Voorstel GEMEENTERAAD

Voorstel GEMEENTERAAD
Stuknummer
15070
Programma
Programma Economie en Werk
Onderwerp
Innovatiefonds
VII – A/B
Dienst
Corsanummer
Enschede
26 april 2011
Wij stellen u voor te besluiten tot
1. Het instellen van een innovatiefonds voor het investeren in innovaties binnen de domeinen zorg, veiligheid en
duurzaamheid.
2. Een jaarlijkse storting vanuit de gemeentebegroting aan het fonds van € 3.000.000 met ingang van 2011
doorlopend tot en met 2014 te dekken uit de reserve innovatiefonds.
3. Het College op te dragen de organisatie van een dergelijk innovatiefonds verder uit te werken en in te richten
met dien verstande dat:
a.
Er een externe investeringscommissie wordt benoemd voor het beoordelen van investeringsvoorstellen.
b.
Er voor een rechtsvorm en bijpassend fondsbeheer wordt gekozen waarbij de administratieve lasten zo
laag mogelijk zijn en wordt aangesloten bij aanwezige expertise in de regio.
c.
Het toezicht en controle op het fonds door het college en de raad conform dit besluit wordt uitgewerkt in de
uiteindelijke rechtsvorm van het fonds.
4. Het – ten behoeve van het op gang brengen van de innovatieaanpak - instemmen met het, vooruitlopend op de
formele instelling van het Innovatiefonds, doen van investeringen in de eerste 2 fasen van de
programmaontwikkeling (vraagarticulatie en verkennen) tot een bedrag van maximaal € 300.000 conform de
criteria zoals beschreven in dit voorstel.
Toelichting op het voorstel
1.
Relatie met programma/beleidskader/wettelijke taak/bestuurlijke geschiedenis
Op 13 december 2010 heeft de raad het actieprogramma innovatie vastgesteld met daarin de visie op de
aanpak en rol van de gemeente Enschede als aanjager van innovaties om samen met bedrijven, overheden en
(kennis-) instellingen te werken aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken, versterking van de
economische concurrentiekracht én verbetering van de efficiëntie van het gemeentelijk beleid. Er is gekozen
om het actieprogramma innovatie te richten op drie maatschappelijke thema’s: zorg, veiligheid en
duurzaamheid. Tevens zijn een viertal resultaatindicatoren afgesproken waar de raad op controleert, namelijk
een toename van:

het aantal arbeidsplaatsen;

het aantal bedrijven;

het aantal succesvol geïmplementeerde innovaties en in het bijzonder innovaties gericht op de aanpak
van maatschappelijke vraagstukken;

efficiëntie van gemeentelijk beleid.
Vanuit het actieprogramma neemt de gemeente als ondernemende partner drie rollen op zich:

Facilitator van een open innovatieplatform zodat verschillende partijen met verschillende belangen effectief
kunnen samenwerken.
J. op de Hoek ((053) 481 51 20)
1

Launching customer, waardoor voorwaarden en standaarden kunnen worden afgedwongen.

Participerend investeerder zodat gestuurd kan worden op resultaat en rendement.
Het structurele innovatiebudget van 3 miljoen euro per jaar zoals vastgesteld in de Kadernota 2011 – 2014 en
programmabegroting 2011 – 2014 is een belangrijk instrument voor de uitvoering van het actieprogramma
innovatie. Voorstel is om het structurele budget van 3 miljoen euro per jaar te storten in een innovatiefonds.
Voor het eerste jaar zal de storting € 2.990.000 bedragen, omdat 10.000 euro is bestemd voor de uitvoering
van de motie hondertje voor een wondertje. Wij stellen voor na het eerste jaar te evalueren en bij positieve
resulaten hondertje voor een wondertje te continueren voor drie jaar. De totale omvang van het fonds komt
hiermee op 12 miljoen na vier jaar (minus 40.000 euro). Hieronder worden de contouren, uitgangspunten en
werkwijze van dit fonds verder toegelicht.
2.
Situatieschets, probleemstelling, doelstelling
Inleiding
Binnen het innovatiebeleid vindt een verschuiving plaats. Op landelijk en Europees niveau zien we een
verschuiving van subsidies naar investeringen, vaak in de vorm van revolverende fondsen. Deze omslag brengt
veel dynamiek en uitdagingen met zich mee. De gemeente Enschede staat vooraan in deze veranderingen
door een innovatiefonds in te stellen waar vier jaar lang drie miljoen euro in wordt gestort.
Het verschil tussen een subsidieregeling en een revolverend fonds (in de vorm van bijvoorbeeld leningen of
aandelenkapitaal) is dat bij het verstrekken van subsidies de verlenende instantie de middelen maar één keer
kan uitgeven. Bij het aanbieden van leningen of aandelenkapitaal daarentegen wordt het fonds weer gevuld met
de rente en de aflossing op de lening of het verkopen van aandelen. De middelen die terugvloeien kunnen
worden gebruikt voor de financiering van nieuwe projecten.
Het inzetten van investeringen vraagt om een andere vorm van sturing en ondersteuning dan bij traditionele
subsidies het geval is. De aanvraag, toewijzing en verantwoording van subsidies vindt vrijwel volledig binnen
het publieke domein plaats. De overheid is actief betrokken bij de subsidieaanvraag en –verlening, maar veel
minder bij de uitvoering van een project. Investeringen moeten worden beoordeeld op marktkansen en te
verwachten rendement. Als (mede) investeerder kan en moet de overheid actief sturen om een initiatief tot een
succes te maken.
De overheid mag alleen daar investeren waar marktfalen optreedt en/of waar sprake is van publiek belang. De
overheid mag niet als investeerder optreden vanwege louter commercieel belang. Dit betekent dat het
speelveld nadrukkelijk moet worden afgebakend. De gemeente Enschede heeft een duidelijke focus
aangebracht door te kiezen voor een drietal toepassingsgebieden: zorg, veiligheid en duurzaamheid (zie
raadsbesluit over actieprogramma innovatie d.d. 13 december 2010). Binnen deze gebieden staat de stad voor
een aantal grote maatschappelijke opgaven die ons dwingen innovatief te zijn: het schaarser worden van
grondstoffen, duurzaamheidsopgaven, steeds complexer wordende veiligheidsvraagstukken, toenemende
vraag naar zorg met minder beschikbare handen. Oplossingen zijn alleen te vinden als we onze producten,
diensten en werkwijzen vernieuwen. Het publieke belang is dus nadrukkelijk aanwezig door de aangebrachte
focus.
J. op de Hoek ((053) 481 51 20)
2
Innovatiefonds
Om de transformatie van subsidie naar revolving fund te maken is het naar onze mening zeer wenselijk om het
fonds op afstand van dagelijkse politiek en ambtelijk apparaat te zetten. Aansturing moet commercieel
gedreven zijn en er moet actieve aansturing plaatsvinden op eenmaal gedane investeringen. Daarvoor zijn
andere competenties nodig dan bij voorbereiding van en toezicht op traditionele subsidieverlening. In de
verdere uitwerking zal het College een aantal opties op een rij zetten: het oprichten van een nieuwe
rechtspersoon, het aansluiten bij een bestaande structuur, of een andere wijze van vormgeving. Belangrijke
randvoorwaarde is dat de administratieve lasten zo laag mogelijk moeten zijn met betrekking tot fondsbeheer.
Unieke propositie
Het innovatiefonds van de gemeente vormt één van de elementen binnen de financieringsstructuur in Twente
naast onder andere Twente Technology Fund, Meesters van de Toekomst, PPM Oost. Het innovatiefonds kent
daarbinnen een eigen plek door een unieke propositie. Het fonds biedt toegang tot de launching customer rol
van de gemeente en daarmee een afzetkanaal voor bedrijven, verbindt economisch en maatschappelijk
rendement door een focus op implementatie van commerciële innovaties in het maatschappelijke domein en
wordt gevoed door een multidisciplinair team.
Sturen op rendement
Het genereren van maatschappelijk en economisch rendement staat voorop. Maatschappelijk rendement wil
zeggen dat een investering moet bijdragen aan een maatschappelijke behoefte op het gebied van zorg,
duurzaamheid of veiligheid. Hierbij sluiten we enerzijds aan bij onze rol als launching customer vanuit onze
gemeentelijke verantwoordelijkheden en beleid en anderzijds bij maatschappelijke opgaven die niet primair
binnen onze verantwoordelijkheden liggen. In het laatste geval is de gemeente meer faciliterend en stimulerend
door te investeren en partijen te verbinden. De inzet van andere beschikbare regionale instrumenten wordt daar
waar dat mogelijk is uiteraard georganiseerd (bijvoorbeeldTwentse Innovatieroute, Twente Technology Fund).
Economisch rendement wil zeggen dat een investering bijdraagt aan regionale bedrijvigheid en
werkgelegenheid. Investeringen die zichzelf terugverdienen of leiden tot een besparing op de gemeentelijke
begroting hebben een pré.
Samengevat stuurt het innovatiefonds op de volgende criteria bij het investeren in business cases:

Innovatief product, dienst of proces in de sectoren zorg, veiligheid of duurzaamheid.

Maatschappelijk en economisch rendement.

Duidelijke maatschappelijke behoefte.

Solide business case.

Hoge kwaliteit managementteam dat de business case gaat uitvoeren.
Deze criteria moeten leiden tot een toename van (conform de kaders zoals die zijn vastgesteld bij uw
raadsbesluit actieprogramma innovatie d.d. 13 december 2010):

het aantal arbeidsplaatsen;

het aantal bedrijven;

het aantal succesvol geïmplementeerde innovaties en in het bijzonder innovaties gericht op de aanpak
van maatschappelijke vraagstukken;

efficiëntie van gemeentelijk beleid.
J. op de Hoek ((053) 481 51 20)
3
De gemeente werkt momenteel samen met partners aan een aantal maatschappelijke business cases. Waar
deze cases voldoen aan de bovenstaande criteria en er sprake is van een investeringsbehoefte kunnen deze in
aamerking komen voor een bijdrage uit het innovatiefonds.
Portofoliomanagement
De portofoliobenadering is gericht op continue en systematische ondersteuning van geselecteerde innovaties.
Innovaties en business cases worden voortdurend geëvalueerd, geselecteerd en geprioriteerd in de
verschillende stadia van ontwikkeling. Beschikbare middelen worden verdeeld over de meest kansrijk geachte
cases.
Financiële producten
Het innovatiefonds investeert op basis van een business case in een innovatie middels een lening of
aandelenkapitaal. Bij een lening worden tijdelijk middelen beschikbaar gesteld aan de uitvoerder(s) van een
business case. De uitvoerder is verplicht de middelen terug te betalen, eventueel inclusief rente. Bij
aandelenkapitaal krijgen de uitvoerders middelen uit het fonds in ruil voor aandelen. In dat geval zal een
duidelijke exit strategie moeten worden afgesproken: wanneer stapt het fonds weer uit de business case door
zijn aandelen te verkopen. Beide financiële producten zullen bij de operationalisering van het fonds verder
worden uitgewerkt. Per case wordt bekeken welk product het beste kan worden ingezet.
Doelgroep
Vaak zal er een consortium van partijen zijn betrokken bij de business case en is het consortium van partijen
aanvrager bij het fonds. Het kan ook voorkomen dat het fonds investeert in een enkel bedrijf. Voorop staat dat
de kansrijkheid van een business case leidend is en dat de commerciële partijen die een innovatie uiteindelijk
gaan vermarkten betrokken moeten zijn bij de business case. Verder moet er inzicht zijn in wie de potentiële
klant is, bij voorkeur is deze betrokken bij het consortium.
Looptijd
Het fonds kent een looptijd tot en met 2014. Daarna worden geen leningen en/of participaties meer aangegaan,
tenzij de raad anders beslist. De afhandeling van lopende leningen en participaties kan wel tot na 2014
doorlopen. De vrijgekomen middelen vallen weer terug in de algemene middelen van de gemeente en kunnen
desgewenst op een andere manier worden ingezet.
Werkwijze
Activiteiten
Voor het ontwikkelen van business cases met maatschappelijk en economisch rendement worden de volgende
activiteiten ondernomen:
1.
Vraagarticulatie: formuleren van maatschappelijke vragen, problemen, als startpunt voor het vinden van
innovatieve oplossingen.
2.
Verkennen: verzamelen en screenen van innovatieve ideeën met potentieel maatschappelijk en
economisch rendement.
3.
Kwartiermaken: koppelen aan partners, bestaande initiatieven, financiering en potentiële klanten: eerste
schets van een business case met kwantificeren en toedelen van kosten en baten.
4.
Inrichten: rondmaken van de business case en vertalen in een business plan met organisatievorm,
J. op de Hoek ((053) 481 51 20)
4
financieringsplan en marktstrategie.
5.
Overdracht: business plan overdragen aan commerciële partij, of consortium van partijen.
Organisatie
Gelet op de expertise die we binnen Kennispark Twente hebben opgedaan op het gebied van business
development wordt onder regie van Kennispark Twente een business development team opgericht voor de
activiteiten 2 t/m 5. Er worden een aantal parttime business developers aangesteld op de velden zorg,
duurzaamheid en veiligheid. De business developers worden door Kennispark geworven en gaan met
Kennispark een (tijdelijk) contract aan. Deze business developers, onder leiding van de programmamanager
innovatie vanuit het programma Economie en Werk, werkt nauw samen met het business development team
van de kennisinstituten binnen Kennispark. De gemeente is verantwoordelijk voor het expliciet maken van de
vraag vanuit haar launching customer rol, het vervullen van deze rol in concrete cases en het organiseren en
aanspreken van maatschappelijke partners in de keten. Kennispark is vervolgens verantwoordelijk voor het
ontwikkelen van kansrijke business cases op basis van de maatschappelijke vragen. De programmamanager
innovatie is verantwoordelijk voor de link tussen de activiteiten van Kennispark Twente en de gemeente
Enschede.
Aanvoer innovatieve oplossingen
De aanvoer van interessante innovatieve ideeën, cases is cruciaal voor de uitkomst van dit proces. Voor een
stabiele aanvoer van kwalitatief goede ideeën wordt ingezet op de volgende acties:
•
Creëren van een vast communicatiepunt voor het inbrengen van ideeën.
•
Wekelijks overleg met business developers van Kennispark Twente.
•
Frequente contacten met maatschappelijk partners, kennisinstituten en ondernemers.
•
Aansluiten bij ondernemersbijeenkomsten in samenwerking met onder andere TKT.
•
Bezoeken van congressen et cetera.
•
Marketing en communicatiestrategie richting (potentiële) doelgroepen.
Doel is om uiteindelijk een aantal renderende innovaties met grote impact te realiseren en niet zozeer om
zoveel mogelijk innovaties te realiseren, gelet op schaarste van middelen (zowel financieel als qua capaciteit).
Governancemodel
Onafhankelijke investeringscommissie
Er wordt binnen de te hanteren rechtsvorm een investeringscommissie ingesteld die verantwoordelijk is voor
het toetsen van de criteria en een voorstel doet aan het college om te investeren in een case. Professionaliteit
en sturen op rendement staan voorop. Belangrijk is dat deze mensen kritisch kunnen doorvragen en zelf niet
betrokken zijn bij de cases. Het business development team vormt het managementteam van het
innovatiefonds. Dat team gelooft in het creëren, mee mogelijk maken van business cases in plaats van alleen
het financieren van business cases. Het management team draagt cases aan richting de commissie en zorgt
voor de verdere uitvoering van besluiten. Zo ontstaat een betrokken werkwijze in het ontwikkeltraject met een
professionele, onafhankelijke toetsing en toekenning van middelen.
In de commissie zitten mensen met bewezen ondernemerskwaliteiten en affiniteit met maatschappelijke
J. op de Hoek ((053) 481 51 20)
5
sectoren zorg, duurzaamheid en veiligheid. De commissie bestaat uit minimaal 3 en maximaal 5 personen.
Deze commissie adviseert en coacht de business developers bij de ontwikkeling van cases en toetst
ingediende cases op basis van de criteria en kaders die door uw raad zijn vastgesteld.
Advies college en instemming raad
De investeringscommissie doet op basis van een integrale toets van een ingediende case een voorstel tot
investering in een business case aan het college. Toekenning van middelen uit het fonds kan alleen
plaatsvinden na positief advies van het college en op basis daarvan verkregen instemming van uw raad.
Instemming kan alleen worden geweigerd indien de geselecteerde case niet past binnen de bestuurlijke en
maatschappelijke doelstellingen en kaders van het fonds. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling dat college en
uw raad de integrale toets van de investeringscommissie ‘overdoet’. Na verkregen instemming met de
investering in de betrokken case is de verdere uitvoering ervan en het beheer e.d. in handen van het fonds.
Kaderstelling en toezicht raad
De raad is aan de voorkant kaderstellend, wordt door het college gevraagd om instemming met de
voorgenomen investering uit het fonds en laat daarna ruimte voor commercieel gedreven aansturing door de
prestaties van het fonds op de totale prestatie te beoordelen en niet per project. Het toezicht en de controle op
het fonds wordt als volgt georganiseerd. Het fonds rapporteert twee maal per jaar via het college aan de raad
over de uitgezette leningen en de stand van het fonds: halverwege het jaar, na de zomer, tegelijkertijd met de
concernrapportage van de gemeente en aan het begin van het jaar met een door de accountant goedgekeurde
jaarrapportage. De raad dient deze rapportages te accorderen. Halverwege de looptijd van het fonds, begin
2013, wordt een mid term review uitgevoerd om de voortgang te beoordelen en te kijken of het innovatiefonds
nog steeds het juiste instrument is gelet op de doelstellingen.
De besteding van middelen moet overeenkomstig de (EU)-regels gebeuren en conform de criteria en
focusgebieden zoals omgeschreven in dit raadsbesluit en het actieprogramma innovatie (zie raadsbesluit over
actieprogramma innovatie d.d. 13 december 2010).
Rechtsvorm
Innovatiefonds
12 miljoen (4 x 3)
Gemeenteraad
Kaders: investeringscriteria
Principebesluit
Investering 2
Definitieve
Instemming
Toekenning
Toezicht
Verantwoording
J. op de Hoek ((053) 481 51 20)
College
Toezicht
Voorstel
Uitvoering
Beheer
Investering 1
Instemming
Investeringscommissie
Management team
verantwoorden
Toezicht
Informeren/verantwoorden
Voordracht
Investering 3
Investering 4
6
Planning maatschappelijke agenda’s
Een keer per jaar (in het voorjaar) worden drie seminars georganiseerd rondom de maatschappelijke thema’s
zorg, veiligheid en duurzaamheid. De maatschappelijke agenda’s met de maatschappelijke vragen, behoeften
worden dan getoetst en waarnodig bijgesteld met partners en experts. Tevens worden dan de resultaten over
het afgelopen jaar gepresenteerd.
Voor de organisatie van deze seminars wordt aangesloten bij de partnergesprekken die de gemeente elk
voorjaar voert voor de kadernota/programmabegroting. Zo wordt de gemeente en de raad betrokken bij de
planning van maatschappelijke vraagstukken die leidend zijn voor de verdere ontwikkeling van business cases
die door het innovatie
Samengevat ziet de planning en control cyclus er als volgt uit.
3.
Bevindingen uit de interactie met belanghebbenden
Met Kennispark Twente zijn gesprekken geweest over samenwerking voor de uitvoering van het
actieprogramma innovatie en de programmatische aanpak rondom maatschappelijke thema’s zorg, veiligheid
en duurzaamheid. Via Kennispark Twente is veel expertise opgebouwd rondom toepassen van kennis en het
ontwikkelen van een programmatische innovatieaanpak met concrete projecten. Er zijn werkafspraken gemaakt
om onder regie van Kennispark een business development team in te richten om winnende business cases te
ontwikkelen.
Verder zijn er eerste gesprekken geweest met maatschappelijk partners over maatschappelijke vraagstukken
en ondernemers om potentiële oplossingen in beeld te brengen.
4.
Informeren over het vervolg
De raad zal worden geïnformeerd over de verdere operationalisering van het fonds op basis van in dit voorstel
beschreven uitgangspunten. Hierin wordt aandacht besteedt aan de samenstelling en benoemingsprocedure
van de investeringscommissie, de uitwerking van de financiële producten (leningen en aandelenkapitaal), de
financieringsstrategie (hoe om te gaan met risico’s), staatssteunregels omtrent toekenning van middelen, de
J. op de Hoek ((053) 481 51 20)
7
aanvraagprocedure, fondsbeheer en uiteindelijke rechtsvorm. In het verdere vervolg wordt de raad
geïnformeerd over de stand van zaken van het fonds conform het proces als beschreven onder paragraaf 2,
toezicht en controle.
5.
Financiële informatie
De kosten voor het instellen van een business developmentteam bij Kennispark bedragen 200.000 euro per
jaar voor de komende vier jaar. De totale kosten komen daarmee op 800.000 euro. Voorstel is om deze kosten
voor 588.000 euro te dekken uit middelen die reeds voor Kennispark waren gereserveerd: de ‘Reserve
Kennispark’ die is ingericht bij voorheen de DSOB conform raadsbesluit d.d. 29 januari 2007 en uit de reserve
Majeure Stedelijke Investeringsopgaven (conform besluitvorming programmabegroting 2010-2013). Hierover
ontvangt u een separaat raadsbesluit waarin alle vervolgactiviteiten van Kennispark worden geschetst inclusief
dekking. Voor de resterende 212.000 zal een beroep worden gedaan op het innovatiefonds. Verder zal in de
verdere uitwerking van het fonds inzichtelijk worden gemaakt welke kosten moeten worden gemaakt voor het
beheer en uitvoering van het fonds (communicatie, fondsbeheer, et cetera).
6.
Risicoparagraaf
Resultaten bij investeringen in innovaties worden pas later zichtbaar, soms pas na een jaar of vier, vijf.
Daarnaast mag er geen hoog financieel rendement worden verwacht: dan had de markt zelf wel geïnvesteerd.
Publiek geld moet in onzekere, risicovolle initiatieven worden geïnvesteerd. Er zullen ook zeer succesvolle
initiatieven tussen zitten die het fonds weer vullen en daarmee de minder succesvolle projecten financieren,
maar er is nooit zekerheid of de geïnvesteerde middelen zich terug zullen betalen. Risicospreiding wordt
nagestreefd door zoveel mogelijk met andere investeerders mee te investeren en investeringen binnen een
case te spreiden over meerdere rondes. Verder mogen er nooit meer middelen worden uitgezet dan
daadwerkelijk in het fonds aanwezig zijn.
7.
Overige voor de raad relevante informatie
-
8.
Bijlagen bij dit raadsvoorstel
Mee te zenden:
Ter inzage (leeskamer):
Vertrouwelijke bijlagen (bij de griffie):
Burgemeester en Wethouders van Enschede,
de Secretaris,
de Burgemeester,
M.J.M. Meijs
P.E.J. den Oudsten
J. op de Hoek ((053) 481 51 20)
8
Besluit
van de Raad van de gemeente Enschede, gelezen het voorstel van Burgemeester en Wethouders
1.
Het instellen van een innovatiefonds voor het investeren in innovaties binnen de domeinen zorg, veiligheid en
duurzaamheid.
2.
Een jaarlijkse storting vanuit de gemeentebegroting aan het fonds van € 3.000.000 met ingang van 2011
doorlopend tot en met 2014 te dekken uit de reserve innovatiefonds.
3.
Het College op te dragen de organisatie van een dergelijk innovatiefonds verder uit te werken en in te richten
met dien verstande dat:
a.
Er een externe investeringscommissie wordt benoemd voor het beoordelen van investeringsvoorstellen.
b.
Er voor een rechtsvorm en bijpassend fondsbeheer wordt gekozen waarbij de administratieve lasten zo
laag mogelijk zijn en wordt aangesloten bij aanwezige expertise in de regio.
c.
Het toezicht en controle op het fonds door het college en de raad conform dit besluit wordt uitgewerkt in
de uiteindelijke rechtsvorm van het fonds.
4.
Het – ten behoeve van het op gang brengen van de innovatieaanpak - instemmen met het, vooruitlopend op
de formele instelling van het Innovatiefonds, doen van investeringen in de eerste 2 fasen van de
programmaontwikkeling (vraagarticulatie en verkennen) tot een bedrag van maximaal € 300.000 conform de
criteria zoals beschreven in dit voorstel.
vastgesteld in de vergadering van
de Griffier,
J. op de Hoek ((053) 481 51 20)
de Voorzitter,
9