De grote verandering(?) Het ontstaan van de landbouw en de eerste
advertisement
De grote verandering(?) Het ontstaan van de landbouw en de eerste boerengemeenschappen in onze streken (9000-2500 v. Chr.). Luc Amkreutz Rijksmuseum van Oudheden Tijdvakkenlezing 7 oktober 2013 •4.6 miljard jaar geleden ontstaan aarde •85 mln BP primaten •c. 5 mln BP split mens/chimpansee •c. 250.000 BP Neanderthaler •c. 200.000 BP Homo sapiens sapiens •c. 10.000 BP eerste aanwijzingen landbouw •c. 5300 v. Chr. landbouw in NL •c. 2500 v. Chr. Boerenbestaan •45 Tijd Opzet -het ontstaan van landbouw • • • • • Jager verzamelaars Oorsprong van de landbouw verspreiding Neolithicum in Nederland Neolithisatieproces in NL Moderne mens: achter de kuddes Grotte Chauvet 30-32.000 BP De vele voordelen van een bestaan als jagerverzamelaar: •c. 4 uur werk per dag •gezonde voeding •verdeelprincipe •langere levensduur Revolutie? Evolutie? Progressie? Natuurlijke vooruitgang Logische stap c. 3200 km Het Natufien, c. 12.500-9500 v. Chr. Abu Hureyra, c. 11.500 v.Chr De Jonge Dryas, c. 11.500 v.Chr ‘De vruchtbare halve maan’ (c. 9500 v. Chr) …niet uniek! Abu Hureyra, c. 7500 v.Chr Beiddha, c. 7500 v.Chr Jericho Op weg naar het noorden met bijna een kilometer per jaar, Maar….nuance!!! In de wave of advance! Twee belangrijke routes in Europa Zuideuropese ontwikkelingen Het ontstaan van de Lineaire Bandkeramiek AVL LBK Starçevo-Kőrős-Cris &Vinça Op weg naar Nederland c. 5300 v. Chr. Change has come…at last? LBK-locatiekeuze Loess!!! LBK-nederzettingen LBK-huizen LBK-huizen Slechts enkele ‘modellen’ en een strak bouwplan LBK-economie Volledig agrarisch bestaan…dit waren superboeren! LBK-materiele cultuur-aardewerk Intermezzo: Limburg en La Hoguette LBK-materiele cultuur-vuursteen LBK-materiele cultuur-dissels Intermezzo: Talheim en Herxheim LBK-materiele cultuur-maalstenen/oker LBK-grafvelden De nobele wilde Filmpje… Zie ook: http://www.bandkeramiek.nl/ De oprukkende zee/warmere omgeving Jagen in het bos Jagen in het bos Jagen in het bos Reconstruction of Mesolithic life at Holyrood Park, Edinburgh, © Crown Copyright Historic Scotland reproduced courtesy of Historic Scotland. Jagen in het bos Jagen in het bos Jagen in het bos Jagen in het bos Jagen in het bos May June July Aug. Sept. Oct grey mullet sturgeon salmon absent pike summer birds winter birds beaver young mammals red deer , grown antler red deer shed antler roe deer, shed antler waternut hazelnut Nov Dec. Jan. Feb. March April May Jagen in het bos Neolithicum: een nieuw begin Hardinxveld De Bruin, c. 4700 v. Chr. Swifterbant c. 4300-4100 v. Chr. Swifterbant-S3 Swifterbant-S3 Hund Rind Schaf-Ziege Hausschw ein (Hausschw ein) (Wildschw ein) Wildschw ein Otter Biber Elch Rothirsch Übriges Substitutie??? Schipluiden isotopen putten graven trampling zone hut hekjes palen clusters 20 m De laatste activiteiten van onze jager-visserverzamelaars…. 5400 cal BC ? final Mesolithic La Hoguette Sweikhuizen 5300 cal BC LBK vroeg LBK 5300-5000 cal BC LBK laat LBK 5300-5000 cal BC LBK laat La Hoguette Begleitkeramik dissels LBK 5000-4700 cal BC Grossgartach Grossgartach 5000-4700 cal BC initial Swifterbant Blicquy Breitkeile Grossgartach Blicquy VSG 4300-3800 cal BC middle Swifterbant Michelsberg Michelsberg BMK Chasséen sept. 4300-3800 cal BC middle Swifterbant Spiere Michelsberg Spiere Chasséen sept. BMK 3800-3400 cal BC final Swifterbant Hazendonk Hazendonk Michelsberg BMK Spiere Chasséen sept. Na 5000 jaar en 3000 km eindelijk in Nederland gearriveerd? Zelfs op de kustvindplaats bij Schipluiden…nog geen volledige agrarische samenleving… 18 16 14 15N 12 10 8 6 Inland hunter-gatherers coastal fisher-hunter-gatherers 4 farmers 2 0 -24 Schipluiden -22 -20 -18 -16 -14 -12 13C -10 -8 -6 -4 -2 0 Waarom? Een dynamisch landschap c. 5500 cal BC c. 4200 cal BC c. 3000 cal BC 8000 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 7900 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 7800 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 7700 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 7600 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 7500 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 7400 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 7300 jaar geleden Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 7200 jaar geleden Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 7100 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 7000 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 6900 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 6800 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 6700 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 6600 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 6500 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 6400 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 6300 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 6200 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 6100 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water 6000 BP Droog bos Struweel Broekbos Veenmosveen Riet-zegge Riet-biezen Open water Plinius ‘There the ocean is pushed inland twice a day by a tremendous tide. She boundlessly flows onwards, covering a perpetual area of natural dissension: a landscape of which it is not clear whether it pertains to the land or the sea. The destitute population lives on selfmade hills or plateaus raised above the maximum tide. On these hills they constructed their huts. They are like passengers of a ship, but when the water resides, they rather look like castaways.’ •Onze etic beperkingen •Onze drang te classificeren •Onze focus op materiele en economisch aspecten •Belang van inheems perspectief Een passief, ontvangend substraat??? •Te vaak een Neolithische bril •Landschap stelt grenzen, maar bepaald niet alles •Belang van aandacht voor de dynamiek tussen mens en omgeving •Zvelebil 1986 •Thomas 1999 ‘situated’ (hunter-gatherer perspective) Coming to terms with what it meant to live in a dynamic wetland environment, instead of documenting presence/absence/contribution of Neolithic traits Theoretisch kader •Fenomenologie. Een archeologie van het wonen en bewonen •‘…people had to fall in with the rhythms of their environment: with the winds, the tides, the needs of domestic animals, the alternations of night and day, of the seasons and so on, in accordance with what the environment afforded for the conduct of their daily tasks (Ingold 2000). •Belang van alledaagse praktijk The taskscape, encompassing many activities involved in ‘dwelling’, clearly emphasizes the attunement of social rhythms such as rounds and routines with the existing natural cycles. Analysing rhythms draws out the importance of everyday non-discursive, routine behaviour for making sense of the world. Rhythm enables a unison between dwelling and a long-term approach Van beschrijven naar ervaren •Juist de wetland omgeving biedt daar perspectieven voor Van beschrijven naar ervaren De verdrinkende duinen van Hardinxveld(55004700 cal BC) Van beschrijven naar ervaren Droge voeten op Swifterbant en Bergschenhoek (4300-4000 cal BC) Van beschrijven naar ervaren Van brak naar zoet in Schipluiden (3700-3400 cal BC) ‘ Seizoenale oplossingen en mobiliteit’ Landbouw of een flexibel bronnengebruik? …tot 2500 v. Chr…. •meer in harmonie met de natuur •boerenbestaan is niet zaligmakend en valt goed te combineren •De wortels van ons poldermodel? bedankt voor uw aandacht
