Praktische tips over antipsychotica bij dementie

Praktische tips over antipsychotica bij dementie
Antipsychotica worden te veel gebruikt voor de behandeling van ‘onbegrepen gedrag’
bij mensen met dementie. In overleg met de behandelaars kunt u bekijken of het
gebruik van antipsychotica kan worden verminderd, gestaakt of voorkomen. Over het
gebruik van antipsychotica als haloperidol (Haldol), olanzapine (Zyprexa) en
risperidon (Risperdal) bestaan nog veel misverstanden, zelfs bij professionele
hulpverleners. Alzheimer Nederland heeft een lijst met praktische tips opgesteld.
Antipsychotica zijn nooit de eerste keus voor behandeling van onbegrepen gedrag, zoals
agressie, angst, rusteloosheid en dwaalgedrag. Dat is het uitgangspunt. Eerst worden
andere opties voor behandeling uitgeprobeerd of op zijn minst in overweging genomen.
Belangrijk is om op een goede manier te reageren op het gedrag van mensen met dementie.
Recht op informatie
Als mantelzorger heeft u het recht geïnformeerd te worden over de behandeling van uw
naaste. Daar valt ook het toedienen van antipsychotica onder. Maak gebruik van dit recht en
overleg of alle alternatieven voor het gebruik van antipsychotica zijn overwogen.
Aandachtspunten antipsychotica:
1. Zijn de oorzaken van het onbegrepen gedrag onderzocht?
2. Zijn alternatieven voor antipsychotica overwogen?
3. Zijn de risico’s besproken en afgewogen?
4. Wordt het gebruik en het effect van antipsychotica geëvalueerd?
5. Volgt na twaalf weken antipsychoticagebruik doorverwijzing of externe consultatie?
Bijwerkingen en risico’s
Antipsychotica zijn zware medicijnen die gebruikt worden voor de behandeling van onder
andere schizofrenie. Ze worden ook veel gebruikt voor de behandeling van onbegrepen
gedrag bij mensen met dementie. De medicijnen kunnen belangrijk zijn voor de behandeling
maar hebben ook bijwerkingen: sufheid of slaperigheid, spierstijfheid of parkinsonisme
(moeizamer lopen, praten, kauwen, slikken en verhoogd risico op vallen). Daarnaast bestaat
er een gering maar niet verwaarloosbaar risico op beroerte, longontsteking of overlijden.
1
Uitzonderingen
Er zijn twee uitzonderingen op het principe dat antipsychotica nooit de eerste keus zijn:
Ten eerste is onmiddellijk ingrijpen met antipsychotica soms nodig bij ernstig acuut gedrag
dat een gevaar vormt voor de patiënt of diens omgeving. De medicatie wordt dan hooguit
gedurende enkele weken toegediend en afgebouwd zodra andere vormen van behandeling
effect hebben. Ten tweede kan antipsychotica gedurende maximaal twaalf weken een
aanvulling zijn op de behandeling bij mensen met zowel onbegrepen gedrag als een
onderliggende psychose.
1. Onderzoek naar de oorzaken van onbegrepen gedrag




Zijn er medische redenen te vinden en is dit ook recent onderzocht?
Voorbeeld: Een niet vastgestelde blaasontsteking of ander infectie kan voor onrust,
dwaalgedrag of agressie zorgen.
Heeft deze persoon last van pijn?
Bij dementie komt niet-lichamelijke pijn vaak voor, als gevolg van beschadiging van de
zenuwbanen. Pijnlijke gebitsproblemen komen vaak voor.
Hebben er veranderingen plaatsgevonden in de leefomgeving?
Door bijvoorbeeld een verhuizing naar een andere afdeling of wisselingen van personeel
of medebewoners kan probleemgedrag (tijdelijk) toenemen.
Is de zorg goed op de persoon afgestemd?
Dementie is een ziekte die de geestelijke en lichamelijke vermogens vermindert. Maar
ieder mens met dementie heeft persoonlijke voorkeuren en behoeftes. Informeer daarom
zorgverleners over:
o Werk, hobby’s, familie en voorkeuren van de persoon met dementie. Dit maakt
het makkelijker een gesprek aan te knopen en passende activiteiten te vinden.
o Onderwerpen waarover deze persoon zich zorgen maakt en wat bij hem of haar
tot boosheid of bezorgdheid leidt.
o Wat deze persoon weer rustig of kalm maakt. Is dat afleiden, troosten, even rustig
praten of iets anders?
o Uw indrukken en kennis van deze persoon die de zorgverlener kunnen helpen
een goed zorgplan op te stellen.
2. Alternatieven voor antipsychotica proberen of overwegen



Reageren op onbegrepen gedrag
Onbegrepen gedrag kan afgeleid worden met een vertrouwde ontspannende activiteit,
zoals een warm bad of muziek luisteren. Bij mensen met dementie die in een andere
belevingswereld zitten is het belangrijk om hun gevoel serieus te nemen. Hen
geruststellen en afleiden werkt doorgaans beter dan waandenkbeelden te ontkennen.
Dagelijks één-op-één aandacht, zoals een gesprek of een activiteit met een ervaren
zorgverlener, kan onbegrepen gedrag verminderen.
Stemming beïnvloeden
De omgeving kan te druk of juist te rustig zijn, waardoor over- of onderprikkeling ontstaat.
Goede verlichting is belangrijk voor de biologische klok en kan ook invloed hebben op de
stemming van mensen met dementie. Ook goed en op tijd eten en voldoende
lichaamsbeweging kunnen van positieve invloed zijn.
Antipsychotica als laatste optie
Pas wanneer alle andere opties zijn uitgeprobeerd of overwogen, kan een arts
antipsychotica voorschrijven.
3. De risico’s bespreken en afwegen
Het gebruik van antipsychotica kan dementiesymptomen verergeren en lijkt de kans op
beroerte, longontsteking of overlijden te vergroten. Zijn deze risico’s met u besproken en is
er een afweging gemaakt tussen de voordelen van deze medicatie en de bijwerkingen nu en
mogelijk in de toekomst?
4. Het gebruik van antipsychotica evalueren



Antipsychotica werken bij lang niet iedereen met dementie.
Het effect van de behandeling moet binnen zes tot twaalf weken worden geëvalueerd
Heroverweging bij het optreden van bijwerkingen.
Maak in het geval van bijwerkingen de afweging: Wegen de bijwerkingen op tegen de
eventuele positieve effecten?
Het effect van antipsychotica neemt af gedurende langer gebruik.
Mede daarom wordt gebruik ervan na twaalf weken gestaakt. Dat is ook een moment om
opnieuw te kijken of het onbegrepen gedrag kan worden voorkomen of verminderd.
5. Doorverwijzing of externe consultatie na twaalf weken antipsychoticagebruik
Is de persoon met dementie na 12 weken antipsychoticagebruik doorverwezen naar een
specialist of extern consult? Zijn alternatieven voor antipsychotica met bijvoorbeeld een
geriater, neuroloog of psychiater besproken? Het gebruik van antipsychotica mag nooit
routinematig verlengd worden! Alleen in extreme gevallen is het gebruik van antipsychotica
langer dan 12 weken in het beste belang voor de patiënt.
Vragen
Heeft u naar aanleiding van dit document nog vragen of maakt u zich zorgen over de
behandeling? Overleg dit dan met de behandelend arts of met uw huisarts. U kunt ook altijd
een second opinion aanvragen.
Voor algemene vragen over de behandeling van mensen met dementie kunt u terecht bij
Alzheimer Nederland via onze website www.alzheimer-nederland.nl, de Alzheimertelefoon
0800-5088, of per e-mail via [email protected].