Klimaatadaptatie begint in de straat

DOSSIER - Stedelijk waterbeheer
Klimaatadaptatie begint in
de straat
Overstroomde straten, ondergelopen kelders en gedupeerde
bewoners beginnen de laatste
jaren bijna vertrouwde beelden te
worden. Tegelijkertijd zien we
lange periodes van droogte en
hitte. De conclusie is duidelijk: het
klimaat verandert en het extreme
weer dat daarvan het gevolg is,
leidt tot ernstige overlast en
schade. Een antwoord ligt op
straatniveau.
Het belang van klimaatadaptatie is wel duidelijk, maar in de leefomgeving zie je maar
weinig maatregelen om overlast te voorkomen.
Het lijkt een onderwerp dat te groot is om op
te pakken. Op enkele plekken lijkt een verandering te komen. We kunnen klimaatadaptatie
kleiner maken door de problematiek op straatniveau aan te pakken. Dat blijkt verrassend
genoeg een goede manier om uiteindelijk tot
een klimaatadaptieve stad te komen!
De plek voor klimaatadaptatie
Klimaatadaptatie is een containerbegrip waar
veel onder kan vallen. Het heeft te maken
met het verminderen van onze kwetsbaarheid
en met het profiteren van de kansen die de
klimaatverandering biedt. Wat betreft de
leefomgeving is bekend dat de kwetsbaarheden vooral zitten in het niet kunnen verwerken
van grote hoeveelheden water en het niet
bestand zijn tegen lange periodes van droogte
en hitte. De kansen zitten in het verwerken
van meer groen en water in de leefomgeving.
Omwonenden worden daar namelijk gelukki-
IN ‘T KORT - Klimaatadaptatie
Een antwoord op ernstige wateroverlast
ligt op straatniveau
Door deze aanpak wordt kilmaatadaptatie kleiner gemaakt
Kansen zitten in het verwerken van meer
groen en water in de leefomgeving
Dit vraagt om een andere kijk op het
ontwerpproces
12
nr. 9 - september 2016
Al te vaak komen straten blank te staan bij hoosbuien. (Bron: Nationale Beeldbank)
ger van en er ontstaat een mooiere omgeving.
Een groot deel van de directe leefomgeving
bestaat uit straten, daarom is dat de plek om
te werken aan klimaatadaptatie.
Een klimaatadaptieve straat sluit aan bij de
mogelijkheden van de straat en de wensen van
de gebruikers. Een drukbereden straat biedt
andere mogelijkheden dan een rustige straat
in een woonwijk. Ook hebben bedrijven andere wensen dan woningeigenaren. Hierdoor
bestaat er geen standaardontwerp voor een
klimaatadaptieve straat, maar kunnen we alleen per straat bekijken hoe klimaatadaptatie
leidt tot een betere leefomgeving.
De laatste jaren is klimaatadaptatie veel ter
sprake gekomen. Na flinke wateroverlast ontstaat vaak de roep om er iets tegen te doen.
Maar vaak is het een kwestie van pech waar
de overlast plaatsvindt en schade ontstaat.
Zo kan een regenbui blijven hangen bij de gemeentegrens, waardoor de ene plaats de volle
laag krijgt en de andere plaats juist wordt
gespaard. Klimaatadaptatie moet niet voortkomen uit de wens om nieuwe rampspoed te
voorkomen, maar moet een standaardaanpak
zijn.
Ook aandacht voor lokaal niveau
Rivieren worden verruimd, dijken worden
versterkt en natuurgebieden worden aangelegd. Op veel manieren wordt al gewerkt
aan het klimaatadaptief maken van Neder-
land. Hiermee zijn we voorbereid op hogere
rivierstanden en wordt water op regionale
schaal zoveel mogelijk vastgehouden. Er zijn
natuurgebieden en recreatieterreinen waar
iedereen op een warme dag heen kan. Op
nationaal en regionaal niveau wordt al veel
gedaan aan klimaatadaptatie. Lokaal is er
veel aandacht voor klimaatmitigatie. Huizen
worden energiezuiniger gemaakt en er worden
windmolens en zonnepanelen geplaatst.
Klimaatadaptatie krijg vooral in grote steden
als Rotterdam en Amsterdam aandacht. Hier
werkt men aan het vergroenen van daken en
het bergen van water op particuliere grond en
in de openbare ruimte. Ook is het in de meeste
gemeenten gebruikelijk om bij rioolvervanging het hemelwater los te koppelen van het
gemengde riool.
Los van alles wat er al gebeurt, zijn er lokaal
veel kansen om meer te doen met klimaatadaptatie. Elke straat die wordt aangepakt
biedt de kans om een mooiere leefomgeving
te creëren. Er is ongeveer 120.000 km aan
gemeentelijke straten in Nederland, ongeveer
8.000 km aan provinciale straten en ongeveer
7.000 km aan waterschapsstraten. In totaal
heeft ons land dus 135.000 km aan straten.
Deze moeten periodiek worden vernieuwd en
verbeterd. De frequentie wisselt per gebied,
maar als je een gemiddelde van eens in de dertig jaar aanhoudt dan is er jaarlijks een kans
om 4.500 km straat klimaatadaptief te maken.
E.M.R. Leusink, MSc / ir. J. Kollen
Test van waterbergend vermogen split onder nieuw parkeerterrein in Amersfoort Vathorst (Foto’s: OBV Vathorst).
Aanleg van waterpasserende verharding in Amersfoort Vathorst.
Uitdagingen
Een klimaatadaptieve straat kan zoveel water
bergen en verwerken als nodig is, geeft schaduw en koelte in een warme periode en kan
goed functioneren als het lange tijd erg droog
is. De technieken en producten die hiervoor nodig zijn bestaan al en worden op veel plaatsen
in Nederland gebruikt. De grote uitdagingen
zitten in het bepalen van wat goed is voor de
straat, het kiezen van de juiste oplossing en
het communiceren over het beste ontwerp.
Het bepalen van de juiste klimaatadaptieve
maatregelen vraagt om keuzes over welke
extreme omstandigheden de straat moet
kunnen verwerken. Dit verschilt per straat,
omdat elke straat op een andere manier wordt
gebruikt en andere risico’s kent. Onder andere
de mate van verstening, de beschikbare ruimte
en het gebruik van de straat geven een kader
voor wat er wenselijk en mogelijk is. Binnen
dat kader moet een subjectieve keuze worden
gemaakt over wat de nieuwe straat aan
moet kunnen. Iemand moet dus bijvoorbeeld
kiezen of de klimaatadaptieve straat enkel de
standaardregenbui moet kunnen verwerken,
of dat hij bestand moet zijn tegen een veel
Objectieve en subjectieve keuzes
Meer natuur maakt mensen blij, blijkt uit
meerdere onderzoeken. Doordat klimaatadaptatie vaak neerkomt op het toevoegen van
groen en water in de straat, is het iets dat veel
mensen blij zal maken. Een goed ontworpen
klimaatadaptieve straat verrijkt de omgeving
en dat is een goed startpunt om bewoners te
betrekken. Als gebruikers van de straat hebben
zij vaak veel nuttige informatie, ook al heeft
dit altijd niet direct betrekking op klimaatadaptatie. Zij weten waar water blijft staan en
waar het heel warm kan worden. Maar ook
of er te hard wordt gereden en of de parkeerplaatsen altijd bezet zijn. Klimaatadaptatie kan
het startpunt zijn voor de burgerparticipatie in
het ontwerpproces.
Voor bewoners van de straat zijn beeldkwaliteit, identiteit en verblijfskwaliteit belangrijke
waarden, naast de reguliere transportfuncties.
Ook zijn er meerdere gemeentelijke disciplines
die bij renovatie en groot onderhoud van de
straat hun belangen inbrengen. Omdat er voor
hen meerdere goede oplossingen bestaan, is
het handig om te beschikken over een instrument dat helpt om samen met bewoners keuzes te kunnen maken. Inzet van een objectief
en subjectief instrument helpt bij de communicatie met de bewoners en het klimaatadaptief
maken van de straat.
zwaardere, toekomstige regenbui zonder dat
dit wateroverlast geeft.
Na het maken van deze keuze is de volgende
uitdaging de keuze van de oplossing (bijvoorbeeld water infiltreren, afvoeren via de straat
of bergen in de ondergrond) en waar het
wordt toegepast (op en aan panden, rondom
panden, op de straat, in omliggend groen of
in de directe omgeving van de straat). Het is
mogelijk hetzelfde doel op meerdere manieren
te bereiken. Iedere manier heeft eigen voor- en
nadelen. Door deze manieren te laten zien,
kan een onderbouwde keuze worden gemaakt
voor de manier om de straat klimaatadaptief
te maken. Ook hierin spelen meer subjectieve
keuzes weer een belangrijke rol.
Een laatste uitdaging zit in een goede communicatie tussen technisch experts, ontwerpers
en omwonenden. Een rekensom kan uitwijzen
dat extra waterberging noodzakelijk is, maar
de ontwerpers en omwonenden kunnen
deze informatie pas gebruiken als het in voor
hun begrijpelijke woorden en beelden wordt
uitgelegd. Dit geldt natuurlijk ook voor allerlei
andere wensen en belangen van experts,
ontwerpers en omwonenden.
Focus op de straat
Straten bieden prachtige kansen om klimaatadaptatie op lokaal niveau echt op te pakken.
Maar het vraagt wel om een andere kijk op
het ontwerpproces. Om echt iets te bereiken,
moet dit een samenspel zijn tussen technisch
experts, ontwerpers en bewoners. Zij moeten
bepalen welke extreme weersomstandigheden
de straat moet kunnen verwerken, hoe dit
moet worden bereikt en hoe dit in de omgeving past. Het vraagt om een extra investering
in het proces, technische kennis en bewonersparticipatie. En het leidt tot een toekomstbestendige straat waar mensen blij van worden!
Nieuw parkeerterrein met waterpasserende verharding in Amersfoort Vathorst (Bron: OBV Vathorst, Amersfoort).
Elwin Leusink is adviseur Stedelijk water en Jan
Kollen is adviseur Water, beiden bij ingenieursadviesbureau Sweco.
nr. 9 - september 2016
13