geo 2005 • 03 def

Jeroen Bosman
Overblijfselen van Santorini in
de Egeïsche Zee. In 1626 v. Chr. stortte
het eiland na een vulkaanuitbarsting in
FOTO: PIM BEUKENKAMP
en veroorzaakte een tsunami.
tsunami’s rond Griekse eilanden. Een voorbeeld daarvan is de aardbeving van 1956 bij het eiland Amargos
die gevolgd werd door een tsunami die niet alleen op
Amargos schade veroorzaakte, maar ook op Patmos,
Kreta en Milos. De tsunami bereikte op Amargos hoogten van 25 tot 40 meter boven zeeniveau en eiste tientallen doden. Ook uit de Golf van Korinthe zijn veel
aardbevingen met lokale tsunami’s bekend, de laatste
uit 1981.
Een andere tsunami-gevarenzone ligt bij de Straat
van Sicilië. Daar zijn uit 1693, 1783 en 1908 aardbevingen met tsunami’s bekend. Van de meer dan 100.000
doden kunnen er vele duizenden op rekening van de
tsunami’s geschreven worden. Ten noorden van Sicilië
ligt ook de Stromboli-vulkaan die in de 20ste eeuw
minstens vijf erupties kende met een tsunami. Ook
de heftige uitbarsting van de Vesuvius in 1631 veroorzaakte een tsunami.
Uit geomorfologisch en sedimentologisch onderzoek op Mallorca is gebleken dat er ook in de westelijke
Middellandse Zee tsunami’s zijn voorgekomen. Dat
werd in mei 2003 nog eens bevestigd toen de aardbeving in Algerije (van slechts 5.8 tot 6.7 op de Schaal
van Richter) een tsunami veroorzaakte. Deze was
slechts 2 meter hoog maar richtte op de drukke kusten
van Mallorca en de buureilanden wel veel economische
schade aan. De tsunami had minder dan een half uur
nodig om de 350 kilometer tussen Algerije en Mallorca
te overbruggen. Naar aanleiding van de tsunami-ramp
in Azië ontstond er ook aan de dichtbebouwde Spaanse
costa’s onrust over mogelijke tsunami’s.
Dat ook onderzeese aardverschuivingen in de
Middellandse Zee tsunami’s kunnen veroorzaken bleek
in 1979 toen het vliegveld van Nice, dat op een eiland
voor de kust ligt, getroffen werd door een tsunami en
er elf doden vielen.
Lokaal en regionaal effect
Van de meeste tsunami’s in het Middellandse Zeegebied valt op dat de afstanden waarover zij zich verplaatsen klein zijn vergeleken met die in de drie oceanen.
Dat komt waarschijnlijk door de vorm van het Middellandse Zeebekken. De afwisseling van eilanden en
schiereilanden, en van diepe en ondiepe zeeën, zorgt
ervoor dat de tsunami’s zich moeilijker snel en over
grote afstanden kunnen verspreiden. Er is geen reden
te veronderstellen dat het Middellandse Zeegebied in
de toekomst gevrijwaard blijft van tsunami’s. Wel
zullen deze waarschijnlijk slechts lokale of regionale
effecten hebben. Ze zullen vooral optreden als gevolg
van aardbevingen, maar explosieve vulkanische uitbarstingen van de Vesuvius of de Stromboli kunnen voor
onaangename verrassingen zorgen. Dat geldt ook voor
de Marsili, een jonge, snelgroeiende onderzeese vulkaan in de Tyrrheense Zee. ■
Bronnen
•
Bolt, B.A. 2003. Earthquakes, 5th edition, New York, Freeman.
•
Bryant, E.A. 1991. Natural Hazards, Cambridge University Press.
•
Chester, D.K. 2001. The 1755 Lisbon earthquake. Progress in
Physical Geography 25, 3: 363-383.
•
Kelletat, D. & A. Scheffers 2004. Tsunami im Atlantischern Ozean,
Geographische Rundschau 56, Heft 6: 4-12.
•
Ward, S.N. 2001. Landslide tsunami. Journal of Geophysical
Research 106, 6: 11.201-11.215.
•
Ward, S.N. & S. Day 2001. Cumbre Vieja Volcano – Potential
collapse and tsunami at La Palma Islands. Geophysical Research
Letters 28, 17: 3397-3400.
•
Whelan, F. & D.Kelletat 2003. Submarine slides on volcanic islands
– a source for mega-tsunami’s in the Quaternary, Progress in
Physical Geography 27, 2: 198-216.
AANVULLENDE INFORMATIE EN LESMATERIAAL OVER
DE THEORIE VAN WARD EN DAY: WWW.GEOGRAFIE.NL
Britse scholier redt honderd mensen dankzij aardrijkskundeles
door Paul Verstappen
V
‘Mama, we moeten van het strand af ! Nu!!’ Het doortastende
optreden van de tienjarige Tilly Smith aan het strand betekende de
redding van honderd toeristen op het eiland Phuket. Tilly had drie
weken eerder les gehad over tsunami’s en wist die kennis direct toe
te passen. Aardrijkskunde bleek een vak met praktische waarde en
hier zelfs van levensbelang.
18
oor de Engelse Tilly waren de plotseling terugtrekkende
zee en de vissen die spartelend op het strand achterbleven duidelijke signalen van een naderende tsunami.
Bliksemsnel waarschuwde ze haar moeder. Deze verklaarde
later in The Times dat ze volledig werd verrast: ‘Ik wist niet
wat een tsunami was. Maar als je dochter zo hysterisch
reageert, besef je dat er iets aan de hand moet zijn.’
Moeder en dochter alarmeerden het hotelpersoneel en
binnen tien minuten hadden alle gasten het privé-strand
verlaten. Tilly, haar familie en veel andere badgasten zochten een veilig heenkomen naar de hogere verdiepingen van
het hotel. Daar zagen ze de tsunami het land binnenrollen.
Het hotel hield stand. Dankzij Tilly, die in de Britse pers
de bijnaam ‘Engel van het strand’ kreeg, raakte niemand
GEOGRAFIE MAART
2005
Internet is een onuitputtelijke bron van informatie, ook na de ramp
in Zuidoost-Azië. Een inventarisatie van het aanbod.
Overzichten
Het beste overzicht biedt internetencyclopedie Wikipedia [1], met
geofysische informatie, details
over schade en slachtoffers van
de tsunami, en links naar andere
Wikipedia-artikelen, waaronder
die over schade per land [2] en de
hulpoperaties [3]. Cijfers en details
worden up to date gehouden.
Let op: Nederlandstalige versies
wijken vaak af en zijn kwalitatief
soms minder. Het overzicht bij
Kennislink [4] wordt niet meer
bijgewerkt.
Natuurwetenschappen & techniek 2004. Mega-tsunami of
mega-overdrijving. juli/augustus 2004, p. 28-31.
•
De aardbeving en
tsunami in 32 bronnen
van de ruim honderd hotelgasten ernstig gewond. In
nabijgelegen resorts vielen wél dodelijke slachtoffers.
Tilly herkende in de zich plotseling terugtrekkende zee
de voortekenen van een tsunami omdat ze daarover drie
weken eerder op de Danes Hill School in Oxshott in Zuidoost-Engeland, les had gehad van haar aardrijkskundeleraar Andrew Kearney. In National Geographic News vertelt
Kearny hoe die les verlopen was: ‘Wat Tilly voorspelde,
was exact wat ik had laten zien op een video over een
tsunami die in 1946 Hawaii trof. Zij zag de gevolgen van
niet meteen handelen als er zoiets raars gebeurt.’ Kearney
vertelde dat hij al elf jaar les geeft over tsunami’s als hij
de platentektoniek, aardbevingen en vulkanen behandelt.
Hij gebruikt daarbij de modernste audiovisuele hulpmid-
GEOGRAFIE MAART
2005
Geofysische en hydrologische
aspecten
Bezoek voor de fysische aspecten
van de aardbeving de Amerikaanse
geologische dienst, USGS [5], met
feiten, technische details, tektonische informatie en kaarten met
recente aardbevingen in de regio.
Voor tsunami’s is het Tsunami
Research Program [6] van de
Amerikaanse National Oceanographic and Atmospheric Administration, NOAA, een goede
ingang, o.a. met aankomsttijden
van tsunami’s bij kusten rond de
Indische Oceaan uit observaties
en simulaties. Met links [7] naar
zeewaterniveaus wereldwijd, satellietbeelden, seismische gegevens,
simulaties en modellen. Ook van
NOAA: het mooiste kleine
animatiebeeld van de tsunami [8],
een wereldwijde versie [9], een
kaart met de maximale golfhoogtes
van de tsunami in de Indische
Oceaan [10] en kaarten van het
werkelijke tsunamiverloop [11] op
basis van radarsatelietgegevens.
De TU Delft toont een kaart van
de horizontale verplaatsing aan de
hand van GPS-metingen [12], het
KNMI een beeld van de golfhoogtes
voor de kust van Phuket aan de
hand van een dieptemeter van een
schip dat daar voor anker lag [13].
Gevolgen van de vloedgolf: analyse
van schade en slachtoffers
Op Wikipedia [2] staan actuele
samenvattingen van de schade met
verwijzingen naar uitgebreide overzichten per land, en overzichten
delen. Pakkende actuele beelden van websites projecteert
hij op een modern, interactief whiteboard. Zo brengt hij
aardrijkskunde op een imponerende manier in de klas.
Met Tilly’s klas bekeek hij beelden van een Amerikaanse
website over tsunami-waarschuwingssystemen.
Ook geeft hij zijn leerlingen vaak praktische opdrachten.
Ze moeten bijvoorbeeld van balsahout een model maken
van een huis dat zware aardbevingen kan doorstaan.
Kearney: ‘Ik plaats de modellen op een doos en schud die
hevig heen en weer. Dan zien de leerlingen welk huis het
langst intact blijft.’
Kearney, die waarschijnlijk een onderscheiding van de
Britse koningin krijgt, vindt het een uitdaging kinderen
echt te interesseren voor zijn vak: ‘Als je het niet op een
aansprekende manier brengt, is ieder onderwerp saai.
Veel mensen onderschatten het belang van goede leerkrachten. Het is belangrijk te laten zien dat ons werk ertoe
doet. We can make a difference.’ ■
19