Naslagwerk Economie van Duitsland Hoofdstuk

 NaslagwerkEconomievanDuitsland
Hoofdstuk11:FinanciëleeneconomischecrisisinDuitsland
11.1Overzicht
Duitslandleedsterkonderdefinanciëleenlatereconomischecrisis.Dezebegonin2007op
deAmerikaansehuizenmarkt.Dehypothekenindelaagsteprijsklassenwerdengebundeld
inpakkettenendoorbankenonderlingdoorverkocht.Toendehuizenprijzeninhoog
tempodaalden,zakteookdewaardevandezogenoemdesubprimehypotheken,waardoor
bankenvelemiljardenmoestenafschrijvenenzelfindefinanciëleproblemenraakten.
Omdatfinanciëleproductenvaaknauwmetelkaarverwantzijn,blevendeproblemen
nietbeperkttothypotheken.Welkebankenoffinanciëleinstellingenhethardstwaren
getroffen,wasinhetbeginnietduidelijk.Doorhetonderlingewantrouwenleenden
bankenelkaarookgeengeldmeeruit,waardoorwerdgesprokenvaneenkredietcrisis.
Aangezienwereldwijdwordtgehandeldinfinanciëleproductengroeidedekredietcrisis
alsneltotoverdegrenzenvandeVerenigdeStaten.Keerpuntinseptember2008was
hetfaillissementvandeAmerikaansezakenbankLehmanBrothers,datveelgrotere
gevolgenhaddanverwacht.OokDuitsebankenhaddengeldgestokeninAmerikaanse
hypothekenenanderefinanciëleconstructies‐miljardeninvesteringendiedoorde
crisismoestenwordenafgeschreven.
HeteersteDuitseslachtofferwaseind2008HypoRealEstate(HRE),eenDuitsebank
diezichvooraltoelegdeophypotheken.HREkreegalsnelgezelschapvandeIKB
Industriebank,diekredietenaanhetbedrijfslevenverleende.
Opvallendwasdatalsneleengrootaantaldeelstaatbanken,deLandesbanken,inde
problemenkwamen(ziehoofdstukFinanciëlestelsel,subkopLandesbanken).De
grootsteklap,zowelfinancieelalsvoorhetvertrouwen,volgdetoenin2008deeenna
grootsteDuitsecommerciëlebank,deCommerzbank,doordekredietcrisisdiep
wegzakte.
Netalsinanderewesterselandendiedoordekredietcrisiswerdengetroffen,namde
Duitslandharde,maarvooralduremaatregelen.HetDuitsebankenstelselmoest
wordengeredomfinanciëlechaostevoorkomen.Deaangeslagenbankenwerdenin
levengehoudendoorSoFFin(SonderfondsFinanzmarktstabilisierung),eenstaatsfonds
datsinds2008garantstaatvoordeschuldenenkredietwaardigheidvandebetrokken
banken.VoordezedoelenhadSoFFineenbudgetvan480miljardeuro.
Hoofdstuk11:FinanciëleeneconomischecrisisinDuitsland
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl1
NadathetDuitsebankenstelselwasgeredkondenbankengeengeldmeerlenenvande
staat.SoFFinheefttot2011intotaal26bankenleningenengarantiesverstrektvanin
totaalbijna220miljardeuro.DeCommerzbankdeedmeteenleningvanruim16
miljardeurohetgrootsteberoepophetstaatsfonds.
Hoofdstuk11:FinanciëleeneconomischecrisisinDuitsland
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl2
11.2Economischecrisis
Definanciëlecrisiskonnietzondergevolgenblijvenvoordereëleeconomie.Vanaf2008
wasersprakevaneenkettingreactie.Bedrijvenkondennauwelijksleningenafsluitenom
verderteinvesteren.Ookhypothekenwerdensteedsterughoudenderverstrekt.Dithad
directegevolgenvoordehuizenprijzen,maarookdebouw,detoeleveranciersende
makelaardij.
Hetvoornaamsteprobleemwasdathetconsumentenvertrouwenafnam.Hetgevaar
dreigdedatdoordefinanciëlecrisisbankenhetspaargeldnietmeerkondengaranderen.
Aangezienookdepensioenfondsenindeproblemenkwamen,maaktenconsumenten
zichzorgenoverhuneigenfinanciëletoekomst.
Hetgevolgvanhetafnemendconsumentenvertrouwenwasdatmensenmindergeld
uitgeven.Groteaankopenzoalseennieuwekoelkastofeenautowerdenuitgesteld.
Producentenvandezeenandereproductenmerktendatvrijweldirectindeomzet.
OmdatookhetbedrijfslevenwerdmeegesleurdindecrisiskwameninDuitslandenin
anderelandenduizendenarbeidsplaatseningevaar.Destijgendewerkloosheidleverde
deDuitseoverheideennieuwefinanciëletegenvalleropomdatsteedsmeermenseneen
beroepdedenopeenwerkloosheidsuitkeringofopKurzarbeit(deeltijd‐ww).
Omdegevolgenenvooraldeduurvandeeconomischecrisisteverzachtenente
verkorten,greepdeDuitseoverheidactiefin.WaarSoFFinhetbankenstelselmoest
redden,kwamdeDuitseregeringvoordereëleeconomiein2008en2009mettwee
conjunctuurpakketten.
Deconjunctuurpakkettenbestondenuitdirectekapitaalinjectiesindeeconomievanin
totaal68miljardeuro.ZostakdeDuitseoverheidveelgeldininfrastructureleprojecten
omdewerkloosheidtebestrijdenenaannemersopdrachtentebieden.Ookwerdende
mogelijkhedenvoordeeltijdwerkverruimdenwerderflinkgeïnvesteerdindeaanleg
vanbreedbandnetwerkenophetplatteland.
Hoofdstuk11:FinanciëleeneconomischecrisisinDuitsland
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl3
11.3Casus:crisisindeauto‐industrie
DeafzetvanDuitseautomerkengroeiensinds2010explosief;BMWenMercedesgaven
begindatjaaraandevraagnietmeertekunnenbijbenen.Volkswagenisintussenvastvan
planhetJapanseToyotavandetroontestotenalsgrootsteautofabrikantterwereld.
Mooiecijfers,maardeDuitseauto‐industrieisuiteendiepdalgekropenveroorzaaktdoor
deeconomischecrisisvan2009.
VooralbijdeluxemerkenBMWenMercedeskwamendeklappenhardaan.Zozag
Mercedes‐fabrikantDaimlerin2009dewinstmet92procentafnemenenmoest
noodgedwongenpersoneelontslaanofgedwongenopvakantiesturen.Ookandere
merkenmoestendiepineigenvleessnijden.Volkswagenkonalsgrootconcernde
klappennogwelopvangenterwijlOpelopderandvaneenfaillissementbalanceerde.
OmdathetAmerikaansemoederbedrijfvanOpel(GM)nauwelijkshethoofdboven
waterhield,behoeddedeBondsregeringhetnoodlijdendeOpelmetmiljardengaranties
vandeondergang.Depolitiekepartijenkondenzichindeaanloopnaardeverkiezingen
van2009geenfaillissementvandeDuitseautobouwerveroorloven.Deingreepleverde
deDuitseregeringveelkritiekopvandeEuropeseUniediehetalsverkaptestaatssteun
zag,maaruiteindelijkbeslootdeEUDuitslandhiervoorniettebeboeten.
OokdeslooppremieholdedeDuitseschatkistaanzienlijkuit.OmdeDuitseauto‐
industrietehelpen,stimuleerdedeDuitseregeringdeautoverkoopin2009doorde
sloopvanauto’souderdannegenjaartesubsidiëren.Voordezogenoemde
Abwackprämiewerd5miljardeurouitgetrokken,ofwel2500europergesloopteauto.
Deregelingwerdeengrootsucces.VooralVolkswagenenOpelzagenhunafzetweer
stijgen.DuurderemerkenalsBMW,MercedesenAudimerktendoordetochalhoge
aanschafprijsvanhunauto’sweinigeffectvandeslooppremie.
Hoeweldeauto‐industrievoorDuitseeconomievangrootbelangis,isdesectorwel
gevoeligvoorconjunctureleschommelingen.Iedererecessieheeftvrijweldirecthaar
weerslagopdezebedrijfstak,zoalsin2009isgebleken.AlsdegroeimarktenvanChina,
RuslandenIndiahetdooreenrecessielatenafweten,hebbendeDuitseautobouwers
eenacuutprobleem:driekwartvandeDuitseautoproductieisbestemdvoordeexport.
Daarnaastheeftiedereautoproducentbaatbijlagestaal‐enolieprijzen.
Hoofdstuk11:FinanciëleeneconomischecrisisinDuitsland
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl4
11.4Herstel
DerecessiebereikteinDuitslandeendieptepuntgedurendedelaatstemaandenvan2009.
Meteenkrimpvan4,7procentvanhetbrutobinnenlandsproduct(bbp)verkeerdede
Bondsrepubliekindediepsteeconomischecrisissindsjaren.Desteopvallenderisde
economischegroeidieDuitslandin2011beleefde.
Inhetcrisisjaar2010namhetDuitsebbpmet3,6procenttoe.Dezeonverwachtegroei
isdegrootstetoenamesindsdeDuitseeenwordingin1990.In2011wasdegroeiiets
minder,3procent,maarnogsteedsrobuust.OfDuitslanddaarmeedemotorvanhet
Europeseherstelwordtisnogdevraag.OmdatdeconsumenteninDuitslandookin
2011dehandopdekniphielden,isdeeconomischevraaginDuitslandnogniethoog.
ErzijntweebelangrijkeredenenwaaromdeDuitseeconomiezosneluithetdalis
gekropen.TeneerstezijndeDuitselonensinds2002nauwelijksgestegen,waardoor
Duitslandweerconcurrerendisgeworden.TentweedehebbenDuitsebedrijvensterk
geïnvesteerdinresearchanddevelopment.HoogwaardigeDuitseproductenzijnvooral
intrekbijdeopkomendeeconomieënzoalsChina.Duitslandprofiteertdaardoorsnel
vanhetgestageherstelvandewereldeconomie.
Ookhetactiefingrijpenvandeoverheidtijdensdecrisisheeftgeholpen:doorrente‐en
belastingverlagingen,subsidiesenconjunctuurpakkettenisdeDuitseconsumentvoor
bijna24miljardeuroontlast.Hoeweldatbedragnietgeheeltengoedekomtaande
Duitseeconomie‐doorconsumentenbesparingeneninvesteringeninhetbuitenland‐
heefthetweldejuistezetgegeven.
DathetoverheidsingrijpenheeftgeholpenblijktookuitdeautoverkopeninDuitsland.
Doordeslooppremieenenkelebelastingtechnischevoordelen,steegdeautoverkoopin
Duitslandnoggedurendehetcrisisjaar2010met23procent.
Ookopsociaaleconomischgebiedwashetbeleidsuccesvol.Doordesubsidiëringvan
deeltijdwerkengoedeafsprakenmetzoweldevakbondenalswerkgeverszijn
massaontslagenvoorkomen.Ditisgoedvoordeeconomieaangezienconsumentenmet
eenvastdienstverbandmeeruitgevenenvoorgroterebelastinginkomstenzorgen.
DevooruitzichtenvoordeDuitseexportzijngoed.Debelangrijksteredenhiervooris
datDuitslandhoogwaardigeproductenleverttegeneenrelatieflageprijswaardoorze
tegemoetkunnenkomenaandetoenemendevraaguitChina.
Hoofdstuk11:FinanciëleeneconomischecrisisinDuitsland
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl5