structuren van ondermeer Leuven en Mechelen.
Met betrekking tot de open ruimte ligt er een belangrijke open ruimtecorridor tussen Vilvoorde en
Mechelen. Deze vormt een verbinding naar een centrale open ruimte ten noordwesten van Vilvoorde.
Kaart 10:
D+A Consult
Stad Vilvoorde
Bestaande ruimtelijke structuur op macro-niveau
32
Ontwerp structuurplan
Versie GR1 – oktober 2002