Virussen zonder grenzen

Virussen zonder grenzen
Prof. Eric Snijder
Afdeling Medische Microbiologie
Leids Universitair Medisch Centrum
1
Inferno, een kolfje naar mijn hand 
2
1
2012... MERS
Nature, October 4, 2012
3
Ebola
4
2
Ebola... Nog nooit in Nederland
januari
2016
• Tientallen eerdere uitbraken
28.639 gevallen
11.316 doden
• Allemaal bedwongen met minder
kennis en minder middelen
• Eén Marburg-virus patiënt in NL (2008)
• 5Verder alleen wat fictieve Ebola gevallen...
Ebola... Nog nooit in Nederland
januari
2016
• Tientallen eerdere uitbraken
28.639 gevallen
11.316 doden
• Allemaal bedwongen met minder
kennis en minder middelen
• Eén Marburg-virus patiënt in NL (2008)
• 6Verder alleen wat fictieve Ebola gevallen...
3
2016... Zika
7
200.000 jaar geleden
Migratie van de oermens vanuit Centraal Afrika
8
4
200.000 jaar op reis, maar nooit alleen
Wereldbevolking
(H. sapiens)
9
Wat virus-uitbraken sinds 1990
Schmallenberg virus, 2009
Ebola, 2014
Zika fever, 2016
Influenza A (H7N9), 2013
MERS coronavirus, 2012
Chikungunya, 2006
10
5
Ook virussen hebben grenzen!?
• Wat is een virus?
• Hoe ‘werkt’ en verandert een virus?
• Wat kunnen we tegen virussen doen?
• Uitbrekende virussen (Ebola, MERS, Zika)
• Kunnen we virussen namaken en veranderen?
Vragen stellen mag!
11
Virussen: onzichtbaar klein!
2 millimeter
Tienduizend op een rij !
~25-500 nanometer groot
12
6
“Röntgen foto’s” van virussen
13
Ebola virus
virus
envelop
14
7
Veel virussen zijn specifiek
• voor een gastheersoort
• voor een weefsel- of cel-type
Specificiteit vaak
bepaald op het niveau
van viraal envelop-eiwit
en cellulaire receptor
15
Maar het gaat uiteindelijk om wat erin zit…
Het virus-genoom codeert voor
de eiwitfuncties die zorgen voor
nieuw genomen en nieuwe virus-eiwitten
16
8
Definitie van een virus
Virussen zijn intracellulaire parasieten
Virusreplicatie is alleen mogelijk
in een levende gastheercel
17
Hoe “werkt” een virus?
Virusreplicatie is alleen mogelijk
in een levende gastheercel
18
9
Op de grens van leven en dood
inactief
replicatie
actief
19
Binnenkomen, vermenigvuldigen,
inpakken & wegwezen
replicatie
virale
kopieermachine!
20
10
Virussen veranderen voortdurend
• Snelle “slordige” vermenigvuldiging
• Veel genetische variatie
• Groot aanpassingsvermogen
• Virus maakt van de nood een deugd!
21
Tussenstand: VIRUSSEN...
• zijn “onzichtbaar klein”
• dringen cellen binnen
• kopiëren zichzelf
• misbruiken en beschadigen de cel
• veranderen voortdurend
Vragen
stellen
mag!
Wat kunnen
we tegen
virussen doen?
22
11
Wat kunnen we tegen virussen doen?
23
Wat kunnen we tegen virussen doen?
• Preventie & Diagnostiek
• Antivirale geneesmiddelen
• Vaccinatie
24
12
Antiviraal middel nr 1: het immuunsysteem
aangeboren
verworven
‘automatische’
herkenning
van indringers
leert
indringers
herkennen
cytokinen
antistoffen
(bv. interferon)
Vaccin
afweercellen
25
Wat kunnen we tegen virussen doen?
• Vaccinatie:
je doet iets voor een ander én
wordt er zelf ook beter van!
26
13
Nog een tussenstand: VIRUSSEN...
• kun je maar beter niet oplopen 
• worden door meerdere onderdelen van het
immuunsysteem bestreden
• zijn soms nog te bestrijden na de start van
de infectie
• maar het is beter infectie te voorkomen
met vaccinatie
Waar komen die virussen dan vandaan?
27
Waar komen virussen vandaan?
Altijd van een andere gastheer!
28
14
Waar komen virussen vandaan?
• door de lucht
• door de mond
• door de huid
• seksuele overdracht
• door “medische handelingen”
29
‘Nieuwe’ virussen: SARS-coronavirus
Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS)
30
2003
15
MERS-coronavirus, een neefje van...
31
2012
Risico-factoren: ziekenhuizen, kamelen en ?
32
16
MERS zonder grenzen
• Ziekenhuizen
• Dromedarissen
• Andere dieren?
• Reizigers
33
The Koreaanse impact van MERS
34
17
2016... Zika!
35
Transmissie?
Z
• Zoemt
I
• Infectieus
K
• Koloniseert
A
• Agressief
36
18
Oorsprong van Zika virus?
37
Voorgangers van Zika
chikungunya
oerwoud
Aedes aegypti
stad
Aedes albopictus
Gele koorts, Knokkelkoorts (Dengue), West Nijl koorts, Chikungunya koorts
38
19
Maar hoe kwamen die muggen in Amerika?
Wereldbevolking (H.
sapiens)
39
Zika infectie
• Milde symptomen (~80% asymptomatisch)
• Koorts, uitslag, gewrichtspijn, conjunctivitis
• Incubatietijd: dagen tot weken
• Virus in het bloed: ~1 week
• Een oorzaak van microcephalie?
• Een oorzaak van Guillain-Barré syndroom ?
(autoimmuunziekte met verlammingsverschijnselen)
• Maar harde cijfers/data ontbreken nog…
40
20
(geen) immuniteit
• Beste bescherming… een natuurlijk infectie?
• Komt een vaccin op tijd?
41
Zika vragen
• Is het virus gemuteerd?
• Wat is er nodig om een vaccin te maken?
• Heeft muggenbestrijding nog zin?
• Heeft vaccinatie (straks) nog zin?
• Kan Zika inderdaad microcephalie veroorzaken?
• Kan Zika inderdaad Guillan-Barré Syndroom
•
veroorzaken?
Wat komt er na Zika…?
42
21
…?
43
Knutselen aan virussen…
44
22
Is virusonderzoek ‘eng’ ?
45
Knutselen aan virussen…
Functies uitschakelen
Functies toevoegen
46
23
Cerca trova!
Wanneer wordt vogelgriep door de lucht
overdraagbaar tussen mensen?
• Van groot belang voor virus surveillance
• Van belang voor ontwikkeling vaccins/geneesmiddelen
• Veiligheidsrisico? (misbruik, diefstal, ongelukken…)
47
Kunnen we nog iemand de schuld geven?
48
24
Elk voordeel heeft zijn nadeel…?
49
Elk voordeel heeft zijn nadeel…?
50
25
Uitbraak... Wat is de juiste reactie?
51
Dank voor jullie aandacht!
52
26